1-3. (a) Ko e heigoa foki e taha he tau matapatu taofiaga ha tautolu? (e) Ko e ha kua aoga lahi e liu tu mai? (Kikite fakatino he kamataaga.)

KAEKE kua fai tagata ne hūhū ki a koe ke he tau matapatu fakaakoaga he tua haau, to fēfē e tali haau? To talahau mooli e koe kua talitonu a koe ko Iehova ko e Tufuga ti ko ia ne foaki ki a tautolu e moui. Liga to talahau foki e koe kua talitonu a koe ki a Iesu Keriso ne mate mo lukutoto. To tutala mooli a koe hagaao ke he Parataiso he lalolagi anoiha, ka momoui tukulagi ai e tau tagata he Atua. Ka e to tala age nakai e koe e liu tu mai ko e taha he tau taofiaga uho haau?

² Fai kakano mitaki a tautolu ke talahau ko e liu tu mai e taha he tau matapatu taofiaga ha tautolu, pete ka amaamanaki a tautolu ke hao he matematekelea lahi mo e momoui tukulagi he lalolagi. Fakakite he aposetolo ko Paulo e kakano ne aoga lahi e liu tu mai. Pehē a ia: “Kaeke ke nakai tuai tutu mai a lautolu kua mamate, ti nakai fakatu mai ai ni a Keriso.” Ane mai nakai fakaliu tu mai a Iesu, to nakai pule a ia ko e  Patuiki he lagi, mo e to nakai aoga e gahua fakamatala ha tautolu. (Totou 1 Korinito 15:12-19.) Ka e iloa e tautolu na fakaliu tu mai a Iesu. Ha kua talitonu a tautolu ke he liu tu mai haana, nakai tatai a tautolu mo e tau Satukaio Iutaia ne fakatikai malolō to nakai liu momoui a lautolu ne mamate. Pihia foki ka vaiga he falu a tautolu, kua tumau e malolō he tua ha tautolu to fakaliu tu mai he Atua a lautolu ne mamate.​—Mareko 12:18; Gahua 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ Ne pehē a Paulo ko e fakaakoaga he “liliu tutu mai foki a lautolu kua mamate” ko e vala he “tau kupu fakamua a Keriso.” (Heperu 6:1, 2) Ne fakamaama e ia ko e liu tu mai ko e taha mena ne tua a ia ki ai. (Gahua 24:10, 15, 24, 25) Pete ni ko e matapatu fakaakoaga, ko e taha he tau mena ne mua e aoga kua fakaako e tautolu mai he Kupu he Atua, lata agaia a tautolu ke fakaako fakahokulo hagaao ke he liu tu mai. (Heperu 5:12) Ko e ha?

4. Ko e heigoa e tau hūhū ka hūhū e tautolu hagaao ke he liu tu mai?

⁴ Ka kamata e tau tagata ke fakaako e Tohi Tapu, kua totou e lautolu e tau tala ke he tau liu tu mai he vahā fakamua, tuga e liu tu mai ha Lasalo. Fakaako foki e lautolu ko Aperahamo, Iopu, mo Tanielu ne mauokafua ko lautolu ne mamate to liliu momoui anoiha. Ka ko e heigoa haau ka talahau kaeke kua tala atu e taha ke fakakite age he Tohi Tapu e kakano kua falanaki a tautolu ke he liu tu mai ne kua leva tuai e mavehe mai? Talahau foki kia he Tohi Tapu e magaaho anoiha ka hoko e liu tu mai? Ko e tau tali ke he tau hūhū nei to fakamalolō e tua ha tautolu.

5. Ko e heigoa ka fakatutala fakamua a tautolu ki ai?

⁵ Liga mukamuka ki a tautolu ke manamanatu kua fakaliu tu mai e taha tagata he nakai leva e mate haana. (Ioane 11:11; Gahua 20:9, 10) Ka e falanaki nakai a tautolu ke he maveheaga to fakaliu tu mai e tagata he tau tau loga, po ke tau teau tau anoiha? Talitonu nakai a tautolu kua hagaao e maveheaga nei ke he tagata ne mate he tau tau loga kua mole po ke tagata ne mate laia? Kua fitā he talitonu a koe ke he liu tu mai ne hoko he teau e tau tau ne kua mavehe mai. Ko e liu tu mai fe a ia? Mo e ko e heigoa e aoga ke he amaamanakiaga haau he liu tu mai anoiha?

6. Putoia fēfē a Iesu he fakamooliaga he Salamo 118?

⁶ He fakaaoga e Salamo 118 ne liga tohi e Tavita, kia fakatutala a tautolu ke he liu tu mai ne kua loga e tau tau ne talahau tuai mai. Ko e Salamo nei ne putoia e tau kupu: “Iehova na e, kua ole lalo atu au ke fakamoui au,” mo e “Kia monuina a ia kua haele mai ke he higoa a Iehova.” Fatiaki he tau tagata e perofetaaga nei hagaao ke he Mesia he mogo ne fina atu a Iesu ki Ierusalema he Nisana 9, fai aho to mate a ia. (Salamo 118:25, 26; Mataio 21:7-9) Ka e hagaao fēfē e Salamo 118 ke he liu tu mai ka hoko ai he tau tau loga anoiha? Mailoga foki e mena ne talahau he salamo nei: “Ko e maka ne tiaki he tau tagata ati fale, kua eke ia mo maka he malokuaga tapa ki luga.”​—Salamo 118:22.

7. Puhala fe ne nakai talia he tau Iutaia a Iesu?

⁷ Ko e “tau tagata ati fale” ne nakai talia e Mesia ko e tau takitaki Iutaia. Ne lahi atu  e mena ne taute e lautolu ke tiaki a Iesu po ke fakaheu ke talia a ia ko e Keriso. Tokologa e Iutaia ne nakai talia a ia he poaki ki a Pilato ke tamate a ia. (Luka 23:18-23) Kua fakalago mooli foki ki a lautolu e mate ha Iesu.

8. Eke fēfē a Iesu mo “maka he malokuaga tapa ki luga”?

⁸ Ka nakai talia mo e tamate a Iesu, to eke fēfē a ia mo “maka he malokuaga tapa ki luga”? To tupu ni e mena ia ka fakaliu tu mai a ia. Talahau fakamahino e Iesu e mena ia he tala hagaao ke he iki he fonua ne fakafano atu e tau utafekau ke he tau tagata gahua fonua haana. Ne ekefakakelea he tau tagata gahua fonua e tau tagata utafekau ia. Fakahiku ai, ne fakafano atu he iki he fonua e tama ni haana he amanaki to fanogonogo e tau tagata gahua fonua ki a ia. Ka e tamate e lautolu e tama he iki he fonua. He mole e talahau e tala nei, ne fatiaki e Iesu e perofetaaga ia Salamo 118:22. (Luka 20:9-17) Fakaaoga he aposetolo ko Peteru e kupu ia foki he vagahau a ia ki a lautolu ne “fakapotopoto ai ki Ierusalema ko e tau iki ha lautolu, mo e tau patu, mo e tau tohikupu” Iutaia. Ne tutala a ia hagaao ki a “Iesu Keriso ko e Nasareta, ko ia ne fakasatauro e mutolu, ne liu fakatu mai he Atua ia lautolu kua mamate.” Ti pehē a ia: “Ko e maka hanai ne tiaki e mutolu e tau tagata ati fale, kua uta a ia mo maka tapa ki luga he malokuaga.”​—Gahua 3:15; 4:5-11; 1 Peteru 2:5-7.

9. Ko e heigoa e mena ofoofogia ne tupu ne talahau tuai he Salamo 118:22?

⁹ Maaliali ai, ko e perofetaaga he Salamo 118:22 ne talahau tuai e liu tu mai ka hoko he tau tau teau fakamui. To nakai talia e Mesia mo e tamate ai. Ka e to liu tu mai a ia ti eke mo maka he malokuaga tapa ki luga. He liu tu mai a Iesu, ko e higoa ni haana ne “foaki mai ke he tau tagata, ke maeke ai ke fakamomoui a tautolu.”​—Gahua 4:12; Efeso 1:20.

10. (a) Ko e heigoa ne talahau tuai he Salamo 16:10? (e) Ko e ha ne talia mooli e tautolu kua nakai hagaao e Salamo 16:10 ki a Tavita?

¹⁰ Kia fakatutala foki a tautolu ke he taha kupu tohi ne talahau hagaao ke he liu tu mai. Ne fakamooli ai he tau tau afe fakamui. Lata he mena nei ke foaki ki a tautolu e mauokafua to hoko mooli e liu tu mai he leva e talahau tuai po ke he mavehe mai. Ia Salamo 16, totou e tautolu e tau kupu ha Tavita: “Nakai toka atu e koe au ki seoli, ti nakai tuku atu e koe hau a tagata tapu ke  hoko ki ai e popo.” (Salamo 16:10) Nakai lali a Tavita ke talahau to nakai mate a ia mo e toka atu ki seoli. Talahau fakamaali he Kupu he Atua ne fuakau a Tavita ti mate ti “takoto ai a Tavita fakalataha mo e hana tau matua; ti tanu e lautolu a ia ke he maga a Tavita.” (1 Tau Patuiki 2:1, 10) Ti hagaao ki a hai e kupu tohi nei?

11. Magaaho fe ne fakamaama e Peteru e Salamo 16:10?

¹¹ Molea e afe tau he mole e tohia e Tavita e tau kupu ia, ne fakamaama e Peteru e tagata ne hagaao ki ai e Salamo 16:10. Fai faahi tapu he mole e mate ha Iesu ti liu tu mai, ne tutala a Peteru ke he tokoafe he tau Iutaia mo e tau tagata liliuina. (Totou Gahua 2:29-32.) Fakamanatu e ia ki a lautolu kua mate a Tavita ti tanu. Ti nakai talahau he Tohi Tapu kua totoko e lautolu a Peteru he pehē “kua iloa fakamua e [Tavita], ko e mena ia kua vagahau mai ai a ia ke he liu tu mai” he Mesia.

12. Fakamooli fēfē e Salamo 16:10, ti ko e heigoa ne fakamau he mena ia hagaao ke he maveheaga he liu tu mai?

¹² Lalago e Peteru e manatu haana he fatiaki e tau kupu a Tavita ia Salamo 110:1. (Totou Gahua 2:33-36.) Ko e fakamaamaaga ha Peteru mai he tau Tohiaga Tapu ne lagomatai ke fakalagalaga e moto tagata tokologa ko Iesu ko e “Iki mo e Keriso.” Mailoga he tau tagata ne fakamooli e Salamo 16:10 he magaaho ne liu tu mai a Iesu he mate. Fakamui, ne fakaaoga he aposetolo ko Paulo e fakamooliaga taha ia he vagahau a ia ke he tau Iutaia he maaga ha Anetioka i Pisitia. Kua ofoofogia mooli e fakamooliaga nei ki a lautolu, ti manako a lautolu ke iloa atu foki. (Totou Gahua 13:32-37, 42.) Lata ke fakalagalaga foki a tautolu ko e tau perofetaaga ia he Tohi Tapu hagaao ke he liu tu mai anoiha ne moolioli pete kua fakamooli ai he tau teau tau fakamui.

13. Ko e heigoa e tau hūhū ka hūhū e tautolu hagaao ke he liu tu mai?

¹³ Kua mafanatia ke iloa na hoko mooli e liu tu mai he tau tau loga he mole e talahau mai tuai. Ka e hūhū agaia falu: ‘Kakano kia to leva e fakatali haaku ke kitia e fakahele haaku? To hoko a fe e liu tu mai?’ Tala age a Iesu ke he tau aposetolo haana kua loga e mena ne nakai iloa e lautolu mo e to nakai iloa e lautolu. Ha ha i ai e tau vala tala hagaao ke he “tau vaha mo e tau tau, kua toka tuai he Matua ke he hana pule ni.” (Gahua 1:6, 7; Ioane 16:12) Ka e fai vala tala a tautolu hagaao ke he magaaho ka hoko e liu tu mai.

14. Kehe fēfē e liu tu mai ha Iesu ke he ha lautolu ne fakamua atu?

¹⁴ Ko e liu tu mai ne mua atu e aoga i loto he Tohi Tapu ko e liu tu mai ha Iesu. Ane mai nakai fakaliu tu mai a ia he mate, nakai fai a tautolu ka moua e amaamanakiaga ke liu kitia e tau fakahele ha tautolu ne kua mamate. Ko e tau tagata ne fakaliu tu mai fakamua ia Iesu, tuga a lautolu ne fakaliu tu mai e Elia mo Elisaio kua nakai momoui tukulagi. Ne liu a lautolu mamate ti efuefu ke he tukuaga. Ka ko Iesu “kua liu foki tu mai . . . ia lautolu kua mamate.” Kua “nakai tuai matulei a ia, ti nakai tuai pule e mate kia ia.” He lagi, ne moui “tukulagi tukumuitea” a ia.​—Roma 6:9; Fakakiteaga 1:5, 18; Kolose 1:18; 1 Peteru 3:18.

15. Ko e ha ne fakahigoa a Iesu ko e “fua uluaki”?

 ¹⁵ Ko e liu tu mai ha Iesu ke he lagi ke he tino fakaagaaga ko e liu tu mai fakamua kua mua atu e aoga. (Gahua 26:23) Ka e nakai ni ko ia ne fakaliu tu mai ke he lagi. Mavehe e Iesu to pule fakalataha e tau aposetolo fakamooli haana mo ia ke he lagi. (Luka 22:28-30) Ka e moua ni e lautolu e palepale nei ka mole e mamate ha lautolu. Ti tuga a Iesu, to fakaliu tu mai a lautolu ke he tino fakaagaaga. Tohi e Paulo, “kua fakatu mai a Keriso ia lautolu kua mamate, kua uta a ia mo fua uluaki kia lautolu kua momohe.” Ti pehē a Paulo to ha ha i ai e falu ka fakaliu tu mai mo e o hake ke he lagi. “Ka e takitokotaha mo e hana vahega; ko e fua uluaki ko Keriso haia, ti mumui atu ai a lautolu ha ia Keriso ke he vaha ka haele mai ai a ia.”​—1 Korinito 15:20, 23.

16. Ko e heigoa e talahauaga ne moua e tautolu hagaao ke he magaaho ka hoko e liu tu mai ke he lagi?

¹⁶ Foaki he tau kupu ha Paulo e talahauaga ke he magaaho ka hoko e liu tu mai ke he lagi. To hoko he magaaho ka haele mai e Keriso. Loga e tau tau ne fakakite he Tau Fakamoli a Iehova mai he Tohi Tapu ko e “vaha ka haele mai” e Keriso ne kamata he 1914. Nonofo agaia a tautolu he haana “vaha ka haele mai” ti kua tata lahi mai e fakaotiaga he fakatokaaga kelea nei.

17, 18. Ko e heigoa ka tupu ke he falu ne fakauku he magaaho he haele mai he Keriso?

¹⁷ Kua lahi e fakamaama he Tohi Tapu ke he liu tu mai he lagi: “Ke iloa e mutolu . . . e tonu kia lautolu kua momohe . . . Ha ko e mena kaeke ke talia e tautolu kua matulei a Iesu mo e liu foki tu mai, ti pihia foki he ta mai he Atua fakalataha mo ia a lautolu kua momohe . . . ko tautolu kua momoui mo e toe ka haele mai e Iki, nakai mumua a tautolu kia lautolu kua momohe. Ha ko e mena haele hifo e Iki ni mai he lagi, mo e kalaga, . . . to tutu fakamua mai a lautolu kua mamate ha ia Keriso; Ti hamutia ai a tautolu kua momoui mo e toe, fakalataha mo lautolu ke he tau aolagi, ke fonofono e Iki ke he pulagi likoliko, ti fakalataha mau a tautolu mo e Iki.”​—1 Tesalonia 4:13-17.

