1-2. (a) Ko e heigoa e iupelī? (Kikite puha “ Ko e Heigoa e Iupelī?”) (e) He tohi ia Luka 4:16-18, ko e heigoa ne hagaao e tutala ha Iesu ki ai?

KE HE falu motu, ko e tau fakamanatuaga pauaki ne tauteute ke fakamanatu e 50 e tau he pule e patuiki. Ko e tau ke 50 aki he pule kua fa iloa ai ko e tau he iupelī. Ko e tau fakafiafiaaga he iupelī ne liga taha e aho, taha e faahi tapu, po ke loa atu foki, ka e to hoko ni ti oti mo e nimo ai e lautolu.

² To kumikumi a tautolu ke he iupelī ne mua e mitaki ke he galue ne taha e tau he fakamanatu he tau tau 50 oti i Isaraela i tuai. Foaki he Iupelī ia i tuai e tokanoaaga ke he tau tagata ne fakamanatu ai. Ko e ha kua lata a tautolu he vahā nei ke iloa ai? Ha ko e tau he Iupelī i Isaraela ne fakamanatu ki a tautolu e fakamanatuaga homo ue atu ma e tokanoaaga tukulagi ne fakatoka e Iehova ti hoko mai ke he mogonei, ko e tokanoaaga ne tutala ki ai a Iesu.​—Totou Luka 4:16-18.

3. Ia Levitika 25:8-12, aoga fēfē e tau Isaraela mai he Iupelī?

³ Maeke a tautolu ke maama mitaki e kakano ha Iesu he tutala ke he tokanoaaga ne hagaao fakamua ke he Iupelī ne fakatoka he Atua ma e tau tagata haana i tuai. Tala age a Iehova ke he tau Isaraela: “Kia fakatapu e mutolu e tau limagofulu, mo e fakamatala ai e tokanoaaga ke he ha mutolu a motu kia lautolu oti kua nonofo ai; to eke ia mo iupeli kia mutolu, ti liliu atu ai a mutolu takitokotaha ke he hana fonua, kia liliu atu foki a mutolu takitokotaha ke he hana magafaoa.” (Totou Levitika 25:8-12.) He vala tala fakamua, fakatutala a tautolu ke he puhala ne aoga e tau Isaraela mai he Sapati he tau faahi tapu  takitaha. Ka e aoga fēfē e tau Isaraela mai he Iupelī? Ma e fakatai, liga loga e kaitalofa he Isaraela ti lata ke fakafua e fonua haana ke totogi aki e kaitalofa ia. He tau he Iupelī, lata e fonua ia ke liuaki age ki a ia. Ko e mena ia, maeke e tagata ke ‘liu atu ai ke he hana fonua,’ mo e ko e tufaaga anoiha he tau fanau haana to nakai galo. He taha tuaga, ka lauia e tagata he tuaga uka ti lata ke fakafua taha he haana tau fanau, po ko ia foki ke fakatupa ke totogi aki e kaitalofa. He tau he Iupelī, ko e tupa kua ‘liu atu ke he hana magafaoa.’ Ti nakai fai tagata ke fakatupa tukulagi he nakai fai amaamanakiaga! Ko e levekiaga mooli ha Iehova!

4-5. Ko e ha kua lata a tautolu ke fakaako hagaao ke he Iupelī i tuai?

⁴ Ko e heigoa taha aoga he Iupelī? Fakamaama e Iehova: “Aua neke ha ha ia koe ha tagata nofogati; ha ko e mena fakamonuina fakalahi e Iehova e motu kua foaki mai ai e Iehova hau a Atua kia koe ko e tufaaga ke moua ni māu.” (Teu. 15:4) Kua kehe lahi ke he mena ne tupu ke he lalolagi mogonei, ne fa au atu e monuina he tau tagata monuina ka e au atu e mativa he tau tagata mativa!

