KE HE vahā fano aoga haaku, nakai lahi e hiki. Ko e tau kapitiga aoga haau he tau fakamua ne oti fakalataha mo koe he aoga he tau fakahiku. Iloa mooli e koe e tau higoa he laulahi he tau tagata he taone ti iloa e lautolu haau.

Ko e taone ko Liberty ne viko takai he tau faama ikiiki, ti mahani mau ke tō e tau hana. Mogo ne fanau au, gahua e matua taane haaku ma e tagata gahua he faama. He fuata mui, ne fakaako au ke fakaholo e tuleketā mo e taute falu gahua he faama.

Nakai fuata e matua taane haaku. Ne 56 e tau haana he mogo ne fanau au, ti 35 e tau he matua fifine haaku. Ka e hakahakau mo e tino malolō e matua taane haaku. Fiafia a ia ke gahua malolō ti fakaako e ia e tau fanau oti haana ke fiafia foki he gahua. Nakai loga e tupe haana, ka e moua e ia e fale ke nonofo a mautolu, tau mena tui ke tui, mo e lahi e mena kai ke kai. Ti fakaaoga tumau e ia e tau magaaho mo mautolu. Ne 93 e tau he matua taane haaku he mogo ne mate a ia. Ka e mate e matua fifine haaku he 86 e tau. Nakai fekafekau a laua ki a Iehova. Taha he tau lafu haaku ko e motua fakamooli tali mai he 1972.

Fano tapu e matua fifine haaku. Uta e ia a mautolu ke he lotu Baptist he tau Aho Tapu oti. He 12 e  tau haaku, ne logona fakamua e au e fakaakoaga Tolu Taha. Ti hūhū au ke he matua fifine haaku: “Maeke fēfē a Iesu ke eke mo Tama mo e Matua he magaaho taha?” Manatu e au e tali haana: “Mea, ko e mena galo a ia. Nakai lata a tautolu ke maama ai.” Ko e mena galo mooli ki a au. Ka e he kavi ke he 14 e tau haaku, ne papatiso au he vai he matakavi ia. Lagatolu e tanumia e lautolu au ke he vai, lagataha ma e Matua, lagataha ma e Tama, mo e lagataha ma e agaaga tapu!

He fano au he aoga tokoluga, ko e kapitiga haaku ko e tagata hūmomi, ti fakaohooho e ia au ke hūmomi. Kamata au ke fakamahani ti eke au mo tagata he matakau hūmomi ko e Golden Gloves. Nakai makaka lahi au ti fai hūmomi ni he mole, ne tiaki ai e au. Fakamui ne poaki ki a au ke fano he U.S. Army ti fakafano atu ai ki Sihamani. He gahua au i ai, ne fakafano he tau takitaki haaku au ke he aoga kautau ha kua manatu a lautolu to eke au mo takitaki mitaki. Manako a lautolu ki a au ke eke e kautau mo gahua haaku. Ka e nakai manako au ke tumau he kautau ti mole e oti he matagahua haaku ke ua e tau, ne toka e au e kautau he 1956. Ka e nakai leva he mole, ne hū au he taha kautau kehe mamao.

Ato fakaako e au e kupu mooli, ha ha ia au e manatu hehē ke he tuaga he tagata taane mooli. Fakaohooho au he tau kifaga mo lautolu ne takatakai ia au. Manatu au ko e tau tagata taane ne tutala hagaao ke he Tohi Tapu ne nakai ko e toa. Ka e kamata au ke fakaako falu mena ne hiki e moui haaku. Taha aho ne fakaholo au he motokā kula fulufuluola haaku he taone, tokoua e fifine fuata ne alo ki a au ke fina age ki a laua. Ko e tau mahakitaga ikiiki he tagata taane ne hoana e mahakitaga lahi haaku. Ko e tau fifine fuata tokoua nei ko e Tau Fakamoli a Iehova. Na fitā e fai mekasini Watchtower mo e Awake! au mai ia laua fakamua ka e logona hifo e au kua uka lahi ke maama e Watchtower. Ka ko e mogonei kua uiina e laua au ke fano ke he Fakaakoaga Tohi he Fakapotopotoaga, ko e feleveiaaga tote ke fakaako mo e fakatutala ke he Tohi Tapu ne fakahoko he kaina ha laua. Tala age au ki a laua to manamanatu au ki ai. Mamali a laua ti hūhū, “To fakamooli nakai e maveheaga haau?” Pehē au, “To fakamooli au.”

