1, 2. (a) Ko e ha ne talahaua ai e tau kupu ha Teutaronome 6:4? (e) Ko e ha ne vagahau e Mose e tau kupu ia?

KUA totou teau tau tuai he fakaaoga he tau tagata Iutaia e tau kupu ia Teutaronome 6:4 mo vala he liogi pauaki. Ko e higoa he liogi nei ko e Shema, ko e kupu fakamua haia he kupu ia he tohi Heperu. Tokologa he tau Iutaia ne talahau e liogi nei he tau aho takitaha he tau pogipogi mo e he tau afiafi oti ke fakakite ha lautolu a fakamooli katoatoa ke he Atua.

² Ko e tau kupu ia he vala he lauga fakahiku ne talahau e Mose ke he motu ha Isaraela. He tau 1473 ato fai Keriso, ko Isaraela he motu ha Moapi ne mautali ke o atu ke he taha faahi he Vailele ko Ioritana mo e huhū atu ke he Motu he Maveheaga. (Teutaronome 6:1) Ne takitaki e Mose e tau tagata ke 40 e tau, ti manako a ia ki a lautolu ke fakamalolō ke fehagai mo e tau mena uka ka hohoko. Lata a lautolu ke falanaki ke he ha lautolu a Atua ko Iehova, mo e ke mahani fakamooli ki a ia. Ti fakamalolō he tau kupu fakahiku ha Mose a lautolu ke taute e mena ia. He mole e  talahau e ia e Tau Fakatufono Hogofulu mo e falu matafakatufono mai ia Iehova, ne foaki e Mose e fakamanatuaga malolō ke he tau tagata ne totou e tautolu ia Teutaronome 6:4, 5. (Totou.)

3. Ko e heigoa e tau hūhū ka fakatutala a tautolu he vala tala nei?

³ Iloa he tau Isaraela ko Iehova ko e ha lautolu a Atua ko “Iehova ne tokotaha ni a ia.” Ne tapuaki e tau Isaraela fakamooli ke he taha e Atua, ko e Atua he ha lautolu a tau tupuna. Ti ko e ha ne fakamanatu e Mose ki a lautolu ko Iehova ko e ha lautolu a Atua ko “Iehova ne tokotaha ni a ia”? Ko e heigoa e matutakiaga he kupu mooli mo e fakaalofa ke he ha tautolu a Atua mo e ha tautolu a loto katoa, agaaga katoa, mo e malolō katoa? Fakagahua fēfē e tau kupu ha Teutaronome 6:4, 5 ki a tautolu he vahā nei?

4, 5. (a) Ko e heigoa e taha kakano he talahauaga “Iehova ne tokotaha ni a ia”? (e) Kehe fēfē a Iehova mai he tau atua he tau motu?

⁴ Kehe Lahi. Ko e talahauaga ko “Iehova ne tokotaha ni a ia” kua kakano kua kehe lahi a Iehova ti nakai fai ke tatai mo ia po ke tuga a ia. Ko e ha ne fakaaoga e Mose e talahauaga ia? Tuga kua nakai lali a ia ke fakakite kua hepe e taofiaga ke he tolu taha. Ko Iehova ko e Tufuga he lagi mo e lalolagi ti ko ia e Pule he lagi mo e lalolagi katoatoa. Ko ia ko e Atua mooli tokotaha, ti nakai fai atua foki tuga a ia. (2 Samuela 7:22) Ti kua fakamanatu he tau kupu ha Mose ke he tau Isaraela kua lata a lautolu ke tapuaki ki a Iehova hokoia. Nakai lata a lautolu ke fifitaki e tau tagata ne nonofo takai ia lautolu, ne tapuaki ke he tokologa he tau atua fakavai mo e tau atua fifine. Ne talitonu e tau tagata kua pule e tau atua ha lautolu ke he tau vala he tau mena ne tufugatia.

⁵ Ma e fakatai, ko e tau Aikupito ne tapuaki ke he atua laā ko Ra, atua fifine he lagi ko Nut, atua he lalolagi ko Geb, mo e atua Naila ko Hapi, ti pihia mo e loga atu foki he tau manu. Ne fakakite e Iehova kua mua atu a ia ke he tau atua fakavai he mogo ne fakahoko e ia e tau Malaia Hogofulu. Ko e atua Kanana pauaki ko Paala, ko e atua fakavai ne talitonu e tau tagata Kanana kua moua mai ai e moui. Talitonu foki a lautolu ko ia ko e atua he lagi, uha, mo e matagi malolō. He tau matakavi loga, ne falanaki e tau tagata to foaki e Paala e puipuiaga. (Numera 25:3) Lata he tau Isaraela ke manatu ko e Atua ha lautolu “ko e Atua [mooli] ni,” kua kehe lahi. Ko ia “Iehova ne tokotaha ni a ia.”​—Teutaronome 4:35, 39.

6, 7. Ko e heigoa e kakano he “tokotaha,” ti fakamooli fēfē a Iehova ke eke mo “tokotaha”?

⁶ Tumauokafua mo e Fakamooli. Ko e kupu “tokotaha” he talahauaga “Iehova ne tokotaha ni a ia” ne kakano foki ko e finagalo mo e tau gahua haana kua mauokafua tumau. Nakai lotolotoua po ke nakai hikihikifano a Iehova ko e Atua. Kua tumau haana hakohako, tumauokafua, fakamooli, mo e mooli. Ma e fakatai, ne mavehe a ia ki a Aperahamo to momoui e tau hologa haana he Motu he  Maveheaga. Ti taute e Iehova loga e tau mana malolō lahi ke tumau e maveheaga ia. Fā e teau mo e tolugofulu e tau he mole e maveheaga ia, nakaila hiki e finagalo ha Iehova.​—Kenese 12:1, 2, 7; Esoto 12:40, 41.

⁷ Totou teau e tau fakamui, ne fakahigoa e Iehova e tau Isaraela ko e tau fakamoli haana ti tala age ki a lautolu: “Ko au ni a ia, nakai eke ai fakamua ia au taha atua, ti nakai ha i ai taha ke mui mai kia au.” Ne talahau fakamaali foki e Iehova e finagalo haana to nakai hiki he lafi e ia: “Ko au ni a ia.” (Isaia 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ko e lilifu mooli ne moua he tau Isaraela ke fekafekau ke he Atua ne mauokafua mo e tumau e fakamooli! Moua e tautolu e lilifu pihia he vahā nei.​—Malaki 3:6; Iakopo 1:17.

8, 9. (a) Ko e heigoa kua manako a Iehova ke he tau tagata tapuaki haana? (e) Fakamaama fēfē e Iesu e aoga he tau kupu ha Mose?

⁸ Ē, ne fakamanatu e Mose ke he tau Isaraela ko e fakaalofa mo e levekiaga ha Iehova ma lautolu kua nakai hiki. Amanaki a Iehova ki a lautolu ke liuaki age ki a ia e fakamooli katoatoa mo e ke fakaalofa ki a ia mo e loto, agaaga, mo e malolō katoa. Lata he tau matua ke fakaako e tau tama ha lautolu hagaao ki a Iehova he tau magaaho oti ke maeke ia lautolu ne ikiiki ke tapuaki ni ki a Iehova.​—Teutaronome 6:6-9.

⁹ Nakai hiki e Iehova e finagalo haana, ti to nakai hiki e ia e tau tuaga aoga haana ma e tau tagata tapuaki mooli haana. Ka manako a tautolu ki a Iehova ke fiafia ke he ha tautolu a tapuakiaga, lata a tautolu ke foaki ki a ia e fakamooli katoatoa mo e fakaalofa ki a ia mo e ha tautolu a loto, manatu, mo e malolō katoa. Pehē a Iesu kua aoga lahi e poakiaga nei. (Totou Mareko 12:28-31.) Kia fakaako e tautolu e puhala ke fakakite e tautolu e tau gahua ne talitonu a tautolu ko e “Iki [“Iehova,” NW] ha tautolu a Atua, ko e Iki [“Iehova,” NW] tokotaha a ia.”

10, 11. (a) He puhala fe kua fakamooli e tapuakiaga ha tautolu ki a Iehova? (e) Fakakite fēfē he tau fuata Heperu i Papelonia e fakamooli katoatoa ha lautolu ki a Iehova?

¹⁰ Ko Iehova ko e Atua tokotaha hokoia ha tautolu. Foaki e tautolu ki a ia ha tautolu a fakamooli katoatoa ka tapuaki hokoia a tautolu ki a ia. Nakai maeke a tautolu ke tapuaki ke he ha atua foki po ke fakaaoga ha manatu po ke tau gahua fakavai he ha tautolu a tapuakiaga ki a Iehova. Nakai ko e atua noa ni a ia ne mahomo hake he ha atua po kua mua e malolō ke he falu. Ko ia ko e Atua mooli. Lata a tautolu ke tapuaki ki a ia ni ko Iehova.​—Totou Fakakiteaga 4:11.

¹¹ He tohi ha Tanielu, totou e tautolu hagaao ke he tau fuata Heperu ko Tanielu, Hanania, Mesaelu, mo Asaria. Ne fakakite e lautolu e fakamooli katoatoa ki a Iehova he mogo ne nakai talia e lautolu ke kai e tau mena nakai meā ke he tau tagata tapuaki ha Iehova. Ti fakaheu he tau kapitiga tokotolu ha Tanielu ke fakaveli fakafohifo ke he tupua tā, ko e tupua auro ha Nepukanesa. Tuku fakamua e lautolu a Iehova. Ne mahani fakamooli katoatoa a lautolu ki a ia.​—Tanielu 1:1–3:30.

12. He tuku atu ki a Iehova e fakamooli katoatoa, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke mataala ki ai?

 ¹² Kua lata a Iehova ke tuku fakamua he tau momoui ha tautolu. Ka manako a tautolu ke tuku atu ki a ia ha tautolu a fakamooli katoatoa, lata a tautolu ke fakaeneene kua nakai mua atu falu mena ki a Ia. Ko e heigoa falu mena ia? He Tau Fakatufono Hogofulu, ne pehē a Iehova kua nakai lata e tau tagata haana ke tapuaki falu atua kehe. Nakai lata a lautolu ke taute ha mahani tapuaki tupua. (Teutaronome 5:6-10) He vahā nei kua loga e vahega tapuaki tupua, ti uka e falu mena nei ke mailoga. Ka e nakai hiki e tau tuaga ha Iehova. Ko “Iehova ne tokotaha ni a ia.” Kitekite la ke he puhala ka kalo kehe a tautolu he tapuaki tupua he vahā nei.

13. Ko e heigoa ka kamata a tautolu ke fiafia lahi ki ai ka e nakai ki a Iehova?

¹³ Ia Kolose 3:5 (totou), kua totou e tautolu hagaao ke he tau mena ka moumou ha tautolu a tuaga kapitiga katoatoa mo Iehova. Kitia e tautolu e lotokai kua matutaki ke he tapuaki tupua. Pihia fēfē? Ka malolō e manako ha tautolu ma e taha mena tuga ke loga e tau tupe po ke mautū, maeke he tau mena ia ke pule e moui ha tautolu, tuga e atua malolō. Ko e tau agahala oti ne totoku ia Kolose 3:5 ne matutaki ke he lotokai, ne lauia ai he tapuaki tupua. Ti ka ha ha ia tautolu e manako malolō ma e tau mena nei, to kamata a tautolu ke fiafia lahi ki ai ka e tote e fakaalofa ke he Atua. To nakai eke a Iehova ki a tautolu ko “Iehova ne tokotaha ni a ia.” To nakai manako a tautolu ke tupu e mena ia.

