1. Ko e ha ne liga lata e falu tagata ke moua e lilifu, ti ko e heigoa ka fakaako a tautolu ki ai he vala tala nei?

MAEKE fēfē a tautolu ke fakakite e lilifu ke he tau tagata? Taute e tautolu e mena nei he manamanatu pauaki ki a lautolu mo e fakakite e fakalilifu ki a lautolu. Fa tuku atu e tautolu e lilifu ki a lautolu ne taute taha mena ke moua e lilifu po ko lautolu ne moua e kotofaaga po ke tuaga uho. He vala tala nei, to fakaako a tautolu ko hai kua lata a tautolu ke tuku atu e lilifu ki ai ti ko e heigoa e kakano.

2, 3. (a) Ko e ha kua lata pauaki ke tuku atu e lilifu ki a Iehova? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Ko hai e Punua mamoe ne totoku ia Fakakiteaga 5:13, ti ko e ha kua lata a tautolu ke tuku atu e lilifu ki a ia?

² Pehē e Fakakiteaga 5:13 ko “ia kua nofo ke he nofoaiki,” mo e ko e “Punua mamoe” kua lata ke moua e lilifu. Ko “ia kua nofo ke he nofoaiki” kua hagaao ki a Iehova. Ia Fakakiteaga veveheaga 4, foaki he tau mena momoui fakaagaaga he lagi ki a tautolu taha e kakano ko Iehova “ko ia kua moui tukulagi tukumuitea,” ti kua lata a ia ke moua e lilifu. Pehē a lautolu: “[Iehova] na e,  kua lata ni a koe ke tuku atu ki ai e fakahekeaga, mo e lilifu, mo e malolo; ha kua eke e koe e tau mena oti, ha ko e hau a finagalo foki ne ha ha i ai a lautolu; mo e eke ai a lautolu.”—Fakakiteaga 4:9-11.

³ Ko e “Punua mamoe” ne talahau ia Fakakiteaga 5:13 ko Iesu Keriso. Iloa fēfē e tautolu? He haia a Iesu he lalolagi, ne ui a ia “ko e Punua mamoe he Atua, ko ia ke uta kehe e hala he lalolagi.” (Ioane 1:29) Ko hai foki e patuiki ne makai ke mate ke eke mo lukutoto ma e tau tagata haana? Ko e kakano mitaki mooli ke tuku atu e lilifu ki a ia. Kua lata ke tuku atu e lilifu ki a Iesu ha “ko e Patuiki he tau patuiki, mo e Iki he tau iki.” (1 Timoteo 6:14-16) Liga logona hifo a koe tuga e tau mena momoui fakaagaaga he lagi ne lologo: “Kua lata ni e Punua mamoe ne keli ke tuku atu ki ai e pule, mo e koloa, mo e iloilo, mo e malolo, mo e fakahekeaga, mo e fakamonu.”—Fakakiteaga 5:12.

4. Ko e ha kua pulotu ma tautolu ke tuku atu e lilifu ki a Iehova mo Keriso?

⁴ Pehē e Ioane 5:22, 23 kua fifili e Iehova a Keriso ke fakafili e tau tagata oti kana. Ko e kakano pauaki a ia kua lata ia tautolu ke tuku atu e lilifu ki a Iesu. Ka taute e tautolu e mena nei, kua tuku atu foki e tautolu e lilifu ki a Iehova. Ka fifili a tautolu ke tuku atu e lilifu ki a Iesu mo e haana Matua, kua maeke a tautolu ke moua e moui tukulagi.—Totou Salamo 2:11, 12.

