“Ke Au Atu Ai he Manamanatu”
“Ke Au Atu Ai he Manamanatu”
“Kua lata ai ke au atu ai he manamanatu a tautolu ke he tau mena kua fanogonogo a tautolu ki ai, neke tafia kehe ai a tautolu a taha aho.”—HEPERU 2:1.
1. Fakamaama e puhala kua maeke he fakatauhele ke takitaki a tautolu ke he matematekelea.
KUA fofo he tau pakia peleoafi e tau momoui he tau tagata ke kavi ke 37,000 he tau tau takitaha he Tau Fahi Kaufakalataha hokoia. He talahau he tau pulotu, liga nakai loga e tau mamate nei ka tutupu ane mai matakaki lahi e tau tagata fakaholo ke he puhalatu. Ko e falu a tagata fakaholo motoka kua fakatauhele he tau lapa fakamailoga mo e tau lapa fakatata po ke he fakaaoga e tau telefoni utafano ha lautolu. Kua ha ha ai falu ne putoia ke kai ka e fakaholo. He tau tutuaga oti nei, kua maeke he fakatauhele ke takitaki atu ke he matematekelea.
2, 3. Ko e heigoa e tomatomaaga ne foaki e Paulo ke he tau Kerisiano Heperu, mo e ko e ha ne latatonu ai e fakatonuaga hana?
2 He teitei ke 2,000 e tau ato talaga e peleoafi, ne mailoga he aposetolo ko Paulo e taha faga fakatauhele ne kua fakamatematekelea moli ke he falu Kerisiano Heperu. Ne peehi e Paulo nukua foaki ke he liu tu mai ko Iesu Keriso e tuaga tokoluga atu ke he tau agelu oti, ha kua fakanofo a ia ke he lima matau he Atua. Ati talahau ai he aposetolo: “Ko e mena ia, kua lata ai ke au atu ai he manamanatu a tautolu ke he tau mena kua fanogonogo a tautolu ki ai, neke tafia kehe ai a tautolu a taha aho.”—Heperu 2:1.
3 Ko e ha ne kua lata he tau Kerisiano Heperu ‘ke au atu ai he manamanatu ke he tau mena kua fanogonogo’ hagaao ki a Iesu? Ha kua teitei ke 30 e tau he mole tali mai he toka e Iesu e takaiaga he lalolagi. He nakai ha i ai e Iki ha lautolu, ne kamata falu Kerisiano Heperu ke tafia kehe mai he tua moli. Nukua fakatauhele he faka-Iutaia a lautolu, ko e puhala tapuaki ha lautolu fakamua.
Kua Lata ia Lautolu ke Mua Atu he Manamanatu
4. Ko e ha ne kamatamata falu he tau Kerisiano Heperu ke liliu ke he faka-Iutaia?
4 Ko e ha ka liga kamatamata ai e Kerisiano ke liu ke he lotu faka-Iutaia? Ha ko e fakatokaaga he tapuaki i lalo he Fakatufono kua putoia ai e tau mena kua kitia. Kua maeke he tau tagata ke kitia e tau ekepoa mo e hohogo e poa tugi. Ka ke he falu a mena, kua kehe mamao e faka-Kerisiano. Ne ha ha he tau Kerisiano e Ekepoa ne Mua, ko Iesu Keriso, ka kua nakai la kitia a ia he lalolagi ke he tolu e tau hogofulu tau. (Heperu 4:14) Ha ha ia lautolu e faituga, ka kua ha ha he lagi e mena tapu. (Heperu 9:24) Kua nakai tatai mo e peritome fakatino i lalo he Fakatufono, ko e peritome faka-Kerisiano ko e “mena he loto ia ha ha he agaga haia.” (Roma 2:29) Ke he tau Kerisiano Heperu, mogoia, kua tuga ke eke e faka-Kerisiano mo mena fakateaga.
5. Fakakite fefe e Paulo ko e fakatokaaga he tapuaki ne fakatu e Iesu kua tokoluga atu ke he fakatokaaga i lalo he Fakatufono?
5 Kua lata he tau Kerisiano Heperu ke mailoga taha mena kakano lahi hagaao ke he fakatokaaga he tapuaki ne fakatu he Keriso. Kua lahi e fakave ke he tua nakai ke he mena kitia, pete ia kua tokoluga atu ke he Fakatufono ne foaki mai he puhala he perofeta ko Mose. “Ha ko e mena kaeke ko e tau toto he tau povi tane mo e tau koti, mo e efuefu he punua povi fifine kua pīpī aki a lautolu kua kelea, kia fakatapu ai ke mea ai e tino,” he tohia e Paulo, “ka e nakai kia mua e toto a Keriso, ko ia ne tuku atu e ia a ia kua nakai fai kelea ke he [a]gaga tukulagi ke eke mo poa ke he Atua, ke fakamea ha mutolu a tau loto manamanatu mai he tau gahua ke mamate ai, kia fekafekau ai a mutolu ke he Atua moui?” (Heperu 9:13, 14) E, ko e fakamagaloaga ne puhala mai he tua ke he poa lukutoto ha Iesu Keriso kua tokoluga lahi atu he tau puhala loga ke he mena ne puhala he tau poa ne foaki i lalo he Fakatufono.—Heperu 7:26-28.
6, 7. (a) Ko e heigoa e tuaga ne fakamafiti ai ke he tau Kerisiano Heperu ke ‘au atu ai he manamanatu ke he tau mena kua fanogonogo’? (e) He magaaho ne tohia e Paulo e tohi ke he tau Heperu, kia fiha e magaaho ne toe ma Ierusalema? (Kikite matahui tala.)
6 Ha ha ai taha kakano ne kua lata e tau Kerisiano Heperu ke manamanatu fakakikili lahi ke he tau mena ne fanogonogo hagaao ki a Iesu. Ne talahau tuai e ia to moumou a Ierusalema. Ne talahau e Iesu: “Ko e mena hoko mai kia koe e na aho ia, ke keli takai ai kia koe e lautolu kua fai fi kia koe e luo ke pototakai mai ni e lautolu a koe, ke pāpā a koe ke he tau fahi oti; to fakatatai foki e lautolu a koe mo e kelekele katoa mo e tau fanau hau i loto ia koe; nakai toka foki e lautolu e taha maka ki luga he taha maka ki loto ia koe; ha kua nakai iloa e koe e vaha ne ahi mai ai a koe.”—Luka 19:43, 44.
7 To tupu a fe e mena nei? Ne nakai talahau e Iesu e aho mo e matahola. Ka kua foaki e ia e fakailoaaga nei: “Ka kitia e mutolu kua pātakai a Ierusalema he tau kau, ti iloa ai e mutolu ke he vaha ia kua tata hana moumouaga. Ko e vaha ia, kia fehola a lautolu ha i Iutaia ke he tau mouga; ko lautolu foki ha i loto he māga ia, kia o kehe a lautolu; ko lautolu foki ha he tau kaina, aua neke huhu a lautolu ki loto he māga.” (Luka 21:20, 21) He magahala he 30 tau he mole e vagahau e Iesu e tau kupu ia, ne galo he falu Kerisiano i Ierusalema e manamanatuaga fakamafiti ati tauhele ai. Kua tuga, utakehe e lautolu e tau mata ha lautolu he puhalatu. Ane mai nakai hiki e lautolu ha lalu tau manamanatuaga, to moua moli e matematekelea. Pete he manamanatu pihia a lautolu po ke nakai, nukua tata lahi mai ni e moumouaga ha Ierusalema! * Amanaki ni, to foaki he tomatomaaga ha Paulo e uiaga ke aala ke he tau Kerisiano tauveli mohe fakaagaga i Ierusalema.
Lata “ke Au Atu Ai he Manamanatu” he Vaha Nei
8. Ko e ha kua lata ia tautolu ke “au atu ai he manamanatu” ke he tau kupu moli he Kupu he Atua?
8 Ke tuga e tau Kerisiano he senetenari fakamua, kua lata ia tautolu ke “au atu ai he manamanatu” ke he tau kupu moli he Kupu he Atua. Ko e ha? Ha kua fehagaaoaki foki a tautolu mo e moumouaga hane hau, nakai ke he taha ni e motu, ka ke he fakatokaaga katoa. (Fakakiteaga 11:18; 16:14, 16) Moli, kua nakai iloa e tautolu e aho mo e matahola tonu ka taute e Iehova e mena nei. (Mataio 24:36) Pete he pihia, hane kitia mata e tautolu e fakamoliaga he tau perofetaaga he Tohi Tapu ne fakakite maaliali nukua nonofo a tautolu he “tau aho fakamui.” (2 Timoteo 3:1-5) Ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke puipui mai he ha mena ka fakatauhele a tautolu. Kua lata ia tautolu ke manamanatu ke he Kupu he Atua mo e fakatumau e manamanatuaga fakamafiti. He taute pihia ni ka “talahaua a [tautolu] kua aoga ke hao mai ke he tau mena oti ia ka hohoko mai.”—Luka 21:36.
9, 10. (a) Maeke fefe ia tautolu ke fakakite ne tautolu a tautolu ke fanogonogo ke he tau mena fakaagaga? (e) Kua eke fefe e kupu he Atua mo ‘hulu ke he tau hui ha tautolu’ mo e ‘maama ke he ha tautolu a hala’?
9 He tau vaha aoga lahi nei, lata fefe ia tautolu ke fakakite hane “au atu ai he manamanatu” a tautolu ke he tau mena fakaagaga? Taha puhala ke o atu tumau ke he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga Kerisiano. Kua lata foki ia tautolu ke eke mo tau tagata fakaako makutu he Tohi Tapu ke maeke ia tautolu ke fakatata lahi ke he hana Punaaga, ko Iehova. (Iakopo 4:8) Kaeke iloa e tautolu e iloilo ki a Iehova he puhala he fakaako fakatagata mo e tau feleveiaaga, to tatai a tautolu mo e salamo ne talahau ke he Atua: “Ko e hāu a kupu ko e hulu ia ke he haku tau hui, mo e maama ke he haku puhala.”—Salamo 119:105.
10 Kua eke e Tohi Tapu mo ‘maama ke he ha tautolu puhala’ he magaaho ne talamai ki a tautolu e tau finagalo he Atua ma anoiha. Ti ko e ‘hulu foki ke he ha tautolu tau hui.’ Ke he falu kupu, kua maeke ke lagomatai a tautolu ke he ha tautolu a lakaaga ka mui mai he magaaho ka fehagaao a tautolu mo e tau lekua kamatamata he moui. Ko e kakano haia ne kua lata ia tautolu ke “au atu ai he manamanatu” he magaaho ka fakapotopoto a tautolu ma e fakaakoaga fakalataha mo e tau katofia talitonu mo e he magaaho ka totou fakatagata e tautolu e Kupu he Atua. Ko e tau fakailoaaga ne moua e tautolu ka lagomatai a tautolu ke taute e tau fifiliaga pulotu mo e aoga ne talia e Iehova mo e fakafiafia e loto hana. (Tau Fakatai 27:11; Isaia 48:17) Maeke fefe ia tautolu ke fakaholo ki mua e magaaho manamanatu ha tautolu he tau feleveiaaga mo e he magahala he tau magaaho fakaako fakatagata ke moua e tautolu e lagomatai lahi mai he tau foakiaga fakaagaga he Atua?
Fakatolomaki e Manamanatu Fakahokulo ha Tautolu he Tau Feleveiaaga
11. Ko e ha ko e tau magaaho paleko ke manamanatu he tau feleveiaaga Kerisiano he falu magaaho?
11 He falu magaaho, ke manamanatu he tau feleveiaaga Kerisiano ko e paleko. Kua mukamuka e loto manamanatu ke fakatauhele, liga he tagi e tama po ke he tagata mule ne kumi nofoa. He oti e gahua he aho loa, liga mategugu pauaki ni a tautolu. Ko ia ne vagahau mai i mua kua liga nakai ko e tagata vagahau fakaalaala, ka e nakai leva ti mailoga e tautolu, nukua miti tuai a tautolu—po ke tauveli mohe! Ha ko e tau fakailoaaga aoga hane lauga mai, kua mitaki ia tautolu ke fakatolomaki ha tautolu a malolo ke manamanatu fakahokulo he tau feleveiaaga he fakapotopotoaga. Ka e maeke fefe a tautolu ke taute e mena nei?
12. Ko e heigoa ka fakamukamuka ki a tautolu ke manamanatu he tau feleveiaaga?
12 Kua fa mukamuka ke manamanatu he tau feleveiaaga ane mai tauteute tuai a tautolu. Ti, mogoia, ko e ha he toka kehe taha magaaho ke manamanatu tuai ke he matakupu ka kikite ki ai? Ko e fiha ni e minuti he tau aho takitaha ke totou mo e manamanatu fakahokulo ke he tau veveheaga pauaki ne kotofa ma e totouaga Tohi Tapu he fahitapu. Mo e falu fakatokatokaaga, maeke ia tautolu ke moua e magaaho ke tauteute ma e Fakaakoaga Tohi he Fakapotopotoaga mo e Fakaakoaga Kolo Toko. Ko e ha setulu ni ka fifili e tautolu, taha ni e mena kua moli: To lagomatai he mautauteute a tautolu ke manamanatu ke he matakupu ka kikite ki ai he tau feleveiaaga he fakapotopotoaga.
13. Ko e heigoa ka liga lagomatai a tautolu ke tumau ke nofomau ke he matakupu ne fakatutala ki ai he tau feleveiaaga?
13 Lafi ke he mautauteute tuai, ne mailoga he falu kua lahi e fanogonogo ha lautolu he tau feleveiaaga ka nonofo tata a lautolu i mua he Fale he Kautu. He mamata atu ke he fofoga he tagata lauga, he muitua ke he Tohi Tapu kua totou, mo e tohitohi hifo e falu a puhala ke taofi e loto manamanatu ha tautolu neke eva holo. Pete ia, kua mua atu e aoga he mautauteute e loto ke he ha puhala manamanatu fakahokulo pauaki. Kua lata ia tautolu ke mailoga e kakano ne fakapotopoto auloa a tautolu. Ko e matapatu he feleveiaaga ha tautolu mo e tau katofia talitonu ke tapuaki ki a Iehova. (Salamo 26:12; Luka 2:36, 37) Ko e tau feleveiaaga ko e taha puhala aoga lahi ke fagai fakaagaga a tautolu. (Mataio 24:45-47) Mua atu, ne foaki mai ki a tautolu e tau magaaho ke ‘fakalagalaga e taha mo e taha ke he fakaalofa mo e tau gahua mitaki.’—Heperu 10:24, 25.
14. Ko e heigoa ne taute moli e feleveiaaga ke kautu mitaki?
14 Ligaliga to fakafili he falu e aoga he feleveiaaga ha ko e tau puhala fakaako he tau tagata lauga. Kaeke makaka lahi e tau tagata lauga, liga pehe mogoia ko e feleveiaaga mitaki. Ka e kaeke kua tuga nakai ha i ai e puhala fakaako mitaki, liga kehe ni e puhala ka kitia ai e tautolu. Kua moli ko lautolu he polokalama kua lata ke lalilali ke fakaaoga e puhala fakaako makaka mo e ke hokotia lahi ke he tau loto. (1 Timoteo 4:16) Ka ko tautolu ne fanogonogo kua nakai lata ke velagia e tuhituhi. Pete kua aoga e puhala fakaako he tagata lauga, nakai ko e fakaveaga a ia ke he kautuaga he feleveiaaga. Nakai kia talitonu a koe ko e mena ne mua ki a tautolu, nakai ko e mitaki lahi he puhala ne lauga ai he tagata e lauga hana, ka ko e puhala kua fakahihiga ki ai e tau teliga ha tautolu? He magaaho ka o atu a tautolu ke he tau feleveiaaga mo e manamanatu ke he mena ne lauga mai, kua tapuaki a tautolu ke he Atua ke fakalautatai mo e hana finagalo. Ko e mena haia ne taute e feleveiaaga ke kautu mitaki. Kaeke fakamakutu a tautolu ke iloa e iloilo ke he Atua, to aoga mai a tautolu he tau feleveiaaga, pete ko e tau puhala he tagata lauga. (Tau Fakatai 2:1-5) Ati o mai a a tautolu, ke fakamalolo ke “au atu he manamanatu” he tau feleveiaaga ha tautolu.
Aoga Katoatoa Mai he Fakaakoaga Fakatagata
15. Maeke fefe he fakaakoaga mo e manamanatu fakahokulo ke aoga ai a tautolu?
15 Kua aoga lahi mai a tautolu he “au atu ai he manamanatu” he tau magahala he fakaakoaga fakatagata mo e manamanatu fakahokulo. He totou mo e manamanatu ke he Tohi Tapu mo e tau tohi faka-Kerisiano ka foaki ki a tautolu e tau magaaho uho ke fakamau e tau kupu moli he Kupu he Atua he tau loto ha tautolu. Ko e mena nei, mogoia, to lauia lahi ke he puhala ne manamanatu mo e gahuahua ai a tautolu. Moli ni, to lagomatai a tautolu ke moua e fiafia he taute e finagalo ha Iehova. (Salamo 1:2; 40:8) Ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke feaki ha tautolu a malolo he manamanatu fakahokulo ke lagomatai a tautolu he magaaho ka fakaako ai. Kua mukamuka lahi ha ia ke fakatauhele! Tau tama fakalavelave ikiiki—ko e telefoni po ke fakahoha ka liga fakatauhele e manamanatuaga ha tautolu. Po kua liga ku e magaaho manamanatu ha tautolu ke kamata aki. Liga, nonofo hifo a tautolu mo e tau fatuakiloto mitaki ke fagai fakaagaga, ka e nakai leva to liga eva holo e loto manamanatu, ke tuga, ke fagai he taha fahi fonua. Maeke fefe ia tautolu ke “au atu ai he manamanatu” he magahala he fakaakoaga fakatagata ke he Kupu he Atua?
16. (a) Ko e ha kua aoga ia tautolu ke setulu e magaaho ma e fakaako fakatagata? (e) Ko e puhala fe nukua maeke ia koe ke fai magaaho ke fakaako e Kupu he Atua?
16 Kua lagomatai lahi ke fai setulu mo e fifili e fakatokaaga hagahaga mitaki lahi ke fakaako. Ma e laulahi ha tautolu, kua nakai lahi e magaaho ma ha tautolu ni. Liga logona hifo e tautolu kua tuga tatafi he mafiti he tau mena tutupu he aho a tautolu ke tuga e la akau tote i loto he vailele tafe mafiti. Ko e moli, ke tuga anei kua lata ia tautolu ke taufetului ke he tafe he vai, mo e kumi e tau magaaho he tau momoui lavelave ha tautolu ma e fakaakoaga. Kua nakai lata a tautolu ke fakatali mo e amanaki ke he magaaho fakaako ke hau. Ka kua lata ia tautolu ke fai malolo ke kumi e magaaho ma e fakaakoaga. (Efeso 5:15, 16) Ne fakatoka kehe he falu taha magaaho ku he pogipogi, ko e magaaho ne tote e fakatauhele. Ko e falu kua foaki he afiafi e magaaho mitaki. Ko e kakano hanei kua nakai lata ia tautolu ke fakaheu e manako aoga lahi ke iloa e iloilo tonuhia ke he Atua mo e hana Tama. (Ioane 17:3) Kia setulu ai e tautolu e magaaho ma e fakaako fakatagata mo e tapiki ai ke he setulu ia.
17. Ko e heigoa e manamanatu fakahokulo, mo e maeke fefe ke lagomatai a tautolu?
17 Manamanatu fakahokulo—ko e puhala manamanatu ke he tau mena ne ako e tautolu he fakaakoaga—kua uho ue atu. Kua lagomatai ai a tautolu ke lagaki mai e tau manatu he Atua he tau lau tohi lomi ke he tau loto ha tautolu. Kua lagomatai he manamanatu fakahokulo a tautolu ke kitia e puhala ke fakagahuahua e fakatonuaga he Tohi Tapu ke eke a tautolu “mo tau tagata omaoma ke he kupu, ka e aua neke fanogonogo hokoia ki ai.” (Iakopo 1:22-25) Mua atu, kua lagomatai he manamanatu fakahokulo a tautolu ke fakatata fakalahi atu ki a Iehova, ha kua taute a tautolu ke fakaata e hana tau mahani mo e puhala ne fakamaama mai he matakupu ne fakaako ki ai he tau magahala fakaako.
