Aperahamo—Ko e Fifitakiaga he Tua

“[Ko Aperahamo ko e] matua kia lautolu oti kana kua tua.”—ROMA 4:11.

1, 2. (a) Manatu fefe a Aperahamo ke he tau Kerisiano moli he vaha nei? (e) Ko e ha ne ui a Aperahamo ko e “matua kia lautolu oti kana kua tua”?

KO IA ko e tupuna tane he motu malolo, ko e perofeta, ko e tagata pisinisi, mo e takitaki. Ka ke he tau Kerisiano he vaha nei, kua manatu fakahele a ia ha ko e mahani ne omoi a Iehova ko e Atua ke mailoga a ia mo kapitiga—ko e tua nakai maueue hana. (Isaia 41:8; Iakopo 2:23) Ko e higoa hana ko Aperahamo, mo e ui he Tohi Tapu a ia ko e “matua kia lautolu oti kana kua tua.”—Roma 4:11.

² Ka e nakai kia fakakite he tau tagata fakamua atu ia Aperahamo, tuga a Apelu, Enoka, mo Noa, e tua? E, ka kua taute mo Aperahamo e maveheaga ke fakamonuina e tau motu oti he lalolagi. (Kenese 22:18) Ati eke ai a ia mo matua tane fakatai ki a lautolu oti kana kua tua ke he Tega ne mavehe. (Kalatia 3:8, 9) Ke he taha kakano, kua lata a Aperahamo mo matua ha tautolu, ha kua eke e tua hana mo fifitakiaga ke muitua ki ai. Ko e moui katoa hana kua mailoga ni mo fakakiteaga he tua, ha kua loga e tau kamatamata ki ai. Moli, kua leva tigahau ato fehagai a Aperahamo mo e kamatamata mahaki he tua hana—ko e poaki ke poa hana tama ko Isaako—nukua fita he fakamoli e Aperahamo e tua hana ke he tau kamatamata ikiiki. (Kenese 22:1, 2) Kia kumikumi a tautolu ke he falu he tau kamatamata fakamua nei mo e mailoga e tau fakaakoaga ka fakaako mai ki a tautolu he vaha nei.

Ko e Poaki ke Toka a Uro

3. Ko e heigoa ne talamai he Tohi Tapu ki a tautolu hagaao ke he feakiaga ha Aperamo?

³ Ne fakafeleveia he Tohi Tapu a tautolu ki a Aperamo (ne talahaua fakamui ko Aperahamo) ia Kenese 11:26, ne pehe: “Ne moui a Taraha fitugofulu e tau tau ti fanau ai e ia a Aperamo, Nakori, mo Arana.” Ko Aperamo ko e huli mai ia Semu matakutaku Atua. (Kenese 11:10-24) Hagaao ki a Kenese 11:31, ne nofo a Aperamo mo e magafaoa hana i “Uro i Kalataia,” ko e maga ne tu fakamua he fahi uta he Vailele Eufirate. * Ti kua nakai feaki hake a ia ke tuga e tagata fenoga mau nofo fale la ka ko e tagata nofo he maga lahi ne ha ha ai e tau koloa loga. Kua maeke ke fakatau ai e tau koloa tamai he tau makete i Uro. Ko e tau fale lalahi 14 e poko, katoatoa e tau mena i loto, kua fakaatuatu he tau puhalatu i ai.

4. (a) Ko e heigoa e tau paleko ne foaki e Uro ke he tau tagata tapuaki he Atua moli? (e) Puhala fe ne fakagahuahua e Aperamo e tua ki a Iehova?

⁴ Pete ko e tau koloa loga i ai, ne foaki e Uro e paleko malolo ke he ha tagata ne manako ke fekafekau ke he Atua moli. Ko e maga putoia lahi ke he tapuaki tupua mo e matakutaku aitu. Ti ko e talagaaga he motu kua lauia lahi he faituga tokoluganea ne tapuaki ke he atua he mahina, ko Nanna. Ti moli ni, kua peehi lahi a Aperamo ke fakalataha ke he tapuaki fakalialia nei, ne liga putoia mo e peehi mai he falu magafaoa. Hagaao ke he falu mahani tuai faka-Iutaia, ko e matua tane ha Aperamo, ko Taraha, ko e tagata talaga tupua a ia. (Iosua 24:2, 14, 15) Ka ko e heigoa ni ne tupu, ne nakai taute e Aperamo e tapuaki pikopiko teteki. Na moui agaia e tupuna tane hana ko Semu ti moli ni ne talatalahau e ia e iloilo hana ke he Atua moli mo ia. Ko e fua, ne tua a Aperamo ki a Iehova, nakai ki a Nanna!—Kalatia 3:6.

 Ko e Kamatamata he Tua

5. Ko e heigoa e poakiaga mo e maveheaga ne foaki he Atua ki a Aperamo he nofo agaia a ia i Uro?

⁵ Kua amanaki e tua ha Aperamo ke kamatamata. Ne fakakite e Atua ki a ia mo e poaki age: “Kia toka e koe hau a kelekele, mo e hau a motu ne fanau ai, mo e faoa he hau a matua tane, ti fano ke he motu ke fakakite atu e au kia koe. To eke foki e au a koe mo motu lahi, to fakamonuina e au a koe, to fakalilifu e au hau a higoa; to eke ni a koe mo monuina. To fakamonuina e au a lautolu kua fakamonuina a koe, ka e fakamalaia e au a lautolu kua kaialu kia koe; to monuina foki ia koe e tau faoa oti ni he lalolagi.”—Kenese 12:1-3; Gahua 7:2, 3.

6. Ko e ha ne lata ia Aperamo ke moua e tua moli ke toka a Uro?

⁶ Kua fuakau mo e nakai fai tama a Aperamo. Ka e maeke fefe mogoia a ia ke eke mo “motu lahi”? Ti, i fe e kelekele nei ne poaki ki a ia ke fano ki ai? Ne nakai tala age he Atua ki a ia. Ti ko e tua moli ni ati toka ai e Aperamo a Uro mahuiga mo e tau koloa loga i ai. Ne mailoga he tohi Family, Love and the Bible hagaao ke he tau vaha i tuai: “Ko e mena mamafa lahi he tau fakahalaaga oti ka moua he taha he magafaoa ne hala ha ko e holifono lahi ko e vega a ia, ke fakatikai a ia he ‘eke mo taha’ he magafaoa. . . . Ko e kakano hanei ne eke ai mo fakakiteaga mitaki lahi he mahani omaoma mo e falanaki maaliali ke he Atua, he magaaho ne toka hifo e Aperahamo, he mole e poaki he Atua, nakai ni hana motu, ka ko e hana magafaoa foki.”

7. Liga maeke fefe e tau Kerisiano he vaha nei ke fehagai ke he tau kamatamata tuga ne fehagai a Aperamo ki ai?

⁷ Liga fehagai foki e tau Kerisiano he vaha nei ke he tau kamatamata pihia. Ke tuga a Aperamo, liga to logona e tautolu e peehi ke tuku  e tau manako tino ki mua he tau mena fakateokarasi. (1 Ioane 2:16) Liga moua e tautolu e totoko mai he falu he magafaoa ha tautolu ne nakai talitonu, mo e mai foki he tau magafaoa ne tuku ki tua he fakapotopotoaga, he lali ke lautaki a tautolu ke he tau fakalatahaaga nakai mitaki. (Mataio 10:34-36; 1 Korinito 5:11-13; 15:33) Kua fakatoka ai e Aperamo e fifitakiaga mitaki ma tautolu. Ne tuku e ia e fekapitiga hana mo Iehova ki mua he tau mena oti—pihia foki ke he tau mena fakamagafaoa. Ne nakai iloa tonu e ia ko e puhala fe, a fe, po ke i fe la ka fakamoli e tau maveheaga he Atua. Pete ia, ne fakamakai a ia ke fakave hana moui ke he tau maveheaga ia. Ko e fakamafanaaga mitaki ha anei ke tuku fakamua e Kautu he tau momoui ni ha tautolu he vaha nei!—Mataio 6:33.

8. Ko e heigoa e lauiaaga ne ha ha he tua ha Aperamo ki a lautolu he magafaoa tata hana, ti ko e heigoa ka ako he tau Kerisiano mai he mena nei?

⁸ Ka e kua e magafaoa tata ha Aperamo? Kitia maali ai, ne lauia lahi a lautolu ha ko e tua mo e talitonu ha Aperamo, ha kua omoomoi e hoana hana ko Sarai katoa mo e nefiu nakai fai matua hana ko Lota ke omaoma ke he poaki he Atua ke toka a Uro. Ti toka foki he tugaane ha Aperamo, ko Nakori mo e falu he hana fanau a Uro he magaaho fakamui mo e o nonofo i Karana, ne tapuaki a lautolu i ai a Iehova. (Kenese 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Mo e talia foki e matua tane ha Aperamo ko Taraha, ke fano mo e tama hana! Ati kotofa he Tohi Tapu a ia, ko e ulu he magafaoa, ke taute e fenoga ki Kanana. (Kenese 11:31) Liga fiafia nakai a tautolu ka kautu foki he fakamatala fakamitaki a tautolu ke he ha tautolu a magafaoa?

9. Ko e heigoa e tau tauteuteaga ne taute e Aperamo ma e fenoga hana, ti liga putoia he ha e poa ke he mena ia?

⁹ Fakamua to fenoga atu a ia, ne loga e gahua ha Aperamo ka taute. Kua lata ia ia ke fakafua e kaina mo e tau koloa mo e fakatau e tau fale la,  tau kamela, tau kai, mo e tau kanavaakau kua lata. Liga mole e tupe ha Aperamo he taute fakaaveave e tau mena nei, ka kua fiafia lahi a ia ke omaoma ki a Iehova. Ti liga ko e aho lahi ha ia he magaaho ne oti e tauteute he tau koloa, mo e tu e peleo ha Aperamo i fafo he kaupa ha Uro, he amanaki ke o! He muitua ke he Vailele Eufirate, ne holo e peleo he fahi tokelau ki lalo. He mole e tau fahi tapu ne o fenoga ai, ke kavi ke 1,000 e kilomita, ne hohoko ke he maga he fahi tokelau a Mesopotamia ne ui ko Karana, ko e mena tutu ai e tau peleo.

10, 11. (a) Ko e ha ne liga fai magaaho a Aperamo he nofo i Karana? (e) Ko e heigoa e fakamafanaaga ka foaki ke he tau Kerisiano ne leveki e tau matua fuakau?

¹⁰ Ne nofo mau a Aperamo i Karana, fakalata ni ha ko e matua fuakau hana, ko Taraha. (Levitika 19:32) Tokologa e tau Kerisiano he vaha nei ne leveki pihia foki e tau matua fuakau po ke gagao, mo e taute he falu tau hikihikiaga ke maeke ke taute pihia. Ka lata moli e mena ia, kua lata ke fakamoli age ki a lautolu pihia ko e foaki fakaalofa ha lautolu “ko e mena mitaki ia mo e fakafiafia ke he Atua.”—1 Timoteo 5:4.

¹¹ Fai magaaho ne mole. “Ko e tau aho foki a Taraha ne ua e teau ia he tau tau ti lima e tau; ti mate ai a Taraha i Karana.” Ne momoko lahi a Aperamo he galo nei, ka e he mole e vaha maanu, ne fenoga atu a ia. “Ne fina atu a Aperamo i Karana ke he tau hana ko e fitugofulu ma lima. Ne uta foki e Aperamo a Sarai ko e hoana hana, mo Lota ko e tama he hana matakainaga, mo e koloa oti ha lautolu ne moua e lautolu, mo e tau tagata ne moua e lautolu i Karana; ti o ai a lautolu ke o ke he motu ko Kanana.”—Kenese 11:32; 12:4, 5.

12. Ko e heigoa ne taute e Aperamo he nofo i Karana?

¹² Kua lata ke mailoga he magaaho ne nofo ai i Karana, ne ‘moua e Aperamo e tau koloa.’ Pete he poa e ia e tau koloa ke maeke ke fano kehe mai i Uro, ne toka e Aperamo a Karana ko e tagata muhu koloa. Kitia maali ni, kua tupu pihia e mena nei ha kua fakamonuina he Atua. (Fakamatalaaga 5:19) Pete kua nakai mavehe e Atua ke fakamuhu koloa e tau tagata oti hana he vaha nei, nukua fakamoli a ia ke he maveheaga hana ke foaki ma e tau manako ha lautolu ne “toka e fale, po ke tau matakainaga, po ke tau mahakitaga” ma e Kautu. (Mareko 10:29, 30) Ne ‘moua foki e Aperamo e tau tagata,’ ko e tau fekafekau mano. Ne talahau he Jerusalem Targum mo e Chaldee Paraphrase ne ‘fakaliliuina’ e Aperamo. (Kenese 18:19) Omoi nakai he tua hau a koe ke tutala ke he tau katofia, tau kapitiga gahua, po ke tau kapitiga aoga hau? He nakai nofo noa mo e nimo e poaki he Atua, ne fakaaoga fakalotomatala e Aperamo e magaaho hana i Karana. Ka kua hoko mai e magaaho ke fano kehe mai a ia i ai. “Ti fano ai a Aperamo tuga ne tala age e Iehova kia ia.”—Kenese 12:4.

Ke he Taha Fahi he Eufirate

13. I ne fe ne fano a Aperamo ke he taha fahi he Vailele Eufirate, mo e ko e heigoa e kakano he gahua nei?

¹³ Kua liu fai fenoga foki a Aperamo. He toka hifo a Karana, ne fina atu e peleo hana ke he fahi lalo, ke kavi 90 e kilomita. Ti liga okioki a Aperamo he matakavi he Eufirate he taha fahi mai he matapatu fakafua koloa i tuai a Karekemisa. Ko e matakavi hanei ne o ai e tau peleo ke he taha fahi. * He magaaho fe ne o atu ke he taha fahi e peleo a Aperamo? Ne fakakite he Tohi Tapu ne fakahoko ai he 430 e tau fakamua ke he O Fenoga he tau Iutaia mai Aikupito he Nisana 14, 1513 F.V.N. Ne pehe e Esoto 12:41: “Kua katoatoa ai e tau tau ne fa e teau mo e tolugofulu, kua hoko ke he aho ia ni, ti o kehe ai e kau oti kana a Iehova he motu ko Aikupito.” Ti liga moli ni, nukua mailoga e maveheaga faka-Aperahamo he Nisana 14, 1943 F.V.N., he magaaho ne fano omaoma a Aperamo ke he taha fahi he Eufirate.

14. (a) Ko e heigoa kua kitia e Aperamo mo e tau mata hana he tua? (e) Ko e kakano fe ne monuina ai e tau tagata he Atua he vaha nei ki a Aperamo?

¹⁴ Ne toka hifo e Aperamo e maga mahuiga. Pete ia, ne maeke ia ia mogonei ke fakatino e “māga kua fai fakaveaga,” ko e fakatufono tututonu ke he tau tagata. (Heperu 11:10) E,  mo e temotemoai e tau fakailoaaga, ne kamata a Aperamo ke maama e fakaholoaga he finagalo he Atua ke fakamagalo e tau tagata agahala. He vaha nei, kua monuina a tautolu he lahi e maamaaga ke he finagalo he Atua ki a Aperamo. (Tau Fakatai 4:18) Ko e “maga,” po ke fakatufono he Kautu, ne amaamanaki a Aperamo ki ai kua fakamoli he mogonei—ti fakatu i luga he lagi tali mai he 1914. Ti, nakai kia omoomoi a tautolu ke taute e tau gahua he tua mo e falanaki ki a Iehova?

Kua Kamata Tuai e Okioki Fakaku he Motu he Maveheaga

15, 16. (a) Ko e ha ne lata ke moua e Aperamo e malolo ke ati e fatapoa ki a Iehova? (e) Maeke fefe e tau Kerisiano he vaha nei ke loto malolo tuga a Aperamo?

¹⁵ Ne talamai e Kenese 12:5, 6 ki a tautolu: “Ti hoko ni a lautolu ke he motu ko Kanana. Ne fano leva foki a Aperamo he motu ia kua hoko ke he mena, ko Sikema, ke he aluna a Morē.” Ne 50 e kilomita ha Sikema he fahi tokelau a Ierusalema mo e haia he kelekele talumelie ne fakamaama ko e “parataiso he motu tapu.” Pete ni ia, “kua nonofo ai e tau tagata Kanana he motu he magaaho ia.” Ha kua teteki e mahani he tau tagata Kanana, kua lata ia Aperamo ke fakatekiteki ke puipui e magafaoa hana mai he tau fakaohoohoaga kolokolovao ha lautolu.—Esoto 34:11-16.

¹⁶ He magaaho ke ua aki, “ne fakakite a Iehova kia Aperamo, ti kua pehe mai a ia, To ta atu e au e motu nai mo e fanau hāu.” Ko e fiafia ha ia! Moli, ko e tua ati fiafia ai a Aperamo ke he tau mena ka olioli ni he hana ohi anoiha. Pete ni ia, he tali ha Aperamo ne “ati e ia ke he mena ia e fatapoa kia Iehova, ne fakakite mai kia ia.” (Kenese 12:7) Ne talahau he taha tagata fakaako Tohi Tapu: “Ke ati [e] fatapoa he motu ko e puhala tonu a ia ke moua aki, he  fakave ke he hako ne falanaki ke he fakaaogaaga he hana tua.” Ke ati e fatapoa pihia ko e matagahua loto malolo foki. Ti liga, ko e faga fatapoa nei ne fakatonutonu mai he maveheaga he Fakatufono he magaaho fakamui, ne ati aki e tau maka moli (nakai tata). (Esoto 20:24, 25) Kua liga kehe mahaki mai he tau fatapoa ne fakaaoga he tau tagata Kanana. Ati tu fakamalolo a Aperamo ki mua he tau tagata ko e tagata tapuaki he Atua moli, ko Iehova, ti fakamatematekelea ni a ia ke he tau mena kelea mo e liga ke he fahi tino. Ka e kua a tautolu he vaha nei? Kua fai kia ia tautolu—mua atu ke he tau fuata ikiiki—ne kalo mai he fakailoa ke he tau katofia po ke tau kapitiga aoga ha tautolu nukua tapuaki a tautolu ki a Iehova? Kia fakamafana he fifitakiaga malolo ha Aperamo a tautolu oti ke olioli ha ko e tau fekafekau ha Iehova!

17. Fakamoli fefe e Aperamo a ia ko e tagata fakamatala ke he higoa he Atua, mo e ko e heigoa ne fakamanatu he mena nei ke he tau Kerisiano he vaha nei?

¹⁷ Ke he ha mena ni ne fano a Aperamo ki ai, ne fakamua tumau e tapuaki a Iehova. “Ne toka foki e ia e mena ia, ti fina atu a ia ke he mouga he fahi uta a Peteli, ti fakatu ai hana fale ie; ko Peteli ha he fahi lalo hana, ka ko Ai ha he fahi uta; kua ati foki e ia ke he mena ia e fatapoa kia Iehova, mo e ui atu ai ke he higoa a Iehova.” (Kenese 12:8) Ko e tau kupu Heperu “ui atu ai ke he higoa” kua kakano foki ke “fakapuloa (fakamatala) ke he higoa.” Nakai fakauaua, ne fakapuloa fakamalolo e Aperamo e higoa a Iehova ke he tau katofia Kanana hana. (Kenese 14:22-24) Kua fakamanatu he mena nei ki a tautolu e matagahua ha tautolu ke fakalataha fakalahi atu ke “fakapuloa e higoa hana” he vaha nei.—Heperu 13:15, fakatatai NW; Roma 10:10.

18. Ko e heigoa e fakafetuiaga ha Aperamo mo e tau tagata i Kanana?

¹⁸ Ne nakai nofo leva a Aperamo he tau matakavi ia. “Kua fano a Aperamo, ti fano ni, ka e hagao mau atu ki toga”—ko e matakavi mateafu he atu mouga a Iuta. (Kenese 12:9) He o fenoga tumau mo e fakakite ko ia ko e tagata tapuaki ha Iehova ke he tau matakavi fou oti, “ne talahau mai [e Aperamo mo e magafaoa hana] ko e tau tagata kehe a lautolu mo e tau tagata o fano ke he lalolagi.” (Heperu 11:13) Ke tau magaaho oti, ne kalo mai a lautolu neke matutaki lahi atu ke he tau katofia mahani pouliuli ha lautolu. Kua lata foki e tau Kerisiano he vaha nei ke “nakai [eke] ko e tau tagata he lalolagi.” (Ioane 17:16) Pete he totonu mo e fakalilifu a tautolu ke he tau katofia ha tautolu mo lautolu he gahuaaga, kua fakaeneene a tautolu neke moua e mahani ne fakakite e agaga he lalolagi ne fakamamao ke he Atua.—Efeso 2:2, 3.

19. (a) Ko e ha ne foaki he moui o fano e tau paleko ki a Aperamo mo Sarai? (e) Ko e heigoa e tau paleko ne leo mai mua ki a Aperamo?

¹⁹ Ka kia nakai nimo e tautolu, kua nakai mukamuka ki a Aperamo po ko Sarai ke hiki ke he tau tuaga uka he moui o fano. Ne taumafa na laua mai he tau fuifui manu ha laua nakai ke he tau kai ne fakatau mai he taha he tau makete mahuiga i Uro; ne nonofo a laua he tau fale la nakai he tau fale ta. (Heperu 11:9) Nukua lahi e gahua ha Aperamo; ne gahua lahi a ia ke leveki e tau fuifui manu mo e tau fekafekau hana. Moli foki kua taute e Sarai e tau gahua he tau fifine he motu ia: laku falaoa, tao falaoa, iko fulu mamoe, mo e tuitui e tau mena tui. (Kenese 18:6, 7; 2 Tau Patuiki 23:7; Tau Fakatai 31:19; Esekielu 13:18) Pete ni ia, ha ha ai e tau kamatamata fou ne leo mai mua. Nakai leva to fehagai a Aperamo katoa mo e magafaoa hana ke he tuaga ka fakahagahaga kelea e tau momoui ha lautolu! To malolo foki nakai e tua a Aperamo ke fehagai mo e paleko?

[Tau Matahui Tala]

Mailoga Nakai e Koe?

• Ko e ha ne ui a Aperamo ko e “matua kia lautolu oti kana kua tua”?

• Ko e ha nukua lata ke fai tua a Aperamo ke toka a Uro he tau Kalataia?

• Fakakite fefe e Aperamo ne tuku fakamua e ia e tapuaki ha Iehova?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Mepe he lau 8]

(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)

FENOGA A APERAMO

Uro

Karana

Karekemisa

KANANA

Tahi Metiteraneani

[Credit Line]

Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Fakatino he lau 7]

Ko e tua ati toka e Aperamo e moui totoka mitaki ne foaki e Uro

[Fakatino he lau 10]

He nonofo he tau fale la, “ne talahau mai [e Aperamo mo e magafaoa hana] ko e tau tagata kehe a lautolu mo e tau tagata o fano”