Skip to content

Skip to table of contents

Ko Joseph F. Rutherford mo e falu matakainaga taane he fenoga ki Europa

1920—Taha e Teau Tau kua Mole

1920—Taha e Teau Tau kua Mole

MAGAAHO ne kamata e tau atu tau 1920, ko e tau tagata ha Iehova ne liu fakamalolō ke lata mo e gahua i mua. He 1920 ne fifili e lautolu e lauga he tau “Ko e IKI ko e haaku a malolō mo e lologo.”​—Sala. 118:14, King James Version.

Fakamalolō mooli e Iehova e tau tagata makai nei ke fakamatala. He tau ia, ko e tau tagata foafoa po ke tau paionia ne malikiti mai he 225 ke he 350. Ko e magaaho fakamua laia ne molea e 8,000 tagata gahua, po ke tau tagata fakailoa ne tuku e tau ripoti ha lautolu ke he matapatu ofisa. Fakamonuina e Iehova a lautolu ha kua tupu lahi e numera.

KITIA E MAKUTU OFOOFOGIA

Ia Mati 21, 1920, ko Joseph F. Rutherford ne takitaki e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu ne tutala ke he matakupu “Millions Now Living Will Never Die.” Ko e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu ne gahua malolō a lautolu ke uiina e tau tagata loto fiafia ke he toloaga nei. Ti totogi e lautolu e taha fale fakafiafia lahi mahaki i New York City mo e tufa kavi ke he 320,000 uiina.

Ko e fakailoaaga he nusipepa ma e lauga “Millions Now Living Will Never Die”

Ne tokologa lahi mahaki e tagata ne o atu ke he mena ne amanaki ki ai. Na 5,000 tagata ne hao he fale fakafiafia ti 7,000 ne nakai maeke ke huhū ki loto. Fakahigoa ai he The Watch Tower “ko e taha he tau feleveiaaga ne kautū lahi ne fakahoko he International Bible Students.”

Ne iloa lahi e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he fakapuloa “ko e tau miliona tagata kua momoui mogonei to nakai mamate.” He magaaho ia, nakai maama e lautolu kua lata e fekau he Kautu ke fakapuloa fakalaulahi atu foki. Ka kua ofoofogia e fakamakutu ha lautolu. Ko Ida Olmstead ne kamata fina atu ke he tau feleveiaaga he 1902 ne pehē, “Iloa e mautolu kua loga e tau monuina ne fakatoka i mua ma e tau tagata oti kana ti fakatumau a mautolu ke tala age e tala mitaki nei ke he tau tagata ne feleveia e mautolu he fonua.”

TALAGA E TAU TOHI HA TAUTOLU

Ke fai mena kai fakaagaaga tumau, ne kamata e tau matakainaga he Peteli ke lomi falu tohi. Fakatau e lautolu e matini ti fakatutū he fale ne totogi kua tū he 35 Myrtle Avenue, Brooklyn i New York ne nakai mamao mai he kaina Peteli.

Ko Leo Pelle mo Walter Kessler ne o atu ke gahua he Peteli ia Ianuari 1920. “He hohoko atu a maua,” he ui e Walter, “ne ono mai e matakainaga ne leveki e faahi lomi tohi ti pehē, ‘Ko e taha mo e hafa e tulā ha mua to hoko e kai laā.’ Fekau e ia a maua ke tahake mai e tau puha pepa he poko i lalo matua.”

Talahau e Leo e mena ne tupu he aho hake: “Ko e gahua ha maua ke kana e tau kaupā he foloa fakamua he fale. Ko e gahua kiva lahi mahaki ne taute e au. Ka ko e gahua ma e Iki ti kua uho lahi mahaki ai.”

Ko e matini ne fakaaoga ke lomi e The Watch Tower

Gahoa ni e tau faahi tapu ti lomi he tau matakainaga foaki noa mo e fakamakai e The Watch Tower. Ti 60,000 lagaki he fufuta he The Watch Tower ia Fepuari 1, 1920, ne lomi he matini he foloa ke uaaki. Ne fakatutū foki he tau matakainaga he magaaho ia he poko i lalo matua e matini ne fakahigoa e lautolu ko e Battleship. Kamata lomi foki e fufuta The Golden Age ma Aperila 14, 1920. Maaliali ai kua fakamonuina e Iehova e gahua he tau matakainaga fakamakai ia.

“Ko e gahua ma e Iki ti kua uho lahi mahaki ai”

“KIA NONOFO MAFOLA A TAUTOLU”

Ne liu e tau tagata fakamooli ha Iehova ke gahua mo e lafi fakalataha. Ka e toka he falu he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu e fakatokatokaaga he tau magaaho lekua mai he 1917 ke he 1919. Ko e heigoa kua lata ke taute ke lagomatai a lautolu ia?

I loto he The Watch Tower ia Aperila 1, 1920 e vala tala “Let Us Dwell in Peace.” Ne talahau mafanatia ai: “Kua mauokafua a mautolu . . . ko e tau tagata oti ne moua e agaaga he Iki . . . to makai ke fakanimonimo e tau mena kua mole ki tua, . . . ka e nonofo fakalataha mo e gahua auloa ko e matakau ne taha.”

Tokologa ne talia e tau kupu totonu nei. Taha e hoa mau ne tohi: “Mailoga e maua he molea e taha e tau kua mole kua hehē a maua he nonofo teao ka e gahua [fakamatala] e falu. . . . Amanaki a maua ke fakatumau ke he gahua fakamatala.” Ko lautolu nei ne liliu gahuahua kua lahi mahaki e gahua ke taute.

TUFATUFA HE TOHI “ZG”

Ia Iuni 21, 1920, kamata e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu ke taute e matagahua lahi ke tufatufa e tohi “ZG,” ko e fufuta kili molū he The Finished Mystery. * Loga lahi e tohi nei ne toka he mogo ne taofi ai he 1918.

Ko e tau tagata fakailoa oti, nakai ko e tau tagata foafoa hokoia, ne uiina ke taute e matagahua tufatufa nei. “Ko e tau tagata tapu oti [ne papatiso] he fakapotopotoaga ne maeke ke fakalataha ki ai kua lata ke makai ke taute ai. Kia eke e talahauaga pehēnei mo fakavēaga he tau tagata oti mogonei: ‘Taha ni e gahua nei ne taute e au’​—ke tufa e ZG.” Talahau e Edmund Hooper ko e matagahua nei ko e magaaho fakamua laia he tokologa ne taute e gahua he taha gutuhala ke he taha gutuhala. Lafi e ia, “Ne kamata mooli a mautolu ke maama katoatoa e lahi he gahua kua amanaki a mautolu ke taute.”

LIU FAKATOKATOKA E GAHUA I EUROPA

Ha kua uka ke matutaki mo e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he falu motu he magahala he Felakutaki I he Lalolagi, ne manako e Matakainaga ko Rutherford ke fakamalolō e tau matakainaga nei ke liu fakatokatoka e gahua fakamatala. Ia Aokuso 12, 1920 ne levaleva e fenoga atu a ia mo e tokofā e matakainaga ki Peritania mo e falu motu loga.

Matakainaga ko Rutherford i Aikupito

He ahiahi atu a Rutherford ki Peritania, ne fakahoko he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu tolu e fonoaga mo e 12 e feleveiaaga. Kavi ke he 50,000 ne fakalataha atu. He talahau hagaao ke he fenoga ne pehē e The Watch Tower: “Fiafia mo e atihake e tau kapitiga. Ne lafi a lautolu mo e gahua auloa, ti tokologa ne fiafia lahi.” I Paris, liu foki e Matakainaga ko Rutherford tutala ke he matakupu “Millions Now Living Will Never Die.” Ne puke namo e fale he magaaho ne kamata e lauga. Toko 300 ne ole ma e falu vala tala.

