Skip to content

Skip to table of contents

Ha Tautolu a Tufaaga Uho—Ko e Heigoa e Kakano ki a Koe?

Ha Tautolu a Tufaaga Uho—Ko e Heigoa e Kakano ki a Koe?

Ha Tautolu a Tufaaga Uho​—Ko e Heigoa e Kakano ki a Koe?

“O mai a, ko mutolu kua fakamonuina he haku a Matua, kia eke ma mutolu, e kautu kua taute ma mutolu, ka e nakaila fakave e lalolagi.”—MATAIO 25:34.

1. Ko e heigoa e tau mena ne moua he tau tagata ke eke mo tufaaga?

KUA ha ha he tau tagata oti e tau mena ne moua e lautolu. Liga moua he falu e monuina ke he puhala moui mauokafua. Ma e falu ko e moui nofogati. He falu mena tupu, ko e atuhau fakamua, ha ko e mena ne tupu po ke logona e lautolu, ne fakaholo age e tufaaga vihiatia mahaki ke he taha matakau fakamotu. Ka kua fai mena ne ha ha ia tautolu oti kana. Kua moua e tautolu oti mai he tagata fakamua, ko Atamu, e tufaaga he hala. Kua fakahiku e tufaaga ia ke he mate.—Fakamatalaaga 9:2, 10; Roma 5:12.

2, 3. Ko e heigoa e tufaaga ne taute e Iehova he kamataaga ma e ohi ha Atamu mo Eva, ti ko e ha ne nakai moua ai e laua?

2 Ko Iehova, ko e Matua fakaalofa he lagi, ne foaki he kamataaga ke he tau tagata e tufaaga kehe lahi—ko e moui mitaki katoatoa tukulagi he Parataiso. Kua foaki ke he tau matua fakamua ha tautolu, ko Atamu mo Eva, e kamataaga mitaki katoatoa mo e nakai hala. Ne age e Iehova ko e Atua e palaneta Lalolagi mo mena fakaalofa ma e tagata. (Salamo 115:16) Ne foaki e ia e kaina ko Etena mo fifitakiaga ke taute pihia e lalolagi katoa ti fakatokatoka ki mua he tau matua fakamua ha tautolu e kotofaaga homo ue atu mo e fulufuluola. Kua lata ia laua ke fanafanau e tau tama, leveki e lalolagi mo e tau akau kehekehe mo e tau manu oti kana i ai, mo e fakalaulahi e katofia Parataiso ke he lalolagi katoa. (Kenese 1:28; 2:8, 9, 15) To fakalataha foki e ohi ha laua ke he mena nei. Ko e tufaaga mitaki lahi ha ia ke fakaholo age ki a lautolu!

3 Ka e, ke olioli e lautolu e tau mena oti nei, kua lata ia Atamu mo Eva mo e ohi ha laua ke moua e fakafetuiaga mitaki mo e Atua. Kua lata ai a laua ke ofania mo e omaoma ki a Iehova, ka kua mahala a Atamu mo Eva ke fakaaue ke he mena ne tuku age he Atua ki a laua ati fakaheu ai e poakiaga hana. Ne galo ai ia laua e kaina Parataiso ha laua mo e tau amaamanakiaga monuina ne fakatokatoka he Atua ki mua ha laua. Ti ko e mena ia, kua nakai maeke ia laua ke fakaholo atu e tau mena nei ke he ohi ha laua.—Kenese 2:16, 17; 3:1-24.

4. Maeke fefe a tautolu ke moua e tufaaga ne fakatikai e Atamu?

4 Ha ko e fakaalofa hofihofi noa, ne taute e Iehova e foakiaga ke maeke he ohi ha Atamu mo Eva ke moua e tufaaga ne fakatikai e Atamu. Fefe? He magaaho kotofa ni he Atua, ko e Tama ni hana, ko Iesu Keriso, ne foaki e ia hana moui mitaki katoatoa ma e ohi ha Atamu. Ha ko e mena nei ne fakatau e Keriso a lautolu oti. Pete ni ia, kua nakai amanaki ni ti moua e lautolu e tufaaga. Kua lata ia lautolu ke moua e tuaga fiafia mo e Atua, ko e mena ka moua ni e lautolu he fakagahuahua e tua ke he uho he poa lukutoto a Iesu mo e he fakatata e tua ia he loto omaoma. (Ioane 3:16, 36; 1 Timoteo 2:5, 6; Heperu 2:9; 5:9) Fakakite nakai he puhala moui hau e loto fakaaue ma e foakiaga ia?

