1. Fifitaki fēfē e tautolu ha tautolu a Matua fakaalofa ko Iehova?

HOKULO e fakaalofa ha Iehova ki a tautolu. (Ioane 3:16) Manako a tautolu ke fifitaki ke he ha tautolu a Matua. Ti lali a tautolu ke fakakite e “feofanaki, kia fakaalofa ke he tau matakainaga, kia hofihofi noa e fakaalofa” ki a lautolu oti ka e mua atu ki a lautolu ko e “faoa ne tua” mo tautolu. (1 Pete. 3:8; Kala. 6:10) Ka fehagai e tau tagata he magafaoa fakaagaaga ha tautolu mo e tau paleko fakaatukehe, manako a tautolu ke lagomatai a lautolu.

2. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he vala tala nei?

² Ko lautolu oti ne manako ke haia he magafaoa ha Iehova to fehagai mo e tau tuaga fakaatukehe. (Mare. 10:29, 30) To liga lata a tautolu ke fahia ke he tau kamatamata loga he tata atu a tautolu ke he moumouaga he fakatokaaga nei. Felagomataiaki fēfē a tautolu? Kia fakatutala a tautolu ke he mena ka fakaako e tautolu mai he tau fakamauaga he Tohi Tapu hagaao ki a Lota, Iopu, mo Naumi. To fakatutala foki a tautolu ke he falu paleko ne fehagai e tau matakainaga ha tautolu mogonei mo e kitia e puhala ka lagomatai e tautolu a lautolu ke fahia ke he tau lekua.

3. Fakamooli mai ia 2 Peteru 2:7, 8, ko e heigoa e fifiliaga kelea ne taute e Lota, ti ko e heigoa e fua?

³ Taute e Lota e fifiliaga kelea he fifili a ia ke nofo he takatakaiaga he tau tagata mahani feuaki fakalialia ha Sotoma. (Totou 2 Peteru 2:7, 8.) Ko e magamotu kua monuina, ka e moua e Lota e tau tuaga uka he hiki atu a ia ki Sotoma. (Kene. 13:8-13; 14:12) Ne pipiki lahi e hoana haana ke he maaga po ke falu ne nonofo i ai ti nakai omaoma a ia ki a Iehova. Galo e ia e  moui haana he mogo ne fakatō hifo he Atua e afi mo e taiō ke he magamotu. Manamanatu ke he tau tama fifine tokoua ha Lota. Ne uta vagahau a laua ke mau ke he tau tagata taane ne mamate i Sotoma. Malona e kaina ha Lota, galo e tau koloa haana, ka e mua atu ne mate e hoana haana. (Kene. 19:12-14, 17, 26) He magaaho fakaatukehe nei, galo kia e fakauka ha Iehova ki a Lota? Nakai.

4. Fakakite fēfē e Iehova e fakauka ki a Lota? (Kikite fakatino he kili.)

⁴ Pete kua fifili a Lota ke nofo i Sotoma, fakafano totonu e Iehova e tau agelu ke fakahao a ia mo e magafaoa haana. He lata ke omaoma fakamafiti ke he poakiaga he tau agelu ke toka a Sotoma, ne “fakamule” a Lota. Totō he tau agelu e lima haana ti lagomatai a ia mo e magafaoa haana ke fehola kehe mai he maaga. (Kene. 19:15, 16) Tala age mogoia e tau agelu ki a ia ke tafepoi ke he mouga. Ka e nakai omaoma a Lota ki a Iehova, ti ole ke fina atu ke he maaga ne tata mai. (Kene. 19:17-20) Fanogonogo fakamitaki a Iehova ti fakaatā a Lota ke fano ke he maaga ia. Ne matakutaku a Lota he magaaho fakamui he nofo he maaga ia ti hiki atu ke he mouga, ko e matakavi ne tala age a Iehova ki a ia he mogo fakamua ke fano ki ai. (Kene. 19:30) Ko e fakauka mua ue atu mooli ne fakakite e Iehova! Fifitaki fēfē e tautolu a Iehova?

5-6. Fakagahua fēfē e tautolu e 1 Tesalonia 5:14 he fifitaki a tautolu ke he Atua?

⁵ Tuga a Lota, ko e tagata he magafaoa fakaagaaga ha tautolu ne taute e tau fifiliaga kelea ti tupu e tau lekua hagahaga kelea ki a ia. Ka fai mena pihia, to fēfē e tali ha tautolu? Liga to kamatamata a tautolu ke tala age kua helehele e ia e mena kua gana e ia, ti liga pihia mooli. (Kala. 6:7) Ka e fai puhala mitaki foki ke taute e tautolu. Maeke a tautolu ke fifitaki e puhala ne lagomatai e Iehova a Lota. Fēfē?

⁶ Fakafano e Iehova e tau agelu ke nakai ni hataki a Lota ka e lagomatai foki a ia ke hao mai he matematekelea ka hoko ki Sotoma. Pihia foki, maeke a tautolu ke hataki e matakainaga ha tautolu ka kitia e tautolu hane fano a ia he puhala ke matematekelea. Ka e maeke foki a tautolu ke lagomatai a ia. Pete he fakatuai a ia ke fakagahua e fakatonuaga ne fakavē ke he Tohi Tapu kua moua e ia, lata a tautolu ke fakauka. Kia tuga e tau agelu tokoua ne nakai fakalolelole mo e vevehe kehe mai he matakainaga ha tautolu, lata a tautolu ke kumi e tau puhala kua lata ke lagomatai aki a ia. (1 Ioa. 3:18) Maeke a tautolu ke foaki ke totō e lima haana, ti lagomatai a ia ke fakagahua e fakatonuaga mitaki ne kua tuku age ki a ia.​—Totou 1 Tesalonia 5:14.

7. Fifitaki fēfē e tautolu e puhala ha Iehova ne manamanatu ki a Lota?

⁷ Maeke a Iehova ke hagaaki ke he tau kūkū ha Lota. Ka e nakai pihia, ne fakamafana e ia e aposetolo ko Peteru he mogo fakamui ke hagaao ki a Lota ko e tagata tututonu. Fiafia mooli a tautolu ha kua fakamagalo e Iehova e tau hehē ha tautolu! (Sala. 130:3) Maeke nakai a tautolu ke fifitaki e puhala ha Iehova ne manamanatu ki a Lota? Ka hagaaki a tautolu ke he tau mahani mitaki he tau matakainaga ha tautolu, to lahi e fakauka ha tautolu ki a lautolu. To mukamuka lahi mogoia a lautolu ke talia e lagomatai ne foaki e tautolu.

8. Ko e heigoa ka omoomoi he fakaalofa hofihofi noa a tautolu ke taute?

⁸ Kehe mai ia Lota, nakai matematekelea a Iopu ha ko e falu fifiliaga kelea ne taute e ia. Ka e lauia a ia he tau matematekelea lalahi he galo haana a tau koloa, tuaga he matakavi, mo e tino malolō mitaki. Mua atu e kelea, mamate oti e tau fanau ha Iopu mo e hoana.  Ekefakakelea foki he tau kapitiga fakavai tokotolu a Iopu. Ko e heigoa taha kakano ne nakai fakaalofa hofihofi noa e tau tagata fakamafana fakavai ha Iopu ki a ia? Kitia ni e lautolu e tau mena ne tutupu he tuaga haana. Ko e fua, hohopo a lautolu ke he fakahikuaga hepe ti fakafili fakakelea a Iopu. Maeke fēfē a tautolu ke kalo kehe he taute e tau hehē pihia? Mailoga ko Iehova ni tokotaha ne iloa e tau mena oti hagaao ke he tuaga he tagata. Fanogonogo fakamitaki ke he mena ne talahau he tagata matematekelea. Nakai fanogonogo hokoia ni ke he tau kupu haana; ka e lali foki ke logona e mamahi haana. Ko e mogo laia ka maeke a koe ke fakakite e fakaalofa mafanatia ke he matakainaga haau.

9. Ko e heigoa ka taofi he fakaalofa hofihofi noa a tautolu ke taute, ti ko e ha?

⁹ To taofi he fakaalofa hofihofi noa a tautolu ke ua uta tala hagahaga kelea hagaao ke he tau lekua he falu hane fehagai ki ai. Nakai ati hake he tagata uta tala e fakapotopotoaga; ka e uulu e ia ki lalo. (Fakatai 20:19; Roma 14:19) Nakai totonu a ia, ti nakai fai logonaaga. Maeke e tau kupu haana ke fakahukia e tagata kua fitā he matematekelea. (Fakatai 12:18; Efeso 4:31, 32) Lata mogoia ke kumi e tautolu e tau mahani mitaki he tagata ti manamanatu ke he puhala ka lagomatai e tautolu a ia ke fehagai mo e tau kamatamata!

10. Ko e heigoa ne fakaako ki a tautolu mai he talahauaga ia Iopu 6:2, 3?

¹⁰ Totou Iopu 6:2, 3. Ne ‘fakahanoa e tau kupu’ ha Iopu he falu mogo. Ka e talahau e ia he mogo fakamui kua hepe e falu mena haana ne talahau. (Iopu 42:6) Tuga a Iopu, ko e tagata mogonei kua fakauka ke he lekua fakaatukehe ne liga fakahanoa e tau kupu he talahau e tau mena ne tokihala a ia he mogo fakamui. Lata a tautolu ke tali atu fēfē? He nakai tuhituhi,  ka e lata ke fakaalofa hofihofi noa. Manatu kua nakai finagalo a Iehova ki a tautolu oti ke lauia he tau lekua mo e tau fakaatukehe hane fehagai mo tautolu mogonei. Ti maama ai kaeke kua vagahau fakahanoa e fekafekau fakamooli ha Iehova ka fakaatukehe lahi. Pete foki ka talahau e ia e tau mena hepe hagaao ki a Iehova po ke hagaao ki a tautolu, nakai lata a tautolu ke mafiti ke ita ki a ia po ke fakafili a ia he vagahau e tau mena ia.​—Fakatai 19:11.

11. Fifitaki fēfē he tau motua a Elihu ka foaki e fakatonuaga?

¹¹ Falu mogo, ko e tagata hane fahia he lekua fakaatukehe kua lata foki ke moua falu fakatonuaga po ke akonakiaga kua aoga. (Kala. 6:1) Maeke fēfē e tau motua ke fehagai mo e paleko nei? Maeke a lautolu ke fifitaki a Elihu he fanogonogo mafanatia ki a Iopu. (Iopu 33:6, 7) Foaki e Elihu e fakatonuaga haana he mogo fakamui ne maama e ia e manamanatuaga ha Iopu. Ko e tau motua ne fifitaki a Elihu ka fanogonogo fakamitaki mo e lali ke maama e tuaga he tagata. Ti ka foaki e lautolu e fakatonuaga, to maeke a lautolu ke hokotia ke he loto he tagata fanogonogo.

12. Lauia fēfē a Naumi ha ko e mate he taane mo e tau fanau taane tokoua haana?

¹² Ko e fifine fakamooli a Naumi ne fakaalofa ki a Iehova. Ka ko e mogo ne mate e taane mo e tau fanau taane tokoua haana, ne manako a ia ke hiki e higoa haana mai ia Naumi ki a “Mara,” kakano “Kona.” (Ruta 1:3, 5, 20, 21) Ko e figona fifine ha Naumi ko Ruta ne pipiki ki a ia he tau kamatamata haana. Nakai ni foaki e Ruta e lagomatai kua aoga ka e vagahau fakamafana foki ki a Naumi. Fakakite e Ruta e fakaalofa mo e lalago haana ki a Naumi ke he tau kupu mukamuka mo e fakamooli.​—Ruta 1:16, 17.

13. Ko e ha kua lata a lautolu ne mate e hoa he fakamauaga ke moua e lalagoaga ha tautolu?

¹³ Ka mate e hoa he fakamauaga he taha matakainaga ha tautolu he magafaoa fakaagaaga, lata a ia ke moua e lalagoaga ha tautolu. Ko e hoa mau kua tuga e ua e akau ne tutupu hake tokoua. He tau tau loga, kua fevihiaki e tau hokohoko he tau akau. Ka huo hake e taha akau ti mate, to lauia lahi e taha akau. Pihia foki ka mate e hoa he taha, to liga leva e tau logonaaga momoko lahi haana. Ko Paula * ne mate fakaofo e taane haana, ne pehē: “Kua hiki katoatoa e moui haaku ti nakai fahia au. Galo e au e kapitiga uho haaku. Na tutala au ke he taane haaku hagaao ke he tau mena oti. Ne fakalataha a ia ke he tau mena ne fiafia au ki ai ti lalago au he tau magaaho uka. Foaki e ia e tukeua ke tagi au. Logona hifo mooli e au tuga kua iihi ua au.”

14-15. Fakamafana fēfē e tautolu e taha ne mate e hoa mau?

¹⁴ Fakamafana fēfē e tautolu e taha ne mate e hoa mau? Ko e lakaaga aoga fakamua ke tutala ki a ia pete kua fuafuakelea a koe po ke nakai iloa e mena ke talahau. Ko Paula ne totoku i luga, ne talahau: “Maama e au kua fakafuafuakelea he mate e tau tagata. Tupetupe a lautolu neke talahau e taha mena hepe. Ka e mua atu e kelea he nakai fai mena ne talahau ke he taha mena fakafuafuakelea ne talahau.” Ko e tagata ne maanu ne nakai amanaki ki a tautolu ke talahau taha mena ofoofogia. Pehē a Paula: “Loto fakaaue au he mogo ka pehē ai e tau kapitiga, ‘Momoko au ha kua mate e fakahele haau.’”