Tokihala au he talahau e mena ia ka e logona hifo e au kua nakai maeke au ke moumou e maveheaga haaku. Ti ko e pō ia ne fano au ke he feleveiaaga. Ne nava lahi au he tau fanau. Ofo au he iloa mitaki e lautolu e Tohi Tapu! Pete he fano au he tapu mo e matua fifine haaku he tau Aho Tapu oti, nakai iloa lahi e au e Tohi Tapu. Manako mooli au mogonei ke fakaako fakalahi, ti talia e au ke fakaako e Tohi Tapu. Taha he tau mena fakamua ne fakaako e au ko e higoa he Atua Mua Ue Atu ko Iehova. Tau tau fakamua, ne hūhū au ke he matua fifine haaku hagaao ke he Tau Fakamoli a Iehova ti pehē noa ni a ia, “Oi na tapuaki a lautolu ke he taha fuakau taane ne higoa ko Iehova.” Ka e logona hifo e au mogonei kua mahafagi tuai e tau mata haaku!

Ne mafiti e holo ki mua haaku, ha kua iloa e au kua moua e au e kupu mooli. Ia Mati he 1957, hiva ni e mahina he mole e feleveiaaga fakamua ia ti papatiso au. Hiki tuai e aga haaku. Fiafia lahi au ha kua iloa e au e mena ne fakaako he Tohi Tapu hagaao ke he tuaga mooli he tagata taane. Ko e tagata mitaki katoatoa a Iesu. Mua atu e malolō haana ke he ha tagata taane. Ka e nakai putoia a ia he tau latau. Kua “fakatokolalo e ia a ia,” tuga ni he talahau tuai.  (Isaia 53:2, 7) Iloa e au ko e tutaki mooli ha Iesu kua lata ke “mahani molu a ia ke he tau tagata oti.”​—2 Timoteo 2:24.

Kamata au ke paionia he tau hake he 1958. Nakai leva ne okioki fakakū au. Ko e ha? Ha kua fifili au ke hoana a Gloria ko e taha he tau fifine tokoua ne uiina au ke he fakaakoaga tohi! Nakai tokihala au ke he fifiliaga ia. Ko Gloria ko e makauho he magaaho ia ti ko e makauho agaia he mogonei. Ki a au, mahomo atu e uho haana ke he makauho samira ti fiafia lahi au he hoana a ia! To tala atu e ia e tala hagaao ki a ia:

“Toko 16 e lafu haaku. Ko e matua fifine haaku ko e Fakamoli mahani hakohako. Mate a ia he 14 e tau haaku. Mole ia, kamata e matua taane haaku ke fakaako e Tohi Tapu. Ha kua nakai ha ha mo mautolu e matua fifine, taute he matua taane e fakatokaaga mo e ulu faiaoga. Ko e taokete lahi haaku he tau fakahiku he aoga tokoluga, ti ole a Tete kaeke ke fakafetokaki e tau aho ha maua ke ō he aoga. He puhala ia, taha ia maua i kaina ke leveki e tau lafu ikiiki. Moho foki e kai afiafi ha maua ma e magafaoa he magaaho ka hau a Tete ki kaina he gahua. Talia he ulu faiaoga, ti taute tumau e maua e mena ia ato oti e taokete haaku mo e aoga. Ua e magafaoa Fakamoli ne fakaako mo mautolu, ti toko 11 a mautolu ko e tau fanau ne eke mo Tau Fakamoli a Iehova. Fiafia au he fano he fonua pete kua mā lahi tumau au. Ko e taane haaku ko Sam ne lagomatai au he tau tau oti ia.”

Ne mau a maua mo Gloria ia Fepuari he 1959. Fiafia a maua he gahua paionia tokoua. Ia Iulai he tau ia, ne tuku e maua e ole ke gahua he Peteli. Manako mooli a maua ke fekafekau he matapatu ofisa he lalolagi. Ko e matakainaga taane fakahele ko Simon Kraker ne hūhū tala ki a maua. Tala mai a ia ki a maua kua nakai talia he Peteli e tau hoa mau he magaaho ia. Manako agaia a maua ke fekafekau he Peteli ka e leva lahi ato hoko a maua ki ai.

Ne tohi a maua ke he matapatu ofisa mo e ole ke fakafano atu ke he fonua ne manako ke he tokologa e tau tagata fakailoa. Taha ni e fifiliaga ne mai e lautolu ko Pine Bluff i Arkansas. He magahala ia, ua ni e fakapotopotoaga i Pine Bluff. Taha ko e fakapotopotoaga he tau tagata fakailoa palagi mo e taha ko e tau tagata fakailoa uli. Fakafano a maua ke he fakapotopotoaga uli ne 14 e tagata fakailoa.

