Mahani Mea—Ko e Heigoa Moli e Kakano?

HA KO E tau tuaga nakai mea fakalialia i Europa mo e Tau Fahi Kaufakalataha he tau senetenari 18 aki mo e 19 aki, ko e tau misionare he magahala ia ne fakamatala e talahauaga ne liga fakahigoa “ko e matapatu fakaakoaga he mahani mea.” Ko e talahauaga nei ne fakatatai e kiva ke he agahala, ka ko e mahani mea ne talahau ke fakatata atu e tagata ke he Atua. Liga hanei e mena nukua talahaua ai e talahauaga “Kua tata e mahani mea ke he mahani faka-Atua.”

Ko e onoonoaga nei ne uta he Salvation Army, ne moua e William mo Catherine Booth. Hagaao ke he tohi Health and Medicine in the Evangelical Tradition, ko e taha he ha laua talahauaga fakamua ko e: “Maga moli, Supo, mo e Fakamouiaga.” Ti, ko e magaaho ne iloa tonuhia e Louis Pasteur mo e falu e matutakiaga he gagao mo e tau moko, ne lafi malolo atu ai ke he omoiaga mo e fakaveaga fakasaiene ma e mitaki he tau fakatokaaga malolo tino.

Ko e falu fuafuaaga mafiti ne kua taute ne putoia e nakai lata he tagata fakamoli he hopo fakafili ke figita e Tohi Tapu mo e moumou e kapiniu inu he tau aoga mo e tau tuaga lelue. Kua taute foki e tau laliaga ke hukui e kapiniu mahani mau he tau fekafekauaga fakalotu aki e tau kapiniu inu he tagata. E, ko e tau paionia fakamua ia ne liga ke fai kautuaga he hiki e tau aga he tau tagata ke he mahani mea. Lauia lahi ai ati ui ai he taha tagata tohia  e fakahikuaga “ko e manako lahi ke he mahani mea.”

Ko e “manako lahi ke he mahani mea” nei, pete ia, ko e kili noa. Nakai leva ti fakatu he tau tagata fakafua koloa e vala moli mo fakamanogi tino. Ko e tau fakatataaga makaka ne takitaki e tau tagata fakatau ke talitonu ko e fakaaoga he falu koloa fakamea pihia ka foaki ke he tagata fakaaoga e tuaga ke maeke he falu ke mahekeheke takina. Kua fakatuleva he televisoni e manako nei. Ko e tau tagata talahaua mo e matalahi ne mamata mau ki ai mo e he tau soap opera kua kitia lavea ke fakamea e tau fale, tafi e fahi tua, oko e tau veve, po ke fakamea e tau pilo he tau pusi mo e tau kuli ha lautolu.

Ha ha i ai foki a lautolu kua talahau ko e o ke gahua ke totogi e tau kaitalofa, ka ko e fakamea he fale po ke taute falu gahua fakamea kua nakai fai lagomataiaga fakatupe. Mo e he nakai fai palepale fakatupe nukua putoia ai, ti ko e heigoa e kakano he leveki e lautolu e takatakaiaga? Ko e taha fua he mena nei nukua manatu falu tagata he vaha nei ko e mena ni ke mahani mea ki ai ko e fakamea fakatagata.

Kitekiteaga he Atua ke he Mahani Mea

Nakai fakauaua ai ko e tau laliaga ha lautolu fakamua ke fakaako e mahani fakamea ne lagomatai e tau tuaga momoui he tau tagata ke holo ki mua. Ti pihia tonu ni, ha ko e mahani mea ko e fua kua ha ha ai mo e tupu mai he Atua tapu mo e mea, ko Iehova. Kua fakaako e ia a tautolu ke aoga ai ni a tautolu he fakatapu mo e mea ke he tau puhala oti ha tautolu.—Isaia 48:17; 1 Peteru 1:15.

Ko Iehova ko e Atua e fakafifitakiaga he mena nei. Ko e mahani mea, fakalataha mo e falu fua nakai kitia hana, kua kitia maali ke he hana tufugatiaaga he Atua. (Roma 1:20) Kua mailoga e tautolu ko e tufugatiaaga hokoia kua nakai fakatupu e kiva tukulagi. Ko e lalolagi mo e loga he tau takaiaga he kelekele kua fakamea ne lautolu, ti kua talaga ai ma e moui mea mo e malolo. Ko e fakameaaga pihia nukua hau ni he Talaga manamanatuaga mea. Ha ko e mena ia, ati maeke ia tautolu ke fakahiku, ko e tau tagata tapuaki he Atua kua lata ke mea he tau puhala oti he tau momoui ha lautolu.

Tau Puhala Fa he Mahani Mea

Kua fakakite he Tohi Tapu fa e puhala he mahani mea kua lata ke tutuli he tau tagata tapuaki he Atua. O mai la tautolu ke kumikumi takitaha a lautolu nei.

Fakaagaga. Kua onoono ke he mena nei ko e tuaga mua atu he mahani mea, ha kua lata mo e tau amaamanakiaga he tagata ma e moui tukulagi. Pete ia, ko e puhala mahani mea anei nukua mua atu e fakaheu. Tuku fakamukamuka ai, ko e mea fakaagaga kua kakano ke nakai molea atu he mena ne fakatoka he Atua ke he tapuakiaga mea mo e fakavai, ha kua onoono e Atua ke he ha faga tapuaki fakavai ke nakai mea. Ne tohi he aposetolo ko Paulo: “Kia o mai a mutolu mai loto ia lautolu, mo e vevehe kehe a mutolu, kua pihia mai ai e Iki, aua foki neke piki atu a mutolu ke he mena kelea; ti talia ai e au a mutolu.” (2 Korinito 6:17) Kua fakamahino mai foki he aposetolo ko Iakopo ke he puhala nei: “Ko e hanai e oma ke he Atua kua mitaki mo e fakamoli ki mua he Atua e Matua, . . . kia leveki foki e ia a ia neke ilaila a ia he lalolagi.”—Iakopo 1:27.

Ne fakakite fakamaali he Atua hana nakai talia he fio e tapuakiaga fakavai mo e hana tapuakiaga mea. Kua fa putoia ke he tapuakiaga fakavai e tau mahani nakai mea mo e tau tupua mo e tau atua fakalialia. (Ieremia 32:35) Ti, kua fakamalolo ke he tau Kerisiano moli ke tiaki ha putoiaaga mo e ha tapuakiaga nakai mea.—1 Korinito 10:20, 21; Fakakiteaga 18:4.

Mahani. Hanei foki, kua fakakite he Atua e kehekeheaga maaliali he mena kua mea mo e mena kua nakai mea. Katoatoa ai, kua hokotia e lalolagi ke he tuaga ne fakamaama ia Efeso 4:17-19: “Kua pouligia ha lautolu a tau loto manamanatu, kua mafoki kehe a lautolu mai he moui ha he Atua . . . Kua nakai tuai logona e lautolu ha mena, kua tuku e lautolu a lautolu ke he matahavala ke eke e tau mena kelea oti kana, mo e manako lahi ki ai.” Ko e manamanatu kelea pihia kua fakakite e tau puhala loga, tapakupaku ai mo e fakatuaha, ti kua lata e tau Kerisiano ke mataala.

 Ko lautolu ne fakaalofa ke he Atua kua iloa ko e mahani fakataka, fakasotoma, mahani fakatane mo e fifine to mau, mo e tau mena telefua kua moumou e tau tuaga he mahani mea ha Iehova. Pete ia, ko e tau fakakiteaga he tau mahani nei kua kitia lahi ke he lalolagi fakafiafia mo e muhu koloa. Kua lata e tau Kerisiano mogoia ke mataala ke he tau mahani pihia. Ko e tui he tau mena toka noa mo e fakaataata he kakano ke he tau feleveiaaga Kerisiano po ke tau fakafiafiaaga kua fakatapakupaku noa he tino mo e fakakite ai e nakai mahani mea. He nakai ta mai e manamanatuaga fakalalolagi nakai mea ke he fakalatahaaga Kerisiano, ko e tauteute pihia kua maeke ke fakatu e tau manatu nakai mea ke he falu. Ko e fahi anei kua lata he tau Kerisiano ke gahua fakamalolo he fakatata e “iloilo mai luga.”—Iakopo 3:17.

Manamanatuaga. Ko e mena galo puna mau mai he fatuakiloto kua nakai lata ke tanaki e tau manatu nakai mea. Ne hataki e Iesu hagaao ke he manatu nakai mea he pehe a ia: “Ka kikite atu taha ke he fifine kia manako ki ai, kua faivao tuai a ia ke he hana loto.” (Mataio 5:28; Mareko 7:20-23) Kua tatai tonu e hagaaoaga he tau kupu nei ke he tau ata mo e tau kifaga telefua, totou e tau tala he tau gahua mahani fakatane mo e fifine fakalialia, mo e fanogonogo ke he tau lologo fakamanako kelea e loto. Ti, kua lata he tau Kerisiano ke fehola kehe mai he fakaohooho a lautolu aki e tau manatu nakai mea nukua fakatupu aki e tau gahua mo e vagahau kiva mo e nakai tapu.—Mataio 12:34; 15:18.