¹⁵ Ko William ne fai tau he mate e hoana, ne pehē: “Loto fakaaue au he liu e falu ke tutala hagaao ke he hoana haaku; fakamafana ki a au ne kua ofania mo e fakalilifu a ia. Ko e  lalagoaga nei kua lagomatai lahi mahaki ki a au. Logona hifo e au e hokulo he fiafia ha kua uho lahi e hoana haaku ki a au mo e ko e vala lahi he moui haaku.” Ko e fifine takape ne higoa ko Bianca ne fakamaama: “Moua e au e mafanatia ka liogi e falu mo au ti totou taha po ke ua e kupu tohi mo au. Lagomatai foki ka tutala a lautolu hagaao ke he taane haaku mo e ka fanogonogo a lautolu he tutala au hagaao ki a ia.”

16. (a) Ko e heigoa kua lata ke foaki e tautolu ke he taha tagata ne mate e fakahele? (e) Ia Iakopo 1:27, ko e heigoa e matagahua ha tautolu?

¹⁶ Tuga ni a Ruta ne pipiki ke he takape ko Naumi, lata a tautolu ke fakatumau e lalagoaga ki a lautolu ne mate e fakahele. Ko Paula ne totoku fakamua ne pehē: “He mole e mate e taane haaku, loga e lalagoaga ne moua e au. Ka e fai magaaho he mole, ne lavelave a lautolu he tau matagahua ha lautolu. Ti kua hiki katoatoa e moui haaku. Lagomatai lahi mahaki ka mailoga he falu kua lata ke lalago e tagata ne maanu he tau mahina mo e tau tau fakamui he mole e mate.” Ka e kehekehe e tau tagata. Falu ne liga hiki mafiti ke he tau tuaga foou ha lautolu. Ka ko e falu, ko e tau matagahua oti ne taute e lautolu he taha vahā mo e fakahele ha lautolu ko e fakamanatuaga mamahi ki a lautolu. Kehekehe e puhala maanu he tau tagata. Kia manatu kua foaki e Iehova e lilifu mo e matagahua ki a tautolu ke leveki a lautolu ne mamate e tau hoa.​—Totou Iakopo 1:27.

17. Ko e ha a lautolu ne kua tiaki he tau hoa ha lautolu kua lata ke lalago e tautolu?

¹⁷ Ko e falu hoa ne lata ke fehagai mo e tau  ita mo e fakaatukehe lahi ne fua mai he tiaki he tau hoa ha lautolu. Ko Joyce ne tiaki he taane haana ma e taha fifine foki ne pehē: “Ko e mamahi he tau vevehe ne teitei ni ke mua atu e kelea ke tuga kua mate e taane haaku. Ane mate a ia he pakia po ke he gagao kua tote lahi e fifiliaga haana ke he tuaga. Ka ko e tuaga nei ne fifili e taane haaku ke tiaki au. Kua logona hifo e au e ekefakakelea mo e fakateaga.”

18. Ko e heigoa ka taute e tautolu ke lagomatai a lautolu ne nakai ha ha i ai e hoa mau?

¹⁸ Ka taute e tautolu e tau mahani totonu ikiiki ki a lautolu ne nakai ha ha i ai e hoa mau, kua fakakite e tautolu ki a lautolu e fakaalofa ha tautolu. Mua atu ke he tau mena oti, lata a lautolu ke moua e tau kapitiga mitaki. (Fakatai 17:17) Fakakite fēfē e koe ko koe e kapitiga ha lautolu? Maeke a koe ke uiina a lautolu ke kai auloa. Liga foaki e koe e taha magaaho ke fakalataha mo lautolu he fakafiafiaaga po ke gahua he fonua. Taha puhala foki ke tala age ki a lautolu he falu magaaho ke fakalataha mo koe ke he tapuakiaga magafaoa. Ka taute e koe, to fakafiafia e koe a Iehova ha kua “tata mai a [ia] kia lautolu kua loto malipilipi” mo e “ko e fakafili [puipui] foki a ia ke he tau fifine takape.”​—Sala. 34:18; 68:5.

19. He tokaloto tumau e 1 Peteru 3:8, ko e heigoa kua eketaha a koe ke taute?

¹⁹ Nakai leva to pule e Kautu he Atua ke he lalolagi, ti “nimo tuai e tau matematekelea fakamua.” Amaamanaki lahi atu a tautolu ke he magaaho ka “nakai tuai manatu ke he tau mena fakamua, ti nakai hake ai ke he loto e tau mena ia.” (Isaia 65:16, 17) Ato hoko e aho ia, kia lalago e tautolu e falu ti fakakite ke he tau kupu mo e tau gahua ha tautolu kua fakaalofa a tautolu ke he tau tagata oti he magafaoa fakaagaaga ha tautolu.​—Totou 1 Peteru 3:8.