Kua manamanatu nakai a koe to fēfē e vahā anoiha ma haau mo e magafaoa haau? Mavehe mai nakai e muhukoloa po ke matematekelea, fakaalofa po ke matimati? To moui loa nakai a koe, po ke kū e moui haau? Kua leva tigahau e manamanatu e tau tagata ke he tau hūhū pihia.

He vahā nei, kua kumikumi he tau pulotu e holoaga he lalolagi katoa ti taute e tau fuafuaaga ma e vahā anoiha. Loga e tau fuafuaaga ha lautolu ne mooli, ka e fai ne kaumahala, ti kaumahala kelea lahi e falu. Ma e fakatai, he 1912 ko Guglielmo Marconi ne fakatū e matutakiaga ualesi, ne talahau e fuafuaaga: “Ka hoko mai e vahā ualesi to nakai liu ke felakutaki.” Ko e eiseni he Decca Record Company ne nakai talia e matakau Beatles he 1962, he talitonu ko e tau matakau lologo ne tā kitā kua hane galo fakahaga.

Tokologa ne fuluhi ke he tau agaaga talahau tuai ke iloa hagaao ke he vahā anoiha. Falu ne moua e fakatonuaga mai he tau tagata kumikumi ke he aolagi; ko e tau horoscope kua tohi tumau ke he loga e tau mekasini mo e tau nusipepa. Ko e falu ne kumi ke he tau tagata taulatua ne pehē na maeke a lautolu ke “totou” e vahā anoiha he fakaaoga e tau pelē pepa fakataulatua, tau mata numera, po ke tau laini he alolima he tagata.

He lali ai ke iloa e vahā anoiha, falu he vahā fakamua ne kumikumi ki a lautolu ne iloa e tau fakakiteaga (oracles), ko e tau akoako taane po ke fifine ne talahau e tau vala tala ne moua mai he atua ne hukui e lautolu. Ma e fakatai, ne talahau ai ko e Patuiki ko Croesus ha Lydia ne ta atu e tau mena fakaalofa uho ke he tagata ne iloa e tau fakakiteaga he matakavi ko Delphi i Heleni, mo e ole ke iloa e fakahikuaga ka latau a Croesus mo Kuresa ha Peresia. Pehē a ia to moumou e Croesus e “kautu lahi” ka tau ai ki a Kuresa. Ne mauokafua a Croesus ke kautū ti fina atu a ia ke tau, ka ko e kautu lahi haana ni ne moumou!

Ko e fuafuaaga nakai mahino he tagata ne iloa e tau fakakiteaga kua nakai aoga; na tuga ke mooli pete ni ko e faahi fe ka kautū he tau. Ne galo e tau mena oti ha Croesus he hepe e tau vala tala haana ne moua. Ti kua mitaki nakai e fakahikuaga ha lautolu ne kumikumi ke he tau puhala mahuiga mogonei ke talahau tuai e vahā anoiha?