Tino. Ko e tapuina mo e mahani mea e tino kua matutaki lahi he Tohi Tapu. Ma e fakatai, ne tohi e Paulo: ‘Ko e tau fakahelehele na e, kia fakamea e tautolu a tautolu ke he tau mena oti ke kelea ai e tino katoa mo e agaga, kia fakakatoatoa ai e tau mahani mitaki mo e matakutaku ke he Atua.’ (2 Korinito 7:1) Ko e mena ia, ko e tau Kerisiano moli kua lata ke tutuli ke fakatumau ha lautolu a tau tino, kaina, mo e tau takatakaiaga ke mea mo e maopoopo, ke he ha tuaga kua maeke. Pete ni he nakai lahi e vai mo unu po ke koukou, kua lata e tau Kerisiano ke lali ke taute e mena kua fahia a lautolu ke fakatumau e mea mo e lilifu.

Kua nakai fakagofua foki he mahani mea he tino e fakaaoga he ha tapaka taha, inu lahi ke he kava, mo e ha puhala taha he fakaaoga tulaki, nukua fakakiva mo e moumou e tino. Ko e fakamaamaaga hagaao ke he leveki mamoe i loto he Lologo a Solomona ko e manogi mahofihofi he tau mena tui he tamaafine Sulamita. (Lologo a Solomona 4:11) Ko e leveki he mahani mea fakatagata ha tautolu ko e mena mitaki ke taute, ha kua manako a tautolu ke fakamamao mai he namupaku atu ki a lautolu kua takatakai ia tautolu. Ko e tau lolo poki kua liga mitaki, ka e nakai maeke ke tatai mo e holoholo tumau mo e tau mena tui mea.

Fakatumau e Onoonoaga Lagotatai

Kua to molea atu e tau tagata ka hoko ke he mahani mea he tino. Ke he taha fahi, ko e fakakikili lahi hagaao ke he mahani mea ka fofo a tautolu mai he olioli he moui. Kua maeke ke  fakaaoga lahi e magaaho uho ha tautolu. He taha fahi, ko e kiva mo e nakai leveki e tau kaina kua mailoga ai ke tauuka ke fakafou. He vahaloto he tau moleaaga nei e puhala aoga mo e latatonu ke fakatumau e mea mo e lilifu he tau kaina ha tautolu.

Fakatumau ke fakamukamuka. Ko e tau kaina po ke tau poko kua tafola fano e tau mena kua uka ke fakamea, ti nakai mukamuka e tau kiva ke kitia mafiti ai ha kua pukilu ai. Ko e tau kaina maopoopo mo e nakai muhu mena kua nakai uka ke fakamea. Ko e puhala moui mitaki lahi ne talahau he Tohi Tapu: “Kua moua e tautolu e tau mena kai, mo e tau mena ke fakatapulu ai, to lata ia kia tautolu.”—1 Timoteo 6:8.

Fakatumau ke maopoopo. Ko e kaina mea ko e matagahua he tau tagata oti kua nonofo i ai. Ko e tau kaina nakai maopoopo kua fa kamata mai he tau poko nakai maopoopo. Ko e maopoopo kua kakano ko e tau mena oti kua ha ha ai he tau tokaaga ha lautolu. Ko e mena ke toka ai e tau mena tui kiva, ma e fakatai, nakai he timeni he poko mohe. Ti mua ue atu, ko e tau toi mo e tau mena gahua kua tafola fano kua mahomo e hagahagakelea. Loga e pakia he kaina kua tupu ni ha ko e tau aga nakai maopoopo.

Maaliali ai, ko e mahani mea mo e puhala Kerisiano he moui kua tui lima tumau. Hagaao ke he puhala mahani Atua he moui, kua tutala e perofeta ko Isaia ke he “puhala tapu.” Ti lafi e ia e manatu malolo ne kua “nakai fina atu ai taha kua kelea.” (Isaia 35:8) E, ko e feaki he tau aga mitaki he mahani mea mogonei kua foaki ki a tautolu e fakamoliaga malolo he tua ha tautolu ke he maveheaga he Atua to nakai leva ti fakatu e ia e lalolagi parataiso mea. Ti, he tau fahi oti he palaneta fulufuluola nei, to fakatokoluga he tau tagata oti a Iehova ko e Atua he fakalataha katoatoa mo e hana tau poakiaga mitaki katoatoa he mahani mea.—Fakakiteaga 7:9.

[Fakatino he lau 6]

Ko e kaina mea ko e matagahua he tau tagata oti kua nonofo i ai

[Fakatino he lau 7]

Kua fakamea ni he lalolagi a ia