⁵ Ha ko e tau Kerisiano, nakai ko tautolu i lalo he Fakatufono faka-Mose. Kakano ai kua nakai tapiki a tautolu ke he fakaholoaga Iupelī i tuai ke fakatokanoa e tau tupa, fakamagalo e tau kaitalofa, mo e liuaki mai e fonua he magafaoa. (Roma 7:4; 10:4; Efeso 2:15) Ka e aoga ma tautolu ke fakaako hagaao ke he Iupelī. Ko e ha? Ha kua maeke a tautolu ke moua e tokanoaaga ne fakamanatu ki a tautolu e fakatokaaga ha Iehova ma e tau Isaraela.

6. Ko e heigoa kua lata e tau tagata ke fakatokanoa mai i ai?

⁶ Lata a tautolu oti ke fakatokanoa ha kua fakatupa a tautolu ke he agahala ne mua ue atu e kelea. Ti ko e fua he eke mo tau tagata agahala, kua fuakau, gagao, mo e mamate a tautolu. Tokologa ne kitia e fakamooliaga ia ka onoono a lautolu ke he fakaata po ke ō ke he ekekafo ha kua gagao. Loto lolelole foki  a tautolu ka taute e tautolu e tau agahala. Talahau he aposetolo ko Paulo “kua mahala foki [a ia] ke he fakatufono he hala ha ha he tino [haana].” Lafi e ia: “Oi te, ko e tagata malaia au! ko hai kia ke laveaki au mai he tino he mate nai?”​—Roma 7:23, 24.

7. Ko e heigoa ne talahau tuai e Isaia hagaao ke he tokanoaaga?

⁷ Fiafia ai, fakatoka he Atua e puhala ma tautolu ke fakahao, po ke fakatokanoa mai he agahala. Ko Iesu e matapatu ke he tokanoaaga ia. Molea e 700 tau ato hau a Iesu ke he lalolagi, talahau tuai he perofeta ko Isaia e tokanoaaga homo ue atu anoiha. Ko e tokanoaaga homo ue atu ia kua mua atu e mena ne taute ke he tokanoaaga he tau he Iupelī i Isaraela. Tohi e ia: “Ha ha i luga ia au e Agaga he Iki ko Iehova; ha kua fakauku e Iehova au ke fakamatala e vagahau mitaki kia lautolu kua matematekelea; kua fakafano mai e ia au ke pipi e tau loto ne malipilipi, ke fakamatala ai e tokanoaaga ke he kau mahala.” (Isaia 61:1) Ko hai ne hagaao ki ai e perofetaaga ia?

8. Hagaao ki a hai e perofetaaga ha Isaia ke he tokanoaaga?

⁸ Ko e perofetaaga aoga ia hagaao ke he tokanoaaga ne kamata ke fakamooli he mole e kamata e fekafekauaga ha Iesu. Mogo ne fano a ia ke he sunako he maaga haana i Nasareta, totou e ia ke he tau Iutaia ne fakapotopoto i ai e tau kupu ia ha Isaia. Hagaao e Iesu e tau kupu na ki a ia ni: “Ha ha i luga ia au e Agaga [ha Iehova], ha kua fakauku e ia a au ke fakamatala e vagahau mitaki kia lautolu kua nonofogati; kua fakafano mai e ia au ke fakamalolo e tau loto ne malipilipi, ke fakamatala ai e tok[a]noaaga ke he kaumahala, kia ala ai foki e tau matapouli, ke toka noa ai a lautolu ne matematekelea, Ke ogoogo e tau kua mafola ai e finagalo [ha Iehova].” (Luka 4:16-19) Fakamooli fēfē e Iesu e perofetaaga ia?

9. Ko e heigoa e tokanoaaga ne amanaki ki ai e tokologa he vahā ha Iesu?

⁹ Ko e tokanoaaga ne talahau tuai e Isaia ti totou e Iesu ne kamata ai he senetenari fakamua. Fakamooli e Iesu e mena nei he fakailoa e ia: “Ko e aho nai kua fakamoli ai e tohi nai he fanogonogo ki ai a mutolu.” (Luka 4:21) Tokologa ne logona e mena ne totou e Iesu ne liga kumi ma e hikiaga fakapolitika ma e tokanoaaga mai i Roma. Liga logona hifo a lautolu tuga e tau tagata taane tokoua ne pehē: “Ne amaamanaki foki . . . ko ia ni ke lukutoto aki a Isaraela.” (Luka 24:13, 21) Ka e iloa e koe kua nakai tomatoma e Iesu e tau tutaki haana  ke totoko e pule favale ha Roma. Ka e tala age a ia ki a lautolu ke uta ‘e tau mena a Kaisara kia Kaisara.’ (Mata. 22:21) Ti tamai fēfē e Iesu e tokanoaaga he magaaho ia?

10. Ko e heigoa kua fakatokanoa e Iesu e tau tagata mai i ai?

¹⁰ Hau e Tama he Atua ke lagomatai e tau tagata ke moua e tokanoaaga ke he ua e puhala. Fakamua, hafagi e Iesu e puhala ke tokanoa mai he tau fakaakoaga mamafa ne fakaako he tau takitaki lotu. Tokologa e Iutaia he magahala ia ne fakatupa ke he tau aga tuai mo e tau taofiaga hehē. (Mata. 5:31-37; 15:1-11) Ko lautolu ne pehē kua lagomatai fakaagaaga ke he falu ne kua matapouli. He tiaki e Mesia mo e lotomatala fakaagaaga ne foaki e ia, ne tumau ni a lautolu ke he pouli mo e agahala. (Ioane 9:1, 14-16, 35-41) Mai he tau fakaakoaga hako mo e fakafifitakiaga mitaki ha Iesu, fakailoa e ia ki a lautolu ne loto holoilalo e tokanoaaga fakaagaaga.​—Mare. 1:22; 2:23–3:5.

11. Ko e heigoa e puhala ke uaaki ne foaki e Iesu e tokanoaaga?

¹¹ Ko e puhala ke uaaki ne foaki e Iesu e tokanoaaga kua putoia e fakatoka noa mai he tau tagata he fakatupa ke he agahala. Fakavē ke he poa ha Iesu, maeke e Atua ke fakamagalo e tau agahala ha lautolu ne fakakite e tua mo e talia e lukutoto ne foaki e Ia. (Hepe. 10:12-18) Pehē a Iesu: “Ka toka noa he Tama a mutolu, kua toka noa fakamoli a mutolu.” (Ioane 8:36) Ko e tokanoaaga mooli ia kua mua atu ke he mena ne moua he tau he Iupelī i Isaraela! Tuga anei, kua fakatokanoa e tagata he Iupelī ne liga liu eke foki mo tupa ti mate he magaaho fakamui, ka ko e tokanoaaga ne foaki e Iesu to tumau tukulagi.

12. Ko hai a lautolu fakamua ke aoga mai he tokanoaaga ne fakamatala e Iesu?

¹² Ko e aho he Penetekoso 33 V.N., fakauku e Iehova aki e agaaga tapu e tau aposetolo mo e falu tagata taane mo e tau fifine fakamooli. Ne hiki e ia a lautolu ko e tau tama taane haana mo e to fakaliu tu mai e ia a lautolu anoiha ke he lagi ke pule fakalataha mo Iesu. (Roma 8:2, 15-17) Ko lautolu fakamua anei ke aoga mai he tokanoaaga ne fakamatala e Iesu he sunako i Nasareta. Ko e tau tagata taane mo e tau fifine ia ne nakai liu fakatupa ke he tau fakaakoaga fakavai mo e tau mahani nakai mai he Kupu he Atua he tau takitaki lotu Iutaia. Fakatoka mai foki he Atua a lautolu he tau lauiaaga agahala ne takitaki ke he mate. Ko e liuaki maiaga he Iupelī ne kamata aki e fakauku he tau tutaki he Keriso he 33 V.N. to fakaoti he matahiku he Pule Afe Tau ha Iesu. Ko e heigoa e tau mena  mitaki ka tutupu he magaaho nei ke hoko atu ke he magaaho ia?

13-14. Lafi ke he tau Kerisiano fakauku, ko hai ka moua e tokanoaaga ne fakamatala e Iesu?