Ko e Tufaaga ne Fakaholo Mai he Puhala ia Aperahamo

5. Fakakite fefe e Aperahamo e loto fakaaue ma e hana fakafetuiaga mo Iehova?

5 He taute e ia hana finagalo ma e lalolagi, ne fehagai a Iehova ki a Aperahamo ke he puhala pauaki. Ne poaki e ia ke he tagata tua fakamoli ia ke toka hifo hana motu mo e finatu ke he motu ne fakakite age he Atua ki a ia. Ne omaoma fakamakai a Aperahamo. He mole e nofo a Aperahamo i ai, ne talahau e Iehova to moua he ohi a Aperahamo, nakai ko Aperahamo, e motu ke eke mo tufaaga. (Kenese 12:1, 2, 7) Ka e fefe mogoia a Aperahamo? Nukua fakamakai a ia ke fekafekau ki a Iehova ke he ha mena ni mo e puhala fe ni ne fekau he Atua a ia ke moua ai he ohi hana e tufaaga ha lautolu. Ne fekafekau a Aperahamo ki a Iehova he motu nakai ko e hana ke 100 e tau tau, ato hoko e mate hana. (Kenese 12:4; 25:8-10) To taute pihia nakai e koe? Ne talahau e Iehova ko Aperahamo ko e “kapitiga” hana.—Isaia 41:8.

6. (a) Ko e heigoa ne fakatata e Aperahamo he fakamakai hana ke poa hana tama? (e) Ko e heigoa e tufaaga uho kua lata ia Aperahamo ke fakaholo age ke he ohi hana?

6 Ne fakatali a Aperahamo ke he tau tau loga ke fai tama, ko Isaako, ne fakahelehele e ia. He magaaho ne fuata ai e tama, ne hataki e Iehova a Aperahamo ke uta e tama mo e poa a ia. Ne nakai iloa e Aperahamo nukua fakatata ne fai e ia e mena ka taute ni he Atua he foaki hana Tama mo lukutoto; ka kua omaoma a ia mo e hokotia hane fai ke poa a Isaako, mogoia ni ne taofi he agelu ha Iehova a ia. (Kenese 22:9-14) Kua fita he talahau e Iehova ko e tau maveheaga hana ki a Aperahamo to fakamoli he puhala ia Isaako. Ti ko e mena ia, ne ha ha ia Aperahamo e tua maaliali, ti ka lata, to liuaki mai he Atua a Isaako he mate, pete ni kua nakala taute ha mena pihia fakamua. (Kenese 17:15-18; Heperu 11:17-19) Ha kua nakai taofi foki e Aperahamo hana tama, ne fakapuloa e Iehova: “Ko e hau a fanau foki ke monuina ai e tau motu oti kana he lalolagi.” (Kenese 22:15-18) Kua fakakite he mena nei ko e Tega ne totoku ia Kenese 3:15 (NW), ko e laveakiaga faka-Mesia, to hau ai he puhala he matohiaga a Aperahamo. Ko e tufaaga uho ha ia ke fakaholo atu!

7. Fakakite fefe e Aperahamo, Isaako, mo Iakopo e loto fakaaue ma e tufaaga ha lautolu?

7 Ne nakai iloa e Aperahamo e kakano he mena ne taute e Iehova he magaaho ia; nakai iloa foki he tama hana ko Isaako po ke mokopuna hana ko Iakopo, ne eke mo “ohi fakalataha mo ia he talahauaga taha.” Ka kua mauokafua oti a lautolu ki a Iehova. Ne nakai fakapiki atu a lautolu ke he ha kautu-maaga he motu ha kua tatali a lautolu ke he taha mena mitaki—ko e “māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia.” (Heperu 11:8-10, 13-16) Ka kua nakai loto fakaaue e ohi katoa ha Aperahamo ke he uho he tufaaga ka moua he puhala ia Aperahamo.

Falu ne Fakaheu e Tufaaga

8. Fakakite fefe e Esau kua nakai fakaaue a ia ke he uho he tufaaga hana?

8 Ko Esau, ko e tama tane uluaki ha Isaako, ne mahala ke tokiofa hana tufaaga he uluaki. Kua nakai fakaaue a ia ke he tau mena tapu. Ti he taha aho ne matehoge a Esau, ti fakafua e ia e tonu hana ko e tama uluaki ke he tehina hana, ko Iakopo. Ma e heigoa? Ke tautui aki e kai areto mo e atasemo tunu! (Kenese 25:29-34; Heperu 12:14-17) Ko e motu ne mavehe he Atua ki a Aperahamo to fakamoli he tau hakega mai ia Iakopo, ko ia ne hiki he Atua e higoa ki a Isaraela. Ko e heigoa e tau tutuaga ne hafagi he tufaaga ia ki a lautolu?

9. Ha ko e tufaaga fakaagaga ha lautolu, ko e heigoa e laveakiaga ne fakafita ki ai e ohi ha Iakopo, po ko Isaraela?

9 He magahala he hoge, ne hiki a Iakopo mo e hana magafaoa ki Aikupito. He kavi ia ne tupu fakahaga a lautolu mo e lahi e tokologa, ka kua eke foki a lautolu mo tau tupa. Pete he pihia, kua nakai nimo e Iehova hana maveheaga mo Aperahamo. He magaaho kotofa ni he Atua, ne laveaki e ia e fanau Isaraela mai he liliaga mo e tala age ki a lautolu to ta mai e ia a lautolu ke he “motu ne tafe ai e puke huhu mo e meli,” ko e motu ne mavehe e ia ki a Aperahamo.—Esoto 3:7, 8; Kenese 15:18-21.

10. He Mouga ko Sinai, ko e heigoa e tau mena ofoofogia ne tutupu he matutaki atu ke he tufaaga he fanau a Isaraela?

10 He o atu e fanau Isaraela ke he Motu he Maveheaga, ne fakapotopoto e Iehova a lautolu ke he Mouga ko Sinai. Ne tala age ai a ia ki a lautolu: “Kaeke ke fanogonogo fakamakutu a mutolu ke he haku tau kupu mo e omaoma ke he haku a maveheaga, ti eke ni a mutolu mo koloa uho maku, ke mua ke he tau motu oti, ha ko e haku ni e lalolagi oti. To eke ni a mutolu maku mo kautu he tau ekepoa, mo e motu tapu.” (Esoto 19:5, 6) He kua talia agataha mo e fakalataha ai e tau tagata ke he mena nei, ne foaki e Iehova ki a lautolu e Fakatufono hana—ko e mena ne nakaila taute e ia ke he ha tagata.—Salamo 147:19, 20.

11. Ko e heigoa falu mena uho ne putoia ke he tufaaga fakaagaga he fanau a Isaraela?

11 Ko e tufaaga fakaagaga ha ia ne moua he motu fou ia! Kua tapuaki a lautolu ke he Atua moli tokotaha. Kua laveaki mai e ia a lautolu i Aikupito mo e kitia mata e tau mena tutupu ofoofogia he magaaho ne foaki age e Fakatufono he Mouga ko Sinai. Kua mahuiga lahi foki e tufaaga ha lautolu he moua foki e lautolu he puhala he tau perofeta e “tau kupu he Atua.” (Roma 3:1, 2) Kua fifili e Iehova a lautolu ke eke mo tau fakamoli hana. (Isaia 43:10-12) Ko e Tega faka-Mesia to hoko mai he motu ha lautolu. Kua tuhi atu e Fakatufono ki a ia, to fakakite a ia, ti kua lata ke lagomatai a lautolu ke fakaaue ke he manako ha lautolu ki a ia. (Kalatia 3:19, 24) Mua atu, to tuku age ki a lautolu e tuaga ke fekafekau fakalataha mo e Tega faka-Mesia ko e tau ekepoa he kautu mo e motu tapu.—Roma 9:4, 5.

12. Pete kua huhu atu a lautolu ke he Motu he Maveheaga, ko e heigoa ne kaumahala e tau Isaraela ke mailoga? Ko e ha?

12 Moli ke he hana maveheaga, ne takitaki e Iehova e tau Isaraela ke he Motu he Maveheaga. Ka e tuga ne fakamaama he aposetolo ko Paulo he magaaho fakamui, ha ko e kaumahala ha lautolu ke tua, ne nakai eke moli e motu ia mo motu “he okiokihaga.” Ko e tau tagata, ne nakai huhu atu a lautolu ke he “okiokihaga he Atua” ha kua kaumahala a lautolu ke mailoga mo e gahua ke fakatatai mo e kakano he aho okiokihaga ni he Atua, ne kamata he mole e tufugatiaga a Atamu mo Eva.—Heperu 4:3-10.

13. He kaumahala ke fakaaue e tufaaga fakaagaga ha lautolu, ko e heigoa ne fakatikai e Isaraela ko e motu?

13 Kua lata ke fakakatoatoa mai i Isaraela moli e numera ha lautolu ka fakalataha mo e Mesia ke he hana Kautu he lagi ko e kautu he tau ekepoa, mo e motu tapu. Ka kua nakai fakaaue a lautolu ke he tufaaga uho ha lautolu. Ne tokofiha ni e tau Isaraela moli ne talia e Mesia he magaaho ne hau a ia. Ko e fua, ko e numera tote ni ne putoia ke he kautu he tau ekepoa ne talahau tuai. Kua uta kehe ai e Kautu mai ia Isaraela moli mo e “age ke he taha motu ke ta mai ai e tau fua hana.” (Mataio 21:43) Ko e motu fe a ia?

Ko e Tufaaga i Luga he Lagi

14, 15. (a) He mole e mate a Iesu, ne kamata fefe e tau motu ke monuina he kakano he “tega” ha Aperahamo? (e) Ko e heigoa e tufaaga ne moua e lautolu he “Isaraela he Atua”?

14 Ko e motu ne age e Kautu ki ai ko “Isaraela he Atua,” ko Isaraela fakaagaga, ko e tau tutaki 144,000 ha Iesu ne fanau he agaga. (Kalatia 6:16; Fakakiteaga 5:9, 10; 14:1-3) Ko e falu he 144,000 ia ko e tau Iutaia moli, ka e laulahi mai he tau Motu Kehe. He puhala ia, ne mavehe e Iehova ki a Aperahamo, to fakamonuina e tau motu oti he puhala he [“tega,” NW] hana. (Gahua 3:25, 26; Kalatia 3:8, 9) He fakamoliaga fakamua ia, ne fakauku ai e tau tagata he tau motu aki e agaga tapu mo e hiki e Iehova ko e Atua mo tau tama fakaagaga, ko e tau matakainaga ha Iesu Keriso. Ati eke ai foki a lautolu mo vala ke ua aki he [“tega,” NW].—Kalatia 3:28, 29.

15 Fakamua to mate a ia, ne fakakite age e Iesu ke he tau tagata Iutaia ka fakalataha ke he motu fou ia e maveheaga fou, ka fakamoli he toto hana. He matapatu ke he tua ha lautolu ke he poa aoga ia, ko lautolu ne uta ke he maveheaga ka taute ai ke “fakakatoatoa ai tukulagi.” (Heperu 10:14-18) Kua lata a lautolu ke “talahaua tututonu” mo e fakamagalo e tau hala ha lautolu. (1 Korinito 6:11) Ti, he kakano ia kua tuga a Atamu a lautolu fakamua to hala a ia. Ka kua nakai nonofo a lautolu nei he lalolagi parataiso. Ne tala age a Iesu ki a lautolu kua fano a ia ke taute taha mena ke nonofo ai a lautolu he lagi. (Ioane 14:2, 3) Ne toka e lautolu e amaamanakiaga he lalolagi ke moua e ‘tufaaga ne toka ma lautolu he lagi.’ (1 Peteru 1:4) Ko e heigoa ne taute e lautolu i ai? Ne fakamaama e Iesu: ‘Ne kotofa e au kia mutolu e kautu.’—Luka 22:29.

16. Ko e heigoa e kotofaaga homo ue atu he fekafekauaga ne ha ha i mua ma e tau Kerisiano fakauku?

16 Mai he lagi, ko lautolu ka pule mo Keriso ka lagomatai, mai he falu mena foki, ke uta kehe mai he lalolagi e tau vala oti he fakafualoto ke he pule katoatoa a Iehova. (Fakakiteaga 2:26, 27) Ko e vala ke ua aki he tega fakaagaga ha Aperahamo, to fakalataha a lautolu ke ta mai e monuina he moui mitaki katoatoa ke he tau tagata oti he tau motu. (Roma 8:17-21) Ko e tufaaga uho ha ia ne moua e lautolu!—Efeso 1:16-18.

17. Ko e heigoa e vala he ha lautolu a tufaaga ne olioli he tau Kerisiano fakauku he nonofo agaia he lalolagi?

17 Ka ko e tufaaga he tau tutaki fakauku ha Iesu kua nakai ni he vaha anoiha. Ke he puhala ne nakai maeke he taha tagata, ne lagomatai e Iesu a lautolu ke iloa a Iehova, ko e Atua moli tokotaha. (Mataio 11:27; Ioane 17:3, 26) Ke he tau kupu mo e fakafifitakiaga, ne fakaako e ia ki a lautolu e kakano ke ‘tua kia Iehova’ mo e heigoa ne putoia ke he omaoma ki a Iehova. (Heperu 2:13; 5:7-9) Ne tuku age e Iesu ki a lautolu e iloilo ke he kupu moli ne hagaao ke he finagalo he Atua mo e fakamoli ki a lautolu to takitaki he agaga tapu a lautolu ke he maama katoatoa ki ai. (Ioane 14:24-26) Ne peehi e ia ke he tau manamanatuaga mo e tau loto ha lautolu e aoga he Kautu he Atua. (Mataio 6:10, 33) Ne tuku age foki e Iesu ki a lautolu e kotofaaga ke fakamatala mo e ke taute tutaki he tau tagata i Ierusalema, Iutaia, Samaria, mo e tau fahi mamao he lalolagi.—Mataio 24:14; 28:19, 20; Gahua 1:8.

Ko e Tufaaga Uho ma e Moto Tagata Tokologa

18. Ko e puhala fe kua fakamoli ai e maveheaga a Iehova ke monuina e tau motu oti kana he puhala he “tega” ha Aperahamo, he vaha nei?

18 Tuga ni, ko e numera katoatoa he Isaraela fakaagaga, ko e “fuifui mamoe gahoa” he tau hakega he Kautu, kua fita he fifili. (Luka 12:32) Kua hogofulu e tau atu tau he mogonei, ne fa e hagaaki a Iehova ke fakapotopoto e moto tagata tokologa mai he tau motu oti. Ti, ko e maveheaga a Iehova ki a Aperahamo ke monuina e tau motu oti he puhala he “tega” hana kua fakamoli ke he puhala lahi. Olioli lahi ai, ko lautolu nei ne fakamonuina kua foaki foki ki a Iehova e fekafekauaga tapu mo e mailoga ko e fakamouiaga ha lautolu kua falanaki ke he tua ke he Punua Mamoe he Atua, ko Iesu Keriso. (Fakakiteaga 7:9, 10) Kua talia nakai e koe e uiina mahuiga ia ha Iehova ke eke mo vala he matakau fiafia ia?

19. Ko e heigoa e tufaaga ne mamata atu ki ai a lautolu he motu nukua monuina he mogonei?

19 Ko e heigoa e tufaaga uho kua foaki atu e Iehova ki a lautolu ne kehe mai he fuifui mamoe gahoa? Nakai, ai ko e tufaaga ke he lagi. Ka ko e tufaaga ne lata ia Atamu ke fakaholo age ke he ohi hana—ko e amaamanakiaga he moui mitaki katoatoa tukulagi he parataiso ka ufia fakahaga ke he lalolagi katoa. To eke ai mo lalolagi “ka nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekelea; ha kua mole atu e tau mena fakamua.” (Fakakiteaga 21:4) Ti, ko koe mogoia ne talahau ki ai e Kupu omoi he agaga he Atua: “Kia tua a koe kia Iehova, mo e eke e mahani mitaki, kia nofo ai a koe ke he motu, mo e kai e fakamoli. Kia fiafia a koe kia Iehova, ti foaki mai ai e ia kia koe e tau mena kua manako ki ai hāu a loto. Toe tote, ti nakai ha i ai e tagata mahani kelea . . . Ka ko e tau tagata mahani molu, to eke ma lautolu e motu; ti fakafiafia foki e lautolu a lautolu ha ko e monuina kua lahi. To eke ni e motu ma e tau tagata tututonu, to nonofo muatua ai a lautolu.”—Salamo 37:3, 4, 10, 11, 29.

