Manako Lagomatai e Tau Kerisiano ke he Taha mo e Taha
Manako Lagomatai e Tau Kerisiano ke he Taha mo e Taha
“Ha ko e tau fahi tino a tautolu ko e taha kia taha.”—EFESO 4:25.
1. Ko e heigoa ne talahau he taha enesaikolopetia hagaao ke he tino tagata?
KO E tino tagata ko e tufugatiaaga ke ofoofogia! Ne talahau he The World Book Encyclopedia: “He falu a magaaho ne ui he tau tagata e tino tagata ko e matini—ko e matini homo ue atu nukua talaga. Ka e moli, nakai ko e matini e tino tagata. Ka kua maeke ke fakatai aki taha ke he tau puhala kehekehe. Ke tuga e matini, kua loga e vala he tino. Ko e tau vala takitaha he tino, ke tuga e tau vala takitaha he matini, kua fai gahua uho. Ka kua gahua auloa e tau valavala oti ati eke ai e tino po ke matini ke holo mitaki.”
2. Ko e puhala fe ne tatai e tino tagata mo e fakapotopotoaga Kerisiano?
2 E, kua loga e vala, po ke tau fahi, he tino tagata, ti kua igatia ke foaki e tau gahua kua lata. Kua nakai fakateaga ha tama hokohoko, alaga, po ke falu fahi he tino. Tatai foki, kua maeke he tau tagata he fakapotopotoaga Kerisiano ke lafi taha mena ke fakamalolo fakaagaga mo e fakafulufuluola aki e fakapotopotoaga. (1 Korinito 12:14-26) Pete he kua nakai lata taha he fakapotopotoaga ke fia tokoluga ke he falu, kua nakai lata foki ha taha tagata ke manamanatu hifo kua nakai aoga a ia.—Roma 12:3.
3. Fakakite fefe he Efeso 4:25 kua manako lagomatai e tau Kerisiano ke he taha mo e taha?
3 Ke tuga e tau fahi ne fefalanakiaki he tino tagata, kua manako lagomatai e tau Kerisiano ke he taha mo e taha. Ne tala age he aposetolo ko Paulo ke he tau katofia talitonu ne fakauku he agaga: “Ha kua tuku kehe tuai e mutolu e vagahau pikopiko, kia vagahau fakamoli a mutolu takitokotaha mo e hana matakainaga, ha ko e tau fahi tino a tautolu ko e taha kia taha.” (Efeso 4:25) Ha ko ‘lautolu ko e taha kia taha,’ kua ha ha he tau tagata he Isaraela fakaagaga—ko e “tino a Keriso”—e matutakiaga fakamoli katoa mo e kaufakalatahaaga katoatoa. E, ko lautolu takitokotaha ko lautolu ko e taha ki a taha. (Efeso 4:11-13) Ti hane fiafia auloa mo lautolu ko e tau Kerisiano fakamoli mo e kaufakalataha ne ha ha ai e amaamanakiaga ke he lalolagi.
4. Ko e tau puhala fe kua lata ke lagomatai a lautolu ne fou?
4 He tau tau oti, kua papatiso e totou afe ne amaamanaki ke moui he lalolagi parataiso. Ti kua fiafia falu he fakapotopotoaga ke lagomatai a lautolu ke ‘hohoko atu ke he katoatoaaga.’ (Heperu 6:1-3) Ko e lagomatai nei kua liga putoia ke tali e tau huhu faka-Tohiaga Tapu po ke foaki e lagomatai moli ke he fekafekauaga. Kua maeke ia tautolu ke lagomatai a lautolu ne fou he fakakite e fakafifitakiaga mitaki he fakalataha tumau ke he tau feleveiaaga faka-Kerisiano. He tau magaaho matematekelea, kua maeke foki ia tautolu ke foaki e fakamaloloaga po ke fakamafanaaga. (1 Tesalonia 5:14, 15) Kua lata ia tautolu ke kumi e tau puhala ke lagomatai falu ke ‘mahani ke lata mo e kupu moli.’ (3 Ioane 4) Pete kua fuata po ke fuakau a tautolu, mo e kamata laia ke mahani ke lata mo e kupu moli po kua mahani ki ai ke he tau tau loga, kua maeke ia tautolu ke fakatolomaki e levekiaga fakaagaga he tau katofia talitonu—mo e manako lagomatai moli a lautolu ki a tautolu.
Foaki e Lautolu e Lagomatai kua Lata
5. Eke fefe a Akula mo Pisila ke lagomatai ki a Paulo?
5 Ko e tau hoa Kerisiano ne mau kua haia mo lautolu ne moua e mauokafua he lagomatai e tau katofia talitonu. Ke tuga anei, ne lagomatai e Akula mo e hana hoana, ko Pisila, a Paulo. Ne uta e laua a ia ke he kaina ha laua, gahua mo ia ke eke e tau fale ie, mo e lagomatai a ia ke ati hake e fakapotopotoaga fou i Korinito. (Gahua 18:1-4) Ke he falu a puhala nakai kitia, ne fakahagahaga kelea foki e laua e tau momoui ha laua ma Paulo. Kua nonofo a laua i Roma he magaaho ne tala age a Paulo ke he tau Kerisiano i ai: “Fakaalofa atu kia Pisila mo Akula, ko laua ne gahua fakalataha mo au ke he gahua a Keriso Iesu. Ko laua ne tuku hifo ha laua a na ua ke hukui aki au, kia moui ai au; nakai ko au hokoau kua fakaaue atu kia laua, ka e katoa foki mo e tau ekalesia oti kana ke he tau motu kehe.” (Roma 16:3, 4) Ke tuga a Akula mo Pisila, nukua ati hake he tau Kerisiano he vaha fou nei e tau fakapotopotoaga mo e lagomatai e tau katofia tapuaki ke he tau puhala kehekehe, he falu magaaho ne fakahagahaga kelea e tau momoui ha lautolu neke fakatapakupaku falu a fekafekau he Atua ke he fakakelea po ke mamate he tau lima he tau tagata favale.
6. Ko e heigoa e lagomatai ne moua e Apolo?
6 Ne lagomatai foki e Akula mo Pisila e Kerisiano vagahau pulotu ko Apolo, ne fakaako e tau tagata i Efeso hagaao ki a Iesu Keriso. He magaaho ia, kua iloa ni e Apolo e papatiso ne taute e Ioane ke fakamailoga e tokihala ma e tau hala ke he maveheaga he Fakatufono. He mailoga kua lata a Apolo ke fai lagomatai, ne “fakamatala fakatonu atu e [Akula mo Pisila] e puhala he Atua kia ia.” Ti liga ni fakamaama e laua kua lata e papatiso faka-Kerisiano ke fakatomo hifo ke he vai mo e moua ai e liligiaga he agaga tapu. Ne fakagahuahua e Apolo e mena ne ako e ia. He magaaho fakamui i Akaia, ne “lagomatai fakalahi ai a ia kia lautolu ne tua ha ko e fakaalofa noa. Ha kua fakatonu mo e fakamakamaka a ia ke he tau tagata Iutaia ki mua he motu, kua fakakite atu ke he tau Tohi, ko Iesu ko e Keriso a ia.” (Gahua 18:24-28) Ko e tau mena ne talahau he tau katofia tapuaki kua fa mahani ke lagomatai ke fakatolomaki e maamaaga ha tautolu ke he Kupu he Atua. Ke he puhala nei foki, kua manako lagomatai a tautolu ke he taha mo e taha.
Foaki e Lagomatai Fakakoloa
7. Fefe e tau tagata Filipi he magaaho ne manako lagomatai lahi e tau katofia Kerisiano ke he tau koloa tino?
7 Ko lautolu he fakapotopotoaga Kerisiano i Filipi kua fakahelehele a Paulo mo e fakafano e tau foakiaga koloa ki a ia he magahala ne nofo a ia i Tesalonia. (Filipi 4:15, 16) He magaaho ne manako lagomatai e tau matakainaga i Ierusalema, ne fakatata he tau tagata Filipi e mautali ke lagomatai ti molea foki e mena kua fahia a lautolu ki ai. Kua fakaaueina na Paulo ke he agaga fakamakai he tau matakainaga hana i Filipi ati tohi hifo ai e ia mo fakafifitakiaga ke he falu tagata talitonu.—2 Korinito 8:1-6.
8. Ko e heigoa e agaga ne fakakite e Epaferoti?
8 He magaaho ne nofo a Paulo he fale puipui, ne nakai ni fakafano he tau tagata Filipi e tau koloa ki a ia ka e fakafano foki e fekafekau ni ha lautolu ko Epaferoti. “Ha ko e mena, fetamakina kua mate a [Epaferoti] ha ko e gahua a Keriso, kua nakai kuku e ia hana moui,” he talahau e Paulo, “kia fakakatoatoa e ia e tau mena ne toe ke he ha mutolu a fekafekau mai kia au.” (Filipi 2:25-30; 4:18) Kua nakai talamai ki a tautolu ko e motua po ke fekafekau lagomatai a Epaferoti. Moha ia, ko e Kerisiano foaki noa mo e lagomatai a ia, mo e manako moli a Paulo ki a ia. Fai tagata nakai ne tuga a Epaferoti he fakapotopotoaga hau?
Ko e ‘Tau Fakamafanatia’ a Lautolu
9. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne kitia e tautolu ia Aritako?
9 Ko e tau matakainaga, tuga a Akula, Pisila, mo Epaferoti, kua aoga lahi ke he ha fakapotopotoaga ni. Ko e falu katofia tapuaki ha tautolu kua liga tuga ni e Kerisiano he senetenari fakamua, ko Aritako. Ko ia mo e falu tagata foki kua eke mo ‘tau fakamafanatia,’ liga ko e punaaga he totokaaga po ke lalagoaga ke he tau mena fa mahani kua lata. (Kolose 4:10, 11) He lalago atu ki a Paulo, nukua eke a Aritako mo kapitiga moli he tau magaaho manako lagomatai. Ko ia ko e faga tagata ne totoku he Tau Fakatai 17:17: “Kua fakaalofa e kapitiga ke he tau aho oti kana; kua fanau foki e matakainaga ke lata ai mo e aho matematekelea.” Nakai kia lata ia tautolu oti ke ukufakina ke eke mo ‘tau fakamafanatia’ ke he tau katofia Kerisiano? Kua mua atu foki a tautolu ke foaki e lima lagomatai ki a lautolu ne ha ha ke he matematekelea.
10. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne foaki e Peteru ma e tau motua Kerisiano?
10 Kua lata pauaki e tau motua Kerisiano ke eke mo tau fakamafanatia ke he tau matakainaga fakaagaga ha lautolu. Ne tala age e Keriso ke he aposetolo ko Peteru: “Ti fakamalolo e koe hau a tau matakainaga.” (Luka 22:32) Kua maeke ia Paulo ke taute e mena ia ha kua feaki e ia e tau fua malolo tuga e maka, mua atu he mole e liu fakatu mai ha Iesu. Ma tau motua, kia ukufakina a ke taute fakamakai mo e fakatotonu pihia, ha kua manako lagomatai e tau katofia talitonu ki a mutolu.—Gahua 20:28-30; 1 Peteru 5:2, 3.
11. Maeke fefe a tautolu ke aoga mai he mailoga e agaga ha Timoteo?
11 Ko e hoa o fenoga ha Paulo ko Timoteo ko e motua ne kapaletu lahi hagaao ke he falu Kerisiano. Pete kua fai lekua pauaki a ia ke he malolo tino, ne fakakite e Timoteo e tua mauokafua mo e ‘fekafekau fakalataha mo Paulo ha ko e tala mitaki.’ Ati maeke ai he aposetolo ke tala age ke he tau tagata Filipi: “Kua nakai fai tagata au kua loto fakalataha mo au, ke manamanatu fakamoli a ia ke he tau mena ha mutolu.” (Filipi 2:20, 22; 1 Timoteo 5:23; 2 Timoteo 1:5) Kua maeke foki a tautolu ke eke mo fakamonuina ke he tau katofia tapuaki ha Iehova he fakakite e agaga tuga ia ha Timoteo. Moli, kua lata ia tautolu ke fakauka ke he tau lolelole fakatagata mo e tau kamatamata kehekehe ni ha tautolu, ka kua maeke mo e kua lata foki ia tautolu ke fakatata e tua malolo mo e kapaletu fakaalofa ma e tau matakainaga fakaagaga ha tautolu. Kua lata ia tautolu ke manatu tumau na manako lagomatai mai a lautolu ki a tautolu.
Tau Fifine ne Fakaalofa ke he Falu
12. Ko e heigoa kua lata ke ako e tautolu mai he fakafifitakiaga ha Toreta?
12 Mai he tau fifine mahani Atua ne fakaalofa ke he falu, ko Toreta. He magaaho ne mate a ia, ne hea he tau tutaki a Peteru mo e tataki atu a ia ke he poko i luga. I ai ne “tutu mai foki e tau fifine takape oti, kua tagi, mo e fakakite mai e tau tapulu tino mo e tau tapulu lalahi ne eke e Toreta he nonofo a lautolu mo ia.” Kua fakamoui ai a Toreta mo e nakai fakauaua kua liu ke ‘loga e tau gahua mitaki mo e tau mena fakaalofa.’ He tau fakapotopotoaga Kerisiano he vaha fou nei, kua ha ha ai e tau fifine ne tuga a Toreta ne liga taute e tau tapulu po ke taute falu a mena ofania ma lautolu ne manako lagomatai. Ka e moli, ko e tau gahua mitaki ha lautolu kua fakamua ke fakatokoluga aki e tau mena he Kautu mo e fakalataha ke he gahua taute tutaki.—Gahua 9:36-42; Mataio 6:33; 28:19, 20.
13. Fakakite fefe e Litia e kapaletu ma e tau katofia Kerisiano?
13 Ko e fifine matakutaku Atua ne higoa ko Litia, ne fakaalofa ke he falu. Ko e tagata mai Tuataira, ne nofo a ia i Filipi he magaaho ne fakamatala a Paulo i ai he kavi 50 V.N. Fakalata ni ko Litia ko e fifine liliuina faka-Iutaia, ka e liga tokofiha ni e tau Iutaia i ai mo e nakai fai sunako i Filipi. Ne fakapotopoto a ia mo e falu fifine fakamoli ke tapuaki he tapa he vailele he magaaho ne fakapuloa he aposetolo e kupu mitaki ki a lautolu. Ne talahau he fakamauaga: “Kua vevete he Iki hana [Litia] loto kia hagao mai ke he tau kupu ne vagahau atu e Paulo. Kua papatiso a ia, katoa mo e hana magafaoa, ti kua ole mai ai a ia, kua pehe mai, Kaeke kua manatu a mutolu kua fakamoli au ke he Iki, o mai a ke he haku a fale, mo e nonofo ai. Kua taofi fakamakamaka a mautolu e ia.” (Gahua 16:12-15) Ha kua manako a Litia ke taute e tau gahua mitaki ma e falu, ne fakamakamaka a ia ki a Paulo mo e tau fakahoa hana ke nonofo mo ia. Kua loto fakaaue ha ia ha tautolu he magaaho ka fakakite pihia he tau Kerisiano totonu mo e fakaalofa e fakamokoi he vaha nei!—Roma 12:13; 1 Peteru 4:9.
Manako Foki a Mautolu ki a Mutolu ma Tau Tama Ikiiki
14. Fehagai fefe a Iesu Keriso mo e tau tama ikiiki?
14 Nukua kamata e fakapotopotoaga Kerisiano mo e Tama he Atua ne loto totonu mo e mafanatia, ko Iesu Keriso. Kua fiafia e tau tagata ne agagai ia ia ha kua ofania mo e fakaalofa hofihofi a ia. He kamata falu ke tamai e tau tama ikiiki ha lautolu ki a Iesu he taha magaaho, ne lali e tau tutaki hana ke vega a lautolu. Ka e tala age a Iesu: “Tokai e tau tama ikiiki, ke o mai a lautolu kia au, ti ua hataki a lautolu; ha ko e mena tuga a lautolu nai e tau tagata ha he kautu he Atua. Ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, ko e tagata nakai talia e kautu he Atua tuga ne tama tote, nakai hu atu a ia ki ai.” (Mareko 10:13-15) Ke moua e tau monuina faka-Kautu, kua lata ia tautolu ke fakatokolalo mo e fakamakai ke fakaako tuga e tau tama ikiiki. Ne fakakite e Iesu e fakaalofa hana ma e tau tama ikiiki he nikiti e ia a lautolu he hana tau lima mo e fakamonuina a lautolu. (Mareko 10:16) Ka e kua a mutolu ma tau tama ikiiki he vaha nei? Kia mafanatia nukua fakaalofa atu mo e manako ki a mutolu i loto he fