1-3. (a) Hagaao ke he Salamo 5:4-6, fēfē e logonaaga ha Iehova ke he mahani kelea muitui? (e) Ko e ha ne talahau e tautolu ko e fakapilo e tama kua totoko e “fakatufono a Keriso”?

KUA vihiatia e Iehova ko e Atua e tau puhala oti he mahani kelea muitui. (Totou Salamo 5:4-6.) Vihiatia pauaki e ia e fakapilo e tama he puhala feuaki (child sexual abuse), ko e mahani kolokolovao ne mua atu e fakalialia! He fifitaki ki a Iehova, vihiatia foki e tautolu ko e tau fekafekau fakamoli haana e fakapilo e tama (child abuse) mo e nakai fakaatā ai i loto he fakapotopotoaga Kerisiano.​—Roma 12:9; Hepe. 12:15, 16.

² Totoko katoatoa he fakapilo e tama e “fakatufono a Keriso”! (Kala. 6:2) Ko e ha ne talahau pihia e tautolu? He fakaako e tautolu he vala tala fakamua, ko e fakatufono a Keriso ko e tau mena oti ne fakaako e Iesu ke he tau kupu mo e fakafifitakiaga ne fakavē ke he fakaalofa mo e omoomoi e fakafili tonu. Matapatu ke he fakatufono nei, taute he tau Kerisiano mooli e tau fanau he puhala kua logona hifo e lautolu e haohao mitaki mo e fakaalofa mooli. Ka ko e fakapilo e tama ko e aga lotokai mo e nakai fakafili tonu ne taute e tama ke logona hifo e nakai haohao mitaki mo e nakai fakaalofa ki ai.

³ Momoko ai, ko e fakapilo e tama he puhala feuaki ko e matematekelea lahi mahaki he lalolagi katoa, ti lauia foki e tau Kerisiano mooli he matematekelea nei. Ko e ha? Kua tupu lahi e “tau tagata mahani kelea mo e tau tagata kua fakavai,” ti lali falu ke huhū mai ki loto he fakapotopotoaga. (2 Timo. 3:13) Lafi ki ai, falu ne talahau ko lautolu ko e vala he fakapotopotoaga ne mahala ke he tau manako velagia he tino ti fakapilo e  tau fanau he puhala feuaki. Kia fakatutala a tautolu ke he kakano ko e agahala mate e fakapilo e tama. To fakatutala foki a tautolu ke he puhala ka fehagai e tau motua mo e tau agahala kelea muitui, putoia e fakapilo e tama, mo e puhala ka puipui he tau matua e tau fanau ha lautolu. *

4-5. Puhala fe he fakapilo e tama ko e agahala ke he tagata ne lauia he tuaga ia?

⁴ Kua pite tumau e logonaaga he tau tagata ne fakapilo he vahā tama. Putoia ai e tau tagata ne lauia he fakapilo (victim) mo lautolu ne fakaalofa ke he tau tagata ne lauia he tuaga ia​—ko e tau tagata he magafaoa ha lautolu mo e tau matakainaga Kerisiano. Ko e agahala mate e fakapilo e tama.

⁵ Ko e agahala ke he tagata ne lauia he fakapilo. * Ko e agahala kelea ke fakamamahi mo e fakamatematekelea e falu. To kitia e tautolu ke he vala tala ka mui mai, kua taute pihia he tagata ne fakapilo e tama ke he tau puhala fakamamahi. Ne utakehe e ia e falanakiaga he tama, ti fofō e tonuhia he haohao mitaki he tama. Latatonu e tau fanau ke puipui mai he tau gahua kelea pihia, ti ko lautolu ne matematekelea he puhala ia kua lata ke fakamafana mo e lagomatai.​—1 Tesa. 5:14.

6-7. Ko e ha e fakapilo e tama ko e agahala ke he fakapotopotoaga mo e tau tui ne mua?

⁶ Ko e agahala ke he fakapotopotoaga. Kaeke ko ia he fakapotopotoaga ne agahala he fakapilo e tama kua takiva e ia e fakapotopotoaga. (Mata. 5:16; 1 Pete. 2:12) Nakai mitaki e mena ia ha kua tokologa e tau Kerisiano fakamooli hane “tau fakalahi ha ko e tua”! (Iuta 3) Nakai fakaatā e tautolu ke fakalataha mo e tau tagata pihia ne nakai fakatokihala he taute e tau mahani kelea muitui mo e takiva e matahigoa mitaki he fakapotopotoaga.

⁷ Ko e agahala ke he tau tui ne mua. Ko e tau Kerisiano kua lata ke “omaoma . . . ke he tau tui ne mua.” (Roma 13:1) Fakakite e tautolu e omaoma he fakalilifu ke he tau matafakatufono he motu. Ka agahala e taha he fakapotopotoaga he moumou e matafakatufono ha ko e mahani kolokolovao, tuga e fakapilo e tama, kua agahala a ia ke he tau tui ne mua. (Fakatatai Gahua 25:8.) Nakai fakaatā e tau motua ke fakagahua e matafakatufono he motu ti nakai puipui e lautolu e tagata ne fakapilo e tama ka fakahala he fakatufono ha ko e agahala haana. (Roma 13:4) Helehele he tagata agahala e mena ne gana e ia.​—Kala. 6:7.

8. Fēfē e onoonoaga ha Iehova ke he tau agahala ne taute ke he tau tagata?

⁸ Mua atu ke he tau mena oti, ko e agahala ke he Atua. (Sala. 51:4) Ka agahala e tagata ke he taha tagata, kua agahala foki a ia ki a Iehova. Manamanatu ke he fakataiaga he Fakatufono ne tuku age he Atua ki a Isaraela. Talahau he Fakatufono ko e tagata kua kaihā po ke fofō e katofia haana kua “holifono a ia ki mua a Iehova.” (Levi. 6:2-4) Pihia foki mogoia, ko ia he fakapotopotoaga ne fakapilo e tama he fofō e tonuhia he haohao mitaki haana​—kua nakai mahani fakamooli a ia ke he Atua. Ko e tagata ne taute e fakapilo (abuser) kua takiva e higoa ha Iehova. Ti ko e kakano ia, kua vihiatia lahi mahaki e fakapilo​—ko e agahala fakalialia ke he Atua.

9. Ko e heigoa e tau vala tala faka-Tohi Tapu kua foaki he fakatokatokaaga ha Iehova he tau tau kua mole, ti ko e ha?

 ⁹ He tau tau kua mole, loga e vala tala faka-Tohi Tapu ne foaki mai he fakatokatokaaga ha Iehova ke he matakupu he fakapilo e tama. Ma e fakatai, ko e tau vala tala he Ko e Kolo Toko mo e Awake! ne fakamaama e puhala ka fehagai a lautolu kua fakapilo he feuaki mo e pite e logonaaga, puhala ka lagomatai mo e fakamafana he falu a lautolu, mo e puhala ka puipui he tau matua e tau fanau ha lautolu. Moua he tau motua e tau vala tala faka-Tohi Tapu fakamatafeiga he fakaako e puhala ke fehagai mo e agahala fakapilo e tama. Matutaki e fakatokatokaaga ke hakahaka e puhala kua fehagai e tau fakapotopotoaga ke he agahala he fakapilo e tama. Ko e ha? Ke iloa tonu ko e puhala ha tautolu ke fehagai ke he matakupu kua lagotatai mo e fakatufono a Keriso.

10-12. (a) Ka fehagai e tau motua mo e ha matakupu ne putoia e mahani kelea lahi, ko e heigoa kua tokaloto e lautolu, ti ko e heigoa e tau matapatu foliaga ha lautolu? (e) Hagaao ke he Iakopo 5:14, 15, ko e heigoa kua eketaha e tau motua ke taute?

¹⁰ Ka fehagai e tau motua mo e tau tuaga ne putoia e mahani kelea muitui, kua tokaloto e lautolu ko e fakatufono a Keriso kua lata ke leveki e lautolu e fuifui mamoe ke he puhala fakaalofa mo e taute e mena hako mo e tonu ki mua he fofoga he Atua. Ti ko e fua, lata a lautolu ke manamanatu fakamitaki ke he tau mena loga ka moua e lautolu e hokotaki he agahala kelea lahi mahaki. Ko e matapatu foliaga he tau motua ke fakatumau e tapu he higoa he Atua. (Levi. 22:31, 32; Mata. 6:9) Onoono fakahokulo foki a lautolu ke he tuaga fakaagaaga he tau matakainaga he fakapotopotoaga ti manako ke lagomatai a lautolu ne lauia he fakapilo.

¹¹ Lafi ki ai, kaeke ko ia ne taute e mahani kelea ko e taha he fakapotopotoaga, foli e tau motua ke lagomatai e tagata ia ke fakatokihala ka maeke agaia. (Totou Iakopo 5:14, 15.) Ko e Kerisiano ne mahala ke he manako kelea mo e taute e agahala lahi mahaki kua gagao fakaagaaga. Kakano he mena nei kua nakai ha ha ia ia e fakafetuiaga mitaki mo Iehova. * Ko e tau motua kua tuga e tau ekekafo fakaagaaga. Eketaha a lautolu ke “fakamoui e tagata gagao [he tuaga nei, ko e tagata ne taute e mahani kelea].” Ko e fakatonuaga faka-Tohi Tapu ha lautolu ka lagomatai a ia ke fakamalolō e fakafetuiaga haana mo e Atua, ti maeke ni e mena nei ka fakatokihala moolioli a ia.​—Gahua 3:19; 2 Kori. 2:5-10.

¹² Maaliali ai, ha ha he tau motua e matagahua uho lahi. Ti fakaalofa lahi mahaki a lautolu ke he fuifui mamoe nukua tuku age he Atua ke he levekiaga ha lautolu. (1 Pete. 5:1-3) Manako a lautolu ke he tau matakainaga ke logona hifo e haohao mitaki i loto he fakapotopotoaga. Ha ko e kakano ia, mafiti a lautolu ke taute taha mena ka logona e lautolu e hokotaki he mahani kelea lahi mahaki, putoia e fakapilo e tama. Manamanatu ke he tau hūhū he kamataaga he  tau paratafa 13,  15, mo e  17.

13-14. Muitua nakai e tau motua ke he tau matafakatufono he motu he hokotaki e kumikumiaga he fakapilo e tama? Fakamaama.

 ¹³ Muitua nakai e tau motua ke he tau matafakatufono he motu he hokotaki e kumikumiaga he fakapilo e tama ke he tau tui ne mua? Ē. He tau matakavi ne fakagahua e tau matafakatufono pihia, eketaha e tau motua ke muitua e tau matafakatufono he motu he hokotaki e tau kumikumiaga he fakapilo. (Roma 13:1) Nakai moumou he tau matafakatufono pihia e fakatufono he Atua. (Gahua 5:28, 29) Ti ka logona  he tau motua e tau kumikumiaga, matutaki fakamafiti a lautolu ke he la ofisa ma e takitakiaga ke he puhala ka muitua e lautolu e tau matafakatufono he hokotaki ai.

¹⁴ Fakamafana he tau motua e tau tagata ne lauia he fakapilo mo e tau matua ha lautolu mo e falu ne iloa e mena ne tupu kua atāina a lautolu ke hokotaki e kumikumiaga he fakapilo ke he tau tui ne mua. Ka e kua kaeke ko e hokotaki kua hagaao ke he taha he fakapotopotoaga ti iloa he tau tagata he matakavi e mena ne tupu? Lata kia e Kerisiano ne hokotaki e tuaga ke logona hifo kua takiva e ia e higoa he Atua? Nakai. Ko e tagata ne taute e fakapilo kua takiva e higoa he Atua.

15-16. (a) Hagaao ke he 1 Timoteo 5:19, ko e ha kua latatonu ke tokoua e tagata ke fakamooli ato taute he tau motua e fakafili? (e) Ko e heigoa ka taute he tau motua he iloa e lautolu kua tukumale e taha he fakapotopotoaga ha ko e fakapilo e tama?

 ¹⁵ I loto he fakapotopotoaga, ato fakafili he tau motua, ko e ha kua lata ke tokoua e tagata ke fakamooli ai? Ko e fakatokaaga nei ko e vala he tuaga tokoluga he Tohi Tapu he fakafili tonu. Ka nakai fakakite e mahani kelea, latatonu ke tokoua e tagata ke fakamooli e hokotaki mo e tala age e kakano ke he tau motua ke fakafili. (Teu. 19:15; Mata. 18:16; totou 1 Timoteo 5:19.) Kakano kia e mena nei ato hokotaki e kumikumiaga he fakapilo ke he tau tui ne mua, kua lata ke tokoua e tagata ke fakamooli? Nakai. Ko e fakatokaaga nei kua nakai hagaao ke he hokotaki he tau motua po ke falu e kumikumiaga he kolokolovao.

¹⁶ Ka iloa he tau motua ko e taha he fakapotopotoaga kua tukumale he fakapilo e tama, eketaha a lautolu ke muitua e tau matafakatufono he motu he hokotaki e mena ne tupu, ti taute mogoia e lautolu e kumikumiaga fakavē ke he Tohi Tapu. Ka fakatikai he tagata e tukumale, lata he tau motua ke hūhū ke he falu tagata ne kitia ai. Ka tokoua ai e tagata​—ko ia ne taute e tukumale mo e taha tagata foki ka fakamooli e mena nei ne tupu po ke falu fakapilo he tagata ne taute ke he tama​—lahi mogoia e fakamooliaga he tau motua ke fakatū e komiti fakafili. * Ka nakai ha ha i ai e tagata ke uaaki ke fakamooli, nakai kakano kua hepe e tukumale. Pete foki ka nakai talahau he tau tagata tokoua ne fakamooli e hokotaki, mailoga he tau motua ko e agahala kelea lahi mahaki ne liga taute kua fakamamahi lahi e falu. Matutaki e tau motua ke foaki e lalagoaga ki a lautolu ne liga fakamamahi. Lafi ki ai, fakatumau e tau motua ke mataala hagaao ke he tagata ne taute e fakamamahi he mahani feuaki ke puipui e fakapotopotoaga neke tupu e hagahaga kelea.​—Gahua 20:28.

17-18. Fakamaama e matagahua he komiti fakafili.

 ¹⁷ Ko e heigoa e matagahua he komiti fakafili? Ko e kupu “fakafili” ne nakai kakano ke pule e tau motua ke fakahala he tau tui ne mua e tagata ne taute e fakapilo he moumou e matafakatufono. Nakai lakafia e tau motua ke he fakagahuaaga he matafakatufono; toka e lautolu e tau tuaga kolokolovao ke he tau tui ne mua. (Roma 13:2-4; Tito 3:1) Ka e fifili, po ke filifilia he tau motua kua lata po ke nakai lata e tagata ia ke fakatumau i loto he fakapotopotoaga.

¹⁸ Ko e matagahua he tau motua ne fekafekau he komiti fakafili kua putoia e fakafetuiaga he tagata mo e Atua. Takitaki ai he tau Tohiaga Tapu, kua lagomatai a lautolu ke fifili na tokihala po ke nakai tokihala e tagata ne taute e fakapilo. Ka nakai fakatokihala a ia, ti tuku a ia ki tua, mo e fakailoa ke he fakapotopotoaga. (1 Kori. 5:11-13) Ka tokihala a ia, maeke a ia ke fakatumau ki loto he fakapotopotoaga. Ka e fakailoa he tau motua ki a ia to liga nakai hokotia a ia ke moua ha kotofaaga po ke fekafekau ke he  ha tuaga kotofa he fakapotopotoaga. He manamanatu ke he tuaga he tau fanau, to hataki he tau motua e tau matua ni he tau fanau he fakapotopotoaga kua lata ke matakite ke he matutakiaga he tau fanau ha lautolu mo e tagata ne taute e fakapilo. Ka taute e tau puhala pihia, mataala e tau motua ke nakai talahau e tau higoa ha lautolu ne fakamamahi ha ko e agahala.

19-22. Ko e heigoa ka taute he tau matua ke puipui e tau fanau ha lautolu? (Kikite fakatino he kili.)

¹⁹ Ha hai e matagahua ke puipui e tau fanau mai he hagahaga kelea? He tau matua. * Ko e tau fanau ha mutolu ko e tau mena fakaalofa, mo e “ko e mena moua ia mai ia Iehova.” (Sala. 127:3) Ko e matagahua ha mutolu ke puipui e tau mouaaga ia. Ko e heigoa ka taute e mutolu ke puipui e tau fanau ha mutolu mai he fakapilo?

²⁰ Fakamua, fakaako e koe a koe hagaao ke he fakapilo. Fakaako hagaao ke he tau vahega tagata ne fakapilo e tau fanau mo e tau lagatau ne fakaaoga e lautolu ke fakahehē e tau fanau. Mataala ke he tau hagahaga kelea ka tutupu. (Fakatai 22:3; 24:3) Manatu ko e laulahi he tau tuaga, fitā he iloa mo e falanaki e tama ke he tagata ne taute e fakapilo.

²¹ Uaaki, fakatumau e matutakiaga mitaki mo e tau fanau ha mutolu. (Teu. 6:6, 7) Putoia ai e fanogonogo fakamitaki. (Iako. 1:19) Manatu na fakauaua e tau fanau ke hokotaki e fakapilo. Liga matakutaku a lautolu neke nakai talitonu ki a lautolu, po ke liga fakamatakutaku he tagata ne taute e fakapilo a lautolu ke ua talahau e mena ia. Ka mailoga e mutolu kua fai mena ne hepe, taaki totonu mai a lautolu he hūhū ki ai ti fanogonogo fakamitaki ke he tau tali ha lautolu.

²² Toluaki, fakaako e tau fanau ha mutolu. Tala age ki a lautolu e tau vala tala hagaao ke he mahani fakataane mo e fifine, fakatatau ke he tau tau he moui ha lautolu. Fakaako ki a lautolu e mena ke talahau mo e taute ka lali taha ke amoamo a lautolu he puhala nakai lata. Fakaaoga e tau vala tala ne foaki he fakatokatokaaga he Atua ke he puhala ke puipui e tau fanau ha mutolu.​—Kikite puha “ Fakaako e Koe a Koe mo e Fanau Haau.”

23. Onoono fēfē a tautolu ke he fakapilo e tama he puhala feuaki, ti ko e heigoa e hūhū ka tali he vala tala ka mui mai?

²³ Ha ko e Tau Fakamoli a Iehova, onoono a tautolu ke he fakapilo e tama he puhala feuaki ko e agahala fakalialia mo e mahani kelea muitui. He fakavē ke he fakatufono a Keriso, kua nakai puipui he tau fakapotopotoaga e tau tagata fakavaia ne taute e fakapilo mai he tau fua he mahani kolokolovao ha lautolu. Ko e heigoa ha tautolu mogonei ka taute ke lagomatai a lautolu ne matematekelea he fakapilo? To tali he vala tala ka mui mai e hūhū ia.