20. Maeke fefe e ‘tau mamoe kehe’ ke olioli lahi ke he tufaaga fakaagaga he tau Kerisiano fakauku?

20 Ko e tufaaga he ‘tau mamoe kehe’ ha Iesu kua haia he lalolagi he Kautu he lagi. (Ioane 10:16a) Pete ni kua nakai ha ha a lautolu he lagi, ko e tufaaga fakaagaga loga ne olioli e lautolu ne fakauku kua fakaholo mai ki a lautolu. Ko e puhala mai he matakau fakapotopoto ha lautolu ne fakauku, ko e “fekafekau fakamoli mo e loto matala,” ati hafagi ai ke he tau mamoe kehe e maama he tau maveheaga uho ne tokai he Kupu he Atua. (Mataio 24:45-47; 25:34) Fakalataha ai, nukua iloa mo e tapuaki e lautolu ne fakauku mo e tau mamoe kehe e Atua moli tokotaha, ko Iehova. (Ioane 17:20, 21) Fakalataha, nukua fakaaue a lautolu ke he Atua ma e uho he poa lukutoto a Iesu. Kua fekafekau auloa a lautolu mo fuifui mamoe taha i lalo he Leveki Mamoe taha, ko Iesu Keriso. (Ioane 10:16e) Ko lautolu oti ha he fematakainagaaki fakahelehele he lalolagi katoa. Kua gahua auloa a lautolu ke he kotofaaga ha ko e Tau Fakamoli a Iehova mo e he Kautu hana. E, kaeke ko e fekafekau tukulele mo e papatiso ha Iehova a koe, kua putoia oti e tau mena nei ke he tufaaga fakaagaga hau.

21, 22. Maeke fefe a tautolu oti ke fakakite kua fakahelehele e tautolu e tufaaga fakaagaga ha tautolu?

21 Kua uho fefe e tufaaga fakaagaga nei ki a koe? Kua tokiofa nakai e koe ke taute e finagalo he Atua mo mena ne mua e aoga he moui hau? Ke fakamoli e mena ia, fanogonogo nakai a koe ke he fakatonuaga he Kupu hana mo e he fakatokatokaaga hana ke finatu tumau ke he tau feleveiaaga oti he fakapotopotoaga Kerisiano? (Heperu 10:24, 25) Kua uho lahi nakai e tufaaga ia ki a koe ke fakatumau a koe ke fekafekau ke he Atua pete ni ko e tau mena uka? Kua malolo lahi nakai e loto fakaaue hau ke fakamalolo a koe ke totoko ha kamatamata ke tutuli e puhala ka liga takitaki atu ke fakatikai ai?

22 Kia fakahelehele e tautolu oti e tufaaga fakaagaga ne mai he Atua ki a tautolu. He mamata atu a tautolu ke he Parataiso i mua, kia fakakatoatoa atu a tautolu ke he tau kotofaaga fakaagaga ne mai e Iehova ki a tautolu he mogonei. He ati takai moli e tau momoui ha tautolu he fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova, kua fakakite moli ai e tautolu e uho lahi he tufaaga ne mai he Atua ki a tautolu. Kia fakalataha a tautolu mo lautolu ne talahau: “Haku Atua na e, ko e Patuiki, to fakaheke atu au kia koe; to fakamonu atu au ke he hāu a higoa tukulagi tukumuitea.”—Salamo 145:1.

Fakamaama Fefe e Koe?

• Kaeke fakamoli a Atamu ke he Atua, ko e heigoa e tufaaga ka fakaholo mai e ia ki a tautolu?

• Fehagai fefe e ohi ha Aperahamo ke he tufaaga ne ha ha ia lautolu?

• Ko e heigoa ne putoia ke he tufaaga he tau tutaki fakauku ha Keriso?

• Ko e heigoa e tufaaga he moto tagata tokologa, mo e maeke fefe ia lautolu ke fakakite e loto fakaaue moli ha lautolu ki ai?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Tau Fakatino he lau 30]

Ne moua he ohi ha Aperahamo e maveheaga he tufaaga uho