¹³ He vahā nei, totou miliona e tau tagata fakamooli mai he tau motu oti ko e ‘tau mamoe kehe.’ (Ioane 10:16) Nakai fifili he Atua a lautolu ke pule fakalataha mo Iesu he lagi. Ka e moua e lautolu e amaamanakiaga ne fakavē ke he Tohi Tapu ke momoui tukulagi he lalolagi. Pihia nakai e amaamanakiaga haau?

¹⁴ Moua foki e koe mogonei e falu aoga ne moua e lautolu ka eke mo vala he Kautu he Atua he lagi. Ha ko e tua haau ke he toto ne fakamaligi e Iesu, maeke a koe ke ole ma e fakamagaloaga he tau agahala haau. Fua mai he mena ia e tuaga hako mo e Atua mo e loto manamanatu mitaki ki mua haana. (Efeso 1:7; Fakakite. 7:14, 15) Manamanatu foki ke he tau monuina ka moua e koe ha kua fakatokanoa mai he tau taofiaga kua leva ne nakai mai he Kupu he Atua. Pehē a Iesu: “To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.” (Ioane 8:32) Ko e fiafia mooli ke moua e tokanoaaga ia!

15. Ko e heigoa e tokanoaaga mo e tau monuina ka amanaki a tautolu ki ai anoiha?

¹⁵ Amanaki a koe ke hoko mai e tokanoaaga ne mua atu. Nakai leva to moumou e Iesu e  lotu fakavai mo e pule kolokolovao he tagata. To puipui he Atua e “moto tagata tokologa” kua fekafekau ki a ia, mo e to fakaatā e ia a lautolu ke moua e tau monuina he lalolagi parataiso. (Fakakite. 7:9, 14) Tokologa ka fakaliu tu mai mo e moua e magaaho ke fakatokanoa mai he tau lauiaaga oti he agahala ha Atamu.​—Gahua 24:15.

16. Ko e heigoa e tokanoaaga mua ue atu kua tatali ke he tau tagata?

¹⁶ He Pule Afe Tau, ko Iesu mo e tau ekegahua haana ka lagomatai e tau tagata ke moua e malolō tino mo e malolō fakaagaaga kua mitaki katoatoa. Ko e magaaho nei he liuaki mai mo e tokanoaaga kua tuga e Iupelī i Isaraela. Ko e fua ma lautolu oti he lalolagi kua fekafekau fakamooli ki a Iehova to eke mo tau tagata mitaki katoatoa kua tokanoa mai he agahala.

17. Ko e heigoa kua talahau tuai ia Isaia 65:21-23 ma e tau tagata he Atua? (Kikite fakatino he kili.)

¹⁷ Ko e talahauaga fakaperofeta he moui ke he lalolagi kua moua ia Isaia 65:21-23. (Totou.) Nakai fakateaga e moui ia. Ka e fakakite he Tohi Tapu ko e tau tagata he Atua he magaaho ia ka taute e tau gahua kua aoga mo e fiafia. He matahiku he Pule Afe Tau, iloa tonu e tautolu “to toka noa ai e tau mena ne eke mai he tupaaga ke he mena popo vave kia hoko atu ai ke he tokanoaaga ha ha he monuina he fanau he Atua.”​—Roma 8:21.

18. Ko e ha kua talitonu a tautolu to moua e tautolu e vahā anoiha kua fiafia?

¹⁸ Tuga ni he fakatoka e Iehova ma e tau Isaraela ke lagotatai e gahua mo e okioki, to pihia foki ma e tau tagata haana ka hoko mai e Pule Afe Tau he Keriso. To ha ha i ai mooli e magaaho ma e tau matagahua fakaagaaga. Ko e tapuaki ke he Atua kua aoga lahi ke he fiafia mogonei, to moua ai ke he lalolagi foou. Ē, fai kakano mitaki a tautolu ke fiafia ke he gahua mitaki mo e matagahua fakaagaaga kua amanaki a tautolu ki ai ka moua he tau tagata ne tua e moui ke he Pule Afe Tau he Keriso.