1, 2. (a) Kehe fēfē e Tau Fakamoli a Iehova mai he falu lotu? (e) Ko e heigoa ka fakaako e tautolu he vala tala nei mo e vala tala ka mui mai?

KO E tau tagata ne fa hūhū ke he Tau Fakamoli a Iehova, “Ko hai e takitaki ha mutolu?” Manatu a lautolu ke he mena nei ha kua loga e lotu ne takitaki he tagata taane po ke fifine. Ka e fiafia a tautolu ke talahau nakai ko e tagata agahala e Takitaki ha tautolu. Ko e Takitaki ha tautolu ko Iesu Keriso! Omaoma a ia ke he haana Matua ko Iehova, ko e Takitaki haana.—Mataio 23:10.

² Ha ha i ai foki e matakau he tau tagata taane ne fakahigoa ko e “fekafekau fakamoli mo e loto matala,” ne taki e tau tagata he Atua he lalolagi he vahā nei. (Mataio 24:45) Ka e iloa fēfē e tautolu ko Iehova mooli hane takitaki a tautolu puhala he Tama haana? To kitekite a tautolu ke he tolu e kakano kua mauokafua a tautolu ke he mena ia. Pete kua fakaaoga e Iehova e falu tagata ke takitaki Haana tau tagata, to maaliali ai ko Iehova agaia e Takitaki mooli he tau tagata haana.—Isaia 58:11.

3. Ko e heigoa ne gahuahua ia Mose ke maeke ke takitaki a Isaraela?

³ Gahuahua e agaaga tapu ke he tau hukui he Atua. Fifili he  Atua a Mose ke eke mo takitaki he tau Isaraela. Ko e heigoa ne lagomatai a ia ke taute e kotofaaga uho lahi nei? Ne foaki he Atua ki a Mose “hana Agaga Tapu.” (Totou Isaia 63:11-14.) Ti ko Iehova ne takitaki haana tau tagata ha kua lagomatai he agaaga haana a Mose.

4. Ko e heigoa ne fakakite kua gahuahua e agaaga he Atua ia Mose? (Kikite fakatino he kamataaga.)

⁴ Maeke kia he tau tagata ke kitia kua gahuahua e agaaga he Atua ia Mose? Ē! Foaki he agaaga tapu ha Iehova ki a Mose e lotomatala ke taute e tau mana, mo e fakailoa e higoa he Atua ki a Farao, ko e pule malolō ha Aikupito. (Esoto 7:1-3) Lagomatai foki he agaaga tapu a Mose mo takitaki fakaalofa mo e fakamanava lahi. Kehe mamao a ia mai he tau takitaki vale mo e lotokai he falu motu! (Esoto 5:2, 6-9) Maaliali ai, fifili e Iehova a Mose ke eke mo takitaki he tau tagata Haana.

5. Ko hai foki ne foaki e Iehova e agaaga tapu ki ai ke takitaki haana tau tagata?

⁵ Ko hai foki ne foaki e Iehova e agaaga tapu ki ai ke takitaki haana tau tagata? Pehē e Tohi Tapu: “Kua puke foki a Iosua ko e tama a Nuno ke he agaga ke iloilo ai.” (Teutaronome 34:9) “Ha ha i luga ia Kiteona e Agaga a Iehova.” (Tau Fakafili 6:34) Ti “hoko ai e Agaga a Iehova kia Tavita.” (1 Samuela 16:13) Falanaki oti e tau tagata taane ia ke he agaaga he Atua ke lagomatai a lautolu ke taute e tau mena ne nakai maeke ia lautolu ke taute ni he malolō ha lautolu. (Iosua 11:16, 17; Tau Fakafili 7:7, 22; 1 Samuela 17:37, 50) Maaliali ai, ko Iehova ne foaki ki a lautolu e malolō ke taute e tau mena lalahi, ti ko ia ni kua lata ke fakaheke ki ai.

