Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Tohi Tapu—Tokiofa mo e Fakaotioti

Ko e Tohi Tapu—Tokiofa mo e Fakaotioti

Ko e Tohi Tapu—Tokiofa mo e Fakaotioti

“Manako au kua lata e tau tohi tapu ke fakaliliu ke he tau vagahau oti,” he tohi e Desiderius Erasmus, ko e pulotu Holani he senetenari ke 16 aki.

KO E amaamanakiaga mafanatia lahi ha Erasmus ke maeke he tau tagata oti ke totou mo e maama e tau Tohiaga Tapu. Ne totoko vale he tau tagata totoko he Tohi Tapu e manatu ia. Ko Europa he magahala ia ko e matakavi hagahaga kelea lahi mahaki ma e ha tagata ka tote e iloaaga ke he tau vala tala he Tohi Tapu. I Igilani ko e matafakatufono mai he paliamene ne fakave nukua peehi, “ko e ha tagata kua totou e tau Tohiaga Tapu faka-Peritania kua lata ke moumou e fonua, tau koloa, mo e moui . . . mo e ka matutaki a lautolu ke ulu kafilo, po ke liliu taute ai, kua lata fakamua a lautolu ke fakatautau he totoko e patuiki, ti tugi ai ha ko e fakatikai ke he Atua.”

Ko e fahi lahi i Europa, ko e Hopo Fakafili Katolika kua tatao ke moumou e tau vahega lotu “kehe” tuga e French Waldenses, mo e ta mai takitaha a lautolu ke he favaleaga ha ko e mahani ha lautolu ke fakamatala “mai he tau evagelia mo e tau tohi mo e falu tohi tapu foki, . . . ha ko e fakamatala mo e talahau e kakano he tau tohiaga tapu [ne] fakatapu ke he tau tagata noa.” Ne tokologa lahi e tau tagata ne matematekelea ke he fakakikiveka mamahi ha ko e manako ha lautolu ke he Tohi Tapu. Ne taufetului a lautolu ke he tau fakahala mamahi ke maeke ke liu fatiaki e Liogi he Iki mo e Tau Fakatufono Hogofulu mo e ke fakaako ai ke he tau fanau ha lautolu.

Ko e fakamoli pihia ke he Kupu he Atua ne fakatumau ke moui he tau loto he tau tagata fenoga tokologa ne o atu ke he motu fou i Amerika Tokelau. He magahala fakamua i Amerika, “ko e totou mo e lotu kua maunivaniva tokoua, he fakamaama e aga fakamotu ne fakave katoatoa ke he mahaniaga mo e Tohi Tapu,” he talahau he tohi A History of Private Life—Passions of the Renaissance. Ne fakamalolo he lauga i Boston he 1767: “Kia fakamakai he totou e tohiaga tapu. He tau pogipogi oti mo e tau afiafi oti kua lata ia koe ke totou e taha veveheaga he Tohi Tapu hau.”

Hagaao ke he Matakau Kumikumi Barna i Ventura, California, kua molea e 90 e pasene he tau tagata Amerika ne fakaevalesi ke igatia mo e tolu e Tohi Tapu. Kua fakakite he kumikumiaga fou nei, pete ni kua fakalilifu e Tohi Tapu i ai, “ko e fakaaoga e magaaho ke totou ai, fakaako ai, mo e fakagahua ai . . . ko e mena kua mole atu.” Ko e laulahi kua fakamahani noa ni mo e tau mataulu tala. Taha tagata tohi nusipepa ne talahau: “Ko e manatu kua liga fai lagomataiaga mafiti agaia e [Tohi Tapu] ke he tau lekua fou mo e tau tutupuaga mogonei kua temotemoai.”

Lahi e Manamanatuaga Fakalalolagi

Ko e taofiaga talahaua kua maeke ia tautolu ke kautu he moui he puhala he manamanatu mo e kau fakalataha he tagata. Kua taute e Tohi Tapu tuga ko e taha he tau tohi loga hagaao ke he tau manatu fakalotu mo e tau mena tutupu fakatino, nakai ko e tohi he tau mena kua fita he tutupu mo e kupu moli.

Ti fehagai fefe e tau tagata tokologa mo e tupu ki mua he tau matakupu vihi mo e tupetupe he moui? Kua gahuahua ai a lautolu ke he gati fakaagaga, mo e nakai fai fakaveaga e mahani mo e tau takitakiaga mo e puhala fakalotu. Kua tatai a lautolu mo e tau toga nakai fai fohe, “ne havilia he tau kupu fakaako he tagata, . . . ha ko e eke lagatau mo e fakavai he tau tagata.”—Efeso 4:14, The Twentieth Century New Testament.

Kua lata ia tautolu ke huhu, mogoia, Ko e Tohi Tapu kia ko e taha tohi lotu noa ni? Po ke Kupu he Atua hokoia, ne toka ai e tau vala tala aoga mo e talitonu? (2 Timoteo 3:16, 17) Kua latatonu kia e Tohi Tapu ke matakite ki ai a tautolu? Ko e vala tala ka mui mai ka fakatutala ke he tau huhu nei.

[Fakatino he lau 3]

Desiderius Erasmus

[Credit Line]

Mai he tohi Deutsche Kulturgeschichte

[Fakatino he lau 4]

Ne favale takitaha ai ke he tau tagata Walden ha ko e ha lautolu a fakamatala mai he tau Tohiaga Tapu

[Credit Line]

Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam