1. Ko e heigoa ne tohi he aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano i Kolose? (Kikite fakatino he kamataaga.)

KUA tohi atu e aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano i Kolose he nofo a ia he fale puipui i Roma kavi ke he tau tau 60-61. Fakamaama e ia ki a lautolu e kakano kua lata ke “loto matala kua fakalata ke he Agaga,” kakano ai ke moua e iloaaga ke kitia e tau tuaga ke he puhala ha Iehova. (Kolose 1:9) Pehē a Paulo: “Kua tala atu e au e kupu ia, neke fakahehe e taha a mutolu ke he tau kupu fakavai. A mutolu, neke lautaki e taha a mutolu ke he pulotu nakai aoga ke fakahehe ai, ke lata mo e kupu toka tuai he tau tagata, ke lata foki mo e tau kupu fakamua he lalolagi, ka e nakai lata mo Keriso.” (Kolose 2:4, 8) Ti fakamaama e Paulo e kakano ne hepe e falu manatu talahaua pete kua tokologa ne fiafia ki ai. Ma e fakatai, falu he tau manatu nei ne liga logona hifo he tau tagata kua iloilo atu po ke mua atu a lautolu he falu. Ti tohia e Paulo e tohi nei ke lagomatai e tau matakainaga ke kalo kehe he manatu he lalolagi mo e tiaki e tau mahani hepehepe.​—Kolose 2:16, 17, 23.

2. Ko e ha kua fakatutala a tautolu ke he tau fakataiaga he manatu he lalolagi?

² Ko e tau tagata ne manamanatu ke he puhala he lalolagi ne fakaheu e tau matapatu fakaakoaga ha Iehova. Ka nakai mataala  a tautolu to maeke he tau manatu he lalolagi ke fakalolelole fakahaga e mauokafua ha tautolu ke he pulotu he Atua. Fakatapakupaku oti a tautolu ke he manatu he lalolagi puhala he televisoni, Initanete, gahuaaga, po ke aoga. Ko e heigoa ka taute e tautolu ke kalo kehe he fakaohoohoaga kelea nei? He vala tala nei to fakatutala a tautolu ke he lima e fakataiaga he manatu he lalolagi mo e kitia e puhala ka tiaki e tautolu e tau manatu nei.

3. Ko e heigoa e manatu ne fiafia e tau tagata tokologa ki ai? Ko e ha?

³ “Maeke au ke eke mo tagata mitaki ka e nakai talitonu ke he Atua.” Ko e manatu mahani mau anei he tau motu loga mogonei. Ko e tau tagata ne talahau pihia kua liga nakai manamanatu fakahokulo na fai Atua, ka e liga fiafia noa ni he logona hifo kua moua e lautolu e atāina ke taute ha mena ne manako a lautolu. (Totou Salamo 10:4.) Falu ne manamanatu kua taute a lautolu ke tuga kua iloilo he talahau, “Maeke au ke moua e tau matapatu fakaakoaga mitaki ka e nakai talitonu ke he Atua.”

4. Ko e heigoa ha tautolu ka talahau ke lagomatai e tagata ne talitonu ko e mena nakai fai Tufuga?

⁴ Tonu kia ke talia ko e mena nakai fai Tufuga? Fakagogoa falu tagata ka onoono a lautolu ke he saiene ke moua e tali. Ka e mukamuka e tala mooli. Maeke nakai ke ofo noa ni kua fai fale? Nakai maeke! Lata ke fai tagata ke talaga ai. Ka e mua atu e hala uka he tau mena momoui ka fakatatai ke he fale. Maeke foki e tau tegatega moui ke liu taute e tau tegatega ia, ka e nakai maeke he fale. Kakano e mena nei kua maeke e tau tegatega ke fakamau e tau vala tala mo e fakaholo age ke he tau tegatega foou ke maeke ke liu taute foki. Ko hai ne tufuga e tau tegatega moui mo e lotomatala ke maeke ke taute e tau mena nei? Tali he Tohi Tapu: “Kua takitaha e fale mo e tufugatia ai e taha, ka ko ia ne tufugatia ai e tau mena oti kana, ko e Atua haia.”​—Heperu 3:4.

5. Ko e heigoa ka talahau e tautolu hagaao ke he manatu kua maeke ia tautolu ke iloa e mena mitaki ka e nakai talitonu ke he Atua?

