Kamata e mena nei fai magaaho he mole e tau 100 ti oti he 1919. Ko e ha e hikiaga nei kua lata mo e maamaaga ha tautolu?

Ko e tau fakamooliaga oti ne fakakite he 1919, ko e tau Kerisiano fakauku ne fakatoka mai i Papelonia Lahi ti fakapotopoto ke he fakapotopotoaga meā. Manamanatu ke he mena nei: Nakai leva he kamata e Kautu he Atua ke pule he lagi he 1914, ne kamatamata e tau tagata he Atua ti fakameā fakahaga he tapuakiaga fakavai. * (Kikite matahui tala.) (Malaki 3:1-4) He 1919, ne kotofa e Iesu e “fekafekau fakamoli mo e loto matala” ke foaki e “tau mena kai ke he tau magaaho” ke he tau tagata meā he Atua. (Mataio 24:45-47) He tau ia ni, ne fakatoka e tau tagata he Atua mai he fakapaeaaga fakatai i Papelonia Lahi. (Fakakiteaga 18:4) Ka ko e mogo fe ne eke e tau tagata he Atua mo tau tagata fakapaea?

He tau mogo kua mole, ne fakamaama e tautolu ko e tau tagata he Atua ne fakapaea ki Papelonia Lahi ke he magaaho kū ne kamata he 1918. He The Watchtower ia Mati 15, 1992, ne pehē ke tuga e tau Isaraela ne uta fakapaea ki Papelonia, ke he 1918 ne eke e tau fekafekau a Iehova mo tau tagata fakapaea ki Papelonia Lahi. Ka e loga e tau kumikumiaga ne fakakite kua eke e tau tagata he Atua mo tau tagata fakapaea ke he loga atu e tau ato hoko e 1918.

He perofetaaga ia Esekielu 37:1-14 ne talahau tuai to eke e tau tagata he Atua mo tau tagata fakapaea mo e to fakatoka mai he mogo fakamui. Moua e Esekielu e fakakiteaga he kelekele tatai ne puke he tau hui atua. Pehē a Iehova: “Ko e tau hui atua na ko e magafaoa oti ia a Isaraela.” (Kupu 11) Hagaao e mena nei ke he motu ko Isaraela mo e he magaaho fakamui ne hagaao ke he “Isaraela he Atua,” ko lautolu ia ne fakauku. (Kalatia 6:16; Gahua 3:21) He fakakiteaga ne liu momoui e tau hui atua ti eke mo kau lahi mahaki. Fakamaama he mena nei e puhala ne fakatoka mai e tau tagata he Atua i Papelonia Lahi he 1919. Ka e fakakite fēfē he perofetaaga nei na leva e mogo ne fakapaea a lautolu?

Fakamua, ne mailoga e Esekielu kua “magomago lahi ni” e tau hui atua he tau tagata mamate. (Esekielu 37:2, 11) Kakano ai kua leva tuai he mamate e  tau tagata. Uaaki, kitia e Esekielu nakai amanaki ni a lautolu ne mamate ti liu tutū mai, ka e liu tutū mai fakahaga a lautolu. Ne logona e ia e “tomumu, ti kitiala, ko e lulululu, ti tutaki ai e tau hui atua, ko e hui ke he hana hui.” Kitia ai e ia kua “tutupu hake e tau hokohoko mo e kakano kia lautolu.” Mo e ufiufi ai foki ke he kili. Fakamui, “ti hu age ai e agaga ki loto ia lautolu, ti momoui ai a lautolu.” Fakahiku ai, he mole e liu momoui mai e tau tagata, ne foaki e Iehova ki a lautolu e motu ke nonofo ai. To fai magaaho he tutupu e tau mena nei.​—Esekielu 37:7-10, 14.

Tuga ni he talahau tuai he perofetaaga nei, ne leva e fakapaea e tau tagata Isaraela. Ne kamata e fakapaeaaga ha lautolu he tau 740 ato fai Keriso he mogo ne peehi malolō e magafaoa ne hogofulu ha Isaraela, ko e kautu he faahi tokelau ke ō kehe he motu ha lautolu. Fakamui, he tau 607 ato fai Keriso, ne moumou he tau Papelonia a Ierusalema ti ko e tau magafaoa ua ne toe ko e kautu he faahi toga ha Iuta ne peehi malolō foki ke ō kehe he motu ha lautolu. He tau 537 ato fai Keriso, ne fakaoti e fakapaeaaga he mogo ne liliu e matakau tote he tau Iutaia ke liu ati hake e faituga mo e tapuaki ki a Iehova i Ierusalema.

Ti ko e tau vala tala oti nei ne fakakite kua liga leva he eke e tau Kerisiano fakauku mo tau tagata fakapaea i Papelonia Lahi, nakai ni mai he 1918 ke he 1919. Hagaao foki a Iesu ke he magahala leva nei he pehē a ia to tutupu auloa e tau Kerisiano fakavai ko e tau titania mo e ‘fanau he kautu’ ko e tau saito. (Mataio 13:36-43) He magahala ia, ne tokogahoa ni e Kerisiano mooli. Laulahi ia lautolu ne pehē ko e tau Kerisiano a lautolu kua talia e tau fakaakoaga fakavai ti eke mo tau tagata tiaki taofiaga. Ko e kakano haia kua maeke a tautolu ke pehē kua taofi fakapaea e Papelonia Lahi e fakapotopotoaga Kerisiano. Kamata e fakapaeaaga nei fai mogo he mole e tau 100 ti matutaki atu ato fakameā e faituga fakaagaaga he Atua he magaaho he fakaotiaga.​—Gahua 20:29, 30; 2 Tesalonia 2:3, 6; 1 Ioane 2:18, 19.

He tau teau tau ia, ko e tau takitaki lotu mo e tau takitaki politika ne manako ke pule malolō ke he tau tagata. Ma e fakatai, nakai fakaatā e tau tagata ke fai Tohi Tapu po ke totou e Tohi Tapu ke he vagahau ne maeke ia lautolu ke maama. Falu ne totou e Tohi Tapu ne tugi foki ke he pou. Ti ko lautolu ne totoko ke he tau fakaakoaga he tau takitaki lotu kua fakahala kelea lahi mahaki. Teitei ni ke nakai maeke ia taha ke iloa e kupu mooli po ke fakaako ai ke he falu.

Kua fakaako foki e tautolu mai he fakakiteaga ha Esekielu kua liu tutū mai e tau tagata he Atua ke he  moui ti fakatoka fakahaga mai he lotu fakavai. Ti ko e magaaho fe ne kamata e mena nei, mo e he puhala fe? Ha ha i ai e leo ne “lulululu” nukua talahau he fakakiteaga. Kamata e mena nei ke tupu he tau teau tau gahoa fakahiku ato hoko e magaaho he fakaotiaga. He tau tau ia, ha ha i ai e falu ne fakamooli ne manako ke kumi e kupu mooli mo e fekafekau ke he Atua pete kua viko takai a lautolu he tau fakaakoaga fakavai. Fakaako e lautolu e Tohi Tapu ti taute e tau mena oti kua maeke ia lautolu ke tala age ke he falu e tau mena ne iloa e lautolu. Falu kua gahua malolō ke fakaliliu e Tohi Tapu ke he tau vagahau ne maama he tau tagata.

Tata atu mogoia ke he matahiku he tau atu tau 1800, tuga kua tuputupu hake e kakano mo e kili he tau hui atua. Ko Charles Taze Russell mo e tau kapitiga haana kua gahua malolō ke kumi e kupu mooli he Tohi Tapu mo e fekafekau ki a Iehova. Lagomatai foki e lautolu e falu ke maama e kupu mooli he fakaaoga e Zion’s Watch Tower mo e falu tohi foki. Fakamui, ko e “Photo-Drama of Creation” he 1914 mo e tohi The Finished Mystery he 1917 ne lagomatai e tau tagata ha Iehova ke fakamalolō e tua ha lautolu. Fakahiku ai he 1919, tuga kua foaki ke he tau tagata haana e moui mo e motu foou. Tali mai he mogoia, ko lautolu ne ha ha ai e amaamanakiaga ke momoui tukulagi he lalolagi kua fakalataha mo lautolu ne fakauku. Tapuaki oti a lautolu ki a Iehova, ti fakalataha auloa ko e “kau lahi mahaki ni.”​—Esekielu 37:10; Sakaria 8:20-23. *​—Kikite matahui tala.

Maaliali ai ne eke e tau tagata he Atua mo tau tagata fakapaea i Papelonia Lahi he mole e tau 100. Ko e magahala anei ne tokologa e tau tagata ne tiaki taofiaga he talia e tau fakaakoaga fakalotu fakavai mo e nakai talia e kupu mooli. Ke he tau tau loga, kua uka lahi ke fekafekau ki a Iehova tuga ni e tau Isaraela he eke a lautolu mo tau pagotā. Ka e mogonei kua fakamatala e kupu mooli ke he tau tagata oti. Ko e fiafia ha ia ha tautolu ha kua nonofo he magaaho ko ‘lautolu ne iloilo to kikila’! Tokologa mogonei kua maeke ke “fakamea,” “kamatamata,” mo e talia e tapuakiaga mooli!​—Tanielu 12:3, 10.

Nakai iloa tonu e tautolu e puhala ne fakakite e Satani e faituga ki a Iesu.

Ko e tau tagata tohia he Tohi Tapu ko Mataio mo Luka ne tohi hagaao ke he mena ne tupu. Pehē a Mataio ne ‘uta he tiapolo’ a Iesu ki Ierusalema ti “fakatu . . . a ia ke he tapitapi ki luga he faituga.” (Mataio 4:5) Ne pehē a Luka ko e Tiapolo ne “uta . . . a ia [Iesu] ki Ierusalema, kua fakatu a ia ke he tapitapi he faituga.”​—Luka 4:9.

Vahā fakamua, ne talahau he tau tohi ha tautolu liga nakai uta mooli e Satani a Iesu ke he faituga he mogo ne lali a ia ke kamatamata a Iesu. He The Watchtower ia Mati 1, 1961 ne fakatatai e mena nei ke he mogo ne lali a Satani ke kamatamata a Iesu he fakakite ki a ia e tau kautu oti he lalolagi mai he mouga tokoluga. Pehē ai kua nakai fai mouga ne tokoluga lahi ke maeke e taha tagata ke kitia e tau kautu oti he lalolagi. Talahau pihia  foki he The Watchtower na liga nakai uta e Satani a Iesu ke he faituga mooli. Ka ko e tau vala tala fakamui he The Watchtower ne pehē kaeke ke hopo hifo a Iesu mai he faituga to pakia a ia.

Falu kua pehē he nakai ko e tagata Levi a Iesu, to nakai fakaatā a ia ke tū i luga he faituga. Ti talahau e lautolu liga lali a Satani ke kamatamata a Iesu he fakaaoga e fakakiteaga. Ko e tau teau tau fakamua atu, ne uta foki a Esekielu ke he faituga he fakakiteaga.​—Esekielu 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kaeke kua uta a Iesu ke he faituga he fakakiteaga, liga manamanatu e falu:

• To logona hifo mooli kia e Iesu e kamatamata ke hopo hifo he faituga?

• Falu mogo ne lali a Satani ke kamatamata a Iesu he tala age ki a ia ke fakafaliu e tau maka mooli ke he tau areto mooli ti manako ki a Iesu ke tapuaki ki a ia. Ti tuga kia kua manako a Satani ki a Iesu ke hopo hifo he faituga mooli?

Ka e ka nakai fakaaoga e Satani e fakakiteaga mo e uta a Iesu ke he faituga mooli, ti liga manamanatu e falu:

• Kua moumou kia e Iesu e Fakatufono ha kua tū i luga he faituga?

• Maeke fēfē a Iesu ke hau he tutakale ke he faituga i Ierusalema?

Kia fakatutala a tautolu ke he falu vala tala foki ka lagomatai a tautolu ke tali e tau hūhū ua fakahiku nei.

Ko e Porofesa ko D. A. Carson ne tohi ko e kupu Heleni ma e “faituga” ne fakaaoga ia Mataio mo Luka kua liga hagaao ke he matakavi he faituga katoa ka e nakai ko e vala he faituga ne fakaatā ni ma e tau tagata Levi ke ō ki ai. Ko e faahi toga ki uta he faituga ne lautatai e tuafale he faahi ne mua atu e tokoluga he faituga. Liga fakatū a Iesu he tuafale ia. Ko e mamao mai i luga ia ke he toka he vailele ko Ketarono ne kavi ke he 140 e mita. Ko e tagata tohi tala tuai ko Josephus ne pehē ko e matakavi nei ne tokoluga lahi mahaki ti ka tū e tagata he mena ia mo e onoono hifo, to “lialia pou” a ia. Pete ne nakai ko e tagata Levi a Iesu, ka tū a ia he mena ia to nakai fai tagata ka totoko.

Ka e maeke fēfē a Iesu ke hau he tutakale ke he faituga i Ierusalema? Nakai iloa tonu e tautolu. Talahau he Tohi Tapu na uta a Iesu ki Ierusalema. Nakai talahau e mamao ha Iesu mai Ierusalema po ke fiha e leva ne kamatamata e Satani a ia. Ti liga na fano hui a Iesu ki Ierusalema, pete he tuga kua leva e mena nei.

He fakakite e Satani ki a Iesu e “tau kautu oti he lalolagi,” liga fakaaoga e ia e fakakiteaga ha kua nakai maeke ke kitia e tau kautu oti nei mai he ha mouga he lalolagi. Liga tatai e mena nei ke he puhala ka fakaaoga e tautolu e kifaga ke fakakite ke he taha tagata e tau ata he falu faahi he lalolagi. Liga fakaaoga e Satani e fakakiteaga, ka ko e manako mooli haana ki a Iesu ke fakaveli mo e hufeilo ki a ia. (Mataio 4:8, 9) Ti ko e mogo ne uta e Satani a Iesu ke he faituga, liga ko e manako mooli haana ke fakahagahaga kelea e Iesu e moui haana he hopo hifo he faituga. Ka e fakaheu malolō e Iesu a ia. Ko e kamatamata lahi mahaki mooli anei ane mai kamatamata a Iesu he fakakiteaga!

Ti kua liga fina atu mooli a Iesu ki Ierusalema mo e tū ke he tapitapi ne mua atu e tokoluga he faituga. Mooli, ke tuga ne talahau he kamataaga he vala tala nei, nakai iloa tonu e tautolu e puhala ne fakakite e Satani e faituga ki a Iesu. Ka e mauokafua a tautolu na eketaha tumau a Satani ke fakaohooho a Iesu ke taute taha mena hepe ka e he tau magaaho takitaha ne totoko malolō e Iesu a ia.