Liga manamanatu a koe ke he kakano he Tau Fakamoli a Iehova ne vevehe e tau matakainaga uli mo e palagi. Ko e tali ko e fifiliaga naia he magahala ia. Nakai fakaatā he fakatufono ma e tau lanu kehekehe ke fio, ti ha ha i ai foki e lekua he favale. He tau matakavi loga, matakutaku e tau matakainaga neke moumou e Fale he Kautu ha kua fakalataha e tau lanu ua nei ke tapuaki. Tupu mooli e tau mena ia. Ka fakamatala e tau matakainaga uli mai he taha gutuhala ke he taha gutuhala he matakavi he tau palagi, to tapaki a lautolu ti liga keli. Ke maeke ke taute e gahua fakamatala, omaoma a mautolu ke he tau matafakatufono ti amanaki ke hiki ke he mitaki.

Nakai mukamuka tumau e gahua he fonua ha maua. Ka fakamatala a maua he fonua he tau tagata uli, fa nokonoko hehē e maua e gutuhala he magafaoa palagi. Lata a maua ke fifili fakaave: Kua lata nakai ke foaki e fakataitaiaga kū he Tohi Tapu po ke fakamolemole ti ō ke he taha gutuhala? Pihia e mena ne tupu he magahala ia.

Ha ko e tau paionia, lata agaia a maua ke fai tupe ke leveki aki e tau momoui. Laulahi he tau gahua ha maua ne tolu e talā he totogi he aho. Fai gahua fakameā fale a Gloria. Fakaatā au ke lagomatai a ia he taha kaina ke maeke a ia ke oti tuai. Foaki mai he magafaoa ki a maua e kai laā ti kai tokoua a maua mo Gloria ato ō. He tau faahi tapu takitaha, auli a Gloria ma e taha magafaoa. Gahua au he katene, kana he tau hio, mo e taute falu gahua he fale. He kaina he taha magafaoa palagi ne kana hio a maua. Kana a Gloria i loto ka e kana au i fafo. Ko e aho katoa ne gahua ai ti mai e lautolu e kai laā ma maua. Kai a Gloria i fale ka e nofo kehe mai he magafaoa. Kai au i fafo he fale motokā ka e ai tupetupe au. Ha kua lolo e kai. Ko e magafaoa mitaki a lautolu ka e lauia foki he tau tagata ne viko takai ia lautolu. Manatu e au e taha magaaho ne tutū a maua he fale utu penisini. He oti e utu he motokā ha maua, ne ole au ke he tagata gahua palagi ke fakaaoga e Gloria e faletote. Ono vale a ia ki a au ti pehē, “Ai hafagi.”

He taha faahi, moua e maua e tau magaaho atihake mo e tau matakainaga, ti fiafia a maua he  gahua ke he fonua! He hoko atu fakamua a maua ki Pine Bluff, ne nonofo a maua mo e matakainaga taane ko e fekafekau he fakapotopotoaga he magaaho ia. Nakaila kupu mooli e hoana haana ti kamata a Gloria ke fakaako e Tohi Tapu mo ia. Kamata foki au ke fakaako mo e tama fifine ha laua mo e taane haana. Fifili tokoua e matua fifine mo e tama fifine ke fekafekau ki a Iehova ti papatiso.

Fai kapitiga fakahele a maua he fakapotopotoaga palagi. Uiina e lautolu a maua ke he tau kaina ha lautolu ma e kai afiafi, ka e ō ni a maua ka pouli ke nakai kitia he taha e fakalatahaaga ha mautolu. Ko e Ku Klux Klan (KKK) ko e fakatokatokaaga ne fakaohooho e fili tagata mo e favale ti malolō lahi ai he mogoia. Taha pō Halloween ne manatu e au e tagata taane ne nofo he kaupā haana he faahi mua, mo e tapulu he ie tea mo e kofu tuga ne taute e lautolu he matakau KKK. Ka e nakai taofi he tau mena kelea ia ne tutupu e tau matakainaga he fakakite e mahani totonu. Taha vahā mafana, manako a maua ke he tupe ke maeke ke o atu ke he fonoaga ti talia he matakainaga taane ke fakatau ha maua a motokā Ford ne talaga he 1950 ke maeke ai ke o atu he fonoaga. Taha aho he taha e mahina he mole, ne mategūgū lahi a maua he mole e ō hui he taha gutuhala ke he taha gutuhala he laātititi mo e loga e fakaako Tohi Tapu ne taute. Liliu mai a maua ki kaina ti ofo lahi. Ko e motokā ha maua haia ne tū i mua he fale! Ko e lautohi ne tuku he hio ne totou, “Liuaki atu e motokā ha mua ko e mena fakaalofa mai ia au. Ha mua a matakainaga.”