6. Ko e ha ne manako e Atua ke he tau tagata haana ke fakalilifu e tau takitaki i Isaraela?

⁶ Ko e heigoa kua lata he tau Isaraela ke taute he mogo ne kitia e lautolu kua gahuahua e agaaga tapu he Atua ia Mose, Iosua, Kiteona, mo Tavita? Lata a lautolu ke fakalilifu e tau tagata taane nei. Mogo ne gūgū e tau tagata hagaao ki a Mose, mailoga e mena ne hūhū e Iehova: “To fakavihia mai he motu nai kia au ato a fe?” (Numera 14:2, 11) Maaliali ai, fifili e Iehova e tau tagata taane ia ke takitaki e tau tagata Haana. Mogo ne omaoma a lautolu ke he tau tagata taane nei, ne muitua e lautolu a Iehova ko e Takitaki ha lautolu.

7. Lagomatai fēfē he tau agelu a Mose?

⁷ Lagomatai he tau agelu e tau hukui he Atua. (Totou Heperu 1:7, 14.) Fakaaoga he Atua e tau agelu ke takitaki a Mose. Fakamua, ko e agelu “ne fakakite kia ia ke he akau talatala” ti age ki a ia e kotofaaga ke fakatokanoa mai e tau Isaraela mo e ke takitaki a lautolu. (Gahua 7:35) Uaaki, fakaaoga he Atua e tau agelu ke age ki a Mose e Fakatufono ke fakaako aki e tau Isaraela. (Kalatia 3:19) Toluaki, tala age a Iehova ki a ia: “Takitaki e koe e motu ke he mena ne tala atu ai e au kia koe; kitiala, to mua ni haku agelu ki mua hau.” (Esoto 32:34) Nakai talahau he Tohi Tapu na kitia he tau Isaraela e  agelu ne taute e tau mena nei. Ka e mai he puhala ne fakaako mo e takitaki e Mose e tau tagata, kua maaliali ai na lagomatai he tau agelu a ia.

8. Lagomatai fēfē he tau agelu a Iosua mo Hesekia?

⁸ Ko hai foki ne lagomatai he tau agelu? Talahau he Tohi Tapu ko e “takitaki kau a Iehova” e agelu ne lagomatai a Iosua ke kautū he tauaga ke he tau Kanana. (Iosua 5:13-15; 6:2, 21) Fakamui, he mogo ne takitaki he Patuiki ko Hesekia e tau tagata he Atua, ne fakamatakutaku e kau lahi ha Asuria ke moumou a Ierusalema. Taha ni e pō, “ne fina age ai e agelu a Iehova, ti kelipopo . . . e tau tagata ne taha e teau e afe ti valugofulu e afe ti lima e afe tagata.”—2 Tau Patuiki 19:35.

9. Pete he nakai mitaki katoatoa e tau hukui he Atua, ko e heigoa kua lata he tau Isaraela ke taute?

⁹ Mitaki katoatoa e tau agelu. Ka e nakai mitaki katoatoa e tau tagata taane ne lagomatai e lautolu. Ma e fakatai, taha e magaaho ne nakai fakalilifu e Mose a Iehova. (Numera 20:12) Nakai ole a Iosua ke he Atua ma e mena ke taute he mogo ne manako e tau Kipeona ke taute e maveheaga mo ia. (Iosua 9:14, 15) Taha magaaho ne fakatokoluga a Hesekia. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 32:25, 26) Pete kua nakai mitaki katoatoa e tau tagata taane nei kua lata e tau Isaraela ke muitua ke he takitakiaga ha lautolu. Maeke he tau Isaraela ke kitia kua fakaaoga e Iehova e tau agelu ke lalago e tau tagata taane nei. Maaliali ai, ne takitaki e Iehova haana tau tagata.

