Skip to content

Skip to table of contents

Tau Fakatino Fakalotu—Ha Lautolu a Tupu Maiaga i Tuai

Tau Fakatino Fakalotu—Ha Lautolu a Tupu Maiaga i Tuai

Tau Fakatino Fakalotu—Ha Lautolu a Tupu Maiaga i Tuai

“Ko e tau fakatino e puhala ne matutaki aki a tautolu ke he mitaki lahi mo e tapuina he Atua mo e Hana Tau Tagata Tapu.”—GREEK ORTHODOX ARCHDIOCESE HA AUSETALIA

HE AHO aafu nei ha Aokuso, kua kikila e tau vakavaka la ke he tau sitepe ne takitaki atu ke he nofoaga he tau tagata fakalotu he “Matua Fifine Mua ue Atu he Atua,” he aelani ko Tínos, he Tahi i Aegean. Ko e velagia he aafu kua nakai fakaliutua e fifiliaga he tau tagata Ofotoko Heleni fakamoli ko e 25,000 ne tau taaki he lali ke hohoko ke he fakatino fakamanaia lahi he matua fifine ha Iesu.

Ko e tama fifine tote ne kulikuli, ne mamahi moli mo e manako lahi ke ono ke he fofoga hana ha ne totolo he tau tuli kua toto lahi mahaki. Nakai mamao mo ia, ko e fifine fuakau mategugu ne fenoga mai he taha matapotu he motu kua tukumate ke maeke ke fano. Kua tafe noa e tau kavakava he tagata tane makutu ne nakai la fuakau lahi he lali eketaha ke fakahaohao atu he toloaga apituki. Ko e foliaga ha lautolu ke figita e fakatino ha Maria mo e fakatokotui a lautolu ki ai.

Ko e tau tagata malolo fakalotu moli nei kua nakai fakauaua ke he manako moli ha lautolu ke tapuaki ke he Atua. Tokofiha mogoia, kua mailoga ko e fakamoliaga pihia ke he tau fakatino fakalotu nukua kumikumi ke he tupu maiaga hana ke fakalataha ke he aho faka-Kerisiano ke he tau senetenari?

Ko e Tupu Lahi he Tau Fakatino

Ke he lalolagi Ofotoko, kua puke ai he tau fakatino. He tau fale tapu, ko e tau fakatino ha Iesu, Maria, mo e tokologa he “tau tagata tapu” ko e matakavi uho. Kua fa fakalilifu he tau tagata fakalotu e tau fakatino nei he figifigita, fakamanogi, mo e tugi e tau kanela. Lafi ki ai, teitei oti e tau kaina Ofotoko he fai matapoko ma e tau fakatino, ne fa foaki ai e tau liogi. Ko e aga mo e mahani ma e tau Kerisiano Ofotoko ke talahau ko e tapuakiaga ha lautolu ke he fakatino, kua matutaki mo e faka-Atua. Tokologa ne talitonu ko e tau fakatino ia kua hufia ai e monuina faka-Atua mo e tau malolo mana.

Ko e tau tagata lotu ia ka liga ofo ke iloa na nakai talia he tau Kerisiano he senetenari fakamua e fakaaoga he tau fakatino he tapuakiaga. Kua talahau he tohi Byzantium: “Ko e tau Kerisiano fakamua, nukua moua mai he faka-Iutaia e vihiatia ke he tau tapuaki tupua, ti nakai talia e fakalilifuaga ke he ha fakatino he tau tagata tapu.” Kua talahau mai he tohi taha ia: “Tali mai he Senetenari ke Lima Aki, ko e tau fakatino po ke tau mena fakatai . . . ne kua tupu lahi ke he tapuakiaga auloa mo e tokotaha.” Ka nakai mai he faka-Kerisiano he senetenari fakamua, ti tupu fakamua mai i fe e fakaaoga he tau fakatino fakalotu?

Kumikumi e Tupu Maiaga ha Lautolu

Ne tohi he tagata kumikumi ko Vitalij Ivanovich Petrenko: “Ko e fakaaoga he tau mena fakatai mo e hana tupu maiaga kua leva lahi ato hoko e vaha Kerisiano ti ha ha ai e ‘ohi he fakapouliuli.’ ” Tokologa e tau tagata tohi tala tuai kua talia, he pehe ko e tau tupu maiaga he tapuaki fakatino ne moua ke he tau lotu ha Papelonia, Aikupito, mo Heleni i tuai. I Heleni i tuai, ma e fakatai, ko e tau mena fakatai fakalotu ne puhala mai he tau mena talaga. Talitonu ai ke he tau mena nei kua fakalago aki e tau malolo faka-Atua. Ne manatu e tau tagata ko e falu he tau mena fakatai nei na nakai taute aki e tau lima ka e mokulu mai he lagi. Ke he tau taonaga pauaki, ko e tau mena fakatai he vahega lotu ne uta viko he maaga, mo e foaki ai e tau poa ki a lautolu. “Ko e mena tapuaki fakatai ne mailoga he tau tagata tututonu ke eke mo atua, pete ia kua taute e tau laliaga . . . ke fakakehe e atua mo e hana fakatai,” he talahau e Petrenko.

