Kia Tau Aki e Pelu he Agaga e Kolokolovao

“Tapulu a mutolu ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai.”—Efeso 4:24.

HE TAPUNU hana, ko e Pule Atu Motu Roma ko e kau fakatufono tagata ne mua ti kua nakala kitia he lalolagi. Kua lauia lahi ai e tau matafakatufono Roma ati eke agaia mo fakaveaga he tau fakatufono he tau motu loga. Ka e, pete ni ko e tau kautuaga loga ha Roma, kua nakai maeke hana tau leketona ke fakamahala taha fi fakavaia lahi: ko e kolokolovao. Fakahiku ai, ne fakamafiti he kolokolovao e veli ha Roma.

Ko e aposetolo ko Paulo taha ne matematekelea i lalo he kolokolovao he tau ofisa Roma. Ko Feliki, ko e kavana Roma ne huhu toko ki a ia, kua kitia moli e nakai hala a Paulo. Ka ko Feliki, ko e taha he tau kavana kolokolovao ne mua he vaha hana, ne fakamulemule e fakafiliaga ha Paulo, he tatali ke foaki age e Paulo taha tupe ki a ia ke totogi aki hana fakatoka maiaga.—Gahua 24:22-26.

He nakai age e mena fakaalofa fakavai ki a Feliki, ne vagahau fakamoli a Paulo ki a ia hagaao ke he “tututonu, mo e nakai matagaoi.” Ne nakai hiki e Feliki hana tau puhala, ti nofo hifo a Paulo he fale puipui ka e nakai lali ke fakaheu e fakaholoaga fakamatafakatufono aki e mena fakaalofa fakavai. Ne fakamatala e ia e fekau he kupu moli mo e mahani mitaki, mo e moui fakalatalata a ia ki ai. “Kua taofi e mautolu ha ha ia mautolu e loto manamanatu hifo mitaki,” he tohia e ia ke he tau Kerisiano Iutaia, “kua loto a mautolu ke mahani mitaki ke he tau mena oti kana.”—Heperu 13:18.

 Ko e tuaga pihia kua kehe mamao mai he tau mahani he magaaho ia. Ko e matakainaga ha Feliki ko Pallas ko e taha he tau tagata mautu he lalolagi i tuai, ti ko e hana mautu—ne totou ke $45 e miliona—kua teitei moua oti mai ha ko e foaki mena fakaalofa fakavai mo e kaiha. Ka ko e muhu koloa hana, kua tote lahi he fakatatai ke he tau piliona tala he falu pule kolokolovao he senetenari ke 20 aki ne fufu ke he tau tanakiaga tupe fakagalogalo. Ko lautolu ni ne temotemoai e lotomatala ka talitonu kua kautu e tau fakatufono he vaha nei he tau ke he kolokolovao.

Ha kua tumau e kolokolovao ke he tau vaha loa, lata kia a tautolu ke manatu ko e taha vala ia he foliga he tagata? Po ke fai mena kia ka taute ke taofi aki e kolokolovao?

Maeke Fefe e Kolokolovao ke Taofi?

Ko e lakaaga fakamua kua lata ke taofi aki e kolokolovao ko e mailoga kua fakamatematekelea mo e kua hepe e kolokolovao, ha kua aoga ai ni e tau tagata matahavala ke he matematekelea he falu. Kua fai mena moli kua fita he taute ke he puhala ia. Ko James Foley, ko e hagai tohikupu he motu he U.S., ne talahau: “Mailoga e tautolu oti kua tokoluga e totogi he mena fakaalofa fakavai. Kua fakalolelole he tau mena fakaalofa fakavai e fakatufono mitaki, fakahagahaga kelea e tupuolaola fakatupe, fakavaia e tau fefakafetuiaki, mo e fakakelea e tau tagata he lalolagi katoa.” Tokologa ka talia mo ia. Ia Tesemo 17, 1997, ne 34 e motu lalahi ne saini fakamoli e “fono ma e mena fakaalofa fakavai” ne kua talaga ke “fakamalolo aki e fakaohoohoaga ke totoko ke he kolokolovao.” Kua “taute ai [he fonoaga] ko e holifono a ia ke foaki, taute maveheaga po ke age e mena fakaalofa fakavai ke he tagata ofisa he motu kehe ke moua aki po ke fakatumau e tau fakaholoaga fakapisinisi.”

Ka ko e tau mena fakaalofa fakavai ke moua e tau konotuleke fakapisinisi he falu motu, ko e vala tote ni a ia he kolokolovao. Ke fakaotioti e kolokolovao mai he tau tagata oti kana kua lata mo e lakaaga ke ua aki ne uka lahi: ko e hiki he loto, po kua lata ko e hiki he tau loto loga. Ko e tau tagata he tau matakavi oti kua lata ke ako ke fakavihia e mena fakaalofa fakavai mo e kolokolovao. Ko e mogoia ni ka galo ai e foliga kelea ia. Ke kautu e mena nei, ne talahau he mekasini Newsweek, ne manatu falu kua lata he fakatufono ke “fakamalolo e kakano lahi he mitaki he kaufakalatahaaga.” Kua talahau pihia foki he Transparency International, ko e matakau pulega ke tiaki e kolokolovao, kua lata he tau tagata lalago ke “huki e ‘tega he loto fakamoli’” ki loto he tau gahuaaga.

Ke tau atu ke he kolokolovao ko e tauaga ke he mahani, ti kua nakai maeke ke kautu ai e fakatufono hokoia po ke “pelu” he fakahalaaga fakamatafakatufono. (Roma 13:4, 5) Ko e tau tega he mahani mitaki mo e loto fakamoli kua lata ke gana he tau loto he tau tagata. Kua kautu mitaki ni e mena nei ka fakaaoga e mena ne fakamaama he aposetolo ko Paulo ko e “pelu he Agaga,” ko e Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu.—Efeso 6:17.

Na Fakahala he Tohi Tapu e Kolokolovao

Ko e ha ne nakai mahalo a Paulo ke teao noa e kolokolovao? Ha kua manako a ia ke taute e finagalo he Atua, ne ‘nakai fakamailoga tagata ti nakai talia e ia e taui.’ (Teutaronome 10:17) Mua atu, kua manatu moli e Paulo e fakaakoaga tonuhia ne moua he Fakatufono ha Mose: “Ti aua neke fakamailoga tagata, ti aua foki neke talia e koe e mena fakaalofa; ha ko e mena fakaalofa ke fakapouliaki e tau mata he tau tagata iloilo, ko ia foki ke hepehepe ai e tau kupu he tau tagata tututonu.” (Teutaronome 16:19) Kua maama pihia he Patuiki ko Tavita nukua vihiatia e Iehova e kolokolovao, mo e ole a ia ke nakai totou fakalataha he Atua a ia mo e tau tagata agahala, “kua puke foki ha lautolu a lima matau ke he mena fakaalofa.”—Salamo 26:10.

Ko lautolu ne tapuaki fakamoli ke he Atua kua fai kakano foki ke fakaheu e mahani kolokolovao. “Kua fakatumau ai he patuiki e motu ke he fakafiliaga,” he tohia e Solomona, “ka ko e tagata kua tatali ke he tau mena fakaalofa kua ulu moumou e ia e motu.” (Tau Fakatai 29:4) Ko e fakafiliaga tonu—mua atu ka taute he tau tagata fakatufono—ka ta mai e mauokafua, ka kua fakamatematekelea he kolokolovao e motu. Kia mailoga ai, ne tuhi mai he Newsweek: “I loto he fakatokaaga ne manako e tau tagata ke fai vala he feua kolokolovao mo kua iloa e puhala ke moua aki, kua maeke he tuaga fakatupe ke malolo hifo.”

Pete ni ka nakai malolo katoatoa hifo e tuaga fakatupe, ko lautolu ne olioli e fakafiliaga tonu kua mahekeheke ka tupuolaola noa e kolokolovao. (Salamo 73:3, 13) Ko e ha tautolu a Tufuga, ko ia ne foaki ki a tautolu ha tautolu a manako  ma e fakafiliaga tonu, kua talahau ke hepe foki. He vaha kua mole, ne fakalavelave mai a Iehova ke fakaotioti e kolokolovao kelea lahi. Ke fakatai ki ai, ne talahau fakamalolo age a ia ke he tau tagata i Ierusalema ko e ha ka tiaki e ia lautolu ke he tau fi ha lautolu.

He puhala he hana perofeta ko Mika, ne talahau he Atua: “Kia fanogonogo mai a ke he mena nai ko mutolu ko e tau iki he magafaoa a Iakopo, mo mutolu ko e tau pule he magafaoa a Isaraela, ko mutolu kua vihiatia e fakafiliaga, mo e fakakeukeu e tau mena tonu oti. Ko e hana tau iki kua fakafili e lautolu he fia eke taui, ko e hana tau ekepoa foki kua fakaako ai e lautolu he fia eke taui, ko e hana tau perofeta foki kua eke e lautolu e tau lagatau he tau taulaatua he fia eke tupe . . . Ko e mena ia to eke a Siona mo fonua keli ha ko mutolu, to eke foki a Ierusalema mo tanakiaga maka.” Kua moumou he kolokolovao e kaufakalatahaaga i Isaraela, tuga ne moumou a Roma he tau senetenari he mogo fakamui. Moli ke he tau hatakiaga he Atua, kavi he mole taha senetenari ne tohia e Mika e tau kupu ia, kua fakaotioti mo e tiaki ai a Ierusalema.—Mika 3:9, 11, 12.

Ka kua nakai fai tagata po ke motu, kua lata ke kolokolovao. Ne fakamalolo he Atua e tau tagata kelea ke tiaki e puhala moui ha lautolu mo e hiki ha lautolu a puhala manamanatu. (Isaia 55:7) Kua manako a ia ke igatia a tautolu ke hukui e lotokai aki e fakamokoi mo e kolokolovao aki e tututonu. “Ko ia ne favale atu ke he tagata nofogati, kua eke fakakelea e ia kia Ia ne eke a ia; ka ko ia kua fakaalofa ke he tagata nofogati, kua fakalilifu atu a ia kia ia,” he fakamanatu mai e Iehova ki a tautolu.—Tau Fakatai 14:31.

Kia Kautu he Tau Aki e Kupu Moli he Tohi Tapu e Kolokolovao

Ko e heigoa ka omoi e tagata ke taute e hikiaga pihia? Ko e malolo ia ni ne omoi aki a Paulo ke tiaki e moui Farasaio ke eke mo tagata muitua malolo ha Iesu Keriso. “Ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo,” he tohia e ia. (Heperu 4:12) He vaha nei, hane fakatokoluga agaia he kupu moli he Tohi Tapu e mahani fakamoli, pihia foki ki a lautolu ne hokulo e putoiaaga ke he kolokolovao he mogo fakamua. Onoono la ke he fakataiaga.

Nakai leva he oti mai he matafekau kautau, ko Alexander, ne mai i Europa Uta, ne matutaki atu ke he matakau fofo tupe, kaiha, mo e taute mena fakaalofa fakavai. * “Ko e kotofaaga haku ke kaiha e tau tupe mai he tau tagata pisinisi mautu,” he fakamaama e ia. “He mogo ka moua e au e mauokafua he tagata pisinisi, ne fakamatakutaku kelea he falu he matakau ha mautolu a ia. Mogoia ka lagomatai e au e lekua ia—mo e totogi lahi. Ne fakaaue a ‘ia ne lagomatai’ e au ki a au he lagomatai a lautolu ke fehagai ke he tau lekua ha lautolu, ka ko au tukua ne fakatupu ai e tau mena ia. Kua kehe ni, ka ko e vala ni anei he gahua ne loto au ki ai.

“Kua olioli foki e au e tupe mo e fiafia ne foaki he puhala moui nei ki a au. Fakaholo e au e motoka tauuka, nofo he kaina mitaki, mo e fai tupe au ke fakatau aki ha mena ne manako au. Matakutaku e tau tagata ki a au, ti foaki ki a au e logonaaga he pule malolo. Tuga logona hifo e au, nakai fai tagata ka fakalavelave au mo kua ha i luga au he matafakatufono. Ko e ha lekua mo e tau leoleo kua toka ke he loea lotomatala, ne fa fakakeukeu e fakatokaaga he fakafiliaga tonu, po ke he age e mena fakaalofa ke he tagata hako.

“Ka kua nakai fai mahani fakamoli ne toka ia lautolu ne moui falanaki ke he kolokolovao. Taha mai he matakau ha mautolu ne nakai fiafia ki a au, ti kua nakai mahuiga au. Amanaki ni, ti galo e motoka kikila haku, haku tau tupe, mo e kapitiga fifine tauuka haku. Kua keli kelea foki au. Ne taute he mena nei au ke manamanatu fakamitaki ke he kakano he moui.

“He tau mahina fakamua, ne eke e matua fifine haku mo taha he Tau Fakamoli a Iehova, ati kamata au ke totou e tau tohi ha lautolu. Ko e kupu he Tau Fakatai 4:14, 15 ne manamanatu fakalahi ai au: ‘Aua neke fano a koe ke he puhala he tau tagata hala; ti ua fina atu ai ke he puhala he tau tagata mahani kelea. Kia fakamamao a mo e puhala na, aua neke fina atu ai a koe, kia kalo kehe a, mo e fano kehe ai.’ Ko e tau vala tala pehenei ne fakamoli ki a au, ko lautolu ne manako ke takitaki e moui holifono kua nakai fai amaamanakiaga moli anoiha. Ne kamata au ke liogi ki a Iehova mo e ole ke takitaki mai au ke he puhala hako. Ne fakaako e au e Tohi Tapu mo e Tau Fakamoli a Iehova, ti fakahiku, tukulele e au haku moui ke he Atua. Kua moui fakamoli au tali mai he mogo ia.

“E, ke moui ke he tau tutuaga fakamoli kua tote  e tupe ka moua. Ka e he mogonei, logona e au kua fai amaamanakiaga au anoiha, mo e kakano mitaki e moui haku. Mailoga ai e au ko e puhala moui haku katoa mo e tau mena fulufuluola loga kua tuga ni e fale ta aki e tau lau pele ne kua amanaki ke malolo hifo he taha magaaho ni. Fakamua, kua mao e loto manamanatu haku. Mogonei, fakaaue ke he fakaakoaga haku ke he Tohi Tapu, ne huhuki mai au ka kamatamata au ke nakai fakamoli—pihia foki ke he tau mena ikiiki. Kua lali au ke moui fakatatau atu ke he Salamo 37:3, ne talahau: ‘Kia tua a koe kia Iehova, mo e eke e mahani mitaki, kia nofo ai a koe ke he motu, mo e kai e fakamoli.’”

“Ko Ia Kua Fakavihia e Tau Mena Fakaalofa To Moui a Ia”

Tuga ne kitia e Alexander, na maeke he kupu moli he Tohi Tapu ke omoi e tagata ke kautu mai he kolokolovao. Ati taute e ia e tau hikihikiaga ke fakatatau ke he mena ne talahau he aposetolo ko Paulo he hana tohi ke he tau Efeso: “Kia tuku kehe e mutolu e tagata tuai ke he tau mena ne mahani ai a mutolu i tuai, ko ia ha ne kelea, ke lata mo e tau manako lahi ke fakahehe ai, . . . kia fakafou a mutolu ke he manako he tau loto ha mutolu. Mo e tapulu a mutolu ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai. Hanai, ha kua tuku kehe tuai e mutolu e vagahau pikopiko, kia vagahau fakamoli a mutolu takitokotaha mo e hana matakainaga, ha ko e tau fahi tino a tautolu ko e taha kia taha. Ko e tagata kaiha aua neke liu kaiha foki, ka e mitaki ke fakamalolo a ia ke gahua ke he tau lima hana ke he mena mitaki, kia moua e ia e falu a mena ke age kia ia kua nofogati.” (Efeso 4:22-25, 28) Ko e vaha anoiha he tagata kua falanaki ke he tau fakafouaga pihia.

Ka nakai taofi hifo, maeke he lotokai mo e kolokolovao ke moumou e lalolagi, tuga ne taute ke he moumouaga he Pule Atu Motu Roma. Fiafia ai, to nakai tiaki noa he Tufuga he tagata e tau matalekua pihia. Kua fifili e ia ke “moumou ai foki a lautolu kua moumou e lalolagi.” (Fakakiteaga 11:18) Mo e mavehe a Iehova ki a lautolu ne manako lahi ke he lalolagi tokanoa mai he kolokolovao, nakai leva to hoko mai e “lagi fou mo e lalolagi fou, . . . ke nofo ai e tututonu.”—2 Peteru 3:13.

Moli, kua liga nakai mukamuka ke moui hagaao ke he tau tutuaga fakamoli he vaha nei. Ka e pete ni ia, ne fakamoli mai a Iehova ki a tautolu ko e he vaha loa, “ko ia kua velevele koloa, kua fakalavelave e ia hana ni a magafaoa; ka ko ia kua fakavihia e tau mena fakaalofa, to moui a ia.” * (Tau Fakatai 15:27) He tiaki e mahani kolokolovao he mogonei, kua fakakite e tautolu ha tautolu a loto fakamoli he magaaho ka liogi ke he Atua: “Kia hoko mai hau a kautu. Kia eke hau a finagalo ke he lalolagi, tuga ne eke ke he lagi.”—Mataio 6:10.

He fakatalitali a tautolu ke he Kautu ke taute hana gahua, kua lata ia tautolu ke igatia ke ‘gana saito he mahani tututonu’ he nakai talia ke eketeao po ke taute e mahani kolokolovao. (Hosea 10:12) Ka taute pihia e tautolu, to fakamoli foki he tau momoui ha tautolu e malolo he Kupu mai he Atua. Maeke he pelu he agaga ke kautu ke he kolokolovao.

[Tau Matahui Tala]

[Fakatino he lau 7]

Mo e lagomatai he Tohi Tapu, kua maeke ia tautolu ke feaki e “tagata fou” mo e tiaki e kolokolovao