1, 2. He matutaki a tautolu ke holo ki mua, ko e heigoa ha tautolu kua fakaako? Talahau e fakatai.

MANAMANATU LA kua age he taha tagata e mena fakaalofa ke he tama tote. Pehē e tau matua haana ki a ia, “Tala age fakaaue.” Taute pihia e ia ha kua tala age a laua ki a ia ke talahau ai. Ka e he lahi hake e tama ne kamata a ia ke maama e kakano ne manamanatu e tau matua haana kua aoga ke loto fakaaue ka taute he falu e tau mena mitaki. Fakahiku ai ne fakalagalaga a ia ke fakaaue ne ia ke he falu ha kua fakaako a ia ke loto fakaaue.

² Pihia e mena kua tupu ki a tautolu. He kamata a tautolu ke fakaako e kupu mooli, iloa e tautolu kua aoga ke omaoma ke he tau poakiaga ha Iehova. Ka e he matutaki a tautolu ke holo ki mua, lahi e mena ne fakaako e tautolu hagaao ke he manamanatu haana, ko e tau mena ne fiafia a ia ki ai, tau mena ne nakai fiafia a ia ki ai, mo e onoonoaga haana ke he tau tuaga. Ka fakaatā e tautolu e manamanatu ha Iehova ke fakaohooho e tau fifiliaga mo e tau mahani ha tautolu ti eke e tautolu e tau manatu haana ma tautolu.

3. Liga uka he ha ke manamanatu ke he puhala ne manamanatu a Iehova?

³ Pete he fiafia a tautolu ke fakaako ke manamanatu tuga a Iehova, falu magaaho kua uka ke manamanatu he puhala haana  ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu. Ma e fakatai, iloa e tautolu e puhala kua onoono a Iehova ke he mahani meā, velevele koloa, gahua fakamatala, fakaaoga fakahehē e toto, mo e falu mena. Ka e liga uka a tautolu ke maama e kakano ne onoono pihia a ia ki ai. Ti maeke fēfē a tautolu ke fakaako ke manamanatu fakalahi ke tuga a Iehova? Mo e to lagomatai fēfē he mena nei a tautolu ke taute e e mena hako mogonei mo e anoiha?

4. Ko e heigoa e kakano ke liu fakafoou e tau loto ha tautolu?

⁴ Totou Roma 12:2. He kupu nei, fakamaama he aposetolo ko Paulo e mena kua lata a tautolu ke taute ke iloa e manamanatu tuga ha Iehova. Pehē a ia kua lata a tautolu ke “aua neke mahani foki . . . fakalataha mo e lalolagi nai.” He fakaako a tautolu ke he vala tala kua mole, lata a tautolu ke tiaki e tau manatu mo e tau aga he lalolagi. Ka e pehē foki a Paulo kua lata a tautolu ke liu foki fakafoou e tau loto ha tautolu. Kakano ai kua lata a tautolu ke fakaako e Kupu he Atua, maama e tau manatu haana, manamanatu fakahokulo ki ai, ti eketaha ke moua e manamanatu he Atua.

5. Fakamaama e kehekehe he totou mo e fakaako.

⁵ Ko e fakaako ne nakai ko e totou mafiti he tau vala tala po ke vavate he tau tali ke he tau hūhū fakaako. Ka fakaako a tautolu, manamanatu ke he mena ne fakaako he tohi hagaao ki a Iehova, mena ne taute e ia, mo e puhala manamanatu haana. Lali a tautolu ke maama e kakano ne tala mai a Iehova ke taute taha mena mo e ke kalo kehe he taha mena. Manamanatu foki a tautolu ke he tau mena kua lata ke hiki he moui ha tautolu mo e manamanatuaga ha tautolu. Mooli, liga nakai maeke ke manamanatu fakahokulo ke he tau mena oti nei he tau magaaho takitaha kua fakaako a tautolu. Ka e mitaki ke fakaaoga e magaaho, liga hafa e magaaho fakaako takitaha ke manamanatu fakahokulo ke he tau mena ne totou e tautolu.​—Salamo 119:97; 1 Timoteo 4:15.

6. Ko e heigoa ka tupu ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he Kupu he Atua?

⁶ Fai mena ofoofogia kua tupu ka manamanatu fakahokulo tumau a tautolu ke he Kupu he Atua. Kia “kumikumi,” po ke talitonu ki a tautolu ni kua mitaki katoatoa e manamanatu ha Iehova. Kamata a tautolu ke maama e puhala kua onoono a ia ke he tau tuaga, ti talia agataha e tautolu e onoonoaga haana. Liu fakafoou mogoia e tau loto ha tautolu mo e kamata ke manamanatu he puhala foou. Fano ni fakahaga, ti eke e tautolu e tau manatu ha Iehova ma tautolu.

7, 8. (a) Puhala fe ne onoono a Iehova ke he tau koloa he tino? (Kikite tau fakatino he kamataaga.) (e) Kaeke ke onoono a tautolu ke he tau koloa he tino tuga a Iehova, ko e heigoa e mena ne mua e aoga tumau ki a tautolu?

⁷ Lauia e tau gahua ha tautolu ha ko e tau manatu ha tautolu. (Mareko 7:21-23; Iakopo 2:17) Kia manamanatu ke he falu fakataiaga ne fakakite fakamaali e mena nei. Taha fakataiaga ko e tala ke he fanauaga ha Iesu ne fakakite fakamaali e manamanatu ha Iehova hagaao ke he tau koloa he tino. Fifili he Atua a Iosefa mo Maria ke feaki e Tama Haana pete kua nakai loga e tupe ha laua. (Levitika 12:8; Luka 2:24) He mogo ne fanau a Iesu ne maeke a Maria ke “fakatakoto a ia ke he fale povi, ha kua nakai fai mena ke nonofo ai a lautolu ke he fale ke api ai e tau fenoga.”  (Luka 2:7) Ane mai manako a Iehova, to iloa tonu e ia kua fanau a Iesu he matakavi mitaki. Ka e manako a ia ki a Iesu ke feaki hake he magafaoa ne tuku fakamua e tapuakiaga ke he Atua. Ko e mena ia ne mua e aoga ki a Iehova.

⁸ Ko e tala nei hagaao ke he fanauaga ha Iesu kua fakaako ki a tautolu e onoonoaga ha Iehova ke he tau koloa he tino. Manako falu matua ke moua he tau fanau e tau koloa mitaki lahi he tino, pete ka fakamatematekelea he mena ia e fakafetuiaga he tau fanau mo Iehova. Ka e maaliali ai kua onoono a Iehova ke he fakafetuiaga ha tautolu mo ia ko e mena ne mua e aoga. Talia nakai e koe e onoonoaga ha Iehova ke he tuaga nei? Fakakite fēfē he tau gahua haau?​—Totou Heperu 13:5.

9, 10. Liga fakakite fēfē e tautolu kua onoono a tautolu ke he fakatupetupe e falu tuga he puhala ha Iehova?

⁹ Taha fakataiaga ko e onoonoaga ha Iehova ke he tagata kua fakatupetupe e falu, kakano kua fakatupu e falu ke agahala po ke oti e fekafekau ki a Iehova. Pehē a Iesu: “Ko e tagata ka fakatupetupe e ia taha he tau tagata fakateaga nai kua tua kia au, po kua laukauka e tagata ia ane pipi e makaholo ke he hana ua, mo e liti ai a ia ke he moana.” (Mareko 9:42) Ko e tau kupu malolō lahi anei! Iloa e tautolu ko Iesu kua tuga ni e Matua haana. Ti mauokafua a tautolu kua nakai fiafia lahi a Iehova ka fakatupetupe he taha tagata e taha he tau tutaki ha Iesu.​—Ioane 14:9.

¹⁰ Onoono nakai a tautolu ke he fakatupetupe e falu tuga e puhala ha Iehova mo Iesu? Ko e heigoa ne fakakite he tau gahua ha tautolu? Ma e fakatai, liga fiafia a tautolu ke he sitaila pauaki he tau mena tui mo e tauteuteaga. Ka ko e heigoa ka taute e tautolu kaeke ke fakatupetupe he tau fifiliaga ha tautolu e falu he fakapotopotoaga po ke fakaohooho e tau logonaaga feuaki he falu? To omoomoi nakai he fakaalofa ha tautolu ke he tau matakainaga ke tiaki e tau manako ha tautolu?​—1 Timoteo 2:9, 10.

11, 12. To puipui fēfē e tautolu a tautolu ka fakaako ke vihiatia e mena ne vihiatia e Iehova mo e feaki e mahani fakalatalata?

¹¹ Hanei e fakataiaga ke toluaki: Vihiatia e Iehova e mahani hepehepe. (Isaia 61:8) Mooli, na iloa e ia he falu magaaho kua uka ma tautolu ke taute e mena hako ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu. Ka e manako agaia a ia ki a tautolu ke vihiatia e mena kua kelea, tuga ne taute e ia. (Totou Salamo 97:10.) Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he kakano ne vihiatia e Iehova e tau mena kelea, to lagomatai a tautolu ke eke e onoonoaga haana ma tautolu mo e to foaki ki a tautolu e malolō ke totoko ke taute e tau mena kelea.

¹² Ka fakaako a tautolu ke vihiatia e mena kelea, to lagomatai foki a tautolu ke mailoga kua ha ha i ai falu mena kua hepe pete he nakai talahau fakatonu he Tohi Tapu hagaao ki ai. Ma e fakatai, ko e vahega mahani feuaki ne fakahigoa koli fuga tega ne mahani lahi ke he lalolagi mogonei. Falu tagata ne  logona hifo kua nakai tatai mo e taute e mahani fakataane mo e fifine mo e taha tagata, ti manatu kua nakai kelea e mena ia. * (Kikite matahui tala.) Ka e pihia mooli kia e logonaaga ha Iehova hagaao ke he koli ia? Manatu na vihiatia e Iehova e tau vahega mahani kelea oti kana. Ti lata a tautolu ke nonofo mamao mai he ha mena kua kelea he fakaako ke feaki e mahani fakalatalata mo e vihiatia e mena ne vihiatia e Iehova.​—Roma 12:9.

13. Ko e ha kua lata a tautolu ke manamanatu ke he onoonoaga ha Iehova ke he tau tuaga mogonei ke maeke ia tautolu ke taute e tau fifiliaga iloilo anoiha?

¹³ Ka fakaako a tautolu, lata ke manamanatu ke he onoonoaga ha Iehova ke he tau tuaga ha kua lagomatai he mena nei a tautolu ke taute e tau fifiliaga iloilo. Ti kaeke ko tautolu he tuaga ne lata ke taute fakamafiti e fifiliaga, to nakai ofo lahi a tautolu. (Tau Fakatai 22:3) To fakatutala a tautolu ke he falu fakataiaga mai he Tohi Tapu.

14. Ko e heigoa ha tautolu ka fakaako mai he tali ha Iosefa ke he hoana ha Potifara?

¹⁴ He lali e hoana ha Potifara ke fakataki a Iosefa, ne fakamafiti a ia ke hola kehe mai ia ia. Maaliali ai, fitā he manamanatu fakahokulo a Iosefa ke he onoonoaga ha Iehova ke he fakamauaga. (Totou Kenese 39:8, 9.) Tala age a Iosefa ke he hoana a Potifara: “To maeke fefe ia au ke eke e mena kelea lahi ia mo e hala au ke he Atua?” Fakakite he mena nei kua eke e ia e onoonoaga he Atua ma haana. Ka e kua a tautolu? Ko e heigoa haau ka taute kaeke ke kamata e tagata gahua ke kalahī ki a koe? Ka e kua ka fakafano atu he taha tagata e fekau po ke fakatino ne fakakite e mahani feuaki ke he selafoni haau? * (Kikite matahui tala.) Kua mua atu e mukamuka ke tumau e mahani fakamooli ki a Iehova kaeke kua fitā he fakaako mo e talia e tautolu e onoonoaga Haana ke he tau tuaga pihia mo e fitā he fifili e tautolu e mena ka taute.

15. Maeke fēfē a tautolu ke fakatumau e mahani fakamooli ki a Iehova tuga e tau Heperu tokotolu?

¹⁵ Manamanatu foki ke he fakafifitakiaga he tau Heperu tokotolu ko Sataraka, Mesako, mo Apetiniko. He poaki e Patuiki ko Nepukanesa ki a lautolu ke tapuaki ke he tupua tā auro ne fakatū e ia, ne totoko fakamalolō ai e lautolu. Ko e tali mahino ha lautolu ke he patuiki ne fakakite kua fitā he manamanatu a lautolu ke he mena ka tupu kaeke ke fakatumau e mahani fakamooli ha lautolu ki a Iehova. (Esoto 20:4, 5; Tanielu 3:4-6, 12, 16-18) Ka e kua he mogonei? Ko e heigoa ka taute e koe ka ole e takitaki gahua haau ke tuku e tupe ma e fakamanatuaga ne matutaki ke he lotu fakavai? He nakai fakatali ke tupu taha mena pehēnei, mitaki ke manamanatu fakahokulo a tautolu mogonei ke he onoonoaga ha Iehova ke he tau mena pihia. Ti kaeke ko tautolu he tuaga pihia, to mukamuka lahi ma tautolu ke taute mo e talahau e mena hako tuga ne taute he tau Heperu tokotolu.

16. Maeke fēfē e maama mitaki he manamanatu ha Iehova ke lagomatai a tautolu ke mautauteute ma e mena fakaofo fakaekekafo?

 ¹⁶ He mailoga fakalahi e manamanatu ha Iehova ka lagomatai foki a tautolu ke fakatumau e fakamooli ki a ia kaeke ke tupu fakaofo e taha mena fakaekekafo. Mooli kua eketaha a tautolu ke totoko e fagai toto he toto katoa po ke tau vala toto ne fā. (Gahua 15:28, 29) Ka e ha ha i ai falu fakatokaaga ne putoia e toto kua lata he tau Kerisiano takitaha ke taute e fifiliaga haana ne fakavē ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu. Magaaho fe kua mitaki lahi mahaki ke fifili e mena ke taute? Magaaho kia kaeke ko tautolu he fale gagao, liga kua mamahi mo e peehiaga ke taute e fifiliaga mafiti? Nakai. Ko e magaaho anei ke taute e kumikumiaga, fakapuke e fakamauaga fakaekekafo matafakatufono kua fakamaama fakamahino e manako ha tautolu, ti tutala ke he ekekafo ha tautolu. * (Kikite matahui tala.)

17-19. Ko e ha kua aoga ke fakaako e manamanatu ha Iehova ke he tau tuaga mogonei? Talahau e fakatai.

¹⁷ Fakahiku ai, manamanatu ke he tali mafiti ha Iesu ke he fakatonuaga goagoa ha Peteru: “Ko e Iki na e, kia mamao ia koe e mena ia.” Ne manamanatu fakahokulo mooli a Iesu ke he mena ne manako e Atua ki a ia ke taute mo e tau perofetaaga hagaao ke he moui mo e mate haana he lalolagi. Ko e iloilo nei ne foaki ki a ia e malolō ke fakatumau e mahani fakamooli ki a Iehova mo e foaki e moui haana ko e poa ma tautolu oti.​—Totou Mataio 16:21-23.

¹⁸ Manako e Atua ki a tautolu mogonei ke eke mo tau kapitiga haana mo e eketaha ke fakamatala e tala mitaki. (Mataio 6:33; 28:19, 20; Iakopo 4:8) Ka ko e falu tagata ne manamanatu mitaki kua lali ke fakalolelole a tautolu, tuga ne taute e Peteru ki a Iesu. Ma e fakatai, foaki atu he takitaki gahua ki a koe e tupe lahi ka e iloa e koe kua lata a koe ke gahua loa ti nakai lahi e magaaho ke fina atu ke he tau feleveiaaga po ke fakamatala mo e fakapotopotoaga. Po ke kaeke ko koe he  aoga, liga foaki atu he tau faiaoga haau ki a koe e magaaho ke toka e kaina ke fano ke moua e falu fakaakoaga. Ka pihia, lata nakai a koe ke liogi, kumikumi, mo e tutala ke he tau tagata he magafaoa haau po ke tau motua ato taute e koe e fifiliaga? Kua mitaki ka fakaako e puhala kua onoono a Iehova ke he tau tuaga ia mogonei ti eke e tau manatu haana ma haau. Ti ka foaki ki a koe e tau mena nei, mailoga e koe kua nakai ko e kamatamata mooli. Iloa tonu e koe e mena mogonei ke taute ha kua fitā he fifili a koe ke hagaaki tumau ke fekafekau ki a Iehova.

¹⁹ Liga maeke a koe ke manamanatu ke he falu tuaga ka amanaki ti kamatamata e mahani fakamooli haau ki a Iehova. Mooli, nakai maeke a tautolu ke mautauteute ma e tau tutūaga kehekehe. Kaeke ke hagaaki fakalahi a tautolu ke he manamanatu ha Iehova he magaaho fakaako fakatagata ha tautolu, liga to tokaloto e tautolu e tau mena ne fakaako mo e iloa e puhala ke fakagahua ai ke he ha tuaga. Ti ka fakaako a tautolu, kia kumi e onoonoaga ha Iehova ke he tau tuaga, eke e manamanatu haana ma tautolu, mo e manamanatu ke he puhala ka lagomatai he mena nei a tautolu ke taute e tau fifiliaga iloilo mogonei mo e anoiha.

20, 21. (a) Ko e ha kua fiafia a tautolu he moua e tokanoaaga he lalolagi foou? (e) Puhala fe ka moua e tautolu e moui fiafia mogonei?

²⁰ Amaamanaki lahi mooli a tautolu oti ke he lalolagi foou. Laulahi ia tautolu kua amaamanaki ke momoui tukulagi he Parataiso he lalolagi. I lalo he Kautu he Atua, to moua e tautolu e tokanoaaga mai he tau mamahi mo e tau matematekelea oti kana kua lauia a tautolu he fakatokaaga nei. Ti moua agaia ni e tautolu e tokanoaaga ke taute e tau fifiliaga fakavē ke he tau kitiaaga mo e tau manako ha tautolu.

²¹ Ka e nakai kakano e mena ia kua katoatoa e tokanoaaga ha tautolu. Ko lautolu ne mahani molū to taute agaia e tau fifiliaga kua fakavē ke he tau fakatufono mo e manamanatu ha Iehova. To lahi mahaki e fiafia mo e mafola ka tamai he mena nei. (Salamo 37:11) Ato hoko mai e magaaho ia, moua agaia e tautolu e moui fiafia mogonei he eke e tau manatu ha Iehova ma tautolu.