Lapa ke fakailoa e lauga he Royal Albert Hall i London

He fai faahi tapu he mole, ne ahiahi atu falu matakainaga taane ki Athens, Cairo, mo Jerusalem. Ke liu aahi atu ki a lautolu ne fiafia he tau matakavi nei, ne fakatū he Matakainaga ko Rutherford e tokaaga tohi he taone ko Ramallah ne tata ki Jerusalem. Ne liu a ia ki Europa mo e fakatū e Ofisa i Central Europe ti fakatoka ke lomi e tau tohi i ai.

FAKAKITE E NAKAI FAKAFILI TONU

He tau mateafu he 1920, ne fakatoka mai he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu e fufuta pauaki he The Golden Age Nu. 27 ke fakakite e favaleaga ke he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he 1918. Ko e Battleship ne fitā he totoku ne gahua he pō mo e aho ke lomi molea fā e miliona lagaki he mekasini nei.

Ata he tau leoleo ia Emma Martin

Ko e tau tagata ne totou e mekasini ia ne iloa hagaao ke he mena matakehe ne tupu ki a Emma Martin. Ko e Matakainaga Fifine ko Martin ko e tagata foafoa i San Bernardino i California. Ia Mati 17, 1918, ko ia mo e tokotolu e matakainaga taane ko E. Hamm, E. J. Sonnenburg, mo E. A. Stevens, ne o atu ke he feleveiaaga tote he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu.

Taha e tagata ne fina atu ki ai ka e nakai ke fakaako hagaao ke he Tohi Tapu. “Fano au ke he feleveiaaga nei . . . he fekau he ofisa fakafili he fakatufono ke fakahala,” he ui e ia he mogo fakamui. “Fina atu au ke kumi fakamooliaga ke tā e hokotaki.” Moua e ia e “fakamooliaga” ne kumi ki ai ko e lagaki he The Finished Mystery. Fai aho he mole, ne tapaki e Matakainaga Fifine ko Martin mo e tokotolu e matakainaga taane. Ne fakahala a lautolu he moumou e Espionage Act he tufa e tau lagaki he tohi ne taofi.

Fakahala a Emma mo e tau kapitiga haana ti tuku he fale puipui ke tolu e tau. Ia Me 17, 1920, ne nakai kautū e tau ole ha lautolu ti kamata e fakahala ha lautolu. Ka e nakai leva ti mitaki e tuaga.

Ia Iuni 20, 1920, ko e Matakainaga ko Rutherford ne talahau e mena ne tupu ki a lautolu nā ke he fonoaga i San Francisco. Fakalialia e mena ne taute ke he tau Kerisiano nei ti ta atu he toloaga e ualesi ke he pelesiteni ha United States. Tohi e lautolu: “Manatu a mautolu ko e fakahala . . . ha Mrs. Martin . . . i lalo hifo he matafakatufono Espionage kua nakai tonu . . . Ko e mena ne taute he tau tagata gahua he Federal kua fakaaoga e lautolu e pule ha lautolu . . . ke fakahala . . . a Mrs. Martin . . . ti kumi hehē ke tuku a ia he fale puipui kua talahau e mautolu . . . ko e mena kelea muitui.”

He aho hake, ko e Pelesiteni ko Woodrow Wilson ne hiki agataha e fakahala he Matakainaga Fifine ko Martin mo e tau Matakainaga Taane ko Hamm, Sonnenburg, mo Stevens. Ne fakatoka noa mai a lautolu he tuku fakakelea he fale puipui.

He teitei oti e 1920, ne loga e mena ne fiafia e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu ki ai. Matutaki e gahua he matapatu ofisa ke tupu ki mua, mo e mua atu ai kua lahi mahaki e gahua he tau Kerisiano mooli ke fakapuloa e Kautu he Atua ko e tali ke he tau lekua he tau tagata. (Mata. 24:14) He tau hake he 1921, ne lahi atu foki e gahua ke fakamatala e kupu mooli he Kautu.

^ para. 18 Ko e The Finished Mystery e volume ke fituaki he Studies in the Scriptures. Ko e “ZG” e fufuta kili molū ne lomi he The Watch Tower ia Mati 1, 1918. Hagaao e “Z” ke he Zion’s Watch Tower, mo e “G” ko e matatohi ke fituaki he alafapete ne hagaao ke he volume ke fituaki.