Tau Poa kua Fakafiafia e Atua
Tau Poa kua Fakafiafia e Atua
“Ha kua kotofa e tau ekepoa ne mua oti ke eke e tau poa mo e tau poa tamate.”—HEPERU 8:3.
1. Ko e ha kua logona he tau tagata e lata ke fuluhi atu ke he Atua?
“KE POA kua tuga ni ko e aga ‘pauaki’ he tagata ke liogi; ko e taha ke fakakite aki e logonaaga hana hagaao ki a ia ni, ko e taha ke fakakite e ia e logonaaga ni hana hagaao ke he Atua,” he tohi he tagata fakamauaga tuai he Tohi Tapu, ko Alfred Edersheim. Tali mai he magaaho ne hu mai e hala ke he lalolagi, kua ta mai e mamahi he agahala, vevehe kehe mai he Atua, mo e nakai aoga. Ko e totoka mai he tau logonaaga nei kua lata. Kua mukamuka ke maama ka logona he tau tagata a lautolu he tuaga matematekelea lahi pihia, kua logona e lautolu e lata ke fuluhi atu ke he Atua ma e lagomatai.—Roma 5:12.
2. Ko e heigoa e fakamauaga he tau poa fakamua ke he Atua kua moua e tautolu he Tohi Tapu?
2 Ko e fakamauaga fakamua he Tohi Tapu he tau poa ne taute ke he Atua kua hagaao ki a Kaino mo Apelu. Totou e tautolu: “Kua hoko atu ke he katoatoa he tau aho, ti ta atu ai e Kaino e tau fua he fonua mo poa kia Iehova. Ka ko Apelu kua ta atu e ia e tau punua uluaki he hana fuifui mamoe, mo e tau mena gako i ai.” (Kenese 4:3, 4) Holo atu ai, moua e tautolu ko Noa, kua fakahao he Atua mai he Fakapukeaga lahi ne moumou e hau kelea he hana vaha, nukua omoi “ke eke aki e tau poa huhunu ke he fatapoa” ki a Iehova. (Kenese 8:20) Loga ke he tau magaaho, ko e fekafekau tua fakamoli mo e kapitiga he Atua ko Aperahamo, ne omoi he tau maveheaga mo e tau monuina he Atua, ne ‘ati e fatapoa mo e ui atu ai ke he higoa a Iehova.’ (Kenese 12:8; 13:3, 4, 18) Fakamui, ne feleveia a Aperahamo mo e kamatamata lahi mahaki he tua hana he magaaho ne tala age a Iehova ki a ia ke poa e tama tane hana ko Isaako mo poa huhunu. (Kenese 22:1-14) Ko e tau fakamauaga nei, pete kua kuku, ne foaki fakalahi e maama ke he vala tala he poa, ka kitia e tautolu mogonei.
3. Ko e heigoa e gahua he tau poa kua gahuahua he tapuakiaga?
3 Mai he tau mena nei mo e falu fakamauaga he Tohi Tapu, kua mahino ai ko e foaki he puhala he poa ko e vala aoga lahi he tapuakiaga, nukua leva tigahau ato foaki e Iehova e tau fakatufono pauaki hagaao ki ai. Fakatatai ai mo e mena ia, taha e tohi fakamoli ne fakamaama e “poa” ko e “veveheaga fakalotu ke he mena kua foaki ke he atua ke maeke ke fakakatoatoa, tumau, po ke liuaki mai e fakafetuiaga fiafia he tagata ke he tau mena tapu.” Ka e ta mai he mena nei falu huhu aoga ke manamanatu fakalahi a tautolu ki ai, tuga nai: Kua lata he ha e poa ke he tapuakiaga? Ko e heigoa e tau poa kua talia ke he Atua? Ti ko e heigoa e kakano he tau poa i tuai ma tautolu he vaha nei?
Kua Lata he Ha e Poa?
4. Ko e heigoa e fua he magaaho ne hala a laua ko Atamu mo Eva?
4 He magaaho ne hala a Atamu, na taute pauaki ni e ia. Ko e uta mo e kai e ia e fua he akau he iloilo he mitaki mo e kelea ko e gahua taute pauaki he liuliu. Ko e fakahala he liuliu ia ko e mate, tuga he talahau fakamaaliali he Atua: “Ko e aho ka kai ai e koe to mate ai ni a koe.” (Kenese 2:17) Ne totogi ni e Atamu mo Eva he magaaho fakamui e palepale he hala—kua mamate a laua.—Kenese 3:19; 5:3-5.
5. Ko e ha ne fakailoilo ai a Iehova ke lata mo e hologa a Atamu, ti ko e heigoa ne taute e Ia ma lautolu?
5 Ka e kua mogoia e tau hologa a Atamu? Ha kua agahala mo e nakai mitaki katoatoa mai ia Atamu, kua putoia fakalataha a lautolu ke he vevehe kehe pihia mai he Atua, nakai fai aoga, mo e mate ne moua he hoa fakamua. (Roma 5:14) Pete ia, ko Iehova ko e Atua nakai ni he fakafili tonu mo e malolo ka e pihia foki—mahomo atu—ke he fakaalofa. (1 Ioane 4:8, 16) Ti kua fakailoilo a ia ke fakamaulu e vahaloto ia. He mole e talahauaga “ko e mate ko e palepale ia he hala,” kua holo atu e Tohi Tapu ke talahau, “ka ko e moui tukulagi ko e mena foaki noa mai he Atua haia, ke he Iki ha tautolu ko Keriso Iesu.”—Roma 6:23.
6. Ko e heigoa e finagalo a Iehova hagaao ke he kelea ne taute he hala a Atamu?
6 Ko e mena ne taute fakahiku e Iehova ko e Atua ke fakaaoga fakamitaki e poa ia ko e foaki taha mena ke uufi aki e galo ne fua mai he hala a Atamu. Ko e kupu Heperu, ka·pharʹ ne liga kakano fakamua ai kua “uufi” po ke liga “tatafi kehe,” ti fakaliliu foki ko e “fakafeiloaga.” * Ke he falu kupu, kua foaki e Iehova e tau koloa kua lata ke uufi aki e hala ne moua mai ia Atamu mo e tatafi kehe e malona ne fua mai ke maeke ia lautolu kua lata ma e poa ia ke vevehe kehe mai he fakahala he hala mo e mate.—Roma 8:21.
7. (a) Ko e heigoa e amaamanakiaga ne foaki he fakahala he Atua ki a Satani? (e) Ko e heigoa e totogi kua lata ke moua ma e fakatoka maiaga he tagata he hala mo e mate?
7 Ko e amaamanakiaga he fakatokanoa mai he tupa he hala mo e mate ne hagaaki he mole laia e agahala he hoa fakamua. He fakakite e fakahala ha Satani, ne hukui he gata, ne talahau e Iehova: “Mo e to tuku e au e faitaua ke he vahaloto hau mo e fifine, mo e vahaloto he hau a tega mo e hana tega. To fakaunoko e ia a koe i loto he ulu mo e to fakaunoko e koe a ia i loto he muihui.” (Kenese 3:15, NW) He talahauaga fakaperofeta ia, ko e kave he amaamanakiaga kua pa mai ma lautolu ka tua ke he maveheaga ia. Ka e, ha ha i ai e totogi ke lata mo e fakatoka maiaga ia. Ko e Tega he maveheaga na nakai hau ni mo e moumou a Satani; kua fakaunoko e Tega ke he muihui, ko e pehe a ia, kua lata ke mamahi ke he mate, nakai tukulagi.
8. (a) Fakahiku fefe a Kaino ke eke mo fakaita? (e) Ko e fakamoli he ha e poa a Apelu ke eke mo taliaaga ke he fofoga he Atua?
8 Nakai fakauaua ai na manamanatu lahi a Atamu mo Eva ke kitia e Tega he maveheaga. He magaaho ne fanau a Eva ke he tama tane fakamua hana ko Kaino, ne fakapuloa e ia: “Kua moua tuai e au e tagata mai ia Iehova.” (Kenese 4:1) Manamanatu kia a ia liga to eke e tama tane hana mo Tega? Kua manamanatu pihia a ia po ke nakai, ko Kaino, fakalataha mo e hana tau mena foaki, ne moli ke fakaita. He taha fahi, ko e matakainaga hana ko Apelu ne fakakite e tua ke he maveheaga he Atua ti omoi ke foaki falu he tau manu uluaki hana mo poa ki a Iehova. Totou e tautolu: “Ko e tua ne ta age ai ke he Atua e Apelu e poa kua mua he mitaki ke he poa a Kaino, ko e mena ia kua talahaua ai kua tututonu a ia.”—Heperu 11:4.
9. (a) Tua a Apelu ke he heigoa, ti fakakite fefe e ia? (e) Ko e heigoa ne fakakatoatoa he poa ha Apelu?
9 Ko e tua ha Apelu ne nakai ko e tua noa ni ke he Atua, nukua ha ha pihia foki ia Kaino. Ha ha ia Apelu e tua ke he maveheaga he Atua ke he Tega ka ta mai e fakamouiaga ke he tau tagata tua fakamoli. Nakai fakakite ki a ia e puhala ka fakagahua ai e mena ia, ka ko e maveheaga he Atua kua fakamataala aki a Apelu to fai tagata ke fakaunoko e muihui. E, fakahiku e ia ko e toto ka lata ke liligi—ko e matapatu manatu haia he poa. Ne foaki e Apelu e poa ne putoia ai e moui mo e toto ke he Punaaga he moui, tuga ko e fakamailoga he manako lahi hana ki ai mo e kau fakalataha ke he mailogaaga he maveheaga a Iehova. Ko e fakakiteaga nei he tua ne taute e poa ha Apelu ke fakafiafia ki a Iehova, ke he fakamailoga ia, ne fakakite e alito he poa—ko e puhala he tau tagata hala ka o atu ke he Atua ke moua hana taliaaga.—Kenese 4:4; Heperu 11:1, 6.
10. Fakamaali fefe e aoga he poa ne ole e Iehova ki a Aperahamo ke poa a Isaako?
10 Ko e aoga ue atu he poa ne taute e hikiaga maaliali he magaaho ne poaki e Iehova ki a Aperahamo ke foaki hana tama tane ko Isaako mo poa huhunu. Pete ni kua nakai fakakite moli e poa ia, kua eke ia mo fakatino he mena ka taute e Iehova he magaaho fakamui—he foaki hana Tama fuataha ko e poa mua ue atu ke maeke ke fakakatoatoa Hana finagalo ke he tau tagata. (Ioane 3:16) Fakalataha mo e tau poa mo e tau mena foaki he Fakatufono faka-Mose, ne fakatokatoka e Iehova e tau puhala fakaperofeta ke fakaako hana tau tagata fifili aki e tau mena kua lata ia lautolu ke taute ke moua e fakamagaloaga ma e tau hala ha lautolu mo e ke fakamalolo e amaamanakiaga ha lautolu ma e fakamouiaga. Ko e heigoa kua ako mai e tautolu he tau mena nei?
Tau Poa ne Talia ki a Iehova
11. Ko e heigoa e tau veveheaga ne ua he tau poa ne taute he ekepoa ne mua a Isaraela, mo e ko e heigoa e kakano?
11 “Kua kotofa e tau ekepoa ne mua oti ke eke e tau poa mo e tau poa tamate,” he talahau he aposetolo ko Paulo. (Heperu 8:3) Mailoga ne vevehe e Paulo e tau poa ne taute he tau ekepoa ne mua i Isaraela i tuai ke he ua e veveheaga, ko e “tau poa” mo e “tau poa tamate,” po ke “tau poa tamate ha ko e tau hala.” (Heperu 5:1) Kua fa mahani e tau tagata ke foaki e tau mena fakaalofa ke fakakite aki e fakaalofa hofihofi mo e loto fakaaue, ti pihia foki ke feaki e kapitiga, fiafia, po ke taliaaga. (Kenese 32:20; Tau Fakatai 18:16) Tatai ai, loga he tau foakiaga ne fakamau he Fakatufono ke onoono ki ai ko e “tau poa” ke he Atua ke kumi hana taliaaga mo e fiafia. * Ko e tau agahala he Fakatufono kua lata ke liu fakafou, mo e liu haihai, he foaki e “tau poa tamate ha ko e tau hala.” Ko e Penetatuka, mahomo atu ke he tau tohi ha Esoto, Levitika, mo Numera, ne foaki e vala lahi he tau koloa hagaao ke he tau poa tamate mo e tau foakiaga kehekehe. Ha ko e tuga ko e paleko moli ma tautolu ke hufia mo e manatu oti e tau matafeiga, ko e falu matapatu manatu hagaao ke he tau poa kehekehe ne kua lata mo e onoonoaga ha tautolu.
12. Mena fe he Tohi Tapu kua moua e tautolu e fakakatoatoaaga he tau poa he Fakatufono?
12 Mailoga e tautolu he Levitika veveheaga 1 ke he 7, lima la e vahega he tau poa—poa huhunu, poa mena kai, poa fakaaue, poa hala, mo e poa hehe—kua fakamaama takitaha ai, pete ni ko e falu ia lautolu kua poa fakalataha. Kua mailoga foki e tautolu ko e tau poa nei kua fakamaama lagaua he tau veveheaga nei, ka e kehekehe e tau fakaaogaaga: lagataha, he Levitika 1:2 ke he 6:7, fakamatafeiga mai e mena ka poa ke he fatapoa, mo e ke lagaua aki he Levitika 6:8 ke he 7:36, he fakakite e tau vala ne kua tuku kehe ma e tau ekepoa mo lautolu ka taute e tau poa. Ti, he Numera veveheaga 28 mo e 29, kua moua e tautolu e mena ne liga kitia ko e fakatokaaga fakamatafeiga, kua fakakite mai e tau poa ka taute he tau aho takitaha, fakafahitapu, he mahina, mo e ke he tau kaiaga he tau.
13. Fakamaama e tau poa ne taute noa ko e tau mena fakaalofa ke he Atua.
13 Ke he tau poa ne taute noa po ke ta atu ke he Atua ke moua e taliaaga hana ko e tau poa huhunu, tau poa mena kai, mo e tau poa fakaaue. Ne talitonu falu tagata pulotu ko e kupu Heperu ma e “poa huhunu” kua kakano “ko e poa he haeleaga.” Kua lata e mena nei ha ko e poa huhunu, ne tugi e manu i luga he fatapoa mo e manogi, po ke okiokihaga ne ahua hake ke he lagi ke he Atua. Ko e keheaga he poa huhunu he mole e pipi viko e toto he fatapoa, ne poa katoatoa e manu ke he Atua. “Ti huhunu ai he ekepoa e katoatoa ke he fatapoa, ko e poa huhunu haia, ko e poa kua eke ke he afi, ko e mena manogi mitaki kia Iehova.”—Levitika 1:3, 4, 9; Kenese 8:21.
14. Foaki fefe e poa mena kai?
14 Ko e poa he tau mena kai ne fakamaama he Levitika veveheaga 2. Ko e poa foaki noa ne ha i ai e falaoa mitaki, fa fiofio aki e puke lolo, mo e tuku ai e lipano. “Ti aku mai he ekepoa hana puke aloalolima he falaoa katoa foki mo e lolo, mo e maga lipano katoatoa, ti huhunu ai a ia mo fakamanatuaga ki luga he fatapoa, ko e poa kua eke ke he afi, ko e mena manogi mitaki kia Iehova.” (Levitika 2:2) Ko e lipano taha mena fakamanogi tapu ne tugi ke he fatapoa fakamanogi he faituga. (Esoto 30:34-36) Kua tokaloto moli he Patuiki ko Tavita e mena nei he talahau e ia: “Kia tumau haku a liogi ke tuga ne tau mena manogi kua vela ki mua hāu; ko e nikiti ki luga he haku tau lima, kia tuga ne poa ia kua eke ke he afiafi.”—Salamo 141:2.
15. Ko e heigoa e kakano he poa fakaaue?
15 Ko e taha poa foaki noa ko e poa fakaaue, ne fakamaama ia Levitika veveheaga 3. Ko e higoa kua fakaliliu foki “ko e poa he mafola.” He faka-Heperu, ko e kupu “mafola” kua kakano lahi atu mai he tokanoa he felakutaki po ke fakalavelave. “He Tohi Tapu, kua fakakite mai e mena nei, ti pihia foki mo e tuaga po ke fakafetuiaga he mafola mo e Atua, ko e monuina, olioli, mo e fiafia,” he talahau he tohi Studies in the Mosaic Institutions. Ti ko e tau poa fakaaue ne taute, nakai ke puipui e mafola mo e Atua, ke tuga ke fakanono aki a ia, ka e fakakite e fakaaue po ke ke fakamanatu e tuaga fakamonuina he mafola mo e Atua ne fiafia e lautolu kua talia e ia. Ko e tau ekepoa mo e tau tagata taute ne kai e poa he mole foaki e toto mo e tau mena gako ki a Iehova. (Levitika 3:17; 7:16-21; 19:5-8) He puhala fulufuluola mo e fakatai, ko e tau tagata taute, mo e tau ekepoa, mo Iehova ko e Atua ne fakalataha ke he kaiaga, he fakakite e fakafetuiaga mafola kua ha ha ia lautolu.
16. (a) Ko e heigoa e kakano he poa hala mo e poa hehe? (e) Kehe fefe mai ai he poa huhunu?
16 Ko e tau poa ne foaki ke kumi e fakamagaloaga ma e hala po kua fakafeilo ma e tau agahala ke he Fakatufono ne putoia e poa hala mo e poa hehe. Pete ni ko e tau poa nei kua putoia e tugi ke he fatapoa, kua kehe mai ai he poa huhunu ha kua nakai poa e manu katoa ia ke he Atua, ko e mena gako ni mo e falu vala i ai. Ko e vala ne toe he manu ne tanu i fafo he heaga api po ke falu magaaho kai he tau ekepoa. Kua mua ue atu e keheaga nei. Ko e poa huhunu ne fakakite ko e poa ke he Atua ke fakaata ke o atu ki a ia, ti kua poa katoatoa ni ke he Atua. Fuluola ai, ko e poa huhunu na taute mua he poa hala po ke poa hehe, talahau ai ke taute e poa he tagata hala ke talia he Atua, kua lata e fakamagaloaga he hala.—Levitika 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.
17, 18. Ko e heigoa ne foaki he poa hala, ti ko e heigoa e kakano he tau poa hala?
17 Kua talia ni e poa hala ma e hala nakai taute pauaki ke he Fakatufono, ko e hala ne taute ha ko e tino lolelole. “Kaeke ke hala e taha tagata, mo e hehe ke he taha poaki a Iehova, ke he tau mena nakai lata ke eke,” ti maeke he tagata hala ke foaki e poa hala ke lata mo e hana tuaga, po ke nofoaga he maaga. (Levitika 4:2, 3, 22, 27) He taha fahi, ko e tau tagata hala ne nakai tokihala ka vevehe kehe; nakai fai poa kua fakaata ma lautolu.—Esoto 21:12-15; Levitika 17:10; 20:2, 6, 10; Numera 15:30; Heperu 2:2.
18 Ko e kakano mo e amaamanakiaga he poa hehe kua fakamaaliali he Levitika veveheaga 5 mo e 6. Kua hala nakai taute pauaki he tagata. Ka ko e agahala hana kua fakatupu e hehe ke he tonutika he hana tau matakainaga po ko Iehova ko e Atua, ti ko e hepe ia kua lata ke fakamakona po ke fakahako. Nukua talahau ai falu vahega he tau hala. Ko e falu ko e tau hala fakagalogalo (Le 5:2-6), ko e falu hala kua totoko ke he “tau mena tapu a Iehova” (Le 5:14-16), mo e falu, pete ni nakai pauaki, ko e tau hala ne fua mai he tau manatu hehe po ke lolelole he tino (Le 6:1-3). He lafi ke he talahau he tau hala ia, ko e tagata totoko kua lata ke taute e totogi ne kua lata ki ai ti taute e poa hehe ki a Iehova.—Levitika 6:4-7.
Taha Mena Mitaki ka Hau
19. Pete ni e fai Fakatufono mo e tau poa i ai, ko e ha kua kaumahala a Isaraela ke moua e fiafia he Atua?
19 Ko e Fakatufono faka-Mose fakalataha mo e tau poa loga i ai, ne age ke he tau Isaraela ke fakamalolo aki a lautolu ke o atu ke he Atua ke moua mo e tumau hana talia mo e fakamonuina ato hau e Tega ne mavehe. Ko e aposetolo ko Paulo, ko e Iutaia moli, ne talahau ai pehe: “Kua eke e fakatufono mo leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso, kia talahaua tututonu ai a tautolu ke he tua.” (Kalatia 3:24) Momoko ai, ko e motu ko Isaraela ne nakai fanogonogo ke he takitakiaga ka e fakaaoga hehe e fakamonuinaaga. Ti ko e fua, ko e lahi he tau poa ha lautolu ne fakalialia ki a Iehova, ne pehe: “Kua makona tuai au ke he tau mamoe tane kua eke mo poa huhunu, mo e gako he tau manu gako; nakai ni fiafia au ke he toto he tau povi tane, mo e tau punua mamoe, katoa mo e tau koti tane.”—Isaia 1:11.
20. Ko e heigoa e mena ne tupu he 70 V.N. hagaao ke he Fakatufono mo e tau poa i ai?
20 He 70 V.N., ne fakahiku ai e fakatokaaga Iutaia, mo e hana faituga mo e tau ekepoa. Mole atu ai, ko e tau poa pihia ne talia he Fakatufono ne nakai liu fakaata. Kakano kia e mena nei ko e tau poa, ko e matapatu vala he Fakatufono, ne galo e tau kakano ma e tau tagata tapuaki he Atua he vaha nei? To kumikumi a tautolu ke he mena nei he vala tala ka mui mai.
[Tau Matahui Tala]
^ para. 6 Kua fakamaama mai he Insight on the Scriptures, ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.: “He fakaaoga he Tohi Tapu, ha ha he ‘fakafeiloaga’ e manatu aoga he ‘uufi’ po ke ‘fehikitaki,’ ti ko e mena ia kua foaki he fehikitaki ma e, po kua ‘uufi’ ma e, taha mena ke ua aki. . . . Ke taute e fakafeiloaga mitaki ma e mena kua kaumahala ia Atamu, ko e poa hala kua ha ha ai e tatai tonu he tino mitaki katoatoa he tagata ka foaki.”
^ para. 11 Ko e kupu Heperu ne fa fakaliliu tumau “foaki” ko e qor·banʹ. He fakamau e vihiatia ha Iesu he mahani fakalialia he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ne fakamaama e Mareko ko e kakano he “kopano” ‘ko e mena kua foaki mo poa ke he Atua.’—Mareko 7:11.
Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?
• Fakamafiti he heigoa e tau tagata tane tua fakamoli i tuai ke taute e tau poa ki a Iehova?
• Ko e lata he ha e tau poa?
• Ko e heigoa e matapatu he tau poa kehekehe ne taute i lalo he Fakatufono, mo e ko e heigoa e tau kakano ha lautolu?
• Hagaao ki a Paulo, ko e heigoa e matapatu kakano ne taute he Fakatufono mo e tau poa i ai?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 8]
Kua mitaki e poa a Apelu ha kua fakatata e ia hana tua ke he maveheaga a Iehova
[Fakatino he lau 9]
Fakaaue nakai a koe ke he aoga he fakatino nei?