1. Ko e heigoa kua iloa mooli e Mareta ka tupu ke he tugaane haana? (Kikite fakatino he kamataaga.)

KO E kapitiga tata mo e tutaki ha Iesu a Mareta ne maanu. Ko e tugaane haana ko Lasalo kua mate. Fai mena nakai ka fakamafana a ia? Ē. Mavehe a Iesu ki a ia: “To tu mai ni hau a tugane.” Mooli, ko e tau kupu ia ne nakai utakehe oti e momoko haana. Ka e falanaki a Mareta ke he maveheaga ha Iesu, ti pehē: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia ke he tutuaga he aho fakamuiaki.” (Ioane 11:20-24) Iloa mooli e ia to fai liu tu mai anoiha. Ka kua taute e Iesu e mana. Fakaliu tu mai e ia a Lasalo he aho ia.

2. Ko e ha kua loto a koe ke moua e mauokafua tuga ha Mareta?

² Nakai fai kakano a tautolu ke amanaki to fakaliu tu mai e Iesu mo e haana Matua e tau fakahele ha tautolu ne mamate he magaaho tonu nei. Ka e iloa mooli nakai e koe tuga a Mareta to fai liu tu mai anoiha ma e tau fakahele haau? Liga kua mate haau a taane po ke hoana, matua fifine, matua taane, matua tupuna fakahele, po ke tama fakahelehele haau. Nakai  maeke a koe ke fakatali ke peka ki a ia, tutala ki a ia, mo e fekī mo e fakahele ia. Tuga a Mareta, kua fiafia a koe ke he tau kakano mitaki he pehē, ‘Iloa e au to fakaliu tu mai e fakahele haaku he liu tu mai.’ Ka e mitaki agaia ke he tau Kerisiano takitaha ke manamanatu ke he tau kakano ne moua e tautolu e mauokafua nei.

3, 4. Ko e heigoa ne nakaila leva he taute e Iesu, ti fakamalolō fēfē he mena ia e mauokafua ha Mareta?

³ Nofo a Mareta tata ki Ierusalema ti liga nakai kitia e ia a Iesu ne fakaliu tu mai e tama taane he takape ne tata atu ki Naina i Kalilaia. Ka e liga logona e ia e tala. Ti liga logona foki e ia na fakaliu tu mai e Iesu e tama fifine ha Iairo. Ko e tau tagata oti he fale he tama fifine ne “iloa e lautolu kua mate a ia.” Ka e totō e Iesu e lima haana mo e pehē: “Ma kute na e, ati matike a.” Ti matike agataha a ia. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Ko Mareta mo e haana tehina ko Maria ne iloa na maeke a Iesu ke fakamaulu e tau gagao. Ti talitonu a laua ane mai ko Iesu i ai, to nakai mate a Lasalo. Ka ko e mogonei kua mate a ia ti ko e heigoa ne amanaki a Mareta ki ai? Mailoga na pehē a ia to liu tu mai a Lasalo ke he moui anoiha, “he aho fakamuiaki.” Ko e ha ne iloa tonu ai e ia? Ti ko e ha kua iloa tonu e koe to ha ha i ai e liu tu mai anoiha ka putoia e tau fakahele haau?

⁴ Ha ha i ai e tau kakano mitaki ke tua ke he liu tu mai. To fakatutala a tautolu mogonei ke he falu. Liga moua e koe e tau manatu he Kupu he Atua ne nakai manamanatu tumau a koe ki ai ka e fakamalolō he tau mena ia e tua haau to liu a koe ke kitia a lautolu ne ofania e koe.

5. Ko e ha ne iloa mooli e Mareta to liu tu mai a Lasalo?

⁵ Mailoga kua nakai pehē a Mareta: ‘Amanaki au to liu tu mai e tugaane haaku.’ Pehē a ia: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia.” Ko e ha ne mauokafua mooli a Mareta? Ha kua iloa e ia e tau liu tu mai ne fitā e hoko he tau magaaho kua mole. Liga fakaako a ia ki ai i kaina mo e he sunako he mogo ne tote a ia. To kumikumi a tautolu mogonei ke he tolu e liu tu mai ia ne totoku i loto he tau Tohiaga Tapu.

6. Ko e heigoa e mana ne iloa mooli e Mareta?

⁶ Ko e liu tu mai fakamua ne hoko he magaaho ne foaki he Atua ke he perofeta ko Elia e malolō ke taute e tau mana. He faahi tokelau ha Isaraela, ko e taone i Foinike ne ui ko Sarefata, ne ha ha i ai e fifine takape mativa ne fakakite e aga fakamokoi ke he perofeta. Ti taute e Iehova e mana. Ne matakite a Ia to nakai oti e falaoa mo e puke lolo he fifine takape, ke maeke e fifine mo e tama haana ke momoui. (1 Tau Patuiki 17:8-16) Fakamui, ne gagao e tama haana ti mate. Ka e lagomatai e Elia e takape. He totō e tama, ne liogi a Elia ki a Iehova: “Atua na e, kia liu aki mai e koe e agaga he tama nai ki loto ia ia.” Ti tupu mooli e mena ia! Logona he Atua a Elia, ti liu tu mai e tama ke he moui. Ko e liu tu mai fakamua anei i loto he Tohi Tapu. (Totou 1 Tau Patuiki 17:17-24.) Iloa mooli e Mareta e mena ofoofogia ia ne tupu.

7, 8. (a) Fakamafana fēfē e Elisaio e matua fifine ne maanu? (e) Ko e heigoa ne fakamooli he mana ha Elisaio hagaao ki a Iehova?

⁷ Ko e liu tu mai ke uaaki i loto he Tohi  Tapu ne taute he perofeta ko Elisaio. He maaga ko Sunema, ne nofo ai e fifine Isaraela ne nakai fai tama. Ha kua fakakite e ia e aga fakamokoi lahi ki a Elisaio, ne fakamonuina e Iehova e fifine nei mo e taane motua haana ke fanau e tama taane. Ka e fai tau he mole ne mate e tama. Manamanatu la ke he momoko he matua fifine nei. Kua maanu lahi mahaki a ia ati fina atu ai ke 30 e kilomita ke kumi a Elisaio he Mouga ko Karamelu. Ne fakafano atu fakamua e Elisaio e fekafekau haana ko Kehasi ki Sunema ke fakaliu tu mai e tama. Ka e nakai maeke a Kehasi ke fakaliu tu mai a ia. Ti o mai e matua fifine ne maanu ki kaina mo Elisaio.​—2 Tau Patuiki 4:8-31.

⁸ Ne hu atu a Elisaio ki loto he fale ne haia e tama kua mate, ti liogi a ia. Tali e Iehova e liogi ha Elisaio mo e fakaliu tu mai e tama. He magaaho ne kitia he matua fifine kua moui e tama haana, ne fiafia lahi mahaki a ia! (Totou 2 Tau Patuiki 4:32-37.) Liga manatu e ia e tau kupu he liogi a Hana. Nakai maeke a Hana ke fai tama ato fakamonuina e Iehova a ia he foaki age e tama ko Samuela. Ti fakaheke e Hana a Iehova ha kua “tahifo ai e ia kehe tukuaga, ti liu ta hake mai ai e ia.” (1 Samuela 2:6) He fakaliu tu mai mooli e tama taane i Sunema, ne fakakite he Atua kua moua e ia e lotomatala ke fakaliu tu mai a lautolu ne mamate.

9. Fakamaama e liu tu mai ke toluaki he Tohi Tapu.

⁹ Fai mena ofoofogia foki ne tupu he mole e mate ha Elisaio. Ne molea 50 e tau he perofeta a ia, ti ‘gagao mo e mate ai a ia.’ Fai magaaho he mole, ko e tau mena ni ne toe ha Elisaio ko e tau hui motua haana. Taha aho, hane tanu he falu Isaraela e tagata mate. Ati kitia agataha e lautolu e falu fī hane o mai. Lali e tau Isaraela ke fehola fakamafiti ti liti e lautolu e tagata taane ne mate ke he tukuaga ha Elisaio. Pehē e Tohi Tapu: “Kua piki atu ke he tau hui atua a Elisaio, ti liu moui ai a ia, kua tu ki luga ke he hana tau hui.” (2 Tau Patuiki 13:14, 20, 21) Ko e tau tala nei ne fakamooli ki a Mareta kua kautū e Atua ke he mate. Lata foki ke omoomoi a koe kua nakai fai fakakaupāaga e malolō po ke pule he Atua.

10. Lagomatai fēfē e Peteru e matakainaga fifine Kerisiano ne kua mate?

¹⁰ Ko e Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano ne ha ha i ai foki e tau tala ke he tau liu tu mai ne taute he tau fekafekau fakamooli he Atua. Fitā he talahau e tautolu e tau liu tu mai ne taute e Iesu ne tata atu ke he maaga ko Naina mo e he kaina ha Iairo. Fai magaaho he mole, ne fakaliu tu mai he aposetolo ko Peteru a Toreta, ne iloa foki ko Tapita. Hau a Peteru ke he poko ne toka ai e tino haana, ti liogi mo e pehē: “Tapita na e, ati tu a ki luga.” Ne liu tu mai agataha a ia ke he moui, ti maeke a Peteru ke ‘tuku age a ia kua moui’ ke he  falu Kerisiano i ai. Kua omoomoi lahi e mena nei ne tupu ke he maaga ia ati “tua ai foki e tau tagata tokologa ke he Iki.” Tala age he tau tutaki foou nei ke he falu e tala mitaki hagaao ki a Iesu ti tala age foki ke he tau tagata oti hagaao ke he lotomatala ha Iehova ke fakaliu tu mai a lautolu ne mamate.​—Gahua 9:36-42.

11. Ko e heigoa ne talahau he ekekafo ko Luka hagaao ke he tama fuata, ti lauia fēfē e falu ha ko e mena ia ne tupu?

¹¹ Fai foki ne kitia mata e taha liu tu mai. Taha magaaho, ko e aposetolo ko Paulo ha he fakalatahaaga he poko tapa ki luga i Tiroa, mogonei ko e faahi tokelau ki lalo ha Turkey. Ne vagahau a Paulo ti hoko ke he tuloto po. Ko e tama fuata ne higoa ko Eutuko ne fanogonogo kua nofo i luga he fakamaama. Ka e mohe a ia ti to hifo he fata ke toluaki ki kelekele. Liga ko Luka ne hoko atu fakamua ki a Eutuko. Ha ko e ekekafo, mailoga e ia nakai ko e pakia mo e kua nakai ofoofo e tama fuata. Kua mate tuai a ia! Ti hifo mai foki a Paulo. Ne peka atu a ia ki a Eutuko ti ofoofogia ai e tau tagata oti, he pehē: “Ha ia ia hana moui.” Ne aamotia lahi he mana nei a lautolu oti ne kitia e mena ne tupu. He iloa kua mate e tama fuata ti liu tu mai, ne “fiafia lahi ai a lautolu.”​—Gahua 20:7-12.

12, 13. Fakavē ke he tau liu tu mai ne kua fakatutala ki ai, ko e heigoa e tau hūhū ka liga hūhū e tautolu?

¹² Ko e tau liu tu mai ne fakatutala ki ai kua lata ke foaki ki a koe e mauokafua tuga ne moua e Mareta. Mauokafua ai ko e Atua ha tautolu kua foaki ki a tautolu e moui ka fakaliu tu mai e tagata ne mate. Ko e fekafekau tua fakamooli he Atua tuga a Elia, Iesu, po ko Peteru ne haia foki he tau liu tu mai takitaha ia. Ti tutupu e tau mena ia he magahala ne taute e Iehova e tau mana. Ka e kua a lautolu ne mamate he falu magaaho, he mogo ne nakai taute e tau mana ia? Amanaki kia e tau tagata taane  mo e tau fifine tua fakamooli to fakaliu tu mai he Atua a lautolu ne mamate he vahā anoiha? To mauokafua kia a lautolu tuga a Mareta he mogo ne pehē a ia hagaao ke he tugaane haana: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia ke he tutuaga he aho fakamuiaki”? Ko e ha kua talitonu a ia to fai liu tu mai anoiha, ti ko e ha ne talitonu a koe?

¹³ Loga e tala he Kupu he Atua ne fakakite na iloa he tau fekafekau tua fakamooli haana to fai liu tu mai anoiha. Kia fakatutala a tautolu ke he falu he tau mena nei.

14. Ko e heigoa e tala hagaao ki a Aperahamo ne fakaako ki a tautolu hagaao ke he liu tu mai?

¹⁴ Manamanatu ke he mena ne tala age e Iehova ki a Aperahamo ke taute ki a Isaako, ko e tama taane ne kua leva e fakatali haana ki ai. Pehē a Iehova: “Kia uta e koe hau a tama, hau a tama fuataha, ko ia ne ofania e koe, ko Isaako, mo e fano a koe ke he motu ko Moria; ti ta atu e koe a ia mo poa huhunu ke he mena ia.” (Kenese 22:2) Fēfē e manatu haau ke he logonaaga ha Aperahamo he mogo ne logona e ia e poakiaga nei? Mavehe a Iehova to tupu mai he magafaoa ha Aperahamo e tau motu oti ka fakamonuina. (Kenese 13:14-16; 18:18; Roma 4:17, 18) Pehē foki a Iehova ko e fanau to tupu mai “ia Isaako.” (Kenese 21:12) Ka e tupu fēfē e mena ia ka poa e Aperahamo e tama haana? Kua omoomoi a Paulo ke fakamaama na talitonu a Aperahamo to fakaliu tu mai he Atua a Isaako. (Totou Heperu 11:17-19.) Ka e nakai talahau he Tohi Tapu na manatu a Aperahamo to liu tu mai a Isaako he magaaho tonu ia ni, liga he tau tulā gahoa, he aho, po ke faahi tapu ia. Nakai iloa e Aperahamo e magaaho ka fakaliu tu mai e tama haana. Ka e falanaki a ia to fakaliu tu mai e Iehova a Isaako.

15. Ko e heigoa e amaamanakiaga he tagata tua fakamooli ko Iopu?

¹⁵ Ko e tagata tua fakamooli ko Iopu ne iloa foki to fai liu tu mai anoiha. Iloa e ia ka hio e akau ki lalo to liu agaia ke tupu ti  eke mo akau foou. Ka e nakai pihia e tagata. (Iopu 14:7-12; 19:25-27) Ka mate e tagata, to nakai maeke a ia ke fakaliu tu mai a ia. (2 Samuela 12:23; Salamo 89:48) Ka e nakai kakano e mena ia to nakai fakaliu tu mai he Atua e tagata. Talitonu a Iopu to manatu e Iehova a ia. (Totou Iopu 14:13-15.) Nakai iloa e Iopu e magaaho ka tupu e mena nei anoiha. Ka e falanaki agaia a Iopu to maeke he Tufuga he moui he tagata ke manatu a ia mo e fakaliu tu mai a ia.

16. Ko e heigoa e fakamalolōaga ne tala age he agelu ki a Tanielu?

¹⁶ Manamanatu ke he taha tagata tua fakamooli ko Tanielu. Ko e fekafekau fakamooli ha Iehova a ia he moui katoa haana, ti lalago e Iehova a ia. Taha magaaho, ne fakahigoa he agelu a Tanielu “ko e tagata kua ofania lahi” ti tala age ki a ia “kia monuina” mo e “kia fakamalolo.”​—Tanielu 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Ko e heigoa ne mavehe e Iehova ki a Tanielu?

¹⁷ He teitei 100 tau he moui mo e kua teitei mate a Tanielu, liga manatu a ia ke he mena ka tupu ki a ia. Amanaki nakai a Tanielu ke liu moui? Pihia mooli! He matahiku he tohi a Tanielu, totou e tautolu e maveheaga he Atua ki a ia: “Ka ko koe kia fano a koe ato hoko ke he fakatulakiaga; ha ko e mena to okioki a koe.” (Tanielu 12:13) Iloa e Tanielu kua okioki a lautolu ne mamate ti nakai fai “manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga,” ka nakai leva ti ha ha ai a ia. (Fakamatalaaga 9:10) Ka e nakai ko e fakaotiaga anei ma Tanielu. Tuku age e Iehova ki a ia e maveheaga homo ue atu ma e anoiha.

¹⁸ Pehē e agelu ha Iehova ki a ia: “To tu mai foki a koe ke he tufaaga hau ka hoko ke he tau aho ke fakahiku ai.” Nakai iloa tonu e Tanielu e magaaho ka tupu e mena ia. Maama e ia to mate a ia ti okioki. Ka ko e mogo ne logona e Tanielu e maveheaga, “to tu mai foki a koe ke he tufaaga hau,” maama e ia to fakaliu tu mai a ia anoiha. To tupu e mena ia ka leva e mate haana, “ka hoko ke he tau aho ke fakahiku ai.”

19, 20. (a) Ko e heigoa he tau mena ne tutupu kua fakatutala e tautolu ne felauaki mo e talahauaaga ha Mareta ki a Iesu? (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala ka mui mai?

¹⁹ Maaliali ai, ha ha ia Mareta e tau kakano mitaki ke iloa tonu ko Lasalo ko e tugaane tua fakamooli haana “to tu mai ni a ia ke he tutuaga he aho fakamuiaki.” Ko e maveheaga ha Iehova ki a Tanielu, pihia mo e tua malolō ha Mareta ke he liu tu mai anoiha kua lata ke foaki ki a tautolu mogonei e mauokafua. To ha ha i ai e liu tu mai.

²⁰ Kua fakaako e tautolu hagaao ke he tau liu tu mai mooli ne tutupu i tuai. Fakamooli he tau mena nei to liliu a lautolu ne mamate ke momoui. Kitia foki e tautolu e tau tagata taane mo e tau fifine ne fekafekau tua fakamooli ke he Atua ne amanaki ke he liu tu mai anoiha. Ha ha i ai nakai mogoia ha fakamooliaga ko e liu tu mai to tupu he leva e mole he mavehe mai? Ka pihia to foaki ki a tautolu e falu kakano foki ke onoono atu ke he liu tu mai anoiha. Ka ko e magaaho fe a ia? To fakatutala a tautolu ke he tau manatu nei he vala tala ka mui mai.