10. Takitaki fēfē he Fakatufono he Atua a Mose?

¹⁰ Takitaki he Kupu he Atua e tau hukui haana. Hagaao e Tohi Tapu ke he Fakatufono ne age ke he tau Isaraela ko e “tau fakatufono a Mose.” (1 Tau Patuiki 2:3) Ka e talahau fakamaali he Tohi Tapu ko Iehova ne age ki a Isaraela e Fakatufono. Lata foki a Mose ke omaoma ki ai. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 34:14) Ma e fakatai, he mole e tala age a Iehova ki a ia ke he puhala ke ati e faituga, “ti eke ni e Mose tuga ne tau mena oti ne poaki mai e Iehova kia ia, ne eke pihia ni e ia.”—Esoto 40:1-16.

11, 12. (a) Ko e heigoa ne lata ke taute e Iosua mo e tau patuiki ne pule ke he tau tagata he Atua? (e) Fakaako fēfē he Kupu he Atua e tau tagata taane ne takitaki?

¹¹ Moua e Iosua e vala he Kupu he Atua he mogo ne eke a ia mo takitaki, ti tala age a Iehova ki a ia: “Kia manamanatu ai a koe ke he aho katoa mo e po, kia taofi e koe ke eke ai ke lata mo e tau mena oti kua tohi ai.” (Iosua 1:8) Ko e tau patuiki he mogo fakamui ne pule ke he tau tagata he Atua ne lata foki ke totou e Fakatufono he tau aho takitaha, tohi e lagaki, ti omaoma ke he “tau kupu oti he fakatufono nai mo e tau poakiaga nai ke eke ai e ia.”—Totou Teutaronome 17:18-20.

¹² Fakaako fēfē he Kupu he Atua e tau tagata taane ne takitaki? Manamanatu ke he fakafifitakiaga he Patuiki ko Iosia. Mole e moua he Fakatufono ha Mose, ne kamata e tohikupu ha Iosia ke totou age ki a ia. * (Kikite matahui tala.) “Kua logona he patuiki e tau kupu he tohi he fakatufono, ti hehe ai e ia hana tau tapulu.” Omoomoi mogoia he Kupu he Atua a Iosia ke moumou e tau tupua tā oti he motu ti fakatoka ke fakahoko e fakamanatuaga lahi mahaki he Paseka ne nakaila pihia fakamua. (2 Tau Patuiki 22:11; 23:1-23) Ha kua muitua a Iosia mo e falu takitaki fakamooli ke he Kupu he Atua, ne makai a lautolu ke hikihiki e fakatonuaga ne tala age e lautolu ke he tau tagata he Atua. Lagomatai he  tau hikiaga nai e tau tagata he Atua ke omaoma ki a Ia.

13. Kehe mamao fēfē e tau takitaki he tau tagata he Atua mai he tau takitaki he falu motu?

¹³ Ko e tau takitaki he falu motu ne fakavē ke he pulotu he tagata ne nakai katoatoa. Ma e fakatai, ko e tau takitaki Kanana mo e tau tagata i ai ne taute e tau mena kelea, putoia e taute he mahani tiki, mahani sotoma, momohe mo e tau manu, poa e tama, mo e tapuaki tupua. (Levitika 18:6, 21-25) Ko e tau takitaki foki ha Papelonia mo Aikupito ne nakai tatai e tau matafakatufono ma e mahani meā ne moua he tau tagata he Atua. (Numera 19:13) Ka e maeke he tau tagata he Atua ke kitia e fakamafanaaga he tau takitaki tua fakamooli ki a lautolu ke tumau e meā he tapuakiaga ha lautolu, ke meā e tau tino, mo e kalo kehe he mahani feuaki fakalialia. Maaliali ai, ne takitaki e Iehova a lautolu.

14. Ko e ha ne akonaki e Iehova falu he tau takitaki he tau tagata haana?

¹⁴ Nakai muitua he tau patuiki oti ne takitaki e tau tagata he Atua e tau fakatonuaga he Atua. Ko e tau patuiki mahani kelea ia ne fakaheu ke muitua ke he takitakiaga he agaaga tapu he Atua, tau agelu haana, mo e Kupu haana. Falu tuaga, ne akonaki po ke fakaaoga e Iehova falu ke hukui e tau takitaki ia. (1 Samuela 13:13, 14) Fakamui, ne kotofa e Iehova taha tagata ka eke mo takitaki mitaki katoatoa.