⁵ Ko e heigoa ka talahau e tautolu hagaao ke he manatu kua maeke a tautolu ke iloa e mena mitaki ka e nakai talitonu ke he Atua? Na talahau mooli he Kupu he Atua ko e tau tagata foki ne nakai talitonu ke he Atua kua liga fai matapatu fakaakoaga mitaki. (Roma 2:14, 15) Ma e fakatai, liga fakalilifu mo e ofania he taha e tau matua haana. Kaeke ke nakai muitua e ia e tau tuaga ha Iehova, liga to taute e ia e tau fifiliaga kelea lahi. (Isaia 33:22) Tokologa e tagata iloilo he vahā nei ne talitonu kua lata a tautolu ke moua e lagomatai he Atua ke fakamafola e tau matalekua he lalolagi. (Totou Ieremia 10:23.) Ti nakai lata a tautolu ke manamanatu kua maeke ia tautolu ke iloa e mena mitaki ka e nakai talitonu ke he Atua mo e nakai muitua ke he tau tuaga Haana.​—Salamo 146:3.

6. Ko e heigoa e manatu he tau tagata tokologa ke he lotu?

⁶ “Maeke a koe ke fiafia ka e nakai fai lotu.” Tokologa e tagata ne manamanatu kua ahumate e lotu ti nakai fai aoga. Loga foki e lotu ne fakaako ke he afi tote, fakaohooho e tau tagata ke tuku tupe, po ke lalago e tau tagata fakapolitika. Nakai ofo ha kua tokologa lahi e tau tagata ne talahau kua fiafia a lautolu ka e nakai fai lotu! Liga talahau pehē a lautolu, “Fiafia au ke he Atua, ka e nakai manako au ke fano he ha lotu.”

7. Maeke fēfē he lotu mooli ke fakafiafia a koe?

 ⁷ Fiafia mooli nakai a tautolu ka nakai fai lotu? Na maeke e tagata ke fiafia he nakai fai lotu fakavai. Ka e nakai fai tagata kua maeke ke fiafia mooli ato eke a ia mo kapitiga ha Iehova, ko e ‘Atua fiafia.’ (1 Timoteo 1:11) Ko e tau mena oti ne taute e Iehova kua lagomatai e falu. Ha ko e tau fekafekau haana, kua fiafia a tautolu ha kua kumi puhala foki a tautolu ke lagomatai e falu. (Gahua 20:35) Ma e fakatai, manamanatu ke he puhala ka lagomatai he tapuakiaga mooli e magafaoa ke fiafia. Fakaako a tautolu ke fakalilifu mo e mahani fakamooli ke he hoa mau ha tautolu, feaki e tau fanau mahani fakalilifu, mo e logona hifo e fakaalofa mooli ke he tau tagata he magafaoa ha tautolu. Ko e tapuakiaga mooli kua lagomatai e tau tagata ha Iehova ke gahua auloa mo e mafola i loto he fakapotopotoaga ti fakakite e fakaalofa ke he tau matakainaga ha lautolu.​—Totou Isaia 65:13, 14.

8. Lagomatai fēfē he Luka 11:28 a tautolu ke maama e mena kua moua mooli he tau tagata e fiafia?

⁸ Ti maeke mooli nakai e tagata ke fiafia ka e nakai fekafekau ke he Atua? Ko e heigoa ne taute e tau tagata ke fiafia? Falu ne fiafia ke he tau gahua, tau sipote, po ke tau matafeua ha lautolu. Mitaki e tau logonaaga he falu ka leveki e tau magafaoa mo e tau kapitiga ha lautolu. Pete kua tamai he tau mena nei e fiafia, fai mena foki ne mua atu e aoga he moui ke he mena ia. Kehe a tautolu mai he tau manu ha kua maeke a tautolu ke iloa e Tufuga ti tapuaki ki a ia. Tufugatia e ia a tautolu he puhala kua fiafia a tautolu ka taute e mena nei. (Totou Luka 11:28.) Ma e fakatai, logona hifo e tautolu e fiafia mo e mafanatia ka fakalataha mo e tau matakainaga ke tapuaki ki a Iehova. (Salamo 133:1) Moua foki e tautolu e fiafia he fakalataha ko e tau matakainaga he lalolagi katoa, moui mahani meā, mo e moua e amaamanakiaga homo ue atu anoiha.

9. (a) Ko e heigoa e onoonoaga talahaua ke he mahani fakataane mo e fifine? (e) Ko e ha ne pehē e Kupu he Atua kua hepe ke mahani fakataane mo e fifine i fafo he fakamauaga?

⁹ “Ko e ha ne hepe ke mahani fakataane mo e fifine i fafo he fakamauaga?” Liga hūhū e tau tagata: “Ko e ha ne pāpā maō ai a koe? Fakafiafia e moui haau.” Ka e nakai fakaatā he Kupu he Atua e mahani feuaki. * (Kikite matahui tala.) (Totou 1 Tesalonia 4:3-8.) Ha ha ia Iehova e tonuhia ke taute e tau matafakatufono ke lata mo tautolu ha kua tufuga e ia a tautolu. Pehē a ia kua lata ni he tagata taane mo e fifine ne kua mau a laua ke taute e fakafetuiaga he mahani fakataane mo e fifine. Tuku mai e Iehova e tau matafakatufono ki a tautolu ha kua ofania e ia a tautolu. Iloa e ia ka muitua e tautolu e tau matafakatufono haana to mitaki e tau momoui ha tautolu. Ko e magafaoa ne omaoma ke he tau matafakatufono he Atua kua mua atu e ofania mo e fakalilifu mo e to logona hifo e haohao mitaki. Ka e to fakahala he Atua a lautolu ne iloa e matafakatufono haana ka e nakai omaoma ki ai.​—Heperu 13:4.