Fai mahani totonu foki ne aamotia lahi mahaki ki a au. He 1962, ne uiina au ke fano he Aoga Fekafekau he Kautu i South Lansing, New York. Ko e mahina katoa he fakaako e tau leveki he tau fakapotopotoaga, tau takaiaga, mo e tau faahimotu. He magaaho ia ne nakai fai gahua au ti nakai lahi e tupe ha maua. Ka ko e kamupanī telefoni i Pine Bluff ne hūhū tala ki a au ke lata mo e gahua. Ka fakaatā e lautolu au ke gahua to eke au mo tagata uli fakamua ke gahua ma e kamupanī ia. Fakahiku ne tala mai a lautolu kua manako a lautolu ke mai e gahua ki a au. Ko e heigoa haaku ka taute? Ai fai tupe au ke fano ki New York. Manamanatu fakahokulo au ke talia e gahua mo e tiaki e uiina ke he aoga. Amanaki au ke tohi ke he Peteli ti fai mena ne tupu ka nakai nimo e au.

Ko e matakainaga fifine he fakapotopotoaga ha maua, ne nakai kupu mooli e taane ne nokonoko he gutuhala ha maua he mogo pogipogi kī ti mai ki a au e fagatohi. Puke he tau tupe. Ne mamatike tuai a ia mo e falu fanau ikiiki haana he mogo pogipogi ke o atu ke he fonua fulu vavae ke huo pupu. Taute e lautolu e mena nei ke maeke ke lahi e tupe ke fano au ki New York. Pehē mai a ia, “Fano he aoga ti fakaako fakalahi ti liu mai mo e fakaako a mautolu!” Fakamui, ne ole au ke he kamupanī telefoni ke kamata e gahua haaku ka mole lima e faahi tapu, ka e nakai tuga he fakatoka. Ko e tali, “Nakai!” Ka e ai fai kelea. Ha kua taute tuai e fifiliaga haaku. Fiafia lahi au ha kua nakai uta e au e gahua ia!

Ko e puhala anei ne manatu e Gloria e magaaho  ha maua i Pine Bluff: “Fiafia lahi au ke he fonua! Ne 15 ke he 20 e fakaako Tohi Tapu haaku. Ti ō a maua ke gahua he taha fale ke he taha fale he mogo pogipogi mo e fakaako Tohi Tapu he vala aho ne toe, falu mogo ke hoko ke he hola 11 he pō. Ko e mena fiafia lahi e fekafekauaga! Manako au ke nofo i ai. Ka e tala atu e au, nakai manako mooli au ke hiki e kotofaaga haaku mo e taute e gahua takaiaga, ka e fai manatu foki a Iehova.” Ti fai mooli.

He paionia a maua i Pine Bluff, ne tuku e maua e ole ke eke mo tau paionia pauaki. Amanaki mooli a maua ke kotofa. Ko e ha? He iloa e maua kua manako e leveki faahimotu ke lagomatai e maua e fakapotopotoaga i Texas, ti manako a ia ke fekafekau a maua i ai ko e tau paionia pauaki. Fiafia a maua ke he manatu nei. Ti fakatali a maua ti fakatali foki he amanaki ke he tali, ka e nakai fai mena ne hau he puha tohi. Fakahiku ai ne hoko mai e tohi. Kotofa a maua ke he gahua faifano! Ko e Ianuari 1965 a ia. Ko e Matakainaga ko Leon Weaver e leveki mogonei he La Komiti i United States ne kotofa foki he magaaho taha ke fekafekau ko e leveki takaiaga.

Ne hopoate au ke eke mo leveki takaiaga. He fai tau fakamua atu, ko e leveki faahimotu ko James A. Thompson, Jr., ne filifilia e tau lotomatala haaku. Fakamaama totonu e ia e tau mena kua lata au ke holo ki mua, he talahau e tau puhala ne lata mo e leveki takaiaga mitaki. Nakai leva he mole e kamata haaku he gahua takaiaga, mailoga e au kua lata mooli e fakatonuaga ia mo au. He mole e kotofa au, ko e Matakainaga ko Thompson e leveki faahimotu fakamua ne gahua mo au. Loga e mena ne fakaako e au mai he matakainaga fakamooli ia.