18. Ko e heigoa e tau tutuaga ne kua lata ma e manamanatu fakahokulo mitaki?
18 Ke aoga katoatoa mai he fakaakoaga mo e manamanatu fakahokulo, kua lata ia tautolu ke fakaata e loto manamanatu mai he tau fakatauhele. Ke taute e fakaataaga ma e tau fakailoaaga fou he magaaho ka manamanatu fakahokulo a tautolu, kua lata ia tautolu ke pa ki fafo e tau fakatauhele he moui he vaha fou nei. Ke taute e mena nei kua lata ke fai magaaho mo e ke taute tokotaha, pete ni ia, ko e hauhau ha ia ke fakalataha ke he tau kai fakaagaga mo e tau vai he kupu moli ne moua i loto he Kupu he Atua!
19. (a) He hagaao ke he fakaako fakatagata, ko e heigoa kua lagomatai falu ke fakatolomaki e magaaho manamanatu ha lautolu? (e) Kua lata ke fefe e aga ha tautolu ke he fakaakoaga, mo e heigoa e tau lagomatai kua maeke ke moua e tautolu mai he gahua aoga nei?
19 Ka e kua ka ku e manamanatuaga ha tautolu mo e kamata e tau loto ha tautolu ke eva holo ke manamanatu ke he tau mena kehe he mole e magaaho ku he fakaako? Ke he falu kua maeke ia lautolu ke fakatolomaki e malolo he manamanatu fakahokulo ha lautolu ka fakaako, he kamata fakaku e tau magahala he fakaakoaga mo e fakaloaloa fakahaga atu ki mua. Kua lata e foliaga ha tautolu ke fai magaaho lahi ke fakaako ka e nakai taute fakamafiti. Kua lata ia tautolu ke feaki e fiafia ke he matakupu ka kitekite ki ai. Mo e kua maeke ia tautolu ke kumikumi fakalahi atu he fakaaoga e tau tohi kehekehe loga ne foaki he fekafekau fakamoli mo e loto matala. Kua ha ha ai e aoga lahi he fakakia ki loto he “tau mena hokulo ia he Atua.” (1 Korinito 2:10) He taute pihia ka fakalahi e iloilo ha tautolu ke he Atua mo e ke feaki e malolo he manamanatuaga. (Heperu 5:14) Kaeke ko e tau tagata fakaako makutu a tautolu he Kupu he Atua, to “maeke [foki a tautolu] ke fakaako atu ke he falu.”—2 Timoteo 2:2.
20. Maeke fefe ia tautolu ke feaki mo e fakatumau e fakafetuiaga tata lahi mo Iehova ko e Atua?
20 He o atu ke he tau feleveiaaga Kerisiano mo e taute e fakaakoaga fakatagata ka lagomatai hololoa a tautolu ke feaki mo e fakatumau e fakafetuiaga tata lahi mo Iehova. Ti ko e mena ia ni ne tupu ke he salamo ne talahau ke he Atua: “Kua lahi ni haku a manako ke he hāu a fakatufono; kua manamanatu au ki ai ke he aho oti.” (Salamo 119:97) Ke he tau mena oti, kia o tumau ai a tautolu ke he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga. Mo e kia fakatau e tautolu taha magaaho ma e fakaako Tohi Tapu mo e manamanatu fakahokulo. To lahi e palepale ha tautolu he “au atu ai he manamanatu” ke he Kupu he Atua.
[Matahui Tala]
^ para. 7 Ko e tohi ke he tau Heperu kua tuga ke tohia he 61 V.N. Ka pihia, ko e lima ni e tau ato patakai he tau kau ha Cestius Gallus a Ierusalema. Nakai leva ne tolomuli e tau kau ia, ke fakaata e tau Kerisiano mataala ke fehola. Fa e tau he mole, ne moumou he tau kau Roma e maga i lalo he Pule Kautau ko Tito.
Manatu Nakai e Koe?
• Ko e ha ne tafia kehe e falu Kerisiano Heperu mai he tua moli?
• Maeke fefe a tautolu ke fanogonogo tumau he tau feleveiaaga Kerisiano?
• Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke aoga mai he fakaako Tohi Tapu fakatagata mo e manamanatu fakahokulo?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 9]
Kua lata e tau Kerisiano Heperu ke mataala ke he moumouaga ha Ierusalema hane hau
[Fakatino he lau 11]
Maeke he tau matua ke lagomatai e fanau ha lautolu ke aoga mai he tau feleveiaaga Kerisiano