10. Totoko fēfē he Kerisiano e mahani feuaki?

¹⁰ Fakaako he Tohi Tapu ki a tautolu e puhala ke kalo kehe he mahani feuaki. Lata a tautolu ke ua fakahanoa ke he tau mena ne onoono a tautolu ki ai. Pehē a Iesu: “Ka kikite  atu taha ke he fifine kia manako ki ai, kua faivao tuai a ia ke he hana loto. Kaeke foki ke tupetupe a koe he hau a mata matau, ati kape kehe a, mo e tiaki e koe.” (Mataio 5:28, 29) Ti lata a tautolu ke kalo kehe he onoono ke he tau fakatino telefua mo e fanogonogo ke he tau leo kofe mahani feuaki. Tohi e Paulo: “Kia tamate e mutolu ha mutolu a tau fahi tino ha he lalolagi, ko e feuaki.” (Kolose 3:5) Lata foki a tautolu ke tautaofi e tau mena ne manamanatu mo e tutala a tautolu ki ai.​—Efeso 5:3-5.

11. Liga ko e ha kua manako a tautolu ke he gahua mitaki?

¹¹ “Ko e gahua mitaki to fakafiafia a koe.” Liga tala mai e tau tagata ki a tautolu ke hagaaki e tau magaaho mo e tau malolō ha tautolu ke he gahua he lalolagi, mua atu ke he gahua ka moua e tautolu e talahaua, pule malolō, po ke maukoloa. Ha kua tokologa ne manamanatu ko e gahua mitaki ko e mena galo ke he fiafia, ti liga kamata a tautolu ke manamanatu pihia foki.

12. To fakafiafia kia he gahua mitaki a koe?

¹² Mooli kia ko e gahua ne moua e koe e pule malolō po ke talahaua to fakafiafia foki a koe? Nakai. Manamanatu ke he mena nei. Manako a Satani ke pule mo e talahaua. Ti moua e ia e mena ne manako ki ai. Ka e ita a ia, nakai fiafia. (Mataio 4:8, 9; Fakakiteaga 12:12) Kehe mamao ai, manamanatu ke he fiafia ha tautolu ka lagomatai e tautolu e falu ke fakaako hagaao ke he Atua mo e vahā homo ue atu anoiha ne mavehe mai e ia. Nakai fai gahua he lalolagi ka foaki ki a koe e fiafia ia. Ke moua foki e gahua mitaki, fa mahani e tau tagata ke fetotokoaki, eketaha fakahanoa, po ke mahekeheke ke he falu. Ka e fakahiku ni kua logona hifo e lautolu e gatigati. Pehē e Tohi Tapu kua ‘kai e lautolu e matagi.’​—Fakamatalaaga 4:4.

13. (a) Lata ke fēfē e onoonoaga ha tautolu ke he tau gahua ha tautolu? (e) Ko e heigoa ne fakafiafia mooli a Paulo?

¹³ Mooli, nukua lata a tautolu ke gahua tupe ke leveki aki e tau momoui, ti nakai hepe ke fifili e gahua ne loto a tautolu ki ai. Ka e nakai lata e gahua ha tautolu ke mua atu e aoga he tau momoui ha tautolu. Pehē a Iesu: “Nakai maeke ia taha ke fekafekau ke he na iki tokoua, ha ko e mena fakavihia e ia taha, ka e fakaalofa ke he taha; ka nakai pihia, ti pipiki atu a ia ke he taha, ka e fakateaga ke he taha. Nakai maeke ia mutolu ke fekafekau ke he Atua mo Mamone.” (Mataio 6:24) Ko e fekafekau ki a Iehova mo e fakaako e Tohi Tapu ke he falu to  tamai ki a tautolu e fiafia lahi mahaki. Pihia e logonaaga he aposetolo ko Paulo. Mogo ne fuata a ia, ne hagaaki a ia ke moua e gahua talahaua. Fakamui, ne fiafia mooli a ia he kitia e puhala ne hiki he fekau he Atua e tau momoui he tau tagata ne fakamatala a ia ki ai. (Totou 1 Tesalonia 2:13, 19, 20.) Nakai fai gahua he lalolagi ka fakafiafia a tautolu tuga e fekafekau ki a Iehova mo e fakaako e falu hagaao ki a ia!