¹⁸ Ko e liu tu mai fakamua to hoko he fai magaaho he mole e kamata he haele mai he Keriso. Ko lautolu ne fakauku ne momoui he magaaho he matematekelea lahi to “fonofono e Iki ke he pulagi likoliko.” (Mataio 24:31) Ko e heigoa e kakano he mena ia? Ko lautolu ne “fonofono e Iki” to nakai leva e mamate. Ka e he mogo ka mamate a lautolu “to faliu . . . oti, To fakaofo ni tuga e magaaho ke kemo ai e mata, ka fakatagi e pu ke fakaoti ai.”​—1 Korinito 15:51, 52.

19. Ko e heigoa e “liliu tutu mai kua mua he mitaki”?

¹⁹ Mogonei, laulahi he tau Kerisiano tua fakamooli ne nakai fakauku ti nakai fifili ke pule fakalataha mo Keriso he lagi. Ka e amaamanaki atu a lautolu ke he ‘aho ha Iehova’ ka fakaotioti e ia e lalolagi mahani kelea nei. Nakai fai ne iloa tonu e magaaho ka hoko mai e fakaotiaga nei, ka e kitia ai e fakamooliaga kua tata lahi mai. (1 Tesalonia 5:1-3) Ka hoko mai e lalolagi foou he Atua, to ha ha i ai e taha vahega liu tu mai. He magaaho ia, to fakaliu tu mai e tau tagata ke he moui he lalolagi mo e to moua e amaamanakiaga he mitaki katoatoa mo e nakai liu ke mamate. Ko e “liliu  tutu mai kua mua he mitaki” anei ke he tau liliu tutu mai kua mole nukua fakaliu tu mai ka e fai magaaho ti liliu mamate.​—Heperu 11:35.

20. Ko e ha ne falanaki a tautolu to fakatokatoka e liu tu mai?

²⁰ Pehē e Tohi Tapu ko lautolu kua o hake ke he lagi to fakaliu tu mai “takitokotaha mo e hana vahega.” (1 Korinito 15:23) Ti maeke a tautolu ke falanaki to fakatokatoka foki e liu tu mai he lalolagi. Liga to hūhū a tautolu: To fakaliu tu mai nakai a lautolu ne nakaila leva e mamate he tata ke he kamataaga he Pule Afe Tau he Keriso mo e to fakafeleveia he tau fakahelehele ne iloa a lautolu? To fakaliu tu mai mua nakai e tau tagata tua fakamooli i tuai ko e tau takitaki lotomatala ke lagomatai ke fakatokatoka e tau tagata he Atua he lalolagi foou? Ko e heigoa ka tupu ke he tau tagata ne nakai fekafekau ki a Iehova? Magaaho fe mo e matakavi fe ka fakaliu tu mai a lautolu ki ai? Loga lahi e tau hūhū ka hūhū e tautolu. Ka e nakai lata a tautolu ke tupetupe ke he tau mena nei he magaaho tonu nei. Mitaki he fakatali ke kitia. Falanaki a tautolu ko e mena ke fiafia he kitia ai e puhala taute mena ha Iehova.

21. Ko e heigoa e amaamanakiaga haau?

²¹ Ato hoko e magaaho ia, kua lata a tautolu ke fakamalolō e tua ki a Iehova. Mavehe mai e Iehova puhala ia Iesu ko lautolu ne mamate kua ha ha he manamanatuaga Haana mo e to liliu a lautolu ke momoui. (Ioane 5:28, 29; 11:23) Ko e taha fakamooliaga to fakaliu tu mai e Iehova a lautolu kua mamate ha kua pehē a Iesu ko Aperahamo, Isaako, mo Iakopo “kua momoui oti ia ia.” (Luka 20:37, 38) Maaliali ai, loga e kakano mitaki ha tautolu ke talahau tuga he aposetolo ko Paulo: “Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua . . . ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate.”​—Gahua 24:15.