5. Ko e ha kua lata e tau tagata oti ke fai fakalilifuaga ki ai?

⁵ Tufuga e tau tagata ke he “fakatai he Atua.” (Kenese 1:27) Kakano e mena nei kua laulahi he tau tagata ne moua e lotomatala ke fakakite e tau mahani tuga he Atua. Ma e fakatai, maeke e tau tagata ke fakakite e fakaalofa, totonu, mo e fakaalofa hofihofi. Tufugatia foki e tau tagata mo e loto manamanatu ko e logonaaga ke he mena hako po ke hepe, fakamooli po ke nakai fakamooli, lata po ke nakai lata. (Roma 2:14, 15) Laulahi he tau tagata ne manako ke he tau mena kua meā mo e fulufuluola ti manako ke nonofo mafola mo e falu. Nakai ofo ai, ha ko Iehova ko e Atua maopoopo mo e mafola. Maaliali ai, ne tufugatia e tau tagata oti kana mo e lotomatala ke fifitaki a Iehova he tau puhala oti. Ma e kakano nei, kua lata a tautolu ke fakalilifu e falu.—Salamo 8:5.

6, 7. Kehe fēfē e Tau Fakamoli a Iehova mai he tau tagata tokologa ka tuku atu e lilifu ke he falu?

⁶ Iloa e tautolu kua lata ke tuku atu e lilifu ke he falu tagata, ka e liga uka ke iloa ko e vahega lilifu fe ke tuku atu ki a lautolu mo e lahi fēfē ai. Kakano ha kua laulahi he tau aga he tau tagata ne nakai mitaki katoatoa kua fakaohooho malolō he lalolagi ha Satani. Tokologa ne eke e tau tagata taane po ke tau fifine mo tau tagata ke muitua a lautolu ki ai. He nakai tuku atu ki a lautolu e lilifu tuga ne finagalo e Iehova, tuku atu he tau tagata ke he falu e lilifu kua mua atu he taute a lautolu tuga e tau atua. Liga fifitaki e lautolu e tau mena tui, tau mahani, mo e tau aga he tau takitaki politika mo e lotu, tau tagata sipote, tau tagata talahaua he taute kifaga, mo e falu tagata talahaua.

⁷ Iloa he tau Kerisiano mooli to hepe ke lahi e lilifu ke tuku atu ke he tau tagata. Ke he tau tagata oti ne kua momoui, ko Iesu ni ne fakatoka e fakafifitakiaga mitaki katoatoa ke mumui a tautolu. (1 Peteru 2:21) Lata a tautolu ke manatu “nukua hala e tau tagata oti kana, to nakai hoko ke he fakahekeaga mai he Atua.” (Roma 3:23) Nakai fai tagata kua lata ke tapuaki ki ai. Ka molea e lilifu ka tuku atu  e tautolu ke he tau tagata, to nakai fakafiafia he mena nei a Iehova.

8, 9. (a) Fēfē e onoonoaga he Tau Fakamoli a Iehova ke he tau pule fakatufono? (e) Magaaho fe ka nakai omaoma a tautolu ke he tau pule fakatufono?

⁸ Ha ha i ai e falu tagata kua lata ke tuku atu e tautolu e lilifu ki ai ha ko e tuaga ha lautolu. Ma e fakatai, manamanatu ke he tau tagata he fakatufono mo e tau mena ne taute e lautolu ma haau. Lagomatai e lautolu ke tumau e haohao mitaki he tau katofia kaina mo e ke leveki e tau manako he tau tagata he motu ha lautolu. Loga e tau fua mitaki he tau gahua ha lautolu. Pehē e aposetolo ko Paulo kua lata a tautolu ke onoono ke he tau pule fakatufono ko e “tau tui ne mua.” Pehē foki a ia kua lata a tautolu ke muitua ke he tau matafakatufono ha lautolu: “Hanai, kia ta atu ke he tau tagata oti kana ha lautolu a tau mena; ko e poa kia lautolu kua lata ki ai e poa,” mo e “lilifu kia lautolu kua lata ki ai e lilifu.”—Roma 13:1, 7.

⁹ Ha ko e Tau Fakamoli a Iehova, maeke a tautolu ke taute e tau mena oti ke fakakite kua fakalilifu e tautolu e tau pule fakatufono. Mooli, igatia e motu mo e tau aga fakamotu pauaki, ti liga kehe e mena ne amanaki e tau pule mai he taha matakavi ki a tautolu ke he tau pule he taha matakavi. Ka e kaufakalataha agaia a tautolu mo e tau pule fakatufono he taute e lautolu e gahua ha lautolu. Pete ia, ka ole a lautolu ki a tautolu ke taute e mena ke fakatupu a tautolu ke nakai omaoma ki a Iehova, to nakai taute e tautolu e mena ia. He tau tuaga ia, omaoma mo e fakalilifu e tautolu a Iehova ka e nakai ke he tau tagata.—Totou 1 Peteru 2:13-17.

10. Fakatoka fēfē he tau fekafekau ha Iehova i tuai e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu mogonei?

¹⁰ Maeke a tautolu ke fakaako mai he tau fekafekau ha Iehova i tuai, ne tuku atu e lilifu ke he tau fakatufono mo e tau pule ha lautolu. Ko e fakafifitakiaga mitaki a Iosefa mo Maria. Ko e magaaho ne manako e tau Roma ke iloa ko e tokofiha e tagata ne nonofo he motu, ne o atu a Iosefa mo Maria ki Petelehema ke tohi e tau higoa i ai pete kua teitei fanau tuai a Maria. (Luka 2:1-5) Ko e aposetolo ko Paulo e taha fakafifitakiaga ne fakalilifu e tau pule fakatufono. He mogo ne tukupau a ia he taute e mena hepe, ne papale fakalilifu e ia a ia ki mua he Patuiki ko Herota Akeripa mo e ki mua ha Feso ko e iki he magakautu ha Roma i Iuta.—Gahua 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Ko e ha kua nakai lata a tautolu ke foaki ke he tau takitaki lotu e lilifu pauaki? (e) Ko e heigoa e mena ne tupu he fakalilifu he Fakamoli i Austria e tagata politika?

¹¹ Ka e kua e tau takitaki lotu? Kua lata nakai a tautolu ke tuku age ki a lautolu e lilifu pauaki? Tuku atu e tautolu ki a lautolu e lilifu tuga ni ka tuku age e tautolu ke he ha tagata. Ka kua hepe ke tuku atu ki a lautolu e lilifu pauaki, pete ni kua amanaki pihia a lautolu. Ko e ha? Ha kua nakai fakaako he lotu fakavai hagaao ke he Atua mo e haana Kupu ko e Tohi Tapu. Ne tuhituhi e Iesu e tau faiaoga he tau lotu fakavai ti fakahigoa a lautolu ko e tau tagata fakatupua mo e tau takitaki kelea. (Mataio 23:23, 24) He taha faahi, to nakai hepe ke fakakite e lilifu pauaki ke he tau pule fakatufono. Ko e fua he taute pihia, ne lagomatai e lautolu a tautolu falu magaaho.

¹² Taha he tau pule pihia ko e Ekekafo ko Heinrich Gleissner ko e tagata politika i Austria. He Felakutaki II he Lalolagi, ne tapaki he tau Nasi a ia. He mogo ne tuku a ia he tuleni ke fano ke he kemuaga pagotā, ne feleveia a ia mo Leopold Engleitner ko e Fakamoli makutu mai i Austria. Ne fakamaama  fakalilifu he Matakainaga ko Engleitner e taofiaga haana ke he Ekekafo ko Gleissner ne fanogonogo fakamitaki. He oti e felakutaki, ne matutaki a Gleissner ke fakaaoga e tuaga haana ke lagomatai e Tau Fakamoli i Austria. Liga iloa e koe falu fakafifitakiaga he tau mena mitaki ne tupu ha kua fakakite he tau Kerisiano e fakalilifu ke he tau pule fakatufono.

13. Ko hai mooli kua lata ke tuku atu e tautolu e lilifu ki ai, ti ko e ha?

¹³ Kua lata e tau matakainaga ha tautolu ke tuku age ki a lautolu e lilifu. Mua atu kaeke ko e tau matakainaga taane ne takitaki, po ke leveki tuga e tau motua, tau leveki takaiaga, tau matakainaga he La Komiti, mo e tau matakainaga he Kau Fakatufono. (Totou 1 Timoteo 5:17.) Leveki oti e lautolu e tau manako he tau tagata he Atua, ti hagaao e Tohi Tapu ke he tau fekafekau ia ko e “tau mena fakaalofa ke he tau tagata.” (Efeso 4:8) Ti kua lata ni ke fakalilifu e tautolu a lautolu pete ni ha lautolu a tau motu, fakaakoaga, tuaga he tagata, po ke tuaga fakatupe. Fakatoka he tau Kerisiano fakamua atu e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu. Fakalilifu e lautolu e tau tagata taane ne takitaki ti kua lata foki a tautolu ke taute pihia mogonei. Ka fakalataha a tautolu mo e tau tagata taane nei, nakai taute e tautolu a lautolu tuga e tau agelu. Ka kua tuku atu e tautolu e lilifu ki a lautolu ha ko e ha lautolu a tau gahua malolō mo e mahani fakatokolalo.—Totou 2 Korinito 1:24; Fakakiteaga 19:10.

14, 15. Kehe fēfē e tau motua Kerisiano mai he tau takitaki lotu tokologa?

¹⁴ Ko e tau motua pihia kua tuga e tau leveki mamoe fakatokolalo. Nakai manako a lautolu  ke taute tuga e tau tagata talahaua. Ti kehe lahi a lautolu mai he tau takitaki lotu he mogonei ti pihia mo e tau takitaki lotu he vahā ha Iesu. Pehē a ia hagaao ki a lautolu: “Kua fiafia foki a lautolu ke he mena mua ke tatakoto ai ke he tau kaiaga mena, mo e tau nofoaga uho ke he tau sunako, Kia fakaalofa foki kia lautolu ke he tau male.”—Mataio 23:6, 7.

¹⁵ Omaoma e tau motua Kerisiano ke he tau kupu ha Iesu: “Aua neke ui a mutolu Rapai; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a takitaki, ko e Keriso haia; ka ko mutolu oti, ko e matakainaga a mutolu. Aua foki neke ui e mutolu taha ke he lalolagi ko e matua ha mutolu; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a Matua, ko ia ha he lagi. Ti aua neke ui a mutolu ko e tau takitaki; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a Takitaki, ko e Keriso haia. Ka ko e tagata ia mutolu kua mua, kia eke a ia mo fekafekau ha mutolu. Ko ia ne fakatokoluga e ia a ia, to fakatokolalo a ia; ka ko ia ne fakatokolalo e ia a ia, to fakamatalahi a ia.” (Mataio 23:8-12) Ka mahani fakatokolalo mo e omaoma e tau motua he tau fakapotopotoaga he lalolagi katoa ke he tau kupu ha Iesu, to fakaalofa mo e fakalilifu he tau matakainaga a lautolu.

16. Ko e ha kua lata a tautolu ke matutaki ke eketaha ke fakakite e lilifu?

¹⁶ Liga fai magaaho ma tautolu ke fakaako e puhala ke tuku atu e lilifu ke he falu. Taute pihia foki he tau Kerisiano fakamua atu. (Gahua 10:22-26; 3 Ioane 9, 10) Ka kua uho lahi mahaki ai. He tuku atu e tautolu e lilifu ke he falu he puhala ne manako a Iehova ki a tautolu, to moua e tautolu loga e fua mitaki.

17. Ko e heigoa falu fua mitaki he tuku atu e lilifu ke he tau tui ne mua?

¹⁷ Ka tuku atu e tautolu e lilifu ke he tau tui ne mua he tau maaga ha tautolu, to maeke ia lautolu ke lalago e tonuhia ha tautolu ke fakamatala. Liga moua foki e lautolu e onoonoaga mitaki he gahua fakamatala ha tautolu. Ko e mena anei ne tupu ke he tau tau loga kua mole i Sihamani he fano e paionia ne higoa ko Birgit ke he kautūaga he tau fakaakoaga he tama fifine haana. Tala age e tau faiaoga ki a Birgit ko e mena fiafia lahi ke fai fanau Fakamoli he vahega ke he tau tau loga. Logona hifo e lautolu kua fai mena mitaki ne taute he tau fanau Fakamoli he aoga. Tala age a Birgit ki a lautolu, “Ko e tau fanau ha mautolu ne fakaako ke mumuitua e tau tuaga he tau mahani he Atua, ti putoia foki e fakalilifu ke he tau faiaoga.” Taha e faiaoga ne pehē, kaeke kua tuga e Tau Fakamoli e tau fanau oti, to mukamuka ke fakaako. Ha ha ia lautolu e onoonoaga mitaki ke he tau fanau Fakamoli ti fai faahi tapu he mole, taha he tau faiaoga ne fina atu ke he fonoaga.

18, 19. Ko e heigoa kua lata ke manatu e tautolu ka tuku atu e lilifu ke he tau motua?

¹⁸ Ko e tau matapatu fakaakoaga he Kupu he Atua ka lagomatai a tautolu ke maama e puhala ke fakalilifu e tau motua he fakapotopotoaga. (Totou Heperu 13:7, 17.) Maeke mo e kua lata ia tautolu ke tala age e tau kupu atihake ki a lautolu ha ko e ha lautolu a gahua  malolō. Ka kaufakalataha a tautolu mo e takitakiaga ne tuku mai e lautolu, to lagomatai he mena ia e tau motua ke fekafekau mo e fiafia. Pehē e Tohi Tapu kua lata a tautolu ke fifitaki foki e tua ha lautolu. Ka e nakai kakano ai, kua lata a tautolu ke lali ke fifitaki fakatonu e puhala ne tauteute, vagahau, mo e fakaako atu e motua. Ka taute e tautolu e mena ia, liga to muitua e tautolu e tau tagata ka e nakai ke he Keriso. Kia nakai nimo e tautolu kua nakai mitaki katoatoa e tau motua ke tuga ni a tautolu.

¹⁹ Ka fakalilifu e tautolu e tau motua mo e nakai taute a lautolu tuga e tau tagata talahaua, to lagomatai he mena nei a lautolu. Pihia fēfē? To mukamuka lahi ki a lautolu ke fakatokolalo tumau mo e kalo kehe he manamanatu kua mitaki atu a lautolu ke he falu po ke tau mena ne taute e lautolu kua hako tumau.

20. Aoga fēfē ki a tautolu ka tuku atu e lilifu ke he falu?

²⁰ Ko e fakalilifu ke he falu kua lagomatai a tautolu ke kalo kehe he mahani lotokai mo e lagomatai a tautolu ke fakatumau e mahani fakatokolalo ka tuku mai e lilifu pauaki ki a tautolu. Ko e puipuiaga foki ma tautolu ha kua lagomatai ki a tautolu ke kalo kehe he tupetupe ka taute he taha ne fakalilifu e tautolu e mena fakaita. Taha fua mitaki kua tumau a tautolu ke kaufakalataha mo e fakatokatokaaga ha Iehova. Nakai tuku age he fakatokatokaaga e lilifu mua ue atu ke he ha tagata ne tua, po ke nakai tua.

21. Ko e heigoa e fua mitaki lahi he tuku atu e lilifu ke he falu?

²¹ Ko e fua mitaki lahi he tuku atu e lilifu ke he falu, kua fakafiafia e tautolu e Atua he taute pihia. To taute e tautolu e mena ne manako a Ia ki a tautolu ke taute mo e fakatumau ke fakamooli ki a Ia. Ti maeke a Iehova ke tali a Satani ne pehē kua nakai fai tagata kua maeke ke mahani fakamooli. (Tau Fakatai 27:11) Laulahi he tau tagata he lalolagi ne nakai iloa e kakano ke tuku atu e lilifu ke he falu he puhala hako. Fakaaue lahi a tautolu ha kua iloa ai e tautolu ke tuku atu e lilifu ke he puhala ha Iehova!