1, 2. (a) Ko e heigoa e tau paleko ne logona hifo he tau tagata motu kehe he vahā nei? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Ko e heigoa e fakamanatuaga ne foaki he aposetolo ko Paulo, ti ko e heigoa e tau hūhū ka fakatutala a tautolu ki ai?

KUA molea 30 e tau he mole, ko Osei ne nakaila ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova ne toka e kaina haana i Ghana ke nofo i Europa. ^[1] (Kikite tala he matahiku.) Pehē a ia: “Nakai leva ti mailoga e au e laulahi he tau tagata ne nakai fakaalofa ki a au. Ofo lahi foki au ha ko e matagi. He toka e au e malē vakalele ti logona laia e makalili, ne kamata au ke tagi.” He uka a Osei ke fakaako e vagahau, ne molea taha e tau ato moua e ia e gahua mitaki. Ha kua mamao a ia mai he kaina ne misi e ia e magafaoa haana ti logona e matimati.

² Manamanatu la ke he puhala kua manako a koe ke fehagai mai e tau tagata ki a koe kaeke ko koe he tuaga ia. To fakaaue mooli a koe ke moua e fakafeleveia mafanatia he Fale he Kautu mai he tau tagata ne fakaalofa ki a koe pete ne hau a koe he motu fe po ke lanu he kili. Talahau he Tohi Tapu ke he tau Kerisiano  mooli ke nakai “nimo . . . ke fakaalofa age ke he tau tagata kehe.” (Heperu 13:2) Kia fakatutala a tautolu ke he tau hūhū nā: Fēfē e onoonoaga ha Iehova ke he tau tagata kehe? Kua lata kia a tautolu ke hiki ha tautolu a tau logonaaga ke he tau tagata kehe? Ti lagomatai fēfē e tautolu e taha tagata mai he motu kehe ke logona hifo e fakafeleveia mitaki he fakapotopotoaga ha tautolu?

3, 4. Hagaao ke he Esoto 23:9, fēfē e manako he Atua ke he tau Isaraela ke fakafehagai mo e tau tagata kehe, ti ko e ha?

³ He fakatokanoa e Iehova e tau tagata haana mai he fakatupa i Aikupito, ne tuku age e ia e tau matafakatufono ne fakaako ki a lautolu ke fakakite e fakaalofa age ke he tau tagata kehe ne ō fakalataha mo lautolu. (Esoto 12:38, 49; 22:21) Ha kua nakai mukamuka tumau e moui ma e tau tagata kehe, ne leveki fakaalofa e Iehova a lautolu. Ma e fakatai, maeke a lautolu ke oko mena kai he tau kalakala ne toka hifo he tau tagata helehele.​—Levitika 19:9, 10.

⁴ He nakai poaki ke he tau Isaraela ke fakalilifu e tau tagata kehe, ne manako a Iehova ki a lautolu ke manatu e loto he tagata kehe. (Totou Esoto 23:9.) Ato eke e tau Isaraela mo tau tupa i Aikupito, ne nakai fiafia e tau Aikupito ki a lautolu ha kua kehe a lautolu. (Kenese 43:32; 46:34; Esoto 1:11-14) Ne uka lahi e tau momoui he tau Isaraela ko e tau tagata kehe. Manako a Iehova ki a lautolu ke manatu ai mo e mahani totonu ke he tau tagata kehe ne nonofo mo lautolu.​—Levitika 19:33, 34.

5. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fakakite e mahani totonu ke he tau tagata kehe tuga ne taute e Iehova?

⁵ Nakai hiki a Iehova. Ti ka omai e tau tagata kehe ke he fakapotopotoaga ha tautolu, lata a tautolu ke nakai nimo kua fakakite agaia e Iehova e fakaalofa ke he tau tagata ia. (Teutaronome 10:17-19; Malaki 3:5, 6) Fakamanou ti manamanatu ke he tau paleko ne liga fehagai mo e tau tagata kehe. Ma e fakatai, liga nakai maama e lautolu e vagahau foou ti liga taute fakakelea ki a lautolu. Kia eketaha a tautolu ke lagomatai mo e mahani totonu ki a lautolu.​—1 Peteru 3:8.

6, 7. Ko e heigoa ne fakakite kua iloa he tau Kerisiano Iutaia ke kautū mai he malolō e fili tagata?

⁶ Ne fakaako ke he tau Kerisiano fakamua atu ke kautū mai he tau fili tagata ne tupu lahi ke he tau Iutaia. He Penetekoso he tau 33, ko e tau Kerisiano Iutaia ne nonofo i Ierusalema ne fakakite e mahani fakamokoi mo e manamanatu fakaalofa ki a lautolu ne foou mai he tau motu kehe. (Gahua 2:5, 44-47) Fakakite he mena nei kua maama he tau Kerisiano Iutaia e kakano he mahani fakamokoi, po ke “fakaalofa age ke he tau tagata kehe.”

⁷ Ka e he magahala ia, fai mena ne tupu. Ko e tau tagata Heperu ne vagahau Heleni ne loma ha kua nakai taute fakamitaki e tau takape ha lautolu. (Gahua 6:1) Ke fakamafola e lekua, ne fifili he tau aposetolo fitu e tagata taane ke o atu ke kitia kua taute fakamitaki e  tau tagata oti. Ne fifili he tau aposetolo e tau tagata taane ne higoa faka-Heleni, liga ke maeke e tau takape ke logona e fakatotoka.​—Gahua 6:2-6.

8, 9. (a) Ko e heigoa e tau hūhū ka lagomatai a tautolu ke kitia kua fili tagata a tautolu? (e) Ko e heigoa kua lata a tautolu ke tiaki? (1 Peteru 1:22)

⁸ He mailoga po ke nakai mailoga e tautolu, kua fakaohooho malolō a tautolu oti ha ko e aga fakamotu ha tautolu. (Roma 12:2) Ti liga logona e tautolu ha tautolu a tau katofia, tau kapitiga gahua, po ke tau kapitiga aoga ne talahau e tau mena kelea hagaao ke he tau tagata he falu tupumaiaga, magafaoa, po ke lanu he kili. Hokulo fēfē e fakaohooho he tau manatu kelea ia a tautolu? Po ke tali atu fēfē a tautolu ka vaiga he taha tagata e motu ha tautolu po ke falu vala he aga fakamotu ha tautolu?

⁹ Ha ha i ai e magaaho ne onoono hifo e aposetolo ko Peteru ke he tau tagata ne nakai ko e tau Iutaia. Ka e fakaako agataha a ia ke tiaki e tau logonaaga kelea ia. (Gahua 10:28, 34, 35; Kalatia 2:11-14) Pihia foki, ka mailoga e tautolu kua kamata a tautolu ke fili tagata po ke matalahi ha ko e lanu he kili i loto ia tautolu, eketaha ke tiaki katoatoa ai. (Totou 1 Peteru 1:22.) Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke taute e mena ia? Manatu kua nakai mitaki katoatoa a tautolu oti, pete ne motu kua omai ai a tautolu, ti nakai fai a tautolu kua lata mo e fakamouiaga. (Roma 3:9, 10, 21-24) Ti nakai fai kakano ke logona hifo kua mua atu e mitaki ha tautolu ke he falu! (1 Korinito 4:7) Lata a tautolu ke logona hifo tuga e aposetolo ko Paulo. Tala age a ia ke he tau Kerisiano haana kua “nakai tuai ko e tau tagata kehe a mutolu, po ke tau tagata paea” ka “ko e faoa foki he Atua.” (Efeso 2:19) Kua lata a tautolu ke eketaha ke tiaki e aga fili tagata ke maeke a tautolu ke tapulu ke he tagata foou.​—Kolose 3:10, 11.

10, 11. Fifitaki fēfē e Poasa e onoonoaga ha Iehova ke he tau tagata kehe?