14. Ko e heigoa e hatakiaga ne foaki he aposetolo ko Ioane hagaao ke he ha tautolu a fakaalofa ma e Atua?

¹⁴ Ne pihia foki taha mena ne fakamaama he aposetolo ko Ioane. Hataki e ia kaeke ke fiafia taha ke he tau mena he lalolagi, “ko e manako lahi he tino, mo e manako lahi he tau mata, katoa mo e tau mena he mouiaga nai ke hula ki ai,” ti “nakai nofo e fakaalofa ke he Matua ke he loto hana.” (1 Ioane 2:15, 16) Ti kua lata a tautolu ke kumikumi hifo tumau a tautolu ke kitia po ke fiafia a tautolu ke he lalolagi. Liga mailoga e tautolu kua kamata a tautolu ke futiaki ke he tau fakafiafiaaga, tau tagata, mo e tau puhala he tau mena tui mo e tauteuteaga he lalolagi nei. Po ke liga loto a tautolu ke moua e “tau mena lalahi” he tutuli e tau fakaakoaga tokoluga. (Ieremia 45:4, 5) Tata lahi e lalolagi foou. Ti kua lata a tautolu ke manatu e tau kupu malolō lahi ha Mose! Ka maama mo e talitonu mooli a tautolu ko “Iehova ko e ha tautolu a Atua, ko Iehova ne tokotaha ni a ia,” to tuku atu e tautolu e fakamooli katoatoa ha tautolu ki a ia mo e fekafekau ki a ia he puhala ne manako a ia.​—Heperu 12:28, 29.

15. Ko e ha ne fakamanatu e Paulo ke he tau Kerisiano kua taha ni e Atua ko “Iehova ne tokotaha ni a ia”?

¹⁵ Ko e talahauaga “Iehova ne tokotaha ni a ia” kua lagomatai a tautolu ke maama kua manako a Iehova ke he tau fekafekau haana ke kaufakalataha mo e ke tatai e fifiliaga he moui. He fakapotopotoaga Kerisiano fakamua atu, ha ha i ai e tau Iutaia, tau Heleni,  tau Roma, mo e tau tagata he falu motu foki. Ha ha ia lautolu e kehekehe he tau feakiaga, tau aga fakamotu, mo e tau manako. Ko e mena ia ati uka he falu ia lautolu ke talia e puhala foou he tapuakiaga po ke tiaki e tau matagahua fakamua ha lautolu. Ti kua lata ia Paulo ke fakamanatu ki a lautolu ko e tau Kerisiano kua taha ni e Atua, ko Iehova.​—Totou 1 Korinito 8:5, 6.

16, 17. (a) Ko e heigoa e perofetaaga kua fakamooli he vahā nei ha tautolu, ti ko e heigoa e fua? (e) Ko e heigoa ka moumou e kaufakalataha ha tautolu?

¹⁶ Ka e kua e fakapotopotoaga Kerisiano he vahā nei? Pehē e perofeta ko Isaia “to hoko ni ke he tau aho a mui,” to fakapotopoto fakalataha mai e tau motu oti ke he tapuakiaga ha Iehova. To pehē a lautolu: “To fakaako mai foki e ia a tautolu ke he hana tau puhala, ti o ai a tautolu ke he hana tau puhala.” (Isaia 2:2, 3) Fiafia a tautolu ke kitia e perofetaaga nei kua fakamooli he vahā nei! Kua o mai e tau matakainaga ha tautolu he tau matakavi kehekehe, vagahau ke he tau vagahau kehekehe, ti kehe e tau aga fakamotu. Ka e kaufakalataha a tautolu he tapuakiaga ha tautolu ki a Iehova. Ka e he kehekehe lahi a tautolu, falu magaaho ne liga ha ha i ai e tau mena vihi.

 ¹⁷ Ma e fakatai, fēfē e logonaaga haau hagaao ke he tau matakainaga fakaagaaga he falu aga fakamotu? Ko e ha lautolu a vagahau, mena tui, tau mahani, mo e tau mena kai ne liga kehe lahi mai he haau. Kua fakaheu kia e koe a lautolu ti lahi ni e magaaho ne fakaaoga mo lautolu kua fetataiaki mo koe? Fēfē e logonaaga haau ke he tau motua he fakapotopotoaga haau ne fuata ia koe po ke mai he taha lanu po ke motu kehe? Ka nakai fakaeneene a tautolu, liga fakaatā e tautolu e tau fekehekeheaki ia ke lauia a tautolu ti moumou e kaufakalataha ha tautolu.

18, 19. (a) Ko e heigoa e fakatonuaga ne totoku ia Efeso 4:1-3? (e) Ko e heigoa ka taute e tautolu ke lagomatai e fakapotopotoaga ke tumau e kaufakalataha?

¹⁸ Maeke fēfē a tautolu ke kalo kehe he tau mena vihi pihia? Ne foaki e Paulo e fakatonuaga aoga ke he tau Kerisiano ne nonofo i Efeso, ko e motu monuina he tau tagata mai he tau feakiaga kehekehe loga. (Totou Efeso 4:1-3.) Ne talahau e Paulo e tau mahani tuga e mahani fakatokolalo, mahani molū, fakauka, mo e fakaalofa. Ko e tau mahani nei kua tuga e tau pou malolō ne toko hake tumau e fale. Ka e ke tumau e tuaga mitaki he fale, kua lata foki e gahua lahi. Manako a Paulo ke he tau Kerisiano i Efeso ke eketaha ke “toto mau e loto fakalataha ha he Agaga.”

¹⁹ Igatia a tautolu mo e eketaha ke tumau e kaufakalataha he fakapotopotoaga. Maeke fēfē a tautolu ke taute e mena ia? Fakamua, lata a tautolu ke feaki mo e fakakite e tau mahani ne totoku e Paulo: mahani fakatokolalo, mahani molū, fakauka, mo e fakaalofa. Uaaki, lata a tautolu ke eketaha ke fakatupu e “pipiaga he mafola.” Ko e tau nakai femaamaaki kua tuga e tau maihiihi ikiiki he kaufakalataha ha tautolu; ti lata a tautolu ke eketaha ke gahua fakalahi ke fakamafola e tau nakai femaamaaki nei ke tumau e mafola mo e kaufakalataha he vahāloto ha tautolu.

20. Maeke fēfē a tautolu ke fakakite kua maama e tautolu ko “Iehova ko e ha tautolu a Atua, ko Iehova ne tokotaha ni a ia”?

²⁰ Ko “Iehova ko e ha tautolu a Atua, ko Iehova ne tokotaha ni a ia.” Ko e talahauaga malolō lahi a ia! Fakamalolō he fakamanatuaga ia e tau Isaraela ke fakauka ke he tau mena vihi ka huhū a lautolu mo e kautū ke he Motu he Maveheaga. Ko e tau kupu ia ka fakamalolō a tautolu ke maeke foki a tautolu ke hao atu ke he taha faahi he matematekelea lahi mo e fai vala ke he Parataiso ka hoko mai. Kia matutaki a tautolu ke foaki ki a Iehova e fakamooli katoatoa ha tautolu. Lata a tautolu ke fakaalofa mo e fekafekau ki a ia mo e ha tautolu a tau loto, manatu, mo e malolō katoa, ti lata a tautolu ke eketaha ke tumau e mafola mo e kaufakalataha mo e tau matakainaga ha tautolu. Ka matutaki a tautolu ke taute e tau mena nei, to onoono a Iesu ki a tautolu ko e tau mamoe mo e to kitia e tautolu kua fakamooli e tau kupu haana: “O mai a, ko mutolu kua fakamonuina he haku a Matua, kia eke ma mutolu, e kautu kua taute ma mutolu, ka e nakaila fakave e lalolagi.”​—Mataio 25:34.