Takitaki Atu e Mahani Fakatokoluga ke he Ma

“Ka hau e mahani fakatokoluga ti hau ai e mā; ka e ha ha i ai e iloilo kia lautolu kua fakatokolalo.”—TAU FAKATAI 11:2.

1, 2. Ko e heigoa e mahani fakatokoluga, mo e tau puhala fe ne kua takitaki atu ke he matematekelea?

KUA takitaki he tagata Levi mahekeheke e matakau fakafualoto ke totoko ke he tau pule ne kotofa e Iehova. Ne taute he tama patuiki mahani ohooho e pulega kelea ke fofo e kautu he hana matua tane. Ne holitu he patuiki manava hogohogo e tau hatakiaga maaliali he perofeta he Atua. Kua ha ha ai he tau Isaraela tokotolu nei e mahani taha ia: ko e fakatokoluga.

² Ko e mahani fakatokoluga ko e aga he loto ne maeke ke fakakelea e tau tagata oti. (Salamo 19:13) Ko e tagata mahani fakatokoluga kua taute e pule fakahanoa. Kua fa mahani ai ke takitaki atu ke he matematekelea. Ti kua moumou mo e fakakaumahala he mahani fakatokoluga e tau patuiki mo e tau pule atu motu. (Ieremia 50:29, 31, 32; Tanielu 5:20) Kua fakahehe foki falu he tau fekafekau ha Iehova mo e takitaki atu a lautolu ke he matematekelea.

3. Maeke fefe a tautolu ke ako hagaao ke he tau haofia kelea he mahani fakatokoluga?

³ Ko e kakano mitaki ne tohi mai e Tohi Tapu: “Ka hau e mahani fakatokoluga ti hau ai e mā; ka e ha ha i ai e iloilo kia lautolu kua fakatokolalo.” (Tau Fakatai 11:2) Ne foaki mai he Tohi Tapu ki a tautolu e tau fakafifitakiaga ke fakakite aki e moli he fakatai nei. Ke kumikumi ke he falu he tau mena nei ka lagomatai a tautolu ke kitia e hagahaga kelea he lakafia e  tau matagahua kua lata. Ti, kia kikite ai a tautolu ke he puhala ne fakatupu he mahekeheke, mahani ohooho, mo e manava hogohogo e tau tagata tane tokotolu he kamataaga ke mahani fakatokoluga, ati fakataki atu ke he fakama ha lautolu.

Koru—Ko e Tagata Fakafualoto Mahekeheke

4. (a) Ko hai a Koru, mo e ko e heigoa ne putoia a ia ki ai? (e) He tau tau fakamui hana, ko e heigoa e mena mahaki ne fakaohooho e Koru?

⁴ Ko Koru ko e Levi mai Koato, ko e kasini fakamua ha Mose mo Arona. Ti, kua loto fakamoli a ia ki a Iehova ke he tau hogofulu tau loga. Kua monuina a Koru ke fakalataha mo lautolu ne o he Tahi Kula, ti liga ko ia foki ne fakahoko e fakafiliaga ha Iehova ke he tau Isaraela ne tapuaki ke he punua povi he Mouga ko Sinai. (Esoto 32:26) Ka e he fakahiku, ne takitaki e Koru e fakafualoto ki a Mose mo Arona ne fakalataha ai foki e tau tagata Reupena ko Tatano, Apiramo, mo Ono, katoa mo e 250 e tau iki a Isaraela. * “Kua fakatokoluga a mua,” he tala age e lautolu ki a Mose mo Arona, “ha kua tapu e fakapotopotoaga oti ni, ha ha ia lautolu foki a Iehova, hanai, ko e ha ne fia pule ai a mua ke he fakapotopotoaga a Iehova?”—Numera 16:1-3.

5, 6. (a) Ko e ha ne fakafualoto a Koru ki a Mose mo Arona? (e) Ko e ha kua pehe ai kua tuga fakateaga a Koru ke he hana kotofaaga he fakaholoaga he Atua?

⁵ He mole e tau tau loga he tua fakamoli, ko e ha a Koru ne fakafualoto ai? Ka ko e mena kua nakai takitaki kelea e Mose e tau Isaraela, ko ia “kua totonu ue atu a ia he tau tagata oti ha he fuga kelekele.” (Numera 12:3) Ka e tuga kua mahekeheke a Koru ki a Mose mo Arona mo e ita tafua ha kua talahaua a laua, ti takitaki he manatu nei a ia ke talahau—ka e nakai moli—kua ohooho mo e taute ni e laua a laua ke pule ke he fakapotopotoaga.—Salamo 106:16.

⁶ Kua hauhaua foki a Koru ha kua liga nakai tokiofa e ia e tau kotofaaga hana he fakaholoaga he Atua. Moli, nakai ko e tau ekepoa e tau Levi mai Koato, ka ko e tau faiaoga a lautolu he Fakatufono he Atua. Kua lapolapo foki e lautolu e tau koloa mo e tau kapiniu he faituga utafano ka uta ke he taha mena. Nakai ko e taha gahua tote a ia, ha kua lata ni e tau kapiniu tapu ke toto ni e lautolu nukua makutu fakalotu mo e mahani mea. (Isaia 52:11) Ka e he mogo ne vagahau a Mose ki a Koru, kua tuga ke huhu age pehenei a ia, Kua fakateaga lahi kia a koe ke he kotofaaga hau ati kumi foki e koe e feua he tau ekepoa? (Numera 16:9, 10) Ne kaumahala a Koru ke mailoga e lilifu ne mua he fekafekau fakamoli ki a Iehova  ne hagaaki ke he hana fakaholoaga—nakai ke moua taha tuaga mahuiga.—Salamo 84:10.

7. (a) Ne fehagai fefe e Mose a Koru mo e tau tagata hana? (e) Kua fakahiku fefe e fakafualoto ha Koru ke matematekelea?

⁷ Ne uiina e Mose a Koru mo e hana tau tagata ke fakapotopoto ke he fale utafano he pogipogi hake mo e ta mai e tau mena uta afi mo e tau mena fakamanogi. Kua nakai kotofa a Koru mo e hana tau tagata ke poa e tau mena manogi, he nakai ko e tau ekepoa a lautolu. Kaeke o mai a lautolu mo e tau mena uta afi mo e tau mena fakamanogi, to fakakite moli he naia kua manatu agaia e tau tagata nei kua ha ha ia lautolu e hako ke taute e matagahua he tau ekepoa—pete ni kua katoa e po he fekau a lautolu ke manamanatu ki ai. He magaaho ne o atu a lautolu he pogipogi hake, ne fakakite e Iehova hana ita. Ke he tau tagata Reupena, ne “fakamaga ai he kelekele hana gutu mo e folo fua ai a lautolu.” Ko lautolu ne toe, fakalataha mo Koru, kua tugi he afi mai he Atua. (Teutaronome 11:6; Numera 16:16-35; 26:10) Ko e mahani fakatokoluga ha Koru kua takitaki atu ke he fakama lahi—ko e ita he Atua!

Totoko e ‘Loto ke Mahekeheke’

8. Kua maeke fefe e ‘loto ke mahekeheke’ ke kitia he vahaloto he tau Kerisiano?

⁸ Ko e fakamauaga nei ki a Koru ko e hatakiaga ki a tautolu. Ha kua ha ha he tau tagata nakai mitaki katoataoa e ‘loto ke mahekeheke,’ ti kua maeke foki ke kitia i loto he fakapotopotoaga Kerisiano. (Iakopo 4:5) Ke fakatai ki ai, liga manako tuaga lahi a tautolu. Ke tuga a Koru, liga mahekeheke a tautolu ki a lautolu ne moua e tau kotofaaga ne matemate a tautolu ke moua. Po ke liga eke a tautolu ke tuga e Kerisiano he senetenari fakamua ne higoa ko Tioterefe. Ne tuhituhi lahi a ia ke he pule fakaaposetolo, ha kua manako a ia ke pule. Ati tohia mai ai a Ioane “kua fia mua” a Tioterefe.—3 Ioane 9.