Maeke fefe e tau manatu mo e tau gahua pihia ke totolo mai ke he faka-Kerisiano? Ko e tagata kumikumi taha ia ne kitia e mena ia, he tau senetenari he mole e mamate he tau aposetolo ha Keriso, mua atu i Aikupito, “ko e tau taofiaga faka-Kerisiano ne totoko e taofiaga ‘fiofio pouliuli’—ne puna mai he tau gahua mo e tau taofiaga Aikupito, Heleni, Iutaia, Fahi Uta mo Roma ne fakagahua fakalataha mo e taofiaga faka-Kerisiano.” Ti ko e fua, “ko e tau ekegahua Kerisiano ne moua [e tua fiofio] e puhala mo e fakaaoga he tau fakamailoga pouliuli, he tuku ke he puhala fou, pete ni he nakai mea katoatoa a lautolu mai he fakaohoohoaga pouliuli.”

Nakai leva ti eke e tau fakatino mo hagaaki he moui fakalotu tokotaha mo e auloa. He tohi The Age of Faith, kua fakamaama he tagata tohi tala tuai ko Will Durant e puhala ne tupu mai e mena nei, he talahau: “He tupu loga e tau tagata tapu nukua tapuaki ki ai, lata mogoia ke iloa mo e manatu a lautolu; ko e tau fakatino ha lautolu mo e ha Maria ne taute loga foki; mo e pihia ki a Keriso nakai ni ke he tino fakataitai noa Hana ka kua eke e satauro Hana mo mena fakatai he fakalilifuaga—ti pihia foki mo e tau manamanatuaga goagoa, ko e tau talisimene. Ko e tokanoaaga pauaki he manamanatu noa he tau tagata ne liliu e tau koloa tapu, tau fakatino, mo e tau mena fakatai ke he tau mena kua nava ki ai; ne fakafeilo e tau tagata ki ai, figifigita a lautolu, tugi e tau kanela mo e tau mena fakamanogi ki mua ha lautolu, fakaheihei a lautolu aki e tau fiti, mo e moua e tau mana mai he tau lagatau taulatua ha lautolu. . . . Ko e tau Matua mo e tau tagata tomatoma he Lotu ne fakamaama fakatumau ko e tau mena fakatai ne nakai ko e tau atua, ka ko e tau fakamanatuaga ki ai; kua fakahanoa e tau tagata ke taute e tau veheveheaga pihia.”

He vaha nei, tokologa ne fakaaoga e tau fakatino fakalotu kua totoko pihia ko e tau mena fakatai ko e tau koloa noa ni he fakalilifu—nakai tapuaki. Kua liga talahau e lautolu ko e tau fakatino fakalotu e lagomataiaga kua talia—ti aoga foki—he tapuaki ke he Atua. Liga logona hifo pihia foki a koe. Ka ko e huhu, Fefe e logonaaga he Atua ke he mena nei? Liga kia ko e fakalilifuaga he fakatino kua tatai moli ke he tapuaki ki ai? Fakatu kia he tau gahua pihia e tau hagahagakelea galo?

[Puha/Fakatino he lau 4]

Ko e Heigoa e Fakatino?

Nakai tatai ke he tau tupua ne fakaaoga lahi he tapuakiaga Katolika Roma, ko e tau fakatino ko e tau mena fakatai fahi ua ha Keriso, Maria, “tau tagata tapu,” tau agelu, tau tagata mo e tau mena tutupu he Tohi Tapu, po ke tau mena tutupu he fakamauaga tuai he Lotu Ofotoko. Fa mahani, ke vali ai ke he tau lapa akau uta fano.

Hagaao ke he Lotu Ofotoko, “ko e tau Fakatino he Tau Tagata Tapu, kua nakai tatai mo e tau fakatino he tau tagata moli.” Kua talitonu foki ki ai ko e patu akau mo e vali he fakatino kua maeke ke “puke ke he fakalatahaaga he Atua.”

[Fakatino he lau 4]

Ko e fakaaoga he tau mena fakatai ka kumikumi ki ai kua moua ko e tau gahua pouliuli

[Fakatino Credit Line he lau 3]

© AFP/CORBIS