1, 2. (a) Fēfē e logonaaga ha Iesu hagaao ke he Fakatufono he Atua? (e) Fakaaoga fēfē he tau tohikupu mo e tau Farasaio e Fakatufono he puhala hehē?

KUA fiafia a Iesu ke he Fakatufono faka-Mose. Nakai ofo a tautolu he mena ia, ha ko e Fakatufono kua mai he haana Matua ko Iehova, ko Ia ne mua atu e uho ke he moui ha Iesu. Ia Salamo 40:8, talahau tuai he Tohi Tapu e fiafia lahi mahaki ha Iesu ke he Fakatufono he Atua: “Haku Atua na e, kua fiafia au ke eke hāu a finagalo; ha i loto ia au hau a fakatufono.” Fakakite e Iesu ke he mena ne talahau mo e taute e ia kua mitaki katoatoa, aoga, mo e mauokafua to fakamooli e Fakatufono he Atua.​—Mataio 5:17-19.

² Liga momoko a Iesu he kitia e tau tohikupu mo e tau Farasaio ne fakaaoga hehē e Fakatufono he Matua haana, taute ai ke tuga kua nakai fai aoga. Tala age a ia ki a lautolu: “Kua ta atu e mutolu e mena ne hogofulu aki e mili, mo e aneto, mo e kumina,” kakano kua mataala a lautolu ke omaoma fakamakutu ke he tau matakupu ikiiki he Fakatufono. Ti ko e heigoa e lekua? Fakamaama e Iesu: “Ka kua tiaki e mutolu e tau mena he fakatufono ne mua, ko e mahani tututonu, mo e fakaalofa, mo e fakamoli.” (Mataio 23:23) Nakai kitia he tau Farasaio e kakano he Fakatufono, ti manatu a lautolu kua mahomo hake a lautolu ke he falu. Ka e maama e Iesu  e kakano i tua he Fakatufono mo e tau poakiaga takitaha ne fakakite hagaao ki a Iehova.

3. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala nei?

³ Ha ko tautolu ko e tau Kerisiano, kua nakai lata ke omaoma ke he Fakatufono ha Mose. (Roma 7:6) Ti ko e ha ne putoia e Iehova e Fakatufono he haana Kupu, ko e Tohi Tapu? Manako a ia ki a tautolu ke maama mo e fakagahua e “tau mena he fakatufono ne mua,” kakano foki ke iloa e tau matapatu fakaakoaga i tua he Fakatufono. Ma e fakatai, ko e heigoa e tau matapatu fakaakoaga ne fakaako e tautolu mai he tau fakaholoaga he tau maaga he huaga? He vala tala fakamua, ako e tautolu e tau fakaakoaga he kumikumi ke he mena kua lata ke taute he tagata ne hola. He vala tala nei, to fakaako e tautolu e kakano he tau maaga he huaga ne hagaao ki a Iehova mo e puhala ke fifitaki e tau aga haana. To tali e tautolu tolu e hūhū: Fakakite fēfē he tau maaga he huaga kua fakaalofa noa a Iehova? Ko e heigoa ne fakaako he tau maaga he huaga ki a tautolu hagaao ke he onoonoaga he Atua ke he moui? Fakakite fēfē he tau maaga he huaga ki a tautolu e fakafili tonu katoatoa he Atua? He tau hūhū takitaha, lali ke kitia e puhala ka fifitaki e koe haau a Matua he lagi.​—Totou Efeso 5:1.

4, 5. (a) Ko e heigoa ne taute ke maeke he tagata ne hola ke mukamuka ke poi ke he maaga he huaga, mo e ko e ha? (e) Ko e heigoa ne fakaako he mena nei ki a tautolu hagaao ki a Iehova?

⁴ Fakatoka e Iehova ke mukamuka ke o atu ke he ono e maaga he huaga. Tala age a ia ke he tau Isaraela ke fifili takitolu e maaga he tau faahi ne ua ha Ioritana. Ko e ha? Ke maeke e tagata ne hola ke mukamuka mo e mafiti ke hoko atu ke he taha he tau maaga nei. (Numera 35:11-14) Ko e tau hala ke hoko atu ki ai kua hagahaga mitaki. (Teutaronome 19:3) Hagaao ke he aga fakamotu Iutaia, kua tutū ai e tau fakamailoga he hala ke lagomatai e tau tagata ne fehola ke kitia e tau maaga. Ha kua ha ha i ai e tau maaga he huaga i Isaraela, ko e tagata Isaraela ne totamaki ke keli e taha tagata ne nakai lata ke kumi e puipuiaga he motu kehe neke kamatamata a ia ke tapuaki ke he tau atua fakavai.

⁵ Manamanatu ke he mena nei: Poaki a Iehova kua lata e tau tagata kelipopo tagata ke tamate. Ka e mauokafua foki a ia ko e tagata ne totamaki ke kelipopo e taha tagata ka moua e fakaalofa noa, fakaalofa hofihofi, mo e puipuiaga. Taha e tagata kumikumi ke he Tohi Tapu ne pehē: “Ne taute fakamukamuka e tau mena oti kana.” Nakai ko e fakafili vale  a Iehova ne kumi puhala ke fakahala e tau fekafekau haana. Ka ko ia ko e “fakaalofa lahi ue atu.”​—Efeso 2:4.

6. Fifitaki nakai he tau Farasaio e fakaalofa noa ha Iehova? Fakamaama.

⁶ Ka ko e tau Farasaio ne nakai makai ke fakakite e fakaalofa noa ke he falu. Ma e fakatai, ko e aga fakamotu Iutaia ne talahau kua nakai talia he tau Farasaio ke fakamagalo e tagata ne molea e lagatolu he taute e hehē agaia. Ke fakakite e hepe he aga ha lautolu, fakaaoga e Iesu e fakataiaga he Farasaio ne liogi he tapa he tagata oko tukuhau. Pehē e Farasaio: “Ko e Atua na e, kua fakaaue atu au kia koe, he nakai tuga e [falu] tagata au, ko lautolu ne fofo mena, ko e tau matahepehepe, ko e tau faivao, nakai tuga foki e telona ko.” Ko e heigoa e manatu ha Iesu? Ko e tau Farasaio ne ‘fakalialia a lautolu ke he falu tagata,’ ti nakai manamanatu a lautolu kua lata a lautolu ke fakakite e fakaalofa noa.​—Luka 18:9-14.

7, 8. (a) Fifitaki fēfē e koe e fakaalofa noa ha Iehova? (e) Ko e ha kua lata a tautolu ke mahani fakatokolalo ke maeke ke fakamagalo e falu?

⁷ Fifitaki a Iehova ka e ua fifitaki e tau Farasaio. Fakakite e fakaalofa noa mo e fakaalofa hofihofi. (Totou Kolose 3:13.) Fakamukamuka ma e falu ke ole ki a koe ma e fakamagalo. (Luka 17:3, 4) Hūhū hifo: ‘Mafiti mo e mukamuka nakai au ke fakamagalo e falu, pete ka lagaloga e fakaita mai e lautolu au? Makai nakai au ke taute e mafola mo e taha ne fakaita po ke fakahukia au?’

⁸ Ke maeke ke fakamagalo, kua lata a tautolu ke mahani fakatokolalo. Manatu e tau Farasaio kua mahomo atu a lautolu ke he falu ti nakai makai a lautolu ke fakamagalo atu. Ka ko tautolu ko e tau Kerisiano, kua mahani fakatokolalo a tautolu ke “manatu . . . kua mua e faoa oti” ki a tautolu ti atāina ke fakamagalo a lautolu. (Filipi 2:3) Maeke a tautolu ke hūhū hifo, ‘Fifitaki nakai e au a Iehova mo e fakakite e mahani fakatokolalo?’ Ka mahani fakatokolalo a tautolu, to mukamuka lahi e falu ke ole ki a tautolu ma e fakamagaloaga ti mukamuka lahi ma tautolu ke fakamagalo a lautolu. Kia fakamafiti ke fakakite e fakaalofa noa mo e fakatuai ke ita.​—Fakamatalaaga 7:8, 9.

9. Lagomatai fēfē e Iehova e tau Isaraela ke maama kua tapu e moui?

⁹ Taha he tau kakano uho ma e tau maaga he huaga ko e puipui e tau Isaraela mai he fakamaligi toto he tagata nakai agahala. (Teutaronome 19:10) Fiafia a Iehova ke he moui ka e vihiatia e ia e kelipopo tagata. (Tau Fakatai 6:16, 17) Ha ko e Atua fakafili tonu mo e tapu, ne nakai tiaki noa e ia e kelipopo totamaki. Pete kua maeke he tagata ne keli totamaki ti mate e taha tagata ke moua e fakaalofa noa, kua lata a ia ke fakamaama fakamua e tuaga haana ke he tau patu. Ka fakafili he tau patu ti mailoga ko e pakia e mate, lata he tagata ne  hola ke nofo tumau he maaga he huaga ato mate e ekepoa ne mua. Liga kakano e mena ia kua lata e tagata ne hola ke nofo tumau he maaga he huaga. Ko e fakaholoaga nei kua fakamaama ke he tau Isaraela oti kua tapu e moui. Ke fakalilifu a Ia ne foaki e moui, lata a lautolu ke taute e tau mena oti kana ke kalo kehe mai he fakahagahaga kelea e tau momoui he falu.

10. Hagaao ki a Iesu, fakakite fēfē he tau tohikupu mo e tau Farasaio kua nakai uho e tau momoui he falu ki a lautolu?

¹⁰ Kehe mai ia Iehova, ko e tau tohikupu mo e tau Farasaio ne fakakite kua nakai uho e tau momoui he falu ki a lautolu. Tala age a Iesu ki a lautolu: “Kua uta e mutolu e kei he maama; nakai huhu atu ai a mutolu, kua hataki foki e mutolu a lautolu ha ne huhu atu.” (Luka 11:52) Ko e heigoa e kakano ha Iesu? Na lata e tau tohikupu mo e tau Farasaio ke fakamaama e Kupu he Atua ke he tau tagata mo e lagomatai a lautolu ke moua e moui tukulagi. Ka e nakai pihia, ne lali a lautolu ke taofi e tau tagata he mumui ki a Iesu ko e “Iki he moui.” (Gahua 3:15) Kua takitaki e lautolu e tau tagata he puhala nei ke he malaia. Ko e tau tohikupu mo e tau Farasaio ne fakaikaluga mo e lotokai, ti nakai manamanatu a lautolu ke he tau momoui he tau tagata. Ko e aga vale mo e nakai fakaalofa mooli!

11. (a) Fakakite fēfē he aposetolo ko Paulo kua onoono a ia ke he moui tuga e onoonoaga ha Iehova? (e) Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fifitaki e fakamakutu ha Paulo ke he gahua fakamatala?

¹¹ Maeke fēfē a tautolu ke fifitaki a Iehova mo e kalo kehe he tuga e tau tohikupu mo e tau Farasaio? Taute e tautolu e mena nei ka fakalilifu mo e tokiofa e tautolu e moui. Taute he aposetolo ko Paulo e mena nei he fakamatala e tala mitaki hagaao ke he Kautu ke he tau tagata tokologa. Kakano haia ati pehē a ia: “Kua mea na au he toto he tau tagata oti.” (Totou Gahua 20:26, 27.) Ka e fakamatala kia a Paulo ha kua nakai manako a ia ke moua e logonaaga agahala po ke ha kua tala age a Iehova ke taute pihia e ia? Nakai. Fiafia a Paulo ke he tau tagata. Uho e tau momoui ha lautolu ki a ia, ti manako a ia ki a lautolu ke moua e moui tukulagi. (1 Korinito 9:19-23) Kua lata foki a tautolu ke onoono ke he moui tuga e onoonoaga ha Iehova. Manako a ia ke he tau tagata oti ke fakatokihala ke maeke a lautolu ke momoui. (2 Peteru 3:9) Ke fifitaki a Iehova, lata a tautolu ke fakaalofa ke he tau tagata. Ko e aga fakaalofa noa to omoomoi a tautolu ke fakamatala fakamakutu mo e to foaki ki a tautolu e fiafia he taute pihia e tautolu.

12. Ko e ha kua aoga e haohao mitaki ke he tau tagata he Atua?

¹² Ke onoono ke he moui tuga e onoonoaga ha Iehova, lata foki a tautolu ke moua e aga hako hagaao ke he haohao mitaki. Lata a tautolu ke fakaholo e motokā mo e gahua ke he puhala haohao mitaki, pihia foki ka talaga, fakafoou, po ke fenoga a tautolu ke he matakavi he tapuakiaga. Ko e tau tagata, haohao mitaki, mo e malolō tino ne mua tumau e aoga ka e ua lali ke tote e magaaho po ke tupe ka mole. Kua taute tumau he Atua ha tautolu e mena hako ti manako a tautolu ke tuga a ia. Lata pauaki he tau motua ke manamanatu hagaao ke he haohao mitaki ha lautolu mo e he falu. (Tau Fakatai 22:3) Ka fakamanatu he motua ki a koe e tau matafakatufono po ke tau poakiaga ke haohao mitaki, fanogonogo ki a ia. (Kalatia 6:1) Onoono ke he moui tuga e onoonoaga ha Iehova “neke ha ia koe e hala ha ko e toto.”

13, 14. Maeke fēfē he tau patu i Isaraela ke fifitaki e fakafili tonu ha Iehova?

¹³ Poaki a Iehova ke he tau patu i Isaraela ke  fifitaki e fakafili tonu haana. Fakamua, lata e tau patu ke mauokafua kua mooli e tau vala tala oti. Ti maeke a lautolu ke manamanatu fakahokulo ke he kakano, aga, mo e tau mahani fakamua atu he tagata kelipopo tagata ato fifili a lautolu ke fakakite e fakaalofa noa. Lata he tau patu ke kumikumi kua vihiatia kia he tagata ne hola a ia ti tamate ai. (Totou Numera 35:20-24.) Ka fai tagata ne kitia mata e mena ne tupu, lata ke tokoua ka tutū ki mua haana ne kelipopo tagata ke fakamooli ai.​—Numera 35:30.

¹⁴ Ka iloa tonu e mena ne tupu, kua lata he tau patu ke manamanatu hagaao ke he tagata ia, ka e nakai ni ke he mena ne taute e ia. Lata e tau patu ke moua e lotomatala ke ono muatua atu mai he tau mena ne mailoga ti kitia e tau kakano ati pihia e mena ne tupu. Mua atu, kua lata a lautolu ke moua e agaaga tapu ha Iehova ke lagomatai a lautolu ke fifitaki e haana lotomatala, fakaalofa noa, mo e fakafili tonu.​—Esoto 34:6, 7.

15. Kehe fēfē e onoonoaga ha Iesu ke he tau tagata agahala mai he onoonoaga he tau Farasaio?

¹⁵ Nakai fakaalofa noa e puhala ne fakafili e tau Farasaio. Hagaaki a lautolu ke he mena ne taute he tagata agahala ka e nakai ke he tuaga he tagata. Mogo ne kitia he falu Farasaio a Iesu ne kai he fale ha Mataio, ne hūhū a lautolu ke he tau tutaki: “Ko e ha ne kai mena ai ha mutolu a akoako fakalataha mo e tau telona mo e tau tagata hala?” Tali a Iesu: “Nakai aoga e ekekafo ke he tau tagata malolo, ka ko e tau tagata gagao hokoia. Ati o a, ke ako po ke heigoa e kakano he kupu ē, Mena loto au ke he fakaalofa, ka e nakai ko e poa; ha ko e mena nakai hau au ke ui ke he tau tagata tututonu, ka ko e tau tagata hala kia tokihala a lautolu.” (Mataio 9:9-13) Kua talahau kia e Iesu e mena ke fakamalumalu aki e tau tagata agahala? Nakai. Manako a ia ke fakatokihala a lautolu. Ko e vala aoga lahi haia he fekau ne fakamatala e ia. (Mataio 4:17) Mailoga e Iesu ko e falu he “tau telona mo e tau tagata hala” ne manako ke hiki. Nakai ko e kai noa ni a lautolu he kaina ha Mataio. Ka ko lautolu i ai ha kua mumui a lautolu ki a Iesu. (Mareko 2:15) Momoko ai, laulahi he tau Farasaio ne nakai onoono ke he tau tagata tuga e onoonoaga ha Iesu. Nakai talitonu a lautolu na maeke e tau tagata ke hiki, ti onoono ai ki a lautolu ko e tau tagata agahala ne nakai fai amaamanakiaga. Kehe mamao a lautolu mai ia Iehova ne fakafili tonu mo e fakaalofa noa!

16. Ko e heigoa kua lata he komiti fakafili ke lali ke mailoga?

¹⁶ Ko e tau motua he vahā nei kua lata ke fifitaki a Iehova ne “fiafia . . . ke he fakafiliaga.” (Salamo 37:28) Fakamua, lata a lautolu ke “kumikumi ai, mo e huhu fakamakutu” ke iloa mooli kua taute e agahala. Kaeke kua taute ai, to muitua e lautolu e tau takitakiaga he Tohi Tapu ke fifili e mena ke taute. (Teutaronome 13:12-14) Kaeke ko lautolu he komiti fakafili, kua lata ia lautolu ke mataala fakalahi ke fifili kua fakatokihala po ke nakai fakatokihala e tagata ne taute e agahala kelea muitui. Nakai mukamuka tumau e mena nei. Ko e fakatokihala kua putoia e onoonoaga he tagata agahala ke he mena ne taute e ia mo e mena ne toka he loto haana. (Fakakiteaga 3:3) Lata e tagata agahala ke fakatokihala ke moua e fakaalofa noa. *​—Kikite matahui tala.

17, 18. Maeke fēfē e tau motua ke iloa kaeke kua fakatokihala mooli e tagata? (Kikite fakatino he kamataaga.)

¹⁷ Iloa tonu e Iehova mo Iesu e mena ne manamanatu mo e logona hifo he tagata ha kua maeke a laua ke kitia e tau loto. Ka e nakai maeke e tau motua ke kitia e tau loto. Ti kaeke  ko e motua a koe, maeke fēfē a koe ke iloa kua fakatokihala mooli e tagata? Fakamua, liogi ma e pulotu mo e lotomatala. (1 Tau Patuiki 3:9) Uaaki, fakaaoga e Kupu he Atua mo e tau tohi mai he fekafekau fakamoli ke lagomatai a koe ke kitia e kehekehe he “momoko kua lata mo e lalolagi” mo e “momoko kua lata mo e Atua,” kakano ke fakatokihala mai he loto. (2 Korinito 7:10, 11) Mailoga e puhala ne fakamaama he Tohi Tapu hagaao ki a lautolu ne fakatokihala mo lautolu ne nakai fakatokihala, ti hakahaka e tau logonaaga, manatu, mo e mahani ha lautolu.

¹⁸ Toluaki, manamanatu hagaao ke he tagata ka e nakai ni ke he mena kua taute e ia. Ko e ha ne kua mahani pihia a ia? Ko e ha ne kua taute e ia e falu fifiliaga pauaki? Ko e heigoa e tau paleko mo e tau kūkū haana? Talahau tuai he Tohi Tapu ko Iesu e ulu he fakapotopotoaga Kerisiano, to “nakai fakafili ai e ia ke lata mo e kitekite atu he hana tau fofoga; to nakai akonaki foki e ia ke lata mo e logona he hana tau teliga. Ka to fakafili ai e ia mo e tututonu e tau tagata [lolelole], to akonaki foki e ia mo e tonu ha ko e tau tagata matematekelea ha ha he lalolagi.” (Isaia 11:3, 4) Tau motua, kua fifili e Iesu a mutolu ke leveki e fakapotopotoaga haana ti to lagomatai e ia a mutolu ke fakafili tonu mo e fakaalofa noa e fakafiliaga. (Mataio 18:18-20) Fakaaue lahi a tautolu ha kua moua e tautolu e tau motua ne leveki mai ki a tautolu! Lagomatai foki e lautolu a tautolu ke fakakite e fakafili tonu mo e fakaalofa noa ke he falu.

19. Ko e heigoa e fakaakoaga mai he tau maaga he huaga kua fakatoka a koe ke fakagahua?

¹⁹ Ne tohi i loto he Fakatufono faka-Mose e “tino he maama mo e kupu moli.” Fakaako ai ki a tautolu hagaao ki a Iehova mo e tau matapatu fakaakoaga haana. (Roma 2:20) Ko e tau maaga he huaga ne fakamaama i loto he Fakatufono kua fakaako ke he tau motua e puhala ke “fakafili . . . mo e fakafiliaga tonu,” ti fakaako ki a tautolu oti e puhala ke fakakite e “totonu atu foki mo e fakaalofa atu” ke he falu. (Sakaria 7:9) Pete kua nakai lata a tautolu ke muitua e Fakatufono, kua nakaila hiki a Iehova. Kua aoga lahi agaia e fakafili tonu mo e fakaalofa noa ki a ia. Ko e lilifu ke tapuaki ke he Atua pihia. Kia fifitaki e tautolu e tau mahani mitaki haana mo e moua e haohaoaga mo e puipuiaga haana!