1. Liga lauia fēfē a tautolu he fakalolelole?

KUA fehagai a tautolu mo e tau lekua he tau aho takitaha ti eketaha ke fakauka ki ai. Ka e uka ke fehagai mo e tau lekua ka loto lolelole a tautolu. Ti lata a tautolu ke onoono ke he fakalolelole ke tuga e tagata ne hau ke ahiahi ka e nakai uiina, kua fofō e mauokafua, loto malolō, mo e fiafia ha tautolu. Pehē e Tau Fakatai 24:10: “Kaeke ke fakalolelole a koe ke he aho matematekelea, kua tote ni hāu a malolo.” Ka loto lolelole a tautolu, to logona hifo foki e tautolu e nakai fahia ti uka lahi ke fakauka ke he tau lekua he moui.

2. Ko e heigoa ka fakatupu a tautolu ke loto lolelole, mo e ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he vala tala nei?

² Maeke a tautolu ke loto lolelole ha ko e tau mena loga, falu mena ki loto he moui mo e falu mena i fafo he moui. Liga ko e tau mena nei ne tutupu kua putoia e nakai mitaki katoatoa, tau kukū, mo e gagao. Liga nakai moua foki e tautolu e matagahua ne manako he fekafekauaga ha Iehova po ke fakamatala he fonua ne tuga kua nakai talia he tau tagata e fekau ha tautolu. He vala tala nei, to fakatutala ai ke he falu mena ka taute e tautolu ka fehagai mo e fakalolelole.

3. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke moua e onoonoaga lagotatai ke he nakai mitaki katoatoa ha tautolu?

³ To mukamuka a tautolu ke feaki e onoonoaga nakai lagotatai he nakai mitaki katoatoa mo e tau kukū. Ti ko e fua, liga talitonu a tautolu kua nakai manako a Iehova ke nonofo a tautolu he lalolagi foou ha ko e tau hepehepe ha tautolu. Hagahagakelea e manatu pihia. Fēfē e logonaaga ha tautolu ke he nakai mitaki katoatoa ha tautolu? Talahau he Tohi Tapu  “nukua hala” e tau tagata oti kana ka e nakai pihia a Iesu. (Roma 3:23) Kua nakai hagaaki a Iehova ke he tau hehē po ke amanaki a ia ki a tautolu ke mitaki katoatoa. Ko ia ko e Matua fakaalofa kua manako ke lagomatai a tautolu. Fakauka foki a ia. Kitia e ia e taufetului ha tautolu ke totoko e tau kukū ha tautolu mo e kautū ke he onoonoaga nakai lagotatai ki a tautolu ni, ti mautali a ia ke lagomatai a tautolu.​—Roma 7:18, 19.

4-5. He lagotatai mo e 1 Ioane 3:19, 20, ko e ha ne nakai mahala e tau matakainaga fifine tokoua ke he fakalolelole?

⁴ Manamanatu ke he tau fakataiaga ha Deborah mo Maria. * He tote a Deborah, fa taute fakakelea he magafaoa haana a ia ti nakai logona hifo e ia e manatu mitaki. Lavea a ia ke moua e navaaga. Feaki e ia e tau onoonoaga kelea hagaao ki a ia ni. He taute e ia e tau hehē ikiiki ka e logona hifo agaia e ia kua nakai fai mena hako ne taute e ia. Pihia foki a Maria. Taute he magafaoa haana a ia ke logona hifo kua kelea a ia. Ti ko e fua, taufetului a ia mo e tau logonaaga nakai aoga. He hau a ia ke he kupu mooli, logona hifo e ia e nakai aoga ke eke mo taha he Tau Fakamoli a Iehova!

⁵ Ka e nakai oti e fekafekau he tau matakainaga fifine tokoua nei ki a Iehova. Ko e ha? Taha e mena, tala age e laua e tau logonaaga ha laua ki a Iehova he liogi fakamakamaka. (Sala. 55:22) Talia e laua kua iloa he Matua fakahele he lagi e tau mena ne tutupu mo e tau manamanatuaga kelea ne lauia a tautolu. Ka e kitia foki e ia e tau mahani mitaki ha tautolu, pete he nakai kitia pihia e tautolu.​—Totou 1 Ioane 3:19, 20.

6. Ko e heigoa ka taute he tagata ka fatiaki e ia e hehē ne taute e ia fakamua?

⁶ Ko e tagata ne taufetului ke kautū mai he tau aga kelea lahi mahaki ne liga liu taute e hehē mo e loto lolelole foki. Mooli, ko e aga fa mahani ke logona hifo e agahala. (2 Kori. 7:10) Ka e nakai lata a tautolu ke molea mo e fakafili e tautolu a tautolu he manamanatu: ‘Kaumahala lahi au. To maeke nakai a Iehova ke fakamagalo au?’ Ko e manatu kelea pihia kua nakai fakavē ke he kupu mooli mo e omoi a tautolu ke oti e fekafekau ki a Iehova. Manatu e mena ne totou e tautolu ia Tau Fakatai 24:10, to tote e malolō ka loto pehia a tautolu. Ka e “pulega” a tautolu mo Iehova he liogi ki a ia mo e ole ki a ia ke fakamagalo a tautolu. (Isaia 1:18) Ti mailoga e Iehova e tokihala fakamooli haau, mo e to fakamagalo e ia a koe. Lafi ki ai, fano ke he tau motua. To lagomatai fakamitaki e lautolu a koe ke liu malolō fakaagaaga foki.​—Iako. 5:14, 15.

7. Ko e ha kua nakai lata a tautolu ke loto pehia ka taufetului ke taute e mena hako?

 ⁷ Ko Jean-Luc ko e motua i Falani ne talahau hagaao ki a lautolu ne taufetului mo e tau kukū: “Ko e tagata tututonu ke he fofoga ha Iehova kua nakai hepehepe, ka ko e tagata kua kelea ha ko e tau hehē haana kua fakatokihala tumau.” (Roma 7:21-25) Ti ua fakafili e koe a koe ka taufetului mo e tau kukū. Manatu kua nakai fai a tautolu ne tututonu ki mua he Atua. Lata oti a tautolu ke moua e fakaalofa noa he Atua puhala he lukutoto.​—Efeso 1:7; 1 Ioa. 4:10.

8. Ka logona hifo e tautolu e loto lolelole, ko hai ka ole lagomatai a tautolu ki ai?

⁸ Fuluhi a tautolu ke he tau matakainaga ha tautolu, ko e magafaoa fakaagaaga ma e fakamalolōaga! Maeke a lautolu ke fanogonogo ka manako a tautolu ke tutala mo e maeke a lautolu ke talahau e tau kupu mafanatia ke atihake a tautolu. (Fakatai 12:25; 1 Tesa. 5:14) Ko Joy ko e matakainaga fifine i Nigeria ne matematekelea ha ko e fakalolelole, ne pehē: “Ko fe la au ka nakai fai matakainaga? Ko e tau matakainaga haaku ko e fakamooliaga kua tali e Iehova e tau liogi haaku. Fakaako foki e au mai ia lautolu e puhala ke fakamalolō e falu ne loto malipilipi.” Ka e lata a tautolu ke tokaloto kua nakai iloa tumau he tau matakainaga e magaaho kua latatonu a tautolu ke moua e fakamalolōaga. Ti liga lata a tautolu ke o atu ke he matakainaga motua fakaagaaga mo e ole ke moua e lagomatai.

9. Fakamafana fēfē he Salamo 41:3 mo e 94:19 a tautolu?

⁹ Fuluhi ki a Iehova ma e lalagoaga. Ka nakai malolō a tautolu ti mua atu ka leva e gagao, to uka ia tautolu ke manamanatu mitaki. Pete kua nakai fakamaulu e Iehova a tautolu mogonei ka e fakamafana e ia a tautolu mo e foaki mai e malolō ke fakauka. (Totou Salamo 41:3; 94:19.) Ma e fakatai, to fakalagalaga e ia e tau matakainaga Kerisiano ke lagomatai a tautolu mo e falu matagahua po ke taute e fakatau. To fakalagalaga e ia e tau matakainaga ke liogi mo tautolu. Po ke to lagomatai e ia a tautolu ke manatu e tau kupu mafanatia he Tohi Tapu, tuga e amaamanakiaga homo ue atu he moui mitaki katoatoa he lalolagi foou i mua ne nakai fai gagao mo e mamahi.​—Roma 15:4.

10. Ko e ha ne nakai tumau e loto malipilipi ha Isang he mole e pakia?

¹⁰ Ko Isang ne nofo i Nigeria ne pakia ti nakai gahuahua e tino. Tala age e ekekafo haana ki a ia to nakai liu a ia ke fano e tau hui. “Malipilipi mo e pehia e logonaaga haaku,” he ui e ia. Ka e loto pehia tumau kia a Isang? Nakai! Ko e heigoa ne lagomatai a ia? “Liogi tumau au mo e hoana haaku ki a Iehova mo e fakaako e Kupu Haana,” he ui e ia. “Eketaha foki a maua ke totou e tau monuina ha maua, putoia e amaamanakiaga he moui ke he lalolagi foou he Atua.”

11. Maeke fēfē a Cindy ke moua e fiafia he magaaho ne gagao lahi a ia?

¹¹ Ko Cindy ne nofo i Mexico ne moua he gagao kelea lahi mahaki. Fahia fēfē a ia? Ka fano a ia ke moua e tuluiaga, foli a ia ke fakamatala he tau aho oti. Tohi e ia: “Lagomatai he mena nei au ke manamanatu ke he falu ka e nakai ke he iihi, mamahi, po ke kelea he logonaaga haaku. Ko e mena haaku anei ne taute: He fakatutala mo e tau ekekafo po ke tau nosi, hūhū au hagaao ke he tau magafaoa ha lautolu. Ti hūhū au ke he kakano ne fifili e lautolu e gahua uka lahi ia. Ti mai he mena ia kua mukamuka au ke kitia e tau vala tala ne liga fiafia a lautolu ki ai. Laulahi ne talahau kua lavea e tagata gagao ke hūhū ki a lautolu, ‘Ka e fēfē a koe?’ Tokologa ne fakaaue mai ki a  au ha kua pihia e manatu haaku ki a lautolu. Falu ne mai ki a au e tau vala tala fakatagata. He magaaho uka nei he moui haaku, foaki mai e Iehova e fiafia hokulo he loto ne ofo lahi au!”​—Fakatai 15:15.

12-13. Maeke fēfē e falu ne gagao po ke fai matafatia ke fai vala he gahua fakamatala, ti ko e heigoa e tau fua?

¹² Ko lautolu ne gagao po ke fai matafatia ne liga loto lolelole ha kua fakakaupā e mena kua maeke a lautolu ke taute he gahua he fonua. Ka e tokologa agaia ne maeke ke fakamatala. I United States, ko e matakainaga fifine ko Laurel ne 37 e tau he takoto i loto he matini ke lagomatai a ia ke fafagu! Lauia foki a ia he kenesā, lalahi e tau iihi, mo e fai gagao e kili he tino. Ka e nakai taofi he tau paleko lalahi nei a ia. Fakamatala a ia ke he tau nosi mo e falu ne o mai ke he kaina haana. Ko e heigoa e fua? Lagomatai e ia kavi ke he 17 e tagata ke iloa e iloilo tonu he Tohi Tapu! *

¹³ Ko Richard ko e motua i Falani ne fai manatu aoga ma lautolu ne nonofo fale po ke nonofo he tau fale leveki. “Mitaki ke fai mena a lautolu ke fakatātā ai e tau tohi. Ka kitia he tau tagata ne o fano, ti fia iloa a lautolu mo e takitaki atu ai ke he tau fakatutalaaga. Ko e tau fakatutalaaga nei kua fakamafana ke he tau matakainaga fakahele ha tautolu kua nakai maeke ke fakamatala he taha fale mo e taha fale.” Ko lautolu ne nonofo fale ka fai vala foki ke he gahua he fonua he puhala tohitohi mo e fakamatala he telefoni.

14. Ko e heigoa e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ne fakatoka he Patuiki ko Tavita?

¹⁴ Ha kua fakakaupā e tau tau he moui, malolō tino, po ke falu mena foki to nakai fakaatā a tautolu ke moua e falu matagahua po ke kotofaaga he fakapotopotoaga po ke fonoaga. Kaeke ko tautolu he tuaga nei, maeke a tautolu ke fakaako mai he fakafifitakiaga he Patuiki ko Tavita. He tala age kua nakai fifili a Tavita ke tā e faituga he Atua ko e mena ne amaamanaki lahi a ia ke taute, ka e lalago katoatoa agaia e ia e tagata ne fifili he Atua ke taute e matagahua nei. Lahi mahaki foki e tau koloa ha Tavita ne foaki ke lata mo e gahua. Ko e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ke muitua!​—2 Samu. 7:12, 13; 1 Nofo. 29:1, 3-5.

15. Kautū fēfē a Hugues he fakalolelole?

¹⁵ Ha kua nakai malolō e tino, ko Hugues ko e matakainaga i Falani ne oti e fekafekau ko e motua mo e nakai maeke ke taute e tau matagahua ikiiki he kaina. Tohi e ia: “He mogo fakamua, logona hifo e au e nakai aoga mo e loto lolelole lahi. Fai mogo he mole, kitia e au e aoga he talia e matematekelea haaku, ka e  moua e au e fiafia he fekafekau ki a Iehova. Eketaha au ke fakatumau pihia. Tuga a Kiteona mo e tau tagata taane haana ne tolu e teau kua nakai fahia oti a lautolu​—ka e tumau au ke tau!”​—Fakafili 8:4.

16. Ko e heigoa kua fakaako a tautolu mai he fakafifitakiaga he tau agelu?

¹⁶ Ko e fakafifitakiaga mitaki e tau agelu mahani fakamooli. Magaaho ne pule e Patuiki ko Ahapo, uiina e Iehova e tau agelu ke talahau e tau manatu ke he puhala ke fakavai e patuiki mahani kelea. Tokologa e agelu ne talahau e tau manatu. Ka e fifili he Atua taha e agelu mo e tala age ki a ia to kautū e manatu haana. (1 Patu. 22:19-22) Loto lolelole kia e falu agelu mahani fakamooli he manatu, ‘Ko e moumou he ha e magaaho haaku ke talahau e manatu?’ Nakai lata a tautolu ke talitonu na manatu pihia a lautolu. Loto fakatokolalo mooli e tau agelu mo e manako ke tuku atu e fakaheke ki a Iehova.​—Fakafili 13:16-18; Fakakite. 19:10.

17. Ko e heigoa ka taute e tautolu ka logona hifo e loto lolelole ka nakai moua e tau kotofaaga pauaki he fakapotopotoaga?

¹⁷ Tokaloto e kotofaaga ke eke mo taha he Tau Fakamoli a Iehova mo e fakailoa e Kautu haana. Moua e tautolu e tau matagahua ti utakehe foki e tau matagahua ia tautolu, ka e nakai ko e tau mena ia ne uho lahi a tautolu ke he Atua. Ka mahani fakalatalata mo e mahani fakatokolalo a tautolu kua uho mooli a tautolu ki a Iehova mo e tau matakainaga ha tautolu. Ti olelalo ki a Iehova ke lagomatai a koe ke fakatumau e mahani fakalatalata mo e mahani fakatokolalo. Manamanatu ke he loga e fakafifitakiaga mitaki he mahani fakalatalata mo e mahani fakatokolalo ne fakamau he Kupu Haana. Fakamakai ke fekafekau ke he tau matakainaga haau he ha puhala kua maeke a koe.​—Sala. 138:6; 1 Pete. 5:5.

18-19. Moua fēfē e koe e fiafia he gahua fakamatala pete kua nakai fiafia e tau tagata he fonua?

¹⁸ Fai magaaho kia a koe kua loto lolelole he tuga kua nakai fiafia e tau tagata he fonua po ke tokofiha ni e tagata ne moua i kaina? He tuaga pihia, ko e heigoa ka taute ke fakatumau po ke fakaholo ki mua e fiafia ha tautolu? Haia falu manatu aoga he puha “ Tau Puhala ke Holo ki Mua e Gahua Fakamatala Haau.” Aoga foki ke moua e onoonoaga hako he gahua fakamatala. Ko e heigoa ne putoia ai?

 ¹⁹ Tumau e hagaaki haau ke fakailoa e higoa he Atua mo e Kautu. Talahau fakamaali e Iesu to tokogahoa ni ka moua e puhala ke he moui. (Mata. 7:13, 14) Ka gahua fakamatala a tautolu, moua e tautolu e lilifu he gahua mo Iehova, Iesu, mo e tau agelu. (Mata. 28:19, 20; 1 Kori. 3:9; Fakakite. 14:6, 7) Futia mai e Iehova a lautolu kua lata. (Ioane 6:44) Ti ka nakai talia he tagata e fekau ha tautolu mogonei, to liga fanogonogo a ia he taha magaaho foki.

20. Ko e heigoa he Ieremia 20:8, 9 kua fakaako ki a tautolu hagaao ke he totoko e fakalolelole?

²⁰ Lahi e mena ha tautolu ka fakaako mai he perofeta ko Ieremia. Kotofa a ia ke he fonua ne uka lahi mahaki. Kua ekefakakelea mo e vā he tau tagata a ia “ke he aho oti.” (Totou Ieremia 20:8, 9.) Loto lolelole lahi a ia he taha magaaho ti fia manako ke oti e gahua. Ka e nakai taute pihia e ia. Ko e ha? Ha ko e “kupu a Iehova” kua tuga e afi i loto ha Ieremia ti nakai maeke a ia ke taofi ai! Pihia foki a tautolu ka puke e tau manamanatuaga mo e tau loto ha tautolu ke he Kupu he Atua. Ko e taha kakano foki a ia ma tautolu ke fakaako e Tohi Tapu he tau aho takitaha mo e manamanatu fakahokulo ki ai. Ti ko e fua, to maeke e fiafia ha tautolu ke matutaki ke holo ki mua mo e to fiafia e tau tagata he fonua ke fanogonogo.​—Iere. 15:16.

21. Pete ne tau mena ne tutupu, kautū fēfē a tautolu he totoko ke he fakalolelole?

²¹ “Ko e fakalolelole kua tuga e kanavaakau malolō ne fakaaoga e Satani,” he ui e Deborah ne totoku fakamua. Ka e mua atu e malolō ha Iehova ko e Atua ke he tau kanavaakau ha Satani. Ti ko e ha kakano ni kua loto lolelole a koe, olelalo ki a Iehova ma e haana lalagoaga. To lagomatai e ia a koe ke fehagai mo e tau nakai mitaki katoatoa mo e tau kukū haau. To lalago e ia a koe he gagao haau. To lagomatai e ia a koe ke tumau e onoonoaga lagotatai ke he tau matagahua. To lagomatai foki e ia a koe ke moua e onoonoaga hako ke he gahua fakamatala. Lafi ki ai, tala age e tau tupetupe haau ke he ha tautolu a Matua he lagi. Mo e lagomatai haana, to kautū a koe he totoko ke he fakalolelole.