14. Ko e ha ne fiafia e tau tagata ke he manatu na maeke e tagata ke fakamafola ne ia haana tau lekua?

¹⁴ “Na maeke e tau tagata ke fakamafola e tau lekua ni ha lautolu.” Tokologa e tagata ne fiafia ke he manatu nei. Ko e ha? Kaeke kua mooli, to nakai lata a tautolu mo e takitakiaga he Atua ti maeke a tautolu ke taute ha mena ne loto a tautolu ki ai. Liga logona e koe e tau tagata ne pehē kua tote hifo e felakutaki, kolokolovao, gagao, mo e mativa. Taha hokotaki ne pehē: “Ko e kakano ne mitaki fakahaga e levekiaga he tau tagata ha kua fifili a lautolu ke taute e lalolagi mo matakavi mitaki.” Mooli nakai e mena nei? Kua moua kia he tau tagata e puhala ke fakamafola e tau lekua he lalolagi? Kia kumikumi a tautolu ke he tau vala tala nei.

15. Ko e ha ne pehē a tautolu kua hagahaga kelea e tau lekua he lalolagi?

¹⁵ Maeke nakai he tau tagata ke fakamafola e lekua he felakutaki? Molea 60 e miliona he tau tagata ne mamate he Felakutaki I mo e II  he Lalolagi. He 2015, ne 12.4 e miliona he tau tagata ne poaki ke o kehe he tau kaina ha ko e felakutaki po ke favaleaga. Katoa ai ko e 65 e miliona he tau tagata ne nakai fai kaina. Ka e kua e kolokolovao? He falu matakavi, kua nakai lahi mahaki e falu kolokolovao. Ka e ha ha i ai falu kolokolovao mogonei ne tupu ki mua, tuga e kolokolovao ne taute he Initanete, favale i kaina, fakamatakutaku pauaki, mo e matahavala. Ka e kua e gagao? Mooli kua moua he tau tagata e tuluiaga ma e falu gagao. Ka e he 2013, pehē e hokotaki he tau tau takitaha, ne hiva e miliona tagata i lalo hifo he 60 e tau tau moui ne kua mamate ha ko e gagao ate, stroke, kenesā, tau gagao uka ke fafagu, mo e gagao suka. Ka e kua e mativa? Ko e World Bank ne hokotaki ko e numera he tau tagata ne moui mativa lahi mahaki i Aferika kua holo hake he 280 e miliona he 1990 ke he 330 e miliona he 2012.

16. (a) Ko e ha ko e Kautu he Atua ni ka fakamafola e tau lekua he lalolagi? (e) Ko e heigoa ne talahau e Isaia mo e he salamo hagaao ke he mena ka taute he Kautu?

¹⁶ Nakai ofo a tautolu he tau vala tala nei. Ko e tau fakatokatokaaga fakatupe mo e fakapolitika he vahā nei kua pule he tau tagata lotokai. Nakai maeke e tau tagata nei ke fakaoti e felakutaki, kolokolovao, gagao, mo e mativa. Ko e Kautu he Atua ni ka maeke ke taute pihia. Manamanatu ke he mena ka taute e Iehova ma e tau tagata. To utakehe he Kautu haana e tau mena oti kana ne fakatupu e felakutaki, tuga e lotokai, matahavala, papale fakamotu, lotu fakavai, mo Satani foki. (Salamo 46:8, 9) To fakaoti he Kautu he Atua e kolokolovao. Kua fakaako foki e tau miliona tagata he vahā nei ke fakaalofa mo e falanaki e taha ke he taha. Nakai fai fakatufono ne maeke ke taute e mena nei. (Isaia 11:9) Nakai leva to utakehe e Iehova e gagao mo e taute e tau tagata oti ke moua e malolō tino katoatoa. (Isaia 35:5, 6) To fakaoti e ia e mativa ti taute e tau mena ke maeke he tau tagata oti ke moui fiafia mo e tata e fakafetuiaga mo ia. Mua atu e uho he mena nei ke he loga e tupe.​—Salamo 72:12, 13.

17. Nakai muitua fēfē e koe e manatu he lalolagi?

¹⁷ Ti ka logona e koe e manatu talahaua ne tuga kua paleko ke he tua haau, fakaako e mena ne talahau he Tohi Tapu ke he matakupu. Fakatutala mo e matakainaga taane po ke matakainaga fifine motua fakaagaaga. Manamanatu ke he kakano ne fiafia e tau tagata ke he manatu, kakano ne nakai hako ai, mo e puhala ka nakai muitua ai e koe. Puipui e tautolu a tautolu mai he manatu he lalolagi he taute e mena ne talahau e Paulo: “Kia o fano a mutolu mo e iloilo ki mua ha lautolu i tua . . . kia iloa e mutolu ke tali fakatonu atu ke he tau tagata oti kana.”​—Kolose 4:5, 6.