He magahala ia, tote e fakamahani ne moua he leveki takaiaga. Kitekite fakamakutu au ke he leveki takaiaga ke he taha e faahi tapu he ahiahi a ia ke he fakapotopotoaga. Ti kitekite fakamakutu mogoia a ia ki a au ke he taha e faahi tapu he ahiahi au ke he taha fakapotopotoaga foki. Foaki mai e ia e tau lagomataiaga mo e tau takitakiaga. Ka e oti mogoia, ko maua na maua. Manatu e au he pehē ki a Gloria, “Lata ka ia ke fano mogonei?” Ka e nakai leva, mailoga e au e taha mena ne aoga lahi. To ha ha i ai tumau e tau matakainaga mitaki ka lagomatai a koe, kaeke ni kua fakaatā e koe a lautolu ke lagomatai a koe. Tokiofa agaia e au e lagomatai ne moua e au mai he tau matakainaga lotomatala tuga a J. R. Brown ko e leveki faifano mogoia, mo Fred Rusk he magafaoa Peteli.

Ko e fili tagata ne holofa lahi he magahala ia. Taha magaaho, ne foleni e matakau KKK he taone kua ahiahi atu a maua ki ai i Tennessee. Manatu e au taha magaaho foki he haia agaia he gahua he fonua ti ō a maua ke he fale kai ke okioki fakakū. He fano au ke  fakaaoga e faletote, ne mui mai foki e tagata mata ita ne tū ai e tātatau fili tagata. Ka e hū mai mogoia e matakainaga taane palagi ne lahi atu ia maua tokoua. “Mitaki nakai ma Matakainaga Herd?” he hūhū mai e matakainaga. Ne mafiti e tagata ia ke fano ki fafo ka e nakai fakaaoga e faletote. He tau tau loga kua mole, ne kitia e au ko e tupu mooli he fili tagata ne nakai ko e lanu he kili he tagata, ka ko e agahala i loto ha tautolu oti. Ti iloa foki e au tatai e tau matakainaga oti pete e lanu he kili, to mate foki a ia ma haau ka lata.

Ne 12 e tau ne gahua takaiaga mo e 21 e tau ne gahua faahimotu a maua. Ko e tau tau monuina mo e palepale lahi a ia, ti puke he tau mena tutupu atihake. Ka e taha foki e palepale ne fakatali ki a maua. Ia Aokuso 1997 ne fakamooli e miti ha maua ne kua leva lahi. Uiina a maua ke fekafekau he Peteli i United States. Ko e 38 e tau a ia he mole e magaaho fakamua ne tuku e ole ha maua. He mahina hake, ne kamata e gahua ha maua he Peteli. Manatu au ko e tau matakainaga ne leveki he Peteli kua manako ni ki a au ke lagomatai fakakū, ka e nakai pihia e mena ne tupu.

Ko e kotofaaga fakamua haaku ko e Faahi Gahua he Fekafekauaga. Lahi e mena ne fakaako e au! Loga e tau hūhū vihi mo e uka ne moua he tau matakainaga taane ia mai he kau he tau motua mo e tau leveki takaiaga he motu. Fakaaue lahi au ke he fakamanavalahi mo e lagomatai he tau matakainaga taane ne fakaako au. Ka kotofa au ke liu ke gahua he faahi ia, to lahi agaia e mena ke fakaako e au mai he tau matakainaga taane ia.

Tokiofa e Gloria mo au e moui he Peteli. Fiafia tumau a maua ke mamatike tuai, ti lagomatai mooli he aga ia a maua he Peteli. Kavi ke he taha e tau he mole, kamata au ke fekafekau ko e lagomatai ke he Komiti Fekafekau he Kau Fakatufono he Tau Fakamoli a Iehova. He 1999, ne kotofa au ke eke mo taha he Kau Fakatufono. Loga e mena ne fakaako e au he kotofaaga nei. Ka ko e fakaakoaga ne mua atu e aoga ko e ulu he fakapotopotoaga Kerisiano ko Iesu Keriso, nakai ko e tagata.

Ka manamanatu au ke he moui haaku, ne logona hifo e au falu mogo tuga e perofeta ko Amosa. Mailoga e Iehova ko e leveki mamoe tū tokolalo ia ne taute e tau matagahua ikiiki he leveki e tau sukamora, ko e mena kai ne kai ni he tau tagata mativa. Ka e kotofa he Atua a Amosa ke eke mo perofeta ti fakamonuina fakalahi a ia he kotofaaga ia. (Amosa 7:14, 15) Pihia foki, mailoga e Iehova au ko e tama he tagata gahua faama mativa i Liberty, Indiana. Kua fakamonuina lahi e Iehova au, ti loga lahi mahaki e monuina ke tohi hifo foki! (Tau Fakatai 10:22) Ko e moui haaku ne liga mativa ke he tau koloa he tino he kamataaga, ka e logona hifo mooli e au kua mua atu e monuina he fakaotiaga ke he mena ne nakai amanaki au ki ai!