1. Ko e heigoa e manako pauaki ne ha ha ia tautolu oti?

FĒFĒ e logonaaga haau ka nimo he taha tagata ne iloa mo e fakalilifu e higoa haau po ke mua atu e kelea, nakai mailoga a koe? Maeke e mena nei ke fakalolelole lahi e loto. Ko e ha? Ha kua igatia a tautolu mo e manako pauaki ke talia he falu. Ka e fai mena foki ne manako a tautolu ki a lautolu ke taute he nakai ni kitia a tautolu. Manako a tautolu ki a lautolu ke iloa mooli a tautolu mo e tau mena kua taute e tautolu.​—Numera 11:16; Iopu 31:6.

2, 3. Ko e heigoa e mena ka tupu ke he manako ha tautolu ke moua e navaaga mai he falu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

² Ka nakai fakaeneene a tautolu, to maeke ke malokiloki e manako pauaki nei ke moua e navaaga. Taute he lalolagi ha Satani a tautolu ke manako ke talahaua mo e matalahi. Ka tupu e mena nei, kua nakai foaki e tautolu ki a Iehova ko e Atua, ko e ha tautolu a Matua he lagi e mailogaaga mo e tapuakiaga kua tutonuhia ki a ia.​—Fakakiteaga 4:11.

 ³ He vahā ha Iesu, falu he tau takitaki lotu ne nakai hako e onoonoaga ke he mailogaaga. Hataki e Iesu e tau tutaki haana: “A mutolu, mo e tau tohikupu ne fia evaeva mo e tau tapulu leleva, kua manako foki kia fakaalofa mai e tau tagata kia lautolu ke he male, katoa mo e tau nofoa uho he tau sunako, mo e tau mena mua ke tatakoto ai he tau kaiaga mena.” Lafi e ia: “To moua a lautolu na he fakahala kua mua ue atu.” (Luka 20:46, 47) Kehe mamao ai, ne fakaheke e Iesu e takape nofogati ne tuku ua e tupe ikiiki ka e liga nakai fai tagata ne kitia e mena ne taute e ia. (Luka 21:1-4) Maaliali ai, kua kehe lahi e onoonoaga ha Iesu ke he mailogaaga mai he falu. To lagomatai he vala tala nei a tautolu ke tumau e onoonoaga hako he mailogaaga, ko e onoonoaga ne manako a Iehova ko e Atua ke moua e tautolu.

4. Ko e heigoa e mailogaaga ne mitaki lahi mahaki, ti ko e ha?

⁴ Ko e heigoa e mailogaaga ne mitaki lahi mahaki? Nakai ko e matalahi ne lali e tau tagata tokologa ke moua puhala he tau fakaakoaga tokoluga, kautū ke he pisinisi, po ke talahaua ke he tau fakafiafiaaga he lalolagi. Fakamaama e Paulo e kakano he mena ia he pehē: “Ka ko e vaha nai, kua nakai kuenaia he iloa e mutolu e Atua, ka kua iloa foki he Atua a mutolu, ko e ha kia ne liliu foki hagao atu ai a mutolu ke he tau kupu fakamau kua mama mo e fakateaga, kua liu foki loto a mutolu ke liu foki fakatupa ki ai?” (Kalatia 4:9) Ko e kotofaaga homo ue atu ke “iloa foki he Atua,” ko e Pule Tokoluga Ue Atu he lagi mo e lalolagi katoatoa! Iloa e Iehova a tautolu, ofania e ia a tautolu, ti manako a ia ki a tautolu ke fakatata ki a ia. Tufuga e Iehova i loto ha tautolu e manako ke eke mo tau kapitiga haana.​—Fakamatalaaga 12:13, 14.

5. Ko e heigoa kua lata a tautolu ke taute ke iloa he Atua?

⁵ Iloa e tautolu ko Mose ko e kapitiga ha Iehova. Ne olelalo a ia ki a Iehova: “Kia fakailoa mai e koe kia au hau a puhala,” tali e Iehova: “Ko e mena ia foki kua tala mai ai e koe, to eke ni e au, ha kua ofania e au a koe; kua iloa foki e au a koe ke he hau a higoa.” (Esoto 33:12-17) Iloa foki e Iehova a tautolu takitokotaha. Ka ko e heigoa kua lata a tautolu ke taute ke eke mo kapitiga ha Iehova? Lata a tautolu ke fakaalofa ki a ia mo e tukulele e tau momoui ha tautolu ki a ia.​—Totou 1 Korinito 8:3.

6, 7. Ko e heigoa ka fakaohooho a tautolu ke galo e tuaga kapitiga mo Iehova?

⁶ Ka e lata a tautolu ke tumau e tuaga kapitiga uho mo e ha tautolu a Matua he lagi. Tuga e tau Kerisiano fakamua atu i Kalatia, lata a tautolu ke ua fekafekau ke he “tau kupu fakamau kua mama mo e fakateaga” he lalolagi nei, putoia e kautūaga mo e talahaua ne foaki mai. (Kalatia 4:9) Ko e tau Kerisiano ia i Kalatia ne fitā he iloa e Atua, ti fitā e iloa he Atua a lautolu. Ka e pehē a Paulo ko e tau matakainaga taha nei ne “liliu foki hagao atu” ke he tau mena nakai aoga. He falu kupu, kua hūhū a ia ki a lautolu: ‘Ko e ha ne liliu agaia a mutolu mo e kamata ke fekafekau ke he tau mena fakateaga mo e nakai aoga?’

⁷ Maeke foki kia ke tupu e mena ia ki a tautolu? Ē maeke. Tuga a Paulo, mogo ne o mai a tautolu ke he kupu mooli, liga toka hifo e tautolu e tuaga talahaua mo e kautū he lalolagi ha Satani. (Totou Filipi 3:7, 8.) Liga  toka hifo e tautolu e tau sikolasipi, tau gahua mitaki, po ke tau tuaga ke loga e tupe. Po ke liga maeke a tautolu ke talahaua po ke muhukoloa ha ko e tau taleni ke he tau leo lologo po ke tau sipote. Ka e tiaki oti e tautolu e tau tuaga ia. (Heperu 11:24-27) To nakai pulotu ke tokihala ha ko e tau fifiliaga mitaki ia mo e logona hifo ko e tau momoui ha tautolu to liga mitaki ane mai tutuli ke he tau mena ia! Ko e aga ia ka fakaohooho a tautolu ke liliu ke he tau mena he lalolagi nei, ko e tau mena ne fitā he fifili e tautolu kua “mama mo e fakateaga.” *​—Kikite matahui tala.

8. Ko e heigoa ka fakamalolō e manako ha tautolu ke moua e mailogaaga ha Iehova?

⁸ Maeke fēfē e manako ha tautolu ma e mailogaaga ha Iehova ke tupu lahi e malolō ti nakai manako a tautolu ke he mailogaaga he lalolagi? Lata a tautolu ke hagaaki ke he ua e kupu mooli aoga lahi. Fakamua, foaki tumau e Iehova e mailogaaga ki a lautolu ne fekafekau fakamooli ki a ia. (Totou Heperu 6:10; 11:6) Fioia e Iehova e tau fekafekau fakamooli oti haana kua uho, ti logona hifo e ia ko e “hepehepe” ke fakaheu a lautolu. Kua iloa tumau e Iehova “hana tau tagata.” (2 Timoteo 2:19) “Fioia e Iehova e puhala he tau tagata tututonu” mo e iloa e puhala ke fakahao a lautolu.​—Salamo 1:6; 2 Peteru 2:9.

9. Talahau e tau fakataiaga ne fakakite e Iehova e taliaaga ke he tau tagata haana.

⁹ Falu magaaho, fakakite e Iehova e taliaaga ke he tau tagata haana he tau puhala pauaki. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:20, 29) Ma e fakatai, manamanatu ke he puhala ne fakahao e Iehova e tau tagata haana he Tahi Kula he mogo ne tutuli atu he kautau malolō ha Farao a lautolu. (Esoto 14:21-30; Salamo 106:9-11) Ofoofogia lahi e mena nei ne tupu ti tutala agaia e tau tagata he faahi ia he lalolagi ki ai he 40 e tau he mole. (Iosua 2:9-11) Fakamafana mooli ai ki a tautolu ke manatu e puhala ne fakaalofa a Iehova ke he tau tagata haana ti fakaaoga e malolō haana ke fakahao a lautolu i tuai, ha kua nakai leva to totoko mai a Koku ha Makoku ki a tautolu. (Esekielu 38:8-12) He magaaho ia, to fiafia lahi a tautolu he kumi e tautolu e taliaaga he Atua ka e nakai he lalolagi.

10. Ko e heigoa foki e kupu mooli kua lata a tautolu ke hagaaki ki ai?

¹⁰ Ko e kupu mooli ke uaaki kua lata a tautolu ke hagaaki ki ai kua liga foaki mai e Iehova ki a tautolu e mailogaaga he tau puhala ne nakai amanaki a tautolu ki ai. Ka taute he tau tagata e tau mena mitaki ke fakaheke he falu, to nakai foaki e Iehova e palepale ki a lautolu. Ko e ha? Ha kua pehē a Iesu ka fakaheke he falu a lautolu ia, ko e palepale ha lautolu haia. (Totou Mataio 6:1-5.) He taha faahi, ko Iehova “kua  fioia ke he mena galo” ki a lautolu kua nakai fakaheke ma e tau gahua mitaki ne taute e lautolu ke he falu. Mailoga e ia e tau mena ne taute e lautolu ti palepale, po ke fakamonuina e ia a lautolu. Falu magaaho ne palepale e Iehova e tau fekafekau haana he tau puhala ne nakai amanaki ki ai. Kia fakatutala a tautolu ke he falu fakataiaga.

11. Foaki fēfē e Iehova e mailogaaga ki a Maria?

¹¹ Fifili e Iehova e tama fifine fuata mahani fakatokolalo ko Maria ke eke mo matua fifine he Haana Tama ko Iesu. Nofo a Maria he maaga tote ko Nasareta ne mamao mai i Ierusalema mo e faituga fulufuluola i ai. (Totou Luka 1:26-33.) Ko e ha ne fifili e Iehova a Maria? Ne tala age e agelu ko Kaperielu ki a ia kua “ofania he Atua” a ia. Kitia e tautolu ko e kapitiga tata lahi ha Iehova a ia ha ko e mena ne talahau e ia fakamui ke he magafaoa haana ko Elisapeta. (Luka 1:46-55) Fioia e Iehova a Maria mo e foaki ki a ia e fakamonuina nakai amanaki ki ai ha ko e haana a fakamooli ki a Ia.

12, 13. Moua fēfē e Iesu e lilifu he magaaho ne fanau a ia mo e mogo ne uta e Maria a ia ke he faituga he 40 e aho he mole?

¹² He fanau a Iesu, ko hai ne tala age e Iehova e fanauaga haana ki ai? Nakai ke he tau pule tokoluga i Ierusalema mo Petelehema. Ka e fakafano e ia e tau agelu ke he tau leveki mamoe fakatokolalo ne leveki ke he fuifui mamoe he fonua i tua ha Petelehema. (Luka 2:8-14) Ti ahiahi atu e tau leveki mamoe nei ke he tama mukemuke fanau foou. (Luka 2:15-17) Liga ofo lahi a Maria mo Iosefa ke kitia kua moua e Iesu e lilifu he puhala pihia. Ko e puhala taute mena ha Iehova kua kehe mai he puhala taute mena he Tiapolo. He fakafano atu e Satani e tau makoi ke ahiahi a Iesu mo e tau matua haana, iloa he tau tagata oti i Ierusalema e fanauaga ha Iesu, ti fakatupu he mena nei e tau lekua loga. (Mataio 2:3) Ko e fua, tokologa e tama ne tamate he mogo fakamui.​—Mataio 2:16.

¹³ Ko e Fakatufono ha Iehova ki Isaraela  ne pehē ka 40 e aho he mole e fanau e tama taane, lata he matua fifine ke foaki e poa ki a Iehova. Ti fenoga a Maria mo Iosefa mo Iesu mai i Petelehema kavi ke he hiva e kilomita ke he faituga i Ierusalema. (Luka 2:22-24) He puhala, liga manamanatu a Maria to taute he ekepoa e taha mena pauaki ke moua e Iesu e lilifu. Moua e Iesu e lilifu, ka e nakai ke he puhala ne liga amanaki a Maria ki ai. Fifili e Iehova a Simeona, ko e “tagata mahani tututonu a ia mo e matakutaku ke he Atua,” mo e perofeta fifine ko Ana, ko e takape ne 84 e tau he moui ke fakailoa to eke a Iesu mo Mesia, po ke Keriso ne mavehe.​—Luka 2:25-38.

14. Palepale fēfē e Iehova a Maria?

¹⁴ Matutaki nakai a Iehova ke foaki e mailogaaga ki a Maria ha kua feaki mo e leveki fakamooli e ia a Iesu? Ē. Ne eketaha e Atua ke tuku i loto he Tohi Tapu e falu mena ne talahau mo e taute e Maria. Tuga kua nakai maeke a Maria ke fenoga mo Iesu ke he tolu mo e hafa e tau ne fakamatala a Iesu. Liga ha ko ia ko e takape, ti lata a ia ke nofo i Nasareta. Nakai fakalataha a ia ke he tau mena tutupu fulufuluola loga ne putoia e falu. Ka ko ia i ai he mogo ne mate a Iesu. (Ioane 19:26) Fakamui, ko Maria i Ierusalema mo e tau tutaki ha Iesu ato moua e lautolu e agaaga tapu he Penetekoso. (Gahua 1:13, 14) Liga fakauku a ia fakalataha mo e falu tutaki. Kaeke kua pihia, kua moua e ia e magaaho ke fakalataha tukulagi mo Iesu he lagi. Ko e palepale mua ue atu mooli ma e fekafekauaga fakamooli ha Maria!