15. (a) Fakakite fēfē he tau perofeta to hoko mai e takitaki mitaki katoatoa? (e) Ko hai e takitaki mitaki katoatoa?

¹⁵ Ke he tau teau tau, mavehe e Iehova to kotofa e ia e takitaki mitaki katoatoa ma e tau tagata haana. Ma e fakatai, tala age a Mose ke he tau Isaraela: “To fakatu mai e Iehova hau a Atua ia koe, he hau a tau matakainaga, ha perofeta māu ke tuga au nai; to fanogonogo a mutolu kia ia.” (Teutaronome 18:15) Pehē a Isaia to eke a Ia nei mo “takitaki mo e pule.” (Isaia 55:4) Ti tohi e Tanielu hagaao ke he Mesia, ke eke mo “Iki,” po ke Takitaki. (Tanielu 9:25) Fakahiku ai, ne fakakite e Iesu Keriso a ia ko e “Takitaki” he tau tagata he Atua. (Totou Mataio 23:10.) Makai e tau tutaki ha Iesu ke muitua ki a ia, ti talitonu a lautolu na fifili e Iehova a ia. (Ioane 6:68, 69) Ko e heigoa ati talitonu a lautolu ko Iesu Keriso ka fakaaoga e Iehova ke takitaki Haana tau tagata?

16. Ko e heigoa ne fakakite kua gahuahua e agaaga tapu ia Iesu?

¹⁶ Gahuahua e agaaga tapu ia Iesu. He mogo ne papatiso a Iesu, kitia e Ioane e “lagi ha ne maihi mai, mo e Agaga kua haele hifo kia ia tuga ne lupe.” Nakai leva he mole e mena ia, ne “uta ai agataha he Agaga a ia ke he tutakale.” (Mareko 1:10-12) He fekafekauaga ha Iesu he lalolagi, ne gahuahua e agaaga tapu he Atua ki a ia ke fakaako mo e taute e tau mana. (Gahua 10:38) Lafi ki ai, lagomatai he agaaga tapu a Iesu ke fakakite e tau mahani tuga e fakaalofa, fiafia, mo e tua malolō. (Ioane 15:9; Heperu 12:2) Nakai fai takitaki foki ne fakakite kua moua e agaaga tapu he Atua. Maaliali ai, fifili e Iehova a Iesu ke eke mo Takitaki.

17. Ko e heigoa ne taute he tau agelu ke lagomatai a Iesu?

 ¹⁷ Lagomatai he tau agelu a Iesu. Nakai leva he mole e papatiso ha Iesu “kua o mai e tau agelu mo e fekafekau mai kia ia.” (Mataio 4:11) Fai tulā ato mate a Iesu ne “fakakite mai ai kia ia e agelu mai he lagi, kua fakamalolo a ia.” (Luka 22:43) Iloa e Iesu to fakafano mai e Iehova e tau agelu ke lagomatai a ia kaeke kua lata.—Mataio 26:53.

18, 19. Takitaki fēfē he Kupu he Atua e moui mo e fakaako atu ha Iesu?

¹⁸ Takitaki he Kupu he Atua a Iesu. He kamata e fekafekauaga ha Iesu ato hoko ke he mate, ne fakaatā e ia e Tohiaga Tapu ke takitaki a ia. He teitei mate foki a ia, ne tutala a ia ke he tau perofetaaga hagaao ke he Mesia. (Mataio 4:4; 27:46; Luka 23:46) Ka e kehe lahi e tau takitaki lotu he magahala ia mai ia Iesu. Fifili a lautolu ke tiaki e Kupu he Atua ka nakai tatai mo e tau fakaakoaga ha lautolu. Fatiaki e Iesu e Kupu he Atua he pehē a ia hagaao ki a lautolu: “Kua fakatata mai kia au e motu nai ke he tau gutu ha lautolu, mo e fakaheke mai kia au ke he tau laugutu ha lautolu; ka ko e tau loto ha lautolu, kua fakamamao a ia ia au. Kua tapuaki noa mai a lautolu kia au he fakaako e lautolu e tau poaki he tau tagata.” (Mataio 15:7-9) Nakai fifili e Iehova e tau tagata taane ne nakai muitua ke he Kupu haana ke takitaki e tau tagata haana.

¹⁹ Fakaaoga foki e Iesu e Kupu he Atua ka fakaako e ia e falu. Mogo ne totoko he tau takitaki lotu a ia, nakai fakaaoga e ia e iloilo po ke iloaaga ni haana he moui ke tali a lautolu. Ka kua fakaako e ia e tau tagata mai he tau Tohiaga Tapu. (Mataio 22:33-40) Liga maeke a Iesu ke tala age e tau tala loga ke he tau tagata hagaao ke he moui haana he lagi  po ke tau tufugatia he lagi mo e lalolagi katoatoa. Ka kua fiafia a ia ke he Kupu he Atua, ne makai a ia ke tala age ai ke he falu, ti “vevete ai e ia ha lautolu a tau loto kia maama ai kia lautolu e tau Tohi.”—Luka 24:32, 45.

20. (a) Fakaheke fēfē e Iesu a Iehova? (e) Ko e heigoa e kehekeheaga he aga ha Iesu mo Herota Akeripa I?

²⁰ Pete he ofo e tau tagata fanogonogo ha Iesu he puhala ne vagahau a ia, ne fakaheke tumau e ia haana Faiaoga ko Iehova. (Luka 4:22) He lali e tagata maukoloa ke fakaheke a Iesu he foaki ki a ia e matahigoa “Akoako mitaki,” ne fakatokolalo a Iesu he pehē: “Kua totoku he ha e koe au kua mitaki? Nakai mitaki taha, ka ko e tokotaha ni hokoia, ko e Atua ia.” (Mareko 10:17, 18) Ka kua eke a Herota Akeripa I mo takitaki ha Iuta ti kavi ke he valu e tau fakamui, ne kehe lahi e aga haana mai he ha Iesu. Taha aho, he fakalataha maiaga pauaki, ne tapulu a Herota ke he tapuluiki ne fulufuluola lahi mo e tauuka. Mogo ne kitia he tau tagata a ia ti logona a ia, ne tauhea a lautolu: “Ko e leo he atua, ka e nakai ko e tagata.” Kua manako lahi a Herota ke he fakahekeaga. Ka ko e heigoa ne tupu? “Ati ta ai agataha a ia he agelu he Iki; he nakai uta e ia e fakahekeaga ke he Atua; ati kai ai a ia he tau moko, kua mate ai.” (Gahua 12:21-23) Maaliali ai, nakai fifili e Iehova a Herota ke eke mo takitaki. Ka e fakakite e Iesu na fifili he Atua a ia ti fakatumau a ia ke fakaheke a Iehova ko e Takitaki Tokoluga Ue Atu he tau tagata Haana.

21. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he vala tala ka mui mai?

²¹ Manako a Iehova ki a Iesu ke eke mo Takitaki ke he loga e tau tau. He mole e liu tu mai a Iesu, tala age a ia ke he tau tutaki haana: “Kua tuku mai kia au e pule oti kana ke he lagi mo e lalolagi.” Lafi e ia: “Kitiala, to fakalataha au mo mutolu ke he tau aho oti, ato hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.” (Mataio 28:18-20) Ka e takitaki fēfē e Iesu e tau tagata he Atua he lalolagi ka ko ia i luga he lagi? Ko hai ka fakaaoga e Iehova ke hukui a Iesu he lalolagi? Ti maeke fēfē he tau Kerisiano ke mailoga e tau hukui he Atua? To fakatutala e vala tala ka mui mai ke he tau tali he tau hūhū ia.