¹⁰ Ko e tagata taane fakamooli ko Poasa ne fifitaki e onoonoaga ha Iehova ke he tau tagata kehe. Fēfē? He fina atu a Poasa ke fakakia e tau fonua haana he magahala helehele, ne mailoga e ia a Ruta ko e fifine motu kehe mai he motu ha Moapi. Ne gahua malolō a ia ke oko fua karite mai he fonua. I lalo he Fakatufono faka-Mose, ha ha ia Ruta e tonuhia ke oko fua karite. Ka ko e mogo ne logona e Poasa kua ole fakaatāaga a Ruta ke oko he fonua haana, ne nava lahi mahaki a ia ti fakaatā ai ke oko foki ke puke aloalolima he tau fua karite.​—Totou Ruta 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Ko e mena mogonei ne tupu kua fakakite fakamaali na manamanatu a Poasa ki a Ruta mo e tuaga uka haana ko e tagata kehe. Uiina e ia a Ruta ke oko fakalataha mo e tau fifine gahua haana neke ekefakakelea he tau tagata taane ne gahua he fonua. Ti kitia foki a ia ki ai kua lahi e mena kai mo e mena inu ha Ruta tuga ni e tau tagata gahua haana. Fakakite e Poasa e fakalilifu ke he fifine kehe nei ne mativa ti fakamalolō ki a ia.​—Ruta 2:8-10, 13, 14.

12. Ko e heigoa e lauiaaga he mahani totonu ke he tau tagata kehe?

¹² Fakakite e Poasa e mahani totonu ki a Ruta nakai ni ha ko e haana a fakaalofa fakamooli ke he matua fugavai haana ko Naumi, ka e pihia foki ha kua kamata a Ruta ke fekafekau ki a Iehova mo e ono atu ki a Ia ma e puipuiaga. He mahani totonu a Poasa ki a ia, ne kua fifitaki e ia e fakaalofa fakamooli ha Iehova. (Ruta 2:12, 20; Tau Fakatai 19:17)  Pihia foki mogonei, ka mahani totonu a tautolu, maeke a tautolu ke lagomatai e “tau tagata oti kana” ke fakaako e kupu mooli mo e kitia kua fakaalofa lahi mahaki a Iehova ki a lautolu.​—1 Timoteo 2:3, 4.

13, 14. (a) Ko e ha kua lata a tautolu ke fakafeleveia e tau tagata kehe he Fale he Kautu? (e) Ko e heigoa ka lagomatai a koe ke logona hifo e totoka mitaki he vagahau mo e tagata mai he taha aga fakamotu?

¹³ Maeke a tautolu ke fakakite e fakaalofa ke he tau tagata kehe he fakafeleveia mafanatia a lautolu he Fale he Kautu. Ko e tau tagata ne omai foou ke he motu ne liga mā ti nonofo a lautolu hoko lautolu he falu magaaho. Ha ko e ha lautolu a aga fakamotu po ke tuaga fakamatakau, liga logona hifo e lautolu e tokolalo ke he tau tagata mai he falu magafaoa po ke motu. Ti lata a tautolu ke fakafeleveia ki a lautolu fakamua mo e fakakite e mahani totonu mo e fiafia mooli. Ka moua he vagahau haau, ko e JW Language app ka lagomatai a koe ke fakaako e fakafeleveia he vagahau ha lautolu.​—Totou Filipi 2:3, 4.

¹⁴ Liga fuafuakelea a koe he vagahau ke he tagata mai he taha aga fakamotu. Ke kautū mai he tau logonaaga ia, maeke a koe ke tala age ki a ia taha mena hagaao ki a koe. Liga kitia mogoia e koe kua lahi e mena ne fetataiaki a mua nakai tuga he manatu e koe. Manatu na igatia e aga fakamotu mo e tau malolō mo e tau lolelole.

15. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke maama a lautolu kua fakamahani ke he motu foou?

¹⁵ Ke lagomatai e falu ke logona e fakafeleveia mitaki he fakapotopotoaga, hūhū fakamooli ki a koe, ‘Kaeke ko au he motu kehe, fēfē e manako haaku ke taute mai ki a au?’ (Mataio 7:12) Kia fakauka ki a lautolu hane hikihiki ke he motu foou. Fakamua, liga  nakai maama katoatoa e tautolu e puhala manamanatu po ke puhala taute mena ha lautolu. He nakai lata mogoia ke amanaki a tautolu ki a lautolu ke manamanatu mo e mahani tuga e tau tagata he aga fakamotu ha tautolu, ko e ha he talia a lautolu ke he puhala ha lautolu?​—Totou Roma 15:7.

16, 17. (a) Ko e heigoa ka taute e tautolu ke tata lahi ki a lautolu he falu aga fakamotu? (e) Ko e heigoa e lagomatai aoga ka foaki e tautolu ke he tau tagata kehe ne hiki mai ke he fakapotopotoaga ha tautolu?

¹⁶ Ka fai magaaho a tautolu ke fakaako hagaao ke he motu mo e aga fakamotu he tau tagata kehe, liga to mukamuka lahi ma tautolu ke iloa a lautolu. He tapuakiaga magafaoa ha tautolu, maeke a tautolu ke taute e kumikumiaga ke he aga fakamotu he tau tagata kehe ne omai ke he fakapotopotoaga po ke matakavi ha tautolu. Taha puhala ke tata lahi a tautolu ke he tau tagata kehe ko e uiina a lautolu ke kai auloa he kaina ha tautolu. Kua “hafagi foki e [Iehova] e gutuhala he tua mo e tau motu kehe,” ti kua lata a tautolu ke fifitaki ki a ia mo e hafagi e kaina ha tautolu ke he tau tagata kehe kua faoa ki a tautolu he tua.​—Gahua 14:27; Kalatia 6:10; Iopu 31:32.

¹⁷ Ka fakaaoga e tautolu e magaaho mo e magafaoa kua hiki mai, to lagomatai he mena nei a tautolu ke maama mo e uho e tau laliaga ha lautolu ke hikihiki ke he aga fakamotu ha tautolu. Maeke a tautolu ke kitia kua lata a lautolu ke lagomatai ke fakaako e vagahau.  Liga takitaki atu foki e tautolu a lautolu ke he tau fakatokatokaaga ka lagomatai a lautolu ke moua e kaina po ke gahua mitaki. Ko e lagomatai uho nei ka aoga lahi ke he tau matakainaga ha tautolu.​—Tau Fakatai 3:27.

18. Ko e heigoa e fakafifitakiaga he fakalilifu mo e aga fakaaue ka muitua e tau tagata kehe ne omai he vahā nei?

¹⁸ Ko e tau tagata kehe ne omai ke he motu, to manako ke eketaha ke hikihiki ke he aga fakamotu he motu foou. Fakatoka e Ruta e fakafifitakiaga mitaki he mena nei. Fakamua, ne fakakite e ia e fakalilifu ke he tau aga he motu foou haana he ole fakaatāaga ke oko fua karite. (Ruta 2:7) Nakai uta fakateaga e ia e tonuhia nei po ke logona hifo kua lata e falu ke foaki e tau mena ki a ia. Uaaki, ne mafiti a ia ke tala age ke he falu kua loto fakaaue a ia ke he totonu ne fakakite ki a ia. (Ruta 2:13) Ka fakakite he tau tagata kehe ne omai e aga mitaki pihia, to liga fakalilifu lahi he tau matakainaga mo e falu tagata he motu a lautolu.

19. Ko e heigoa e tau kakano ha tautolu ke taute ke logona hifo he tau tagata kehe e fakafeleveia mitaki?

¹⁹ Kua fiafia lahi a tautolu he fakakite e Iehova e fakaalofa noa mo e fakaatā e tau tagata oti ke logona e tala mitaki. He motu ha lautolu, falu ne liga nakai maeke ke fakaako e Tohi Tapu po ke ō he tau feleveiaaga mo e tau tagata ha Iehova. Ka ko e mogonei kua ha ha ia lautolu e magaaho ke feleveia mo tautolu, kua lata a tautolu ke lagomatai a lautolu ke ua logona hifo ko e tau tagata kehe a lautolu. Nakai loga e tupe ha tautolu po ke maeke a tautolu ke foaki e lagomatai kua lata ka e ka totonu a tautolu ke he tau tagata kehe, kua fifitaki e tautolu e fakaalofa ha Iehova ki a lautolu. Ha ko e “fifitaki . . . ke he Atua,” kia eketaha a tautolu ke fakafeleveia e tau tagata kehe ia tautolu!​—Efeso 5:1, 2.