15. Fakakite fēfē e Iehova e taliaaga haana ki a Iesu he nofo ke he lalolagi?

¹⁵ Nakai manako a Iesu ke moua e lilifu mai he tau takitaki lotu po ke fakapolitika. Ka e lagatolu ne vagahau fakahako a Iehova mai he lagi he fakailoa ke he haana Tama kua ofania e Ia a ia. Liga fakamafana lahi he mena nai a Iesu! Tuga ni he papatiso a Iesu he Vai ko Ioritana pehē a Iehova: “Ko e haku a tama fakahele hanā, kua fiafia na au kia ia.” (Mataio 3:17) Tuga ko Ioane ko e  Papatiso ni e taha tagata ne logona e tau kupu nā. Ti kavi ke he taha e tau ato mate a Iesu, tokotolu he tau aposetolo haana ne logona a Iehova ne pehē hagaao ki a Iesu: “Ko e haku a Tama fakahele hanā, kua fiafia au kia ia; kia fanogonogo a mutolu kia ia.” (Mataio 17:5) Fakahiku ai, fai aho gahoa ato mate a Iesu, liu a Iehova vagahau ke he Tama haana mai he lagi.​—Ioane 12:28.

16, 17. Fakakite fēfē e Iehova e lilifu ki a Iesu he puhala ne nakai amanaki ki ai?

¹⁶ Iloa e Iesu to amuamu fakakelea he tau tagata a ia mo e to mate fakamā a ia. Ka e liogi agaia a ia ke taute e finagalo he Atua ka e nakai ko e finagalo haana. (Mataio 26:39, 42) “Ko ia ne fakauka ke he satauro, mo e fakateaga a ia ke he ma,” ha kua manako a ia ke moua e mailogaaga mai he Matua haana, ka e nakai mai he lalolagi. (Heperu 12:2) Foaki fēfē e Iehova e mailogaaga ia ki a Iesu?

¹⁷ He nofo a Iesu ke he lalolagi, liogi a ia ke moua e lilifu ne moua e ia fakamua he nofo a ia he lagi mo e Matua haana. (Ioane 17:5) Nakai talahau he Tohi Tapu kua lahi atu e amaamanaki ha Iesu ke he mena ia. Nakai amanaki a ia ke he palepale pauaki he taute e finagalo ha Iehova he lalolagi. Ka ko e heigoa ne taute e Iehova? Foaki e Ia ki a Iesu e lilifu he puhala ne nakai amanaki ki ai. He mogo ne liu fakatū mai e Iehova a Iesu, foaki e Ia e “fakamatalahi” ki a ia he lagi. Foaki foki e Ia ki a Iesu e moui fakaagaaga nakai mate, ko e mena ne nakaila moua ia he ha tagata! * (Kikite matahui tala.) (Filipi 2:9; 1 Timoteo 6:16) Ko e puhala ofoofogia mooli ma Iehova ke palepale a Iesu ha ko e fekafekauaga fakamooli haana!

18. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke kumi ma e taliaaga ha Iehova ka e nakai mai he lalolagi?

¹⁸ Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke kumi ma e taliaaga ha Iehova ka e nakai mai he lalolagi? Lata a tautolu ke hagaaki ke he manatu kua mailoga tumau e Iehova ti palepale e tau fekafekau fakamooli haana, mo e fa palepale e ia a lautolu ke he tau puhala ne nakai amanaki ki ai. Maeke ni a tautolu ke manamanatu ke he puhala ka fakamonuina e Iehova a tautolu anoiha! Ka e mogonei, he fakauka a tautolu ke he tau lekua mo e tau mena vihi he lalolagi kelea nei, lata a tautolu ke manatu to mole atu e lalolagi nei. Ti ko e ha mailogaaga ne moua mai he lalolagi to mole atu foki. (1 Ioane 2:17) Ka ko e ha tautolu a Matua fakahele ko Iehova, to nakai nimo e ia e tau gahua ha tautolu mo e fakaalofa ne fakakite e tautolu ke lata mo e haana higoa ha kua “nakai hepehepe” a ia. (Heperu 6:10) To fakakite mooli e ia kua talia e ia a tautolu, liga he puhala ne nakai manamanatu a tautolu ki ai!