Kia Fakakite Tumau e Mitaki
Kia Fakakite Tumau e Mitaki
“Ko e fua he Agaga, ko e mahani mitaki oti kana ia, mo e tututonu, mo e tau kupu moli.”—EFESO 5:9.
1. Fakakite fefe he tau miliona he mogonei kua talitonu a lautolu mo e Salamo 31:19?
KO E mitaki ue atu ne kua maeke he ha tagata ke taute, ko e fakalilifu ki a Iehova. He vaha nei, hane totou miliona ne taute e mena nei he fakaheke ke he Atua ma e mitaki hana. Ko e Tau Fakamoli tumauokafua ha Iehova, kua talia mo e loto katoatoa a tautolu mo e salamo ne lologo: “Kua lahi mahaki hāu a totonu kua taute e koe ma lautolu kua matakutaku kia koe!”—Salamo 31:19.
2, 3. Ko e heigoa la ka tupu kaeke nakai omoi he mahani mitaki e gahua taute tutaki ha tautolu?
2 Kua fakalagalaga he matakutaku fakalilifu ki a Iehova a tautolu ke fakaheke a ia ma e mitaki hana. Kua omoi foki a tautolu ke ‘fakaheke a Iehova, fakamonu kia ia, mo e fakailoa lilifu he kautu hana.’ (Salamo 145:10-13) Ko e kakano haia ne fakalataha fakamakai a tautolu ke he gahua fakamatala he Kautu mo e taute tutaki. (Mataio 24:14; 28:19, 20) Ka e moli, kua lata e gahua fakamatala ha tautolu ke faihoani he mahani mitaki. Neke fakakelea e tautolu e higoa tapu ha Iehova.
3 Tokologa e tau tagata ne talahau teao ke tapuaki ke he Atua, ka kua nakai fakatatai e mahani ha lautolu ke he tau tutuaga ne fakatoka mai he Kupu omoi he agaga hana. Hagaao ki a lautolu ne nakai moui ke he mena ne talahau e lautolu ke taute e mitaki, ne tohia he aposetolo ko Paulo: “Ko koe kua fakaako ke he taha tagata, nakai kia fakaako e koe a koe? Ko koe kua fakamatala atu, Ua kaiha, kua kaiha kia a koe? Ko koe kua pehe atu, Ua faivao, kua faivao kia a koe? . . . Ko e mena kua eke fakakelea e higoa he Atua ha ko mutolu, ke he tau motu kehe, tuga he tohi mai.”—Roma 2:21, 22, 24.
4. Ko e heigoa e lauiaaga he mahani mitaki ha tautolu?
4 He nakai fakakelea e higoa ha Iehova, kua ukufakina a tautolu ke fakalilifu e higoa ia ha ko e mahani mitaki ha tautolu. Ko e lauiaaga mitaki anei ki a lautolu i fafo he fakapotopotoaga Kerisiano. Ha ko e taha mena, kua lagomatai a tautolu ke fakanono a lautolu ne totoko mai. (1 Peteru 2:15) Mua atu e aoga, kua futia mai he mahani mitaki ha tautolu e tau tagata ke he fakatokatokaaga ha Iehova, he hafagi e puhala ma lautolu ke fakalilifu a ia mo e ke moua e moui tukulagi.—Gahua 13:48.
5. Ko e heigoa e tau huhu ka manamanatu a tautolu ki ai he mogonei?
5 Ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu, maeke fefe ia tautolu ke kalo mai he mahani ne nakai fakalilifu a Iehova mo e fakalolelole a lautolu ne kumi e kupu moli? Moli ai, maeke fefe ia tautolu ke kautu he fakakite e mitaki?
Ko e Fua he Maama
6. Ko e heigoa falu he “tau gahua he pouli kua nakai aoga,” ka ko e heigoa e fua ne kua lata ke kitia moli ke he tau Kerisiano?
6 Ko e tau Kerisiano tukulele, kua olioli a tautolu ke he tau mena ne lagomatai a tautolu ke kalo mai he “tau gahua he pouli kua nakai aoga.” Kua putoia ke he mena nei e tau gahua nakai fakaheke ke he Atua tuga e pikopiko, kaiha, kupu kelea, tala fakalialia hagaao ke he mahani fakatane mo e fifine, mahani fakama, fefeua, mo e konahia. (Efeso 4:25, 28, 31; 5:3, 4, 11, 12, 18) He nakai fakalataha atu a tautolu ke he tau gahua pihia, ko tautolu kua “[“o”] tuga e tau tagata he maama.” Ne talahau he aposetolo ko Paulo “ko e fua he [“maama”], ko e mahani mitaki oti kana ia, mo e tututonu, mo e tau kupu moli.” (Efeso 5:8, 9, fakatatai NW.) Ti ko e o he maama ne kua maeke ia tautolu ke fakakite tumau e mitaki. Ka ko e vahega maama fe anei?
7. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke fakatumau ke fakakite e fua he mitaki?
7 Pete ko e nakai mitaki katoatoa ha tautolu, kua maeke ia tautolu ke fakakite e mitaki kaeke o a tautolu he maama fakaagaga. “Ko e hāu a kupu ko e hulu ia ke he haku tau hui, mo e maama ke he haku puhala,” he lologo he salamo. (Salamo 119:105) Kaeke manako a tautolu ke fakakite tumau e “fua he maama” he puhala he “mahani mitaki oti kana,” kua lata ia tautolu ke fakatumau ke fakaaoga fakamitaki e maama fakaagaga ne moua he Kupu he Atua, nukua kumikumi fakamakutu ki ai he tau tohi faka-Kerisiano, ti kua fakatutala tumau ki ai he tau feleveiaaga ha tautolu ma e tapuakiaga. (Luka 12:42; Roma 15:4; Heperu 10:24, 25) Kua lata foki a tautolu ke fakamatafeiga atu ke he fakafifitakiaga mo e tau fakaakoaga ha Iesu Keriso, “ko e maama he lalolagi” mo e ‘ko e kikila he lilifu ha Iehova.’—Ioane 8:12; Heperu 1:1-3.
Ko e Fua he Agaga
8. Ko e ha kua maeke ia tautolu ke fakakite e mitaki?
8 Kua lagomatai moli he maama fakaagaga a tautolu ke fakakite e mitaki. Ke lafi ki ai, kua maeke ia tautolu ke fakatata moli e fua nei ha kua takitaki he agaga tapu, po ke malolo gahuahua he Atua a tautolu. Ko e mahani mitaki ko e vala he “fua he Agaga.” (Kalatia 5:22, 23) Kaeke omaoma a tautolu ke he takitakiaga he agaga tapu ha Iehova, to fakatupu he agaga tapu ia tautolu hana fua homo ue atu he mitaki.
9. Maeke fefe a tautolu ke fakatatai atu ke he tau kupu ha Iesu ne fakamau he Luka 11:9-13?
9 Ko e manako lahi ha tautolu ke fakafiafia a Iehova he fakakite e fua mitaki he agaga, kua lata ke omoi a tautolu ke fakatatai atu ke he tau kupu ha Iesu: “Kia ole atu a mutolu, ti foaki mai ai kia mutolu; kia kumikumi a mutolu, ti moua ai e mutolu; kia tukituki atu a mutolu, ti vevete mai ai kia mutolu. Ha ko ia ke ole atu, to moua e ia; ko ia ke kumi, to iloa e ia; ko ia ke tukituki, to vevete mai kia ia. Ko hai e matua ia mutolu ke age kia e ia e maka ke he tama hana ka ole mai e areto? ka ole mai e ika, ke age kia e gata kia ia mo ika. Ka ole mai a ia e fufua moa, ke age kia kia ia e akarava? Hanai, ko mutolu [nakai mitaki katoatoa ati fakatatai ai ke] mahani kelea, kaeke kua iloa e mutolu ke uta e tau mena mitaki mo e tau fanau ha mutolu; ka e nakai kia mua e Matua ha mutolu ha ha he lagi ke foaki mai e Agaga Tapu kia lautolu ka ole atu ai kia ia?” (Luka 11:9-13) Kia muitua a a tautolu ke he fakatonuaga ha Iesu he liogi ma e agaga ha Iehova ke maeke ia tautolu ke fakakite tumau e fua mitaki he agaga.
“Kia Mahani Mitaki a Koe”
10. Ko e heigoa e tau puhala he mitaki ha Iehova ne totoku he Esoto 34:6, 7?
10 Fakalataha mo e maama fakaagaga mai he Kupu he Atua mo e lagomatai he agaga tapu he Atua, kua maeke ia tautolu ke fakatumau e “mahani mitaki.” (Roma 13:3) He puhala he fakaakoaga Tohi Tapu, kua lahi mahaki e mena ha ne ako e tautolu hagaao ke he puhala kua lata ia tautolu ke fifitaki e mitaki ha Iehova. Ne kikite e vala tala fakamua ke he tau puhala kehekehe he mitaki he Atua i loto he fakapuloaaga ki a Mose ne fakamau he Esoto 34:6, 7, kua totou e tautolu: “Ko Iehova, ko Iehova, ko e Atua fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli. Kua tumau hana fakaalofa to hoko ke he afe he tau hau; kua fakamagalo foki e ia e mahani hepehepe, mo e holifono, mo e hala, k[a] e nakai toka noa e ia a lautolu kua hala.” Ko e onoono fakatata atu ke he tau fakakiteaga nei he mitaki ha Iehova ka lagomatai a tautolu ke fakatumau e “mahani mitaki.”
11. Kua lata a tautolu ke hufia fefe he iloaaga na fakaalofa noa mo e fakaalofa hofihofi a Iehova?
11 Ko e fakapuloaaga faka-Atua nei kua fakamataala a tautolu ke lata ke fifitaki a Iehova he eke ke fakaalofa noa mo e fakaalofa hofihofi. “Uhoaki a lautolu ne fakaalofa [“noa”],” he talahau e Iesu, “ha ko e mena ofania mai a lautolu.” (Mataio 5:7, fakatatai NW; Luka 6:36) He mailoga na fakaalofa hofihofi a Iehova, kua omoi a tautolu ke fakaalofa hofihofi mo e fetaliaaki he tau fehagaiaga ha tautolu mo e falu, fakalataha mo lautolu ne fakamatala a tautolu ki ai. Kua tatai e mena nei mo e fakatonuaga ha Paulo: “Aua neke noa ha mutolu a tau kupu mo e fakaalofa [“hofihofi”], kia fakamasima ke he masima, kia iloa e mutolu ke tali fakatonu atu ke he tau tagata oti kana.”—Kolose 4:6, fakatatai NW.
12. (a) Ha ko e Atua kua fakatuai ke ita, kua lata fefe a tautolu ke fehagai mo e falu? (e) Ne fakalagalaga he fakaalofa totonu ha Iehova a tautolu ke taute e heigoa?
12 Ha ko e Atua kua fakatuai e ita, ko e manako ha tautolu ke fakatumau e “mahani mitaki,” ne kua omoi a tautolu ke fakamanava loa ke he tau hehe ikiiki he tau katofia talitonu ha tautolu mo e ke mamata lahi atu ke he tau fua mitaki ha lautolu. (Mataio 7:5; Iakopo 1:19) Ko e fakaalofa totonu ha Iehova ati fakalagalaga a tautolu ke fakakite e fakaalofa fakamoli, pihia foki i lalo he tau tutuaga uka lahi. Kua fiafia moli e mena nei.—Tau Fakatai 19:22, fakatatai NW.
13. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke kitia moli na ‘lahi mahaki he kupu moli’ a Iehova?
13 Ha ko e Matua ha tautolu he lagi kua ‘lahi mahaki he kupu moli,’ ati lali ai a tautolu ke ‘fakakite e tautolu a tautolu ko e tau fekafekau he Atua ke he kupu moli.’ (2 Korinito 6:3-7) He tau mena fitu ne vihiatia ki a Iehova ko e “alelo pikopiko” mo e “tagata fakamoli mena fakavai, kua vagahau mo e pikopiko.” (Tau Fakatai 6:16-19) Ti ko e manako ha tautolu ke fakafiafia e Atua nukua omoi a tautolu ke ‘tuku kehe e vagahau pikopiko mo e vagahau fakamoli.’ (Efeso 4:25) Kia nakai mahala a tautolu ke fakatata e mitaki ke he puhala kua lata nei.
14. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakamagalo?
14 Ko e fakapuloaaga he Atua ki a Mose kua lata foki ke fakalagalaga a tautolu ke loto fakamagalo, ha ko Iehova kua mautali ke fakamagalo. (Mataio 6:14, 15) Moli, na tamai e Iehova e fakahala ke he tau tagata hala ne nakai tokihala. Ko e mena haia kua lata ia tautolu ke fakatokoluga e tau tutuaga mitaki hana ka eke ke fakatumau e fakameaaga fakaagaga he fakapotopotoaga.—Levitika 5:1; 1 Korinito 5:11, 12; 1 Timoteo 5:22.
“Kia O Fakalaulau”
15, 16. Maeke fefe he fakatonuaga ha Paulo ne fakamau he Efeso 5:15-19 ke lagomatai a tautolu ke fakatumau ke taute e mitaki?
15 Ke tutuli mau e puhala he mitaki pete ko e mahani kelea ne viko takai ia tautolu, kua lata ia tautolu ke puke he agaga he Atua mo e o fakalaulau. Hagaao ki ai, ne fakamalolo age e aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano i Efeso: “Kia o fakalaulau a mutolu; nakai tuga ne tau tagata goagoa ka kia tuga e tau tagata iloilo. Kia fakaaoga e mutolu e tau aho he mouiaga nai, ha kua kelea e tau aho ainei. Hanai, aua neke goagoa a mutolu, ka kia iloa e mutolu e finagalo he Iki. Aua foki neke konahia a mutolu ke he uaina, ko e mena matahavala haia; ka kia puke a mutolu ke he Agaga. Kia fevagahauaki a mutolu ke he tau salamo, mo e tau lologo, mo e tau ulutapu he Agaga, kia fakaheke mo e lologo atu ke he Iki ke he tau loto ha mutolu.” (Efeso 5:15-19) Ko e fakatonuaga nei kua lata moli ma tautolu he tau aho uka nei.—2 Timoteo 3:1.
16 Kaeke ke fakatumau a tautolu ke taute e mitaki, kua lata ia tautolu ke o fakalaulau ke tuga a lautolu ne fakagahuahua e pulotu mahani Atua. (Iakopo 3:17) Kua lata ia tautolu ke kalo mai he tau agahala kelea muitui mo e lata ke puke he agaga tapu, he fakaata ne tautolu a tautolu ke takitaki he agaga tapu. (Kalatia 5:19-25) He fakagahuahua e tau fakaakoaga ne mai he tau feleveiaaga Kerisiano, tau toloaga, mo e tau fonoaga, kua maeke ia tautolu ke taute tumau e mena mitaki. Ko e tau kupu ha Paulo ke he tau Efeso kua liga fakamanatu mai foki ki a tautolu, ko e he laulahi he tau fakapotopotoaga ha tautolu ke tapuaki, kua moua ai e tautolu e aoga mai he lologo “e tau ulutapu he Agaga” ne uhu fakaheke e tautolu—ne loga kua hagaao ke he tau fua fakaagaga, tuga e mitaki.
17. Kaeke nakai fakaata he tau tutuaga ha lautolu a lautolu ke o tumau he tau feleveiaaga, ko e heigoa ka lata ke iloa moli he tau Kerisiano ne gagao lahi?
17 Ka e kua e tau katofia talitonu ha tautolu ne kua nakai maeke ke o atu tumau ke he tau feleveiaaga Kerisiano ha ko e tau gagao kelea lahi? Liga logona e lautolu e loto malipilipi ha kua nakai maeke ia lautolu ke tapuaki tumau ki a Iehova fakalataha mo e tau matakainaga fakaagaaga ha lautolu. Ka kua maeke ia lautolu ke mailoga moli na maama e Iehova e tau tutuaga ha lautolu, ti to toka e ia a lautolu he maama, mo e to foaki ki a lautolu e agaga tapu, mo e lagomatai a lautolu ke taute tumau e mena mitaki.—Isaia 57:15.
18. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke tutuli mau e puhala he mitaki?
18 Ke tutuli mau e puhala he mitaki kua lata ia tautolu ke puipui e tau feoakiaga ha tautolu mo e kalo kehe mai ia lautolu ne “nakai loto ke he mitaki.” (2 Timoteo 3:2-5; 1 Korinito 15:33) He fakagahuahua e fakatonuaga pihia ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he “fakahukia e Agaga Tapu he Atua” he nakai muitua ke he hana takitakiaga. (Efeso 4:30) Mua atu, kua lagomatai a tautolu ke taute e mena mitaki kaeke feaki e tautolu e fakalatahaaga tata mo lautolu ne fakakite mai ko e loto a lautolu ke he mitaki ti kua takitaki he agaga tapu ha Iehova.—Amosa 5:15; Roma 8:14; Kalatia 5:18.
Tamai he Mitaki e Tau Fua kua Lata
19-21. Talahau e tau mena tutupu ne fakakite e lauiaaga he fakakite e mitaki.
19 He o he maama fakaagaga, talitonu ke he takitakiaga he agaga he Atua, mo e o fakalaulau ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he mena kelea mo e ke fakatumau e “mahani mitaki.” He taute pihia, ka fakatupu mai e tau fua kua lata. Manamanatu ke he mena ne tupu ki a Zongezile, ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova i Aferika Toga. He fano a ia he aoga he taha pogipogi, ne fakakia e ia e tama tupe hana ne fakaputuputu e ia. Ne fakakite he laupepa mai he matini tupe e hepe he katoa he tupe, ke R42,000 ($6,000, U.S.). Ne tala age e leoleo he fale tanaki tupe mo e falu foki ke aaki e tupe ia mo e fakahu he taha fale tanaki tupe ma hana ni. Ko e hoa mau Fakamoli ni ne nofo ai a ia, ne nava ki a ia he nakai taaki mai ha vala tupe.
20 He aho gahua hake, ne hokotaki e Zongezile e hepe ke he fale tanaki tupe. Ati kitia ai ko e numera he fakamauaga tupe hana kua tatai mo e taha tagata pisinisi mautu ne fakahu hepe e tau tupe he fakamauaga tupe kehe. Ofo he nakai fakaaoga e Zongezile ha vala he tupe nei, ne huhu e tagata pisinisi ki a ia: “Ko e heigoa e lotu hau?” Ne fakamaama age e Zongezile ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova a ia. Ne nava lahi e tau ofisa he fale tanaki tupe ki a ia, he talahau: “Ko e manako ha ia ha mautolu ke mahani fakamoli oti e tau tagata ke tuga e Tau Fakamoli a Iehova.” Moli ai, ko e tau gahua he loto fakamoli mo e mitaki kua maeke ke fakaohooho falu ke fakalilifu ki a Iehova.—Heperu 13:18.
21 Ko e tau gahua mitaki kua nakai pehe ke mua ue atu ke eke ke moua e lauiaaga mitaki. Ke fakatai: Ko e Fakamoli fuata ne gahua fakamatala mau he taha aelani ha Samoa ne fano ke he fale gagao he kavi ia ni. Ne fakatalitali e tau tagata ke kitia e ekekafo, mo e mailoga he Fakamoli e fifine fuakau he tapa hana ne gagao lahi. Ne toka e ia e fifine ke uta e pu hana, ke fano mua e fifine ke he ekekafo. He taha magaaho fakamui, ne feleveia e Fakamoli mo e fifine fuakau nei he makete. Ne manatu he fifine a ia mo e gahua mitaki hana he fale gagao. “Iloa tuai e au mogonei na fakaalofa moli e Tau Fakamoli a Iehova ke he tau katofia ha lautolu,” he talahau he fifine. Ka e fakamua ne nakai malutulutu a ia ke he tau ogo he Kautu, ti ko e mitaki ne fakakite he Fakamoli ki a ia kua lauia mitaki. Ne talia e ia ke fakaako Tohi Tapu he kaina mo e kamata ke uta e iloilo he Kupu he Atua.
22. Ko e heigoa taha puhala aoga lahi ke fakatumau e “mahani mitaki”?
22 Tuga ni a ia, maeke ia koe ke talahau falu mena tutupu ne fakatata e aoga he fakakite e mitaki. Ko e taha puhala aoga lahi ke fakatumau e “mahani mitaki” ko e fakalataha tumau ke he fakapuloaaga he tala mitaki he Kautu he Atua. (Mataio 24:14) Kia fakatumau a tautolu ke fakamakai ke taute e gahua uho nei, he iloa ko e taha puhala anei ke taute e mena mitaki, mua atu ki a lautolu ne talia fiafia mai. Mua atu e aoga, kua fakalilifu he fekafekauaga mo e mahani mitaki ha tautolu a Iehova, ko e ulu punaaga he mitaki.—Mataio 19:16, 17.
Kia Fakatumau ke “Mahani Mitaki”
23. Ko e ha e fekafekauaga Kerisiano ko e gahua mitaki?
23 Nakai fakauaua ko e fekafekauaga ha tautolu ko e gahua mitaki. Kua maeke ke fua mai e fakamouiaga ha tautolu mo e ma lautolu ne fanogonogo ke he ogo he Tohi Tapu mo e o atu mogoia he puhala ne takitaki ke he moui tukulagi. (Mataio 7:13, 14; 1 Timoteo 4:16) He magaaho ka fehagai a tautolu mo e tau fifiliaga, mogoia ka liga fakatupu he manako ke taute e mena mitaki a tautolu ke huhu hifo ki a tautolu ni: ‘To hufia fefe e fifiliaga nei ke he haku a gahua fakamatala he Kautu? Ko e puhala ne manamanatu au ki ai kua mitaki moli kia? To lagomatai nakai au ke lagomatai falu ke talia e “vagahau mitaki tukulagi” mo e hokotia atu ke he fakafetuiaga tata mo Iehova ko e Atua?’ (Fakakiteaga 14:6) Ko e fiafia ue atu to fua mai he fifiliaga ne fakahakehake e tau mena he Kautu.—Mataio 6:33; Gahua 20:35.
24, 25. Ko e heigoa falu puhala ke taute e mena mitaki i loto he fakapotopotoaga, mo e heigoa ka iloa moli e tautolu kaeke fakakite tumau e tautolu e mitaki?
24 Kia nakai fakateaga a tautolu ke he lauiaaga aoga he mitaki. Kua maeke ia tautolu ke fakakite tumau e fua nei he lagomatai e fakapotopotoaga Kerisiano mo e taute e mena kua fahia ia tautolu ke mataala ke he levekiaga he fakapotopotoaga. Moli kua taute e tautolu e mitaki he magaaho ne o tumau mo e tali a tautolu he tau feleveiaaga Kerisiano. Ko e ha ha ai ha tautolu nukua fakamalolo e tau katofia tapuaki ha tautolu, mo e ati hake fakaagaga he tau tali tauteute tuai ha tautolu a lautolu. Kua taute foki e tautolu e mitaki he magaaho ka fakaaoga e tautolu e tau koloa ha tautolu ke lava aki e Fale he Kautu mo e he magaaho ne lagomatai e tautolu ke leveki fakamitaki ai. (2 Tau Patuiki 22:3-7; 2 Korinito 9:6, 7) Moli ni, “kia mahani mitaki a tautolu fakalata ke he tau aho ha i ai ia tautolu, ke he tau tagata oti kana, ka e au atu ke he faoa ne tua.”—Kalatia 6:10.
25 Kua nakai kitia e tautolu e tau tutuaga oti ne kua lata ma e fakakiteaga he mitaki. He fehagai a tautolu mo e tau paleko fou, ti kia kumi e tautolu e maama mai he tau Tohiaga Tapu, he liogi ma e agaga tapu ha Iehova, mo e taute e mena kua fahia ai a tautolu ke taute e finagalo mitaki mo e katoatoa hana. (Roma 2:9, 10; 12:2) Kua lata ia tautolu ke mauokafua to fakamonuina lahi e Iehova a tautolu he fakakite tumau e tautolu e mitaki.
To Tali Fefe e Koe?
• Maeke fefe ia tautolu ke moua e mitaki ue atu?
• Ko e ha ne ui e mitaki ko e ‘fua he maama’?
• Ko e ha ne ui e mitaki ko e ‘fua he agaga’?
• Ko e heigoa e lauiaaga he mahani mitaki ha tautolu?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 15]
Kua lagomatai he Kupu he Atua mo e agaga tapu hana a tautolu ke fakakite e mitaki
[Tau Fakatino he lau 16]
Kua tamai he fakakiteaga he mitaki e tau fua kua lata