9. (a) Ko e heigoa e aga ke he tau matagahua he fakapotopotoaga kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai ai? (e) Ko e heigoa e onoonoaga mitaki ke he kotofaaga ha tautolu i loto he fakaholoaga he Atua?

⁹ Moli, kua nakai hepe ma e Kerisiano ke foli ke he tau matagahua he fakapotopotoaga. Kua fakamalolo e Paulo e foliaga pihia. (1 Timoteo 3:1) Pete ni ia, kua nakai lata a tautolu ke taute e tau kotofaaga ke eke mo fakamailoga he mena moua, ke tuga kua laka hake ke he taha lapa he papahi tokoluga. Manatu, na pehe a Iesu: “Ka fia tagata lahi e taha ia mutolu, kia eke a ia mo fekafekau ha mutolu. Ka manako foki taha ia mutolu ke mua a ia, kia eke a ia mo tupa ha mutolu.” (Mataio 20:26, 27) Ti kua hepe ke mahekeheke ki a lautolu ne loga e tau matagahua, ke tuga kua falanaki e uho ha tautolu ke he “vahega” ha tautolu i loto he fakatokatokaaga. Ne talahau e Iesu: “Ko mutolu oti, ko e matakainaga a mutolu.” (Mataio 23:8) E, pete ko e tau tagata fakailoa po ke tau paionia, kua papatiso fou po kua leva e gahua fakamoli—ko e tau tagata oti ne fekafekau ki a Iehova mo e solu katoa kua uho ke he fakaholoaga hana. (Luka 10:27; 12:6, 7; Kalatia 3:28; Heperu 6:10) Ko e monuina moli naia ke fegahuaaki mo e totou miliona hane fa e ukufakina ke fakagahuahua e fakatonuaga he Tohi Tapu he tau momoui ha lautolu: ‘Kia fakatapulu a mutolu ke he loto holoilalo ko e taha kia taha.’—1 Peteru 5:5.

Apisaloma—Ko e Tagata Ohooho

10. Ko hai a Apisaloma, mo e lali fefe a ia ke moua e fiafia ha lautolu ne o mai ke he patuiki ke moua e fakafiliaga?

¹⁰ Ko e puhala moui he tama tane ke tolu aki he Patuiki ko Tavita, ko Apisaloma, kua foaki e fakaakoaga ke he mahani ohooho. Ko e tagata ohooho lagatau kelea nei kua lali ke moua e fiafia ha lautolu ne o mai ke he patuiki ke moua e fakafiliaga. Fakamua ne talahau e ia kua nakai tokaga a Tavita ke he tau manako ha lautolu. Ati oti e fakamitaki noa hana mo e fakakite hana manatu moli. “Kua fia eke au mo fakafili he motu,” he talahau e Apisaloma, “ke o mai ai kia au e tau tagata oti takitokotaha ne ha i ai e taufetoko po ke mena ke fakafili ai, ti fakafili e au a mutolu mo e tonu.” Ko e iloilo kelea ha Apisaloma kua nakai iloa e kaupaaga. “Ka fakatata mai e tagata ke fakaveli fakafohifo kia ia,” he talahau he Tohi Tapu, “ti fakaolo atu ai e ia hana lima mo e toto atu e ia a ia, mo e figita e ia a ia. Ne eke pihia e Apisaloma kia Isaraela oti ne o age ke he patuiki ke fakafili mena ai.” Ti ko e heigoa e fua? “Ti liliu kehe ai e Apisaloma e tau loto he tau tagata Isaraela.”—2 Samuela 15:1-6.

11. Ne lali fefe a Apisaloma ke fofo e kautu ha Tavita?

 ¹¹ Kua fakamakamaka lahi a Apisaloma ke fofo e kautu he hana matua tane. He lima e tau tau fakamua, ne kelipopo e ia e tama tane uluaki ha Tavita, ko Amanono, ke taui aki e mogo ne tapaki e mahakitaga ha Apisaloma ko Tamara. (2 Samuela 13:28, 29) Ka kua liga manako lahi a Apisaloma he magaaho ia ke he nofoa patuiki, ti kua eke noa e kelipopoaga ha Amanono mo puhala ke uta kehe aki a ia ne fakalavelave. * He taha mena ni, he magaaho kua lata tonu ai, ne taute e Apisaloma e manako hana. Ne fakapuloa e ia hana kautu ke he motu katoa.—2 Samuela 15:10.

12. Fakamaama e puhala ne takitaki atu he mahani fakatokoluga a Apisaloma ke he fakama.

¹² Kua fai magaaho ne kautu ai a Apisaloma, he “tupu lahi e fakafualoto; ha ko e mena au atu he tokologa mau e tau tagata kia Apisaloma.” Ati hola ai e Patuiki ko Tavita ma e moui hana. (2 Samuela 15:12-17) Ka e nakai leva, kua fakaku e feua ha Apisaloma he magaaho ne kelipopo e Ioapo a ia, liti ke he luo, mo e tanu aki e tau maka. Manamanatu la—ko e tagata mahani ohooho nei ne manako ke patuiki kua nakai moua e tanuaga mitaki he mate a ia! * Kua takitaki atu moli he mahani fakatokoluga a Apisaloma ke he fakama.—2 Samuela 18:9-17.

Tiaki e Manako Fulukovi

13. Maeke fefe e agaga ohooho ke tupu he loto he Kerisiano?

¹³ Ko e kautuaga a Apisaloma mo e kaumahala hana kua eke mo fakaakoaga ma tautolu. I loto he lalolagi kelea muikau nei, kua fa mahani e tau tagata ke fakaheke e tau takitaki pule ha lautolu, he lali ke talia fiafia mai a lautolu ki a lautolu ke moua aki e fakamailoga po ke liga ke moua aki ha kotofaaga po ke tuaga mahuiga. He magaaho taha ia ni, liga to palau a lautolu ki a lautolu i lalo hifo ia lautolu, he lali ke moua e fiafia mo e lagomatai ha lautolu. Kaeke nakai fakaeneene a tautolu, to maeke he agaga ohooho pihia ke tupu he loto ha tautolu. Ka kua tupu foki e mena nei ke he falu he senetenari fakamua, ati kua lata ai e tau aposetolo ke poaki e tau hatakiaga malolo ki a lautolu ne pihia.—Kalatia 4:17; 3 Ioane 9, 10.

14. Ko e ha kua lata ia tautolu ke kalo mai he agaga ohooho mo e fakalilifu ne koe a koe?

¹⁴ Kua nakai fai fakaataaga a Iehova i loto he fakatokatokaaga hana ma e tau tagata ne fakahakehake ne lautolu a lautolu mo e lali ke ‘kumi foki ne lautolu ha lautolu a lilifu.’ (Tau Fakatai 25:27) Moli, kua hataki mai e Tohi Tapu: “Kia hehele motu e Iehova e tau laugutu molemole oti kana, mo e alelo kua vagahau fakatokoluga.” (Salamo 12:3) Kua laugutu molemole a Apisaloma. Ne vagahau e ia e tau kupu fakatokoluga ki a lautolu ne manako a ia ke fakafiafia—ke moua aki e tuaga pule malolo. Ke he taha fahi, kua monuina haia a tautolu ke fakalataha mo e tau matakainaga ne muitua ke he fakatonuaga ha Paulo: “Aua neke manatu ha mena mo e fetoko mo e hula noa, ka kia igatia a mutolu mo e manatu he loto fakatokolalo kua mua e faoa oti kia ia.”—Filipi 2:3.

Saulo—Ko e Patuiki Manava Hogohogo

15. Ne fakakite fefe e Saulo a ia he taha magaaho ke mahani fakatokolalo?

¹⁵ He taha magaaho, ko Saulo, ne eke fakahiku mo patuiki a Isaraela, kua fakatokolalo. Kikite la, ke fakatai ki ai, ke he mena ne tupu he vaha fuata lahi hana. He magaaho ne nava e perofeta ko Samuela hagaao ki a ia, ne tali fakatokolalo age a Saulo: “Nakai kia ko e tagata he magafaoa a Peniamina au, ko e magafaoa ne tote ue atu ia Isaraela, ko e haku a magafaoa foki ne muikau kiliiku he tau magafaoa oti a Peniamina? ko e heigoa e mena ne vagahau mai ai e koe e kupu na kia au?”—1 Samuela 9:21.

16. Ko e puhala fe ne fakakite e Saulo e manava hogohogo?

¹⁶ Ka e fakahiku, ne galo noa e fakatokolalo ha Saulo. He felakutaki mo e tau tagata Filisitia, ne fina atu a ia ki Kilikala, ne kua amanaki ke fakatali ai a ia ki a Samuela ke hau ke olelalo ke he Atua aki e tau poa. He magaaho ne nakai hau a Samuela he magaaho ne kotofa ai, ne fakatokoluga a Saulo mo e foaki ne ia e poa huhunu. He  oti laia e poa hana, ne hoko age a Samuela. “Ko e heigoa kia e mena kua eke e koe?” he huhu e Samuela. Ne tali a Saulo: “Ne kitia e au kua mavehevehe fano e motu ha ha ia au, ko koe foki kua nakai hau ke he aho ne kotofa ai . . . ti fakamalolo ai au, mo e eke e au e poa huhunu.”—1 Samuela 13:8-12.

17. (a) He onoonoaga fakamua, ko e ha kua tuga tonuhia e mena ne taute e Saulo? (e) Ko e ha ne akonaki e Iehova a Saulo ha ko e hana manava hogohogo?

¹⁷ He onoono fakamua ki ai, tuga kua tonuhia e mena ne taute e Saulo. Ha ko e mena, kua “apitia,” “fakaatukehe,” mo e vivivivi e tau tagata he Atua ha ko e tuaga matematekelea ha lautolu. (1 Samuela 13:6, 7) Moli, kua nakai hepe ke fakalotomatala he magaaho ka lata ai. * Ka e manatu, na maeke ia Iehova ke totou e tau loto mo e kitia e tau manatu hokulo ha tautolu. (1 Samuela 16:7) Ka kua liga kitia e ia falu mena hagaao ki a Saulo ne kua nakai talahau fakatonu mai i loto he fakamauaga he Tohi Tapu. Ke fakatai ki ai, fakalata ni kua mailoga e Iehova ko e manava hogohogo ha Saulo kua fakaohooho he fakaikaluga. Liga kua hogohogo lahi a Saulo ha ko ia—ko e patuiki a Isaraela katoa—kua fakatali tukua ke he tagata ne kitia e ia ko e perofeta fuakau mo e fa mule! Ke he ha mena ni, ne manatu a Saulo ha kua mahani fakateaga a Samuela, kua hako e mena hana ne taute ti kua fakaheu e tau fakailoaaga maaliali ki a ia. Ko e fua? Ne nakai fakaheke e Samuela e fakalotomatala ha Saulo. Nakai fakaai, ne akonaki e ia a Saulo, he talahau: “Ka ko anei nakai tumau hau a pule . . . ha kua nakai omaoma a koe ke he mena ne poaki mai ai e Iehova kia koe.” (1 Samuela 13:13, 14) Haia, kua liu foki takitaki atu e mahani fakatokoluga ke he fakama.

Puipui Mai he Manava Hogohogo

18, 19. (a) Fakamaama e puhala kua maeke he manava hogohogo ke taute e fekafekau he Atua he vaha fou nei ke mahani fakatokoluga. (e) Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke manatu hagaao ke he fakaholoaga he fakapotopotoaga Kerisiano?

¹⁸ Ko e fakamauaga ke he mahani fakatokoluga ha Saulo kua tohi hifo he Kupu he Atua ma e aoga ha tautolu. (1 Korinito 10:11) Kua mukamuka lahi ia tautolu ke ita ke he tau nakai mitaki katoatoa he tau matakainaga ha tautolu. Ke tuga a Saulo, liga eke a tautolu ke manava hogohogo, he logona hifo kaeke ke taute fakamitaki e tau gahua, kua lata ni ke taute ni e tautolu. Ke fakalata, ke fakatai ki ai, kua iloilo lahi taha matakainaga tane ke he falu puhala fakatokatoka. Kua tomua tumau a ia, taute tuai e tau fakaholoaga he fakapotopotoaga, mo e lotomatala he lauga mo e fakaakoaga. He magaaho taha ia ni, ne fioia e ia kua nakai tatai falu ke he tau puhala matatetotonu hana, ti kua nakai fakai a lautolu ke lauia mitaki ke he mena ne manako a ia. Kua foaki kia he mena nei kia ia e tonu ke manava hogohogo? Kua lata kia a ia ke tuhituhi e tau matakainaga hana, he manatu ka noa mo e tau gahua hana to nakai maeke ha mena mo e lolelole e fakapotopotoaga? Ko e mahani fakatokoluga anei!

¹⁹ Ka ko e heigoa ni ne pipi aki e fakapotopotoaga he tau Kerisiano? Ko e makutu kia he fakatokatokaaga? taute mena mitaki? iloilo lahi? Moli, kua aoga e tau mena nei ke holo mitaki e fakapotopotoaga. (1 Korinito 14:40; Filipi 3:16; 2 Peteru 3:18) Pete ni ia, ne talahau e Iesu to kitia e tau tutaki hana ha ko e feofanaki ha lautolu. (Ioane 13:35) Ko e kakano haia ne mailoga he tau motua fakamoli mo e loto totoka, ko e  fakapotopotoaga nakai ko e pisinisi ne lata ke mao e fakatokatokaaga; ka kua ha ha ai e fuifui ne manako ke leveki fakamitaki. (Isaia 32:1, 2; 40:11) Kua fakaheu he mahani fakatokoluga e matapatu fakaakoaga pihia ati fa mahani ke fua mai e fakafualoto. Ke he taha fahi, kua fakatupu he puhala faka-Atua e mafola.—1 Korinito 14:33; Kalatia 6:16.

20. Ko e heigoa ka kikite ki ai he vala tala ka mui mai?

²⁰ Kua fakakite maaliali mai he tau fakamauaga he Tohi Tapu ki a Koru, Apisaloma, mo Saulo e mahani fakatokoluga ne takitaki atu ke he fakama, tuga ne talahau he Tau Fakatai 11:2. Ka kua lafi mai he kupu Tohi Tapu ia ni: “Ka e ha ha i ai e iloilo kia lautolu kua fakatokolalo.” Ko e heigoa e fakatokolalo? Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga mai he Tohi Tapu ka lagomatai ke fakakikila e fua nei, mo e maeke fefe a tautolu ke fakakite e fakatokolalo he vaha nei? Ko e tau huhu nei ka kikite ki ai he vala tala ka mui mai.

[Tau Matahui Tala]

Manatu Nakai e Koe?

• Ko e heigoa e mahani fakatokoluga?

• Maeke fefe he mahekeheke ke taute a Koru ke mahani fakatokoluga?

• Ko e heigoa ne ako e tautolu mai he fakamauaga he tagata ohooho ko Apisaloma?

• Maeke fefe a tautolu ke kalo mai he agaga manava hogohogo ne fakakite e Saulo?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakatino he lau 20]

Ne manava hogohogo a Saulo ti taute e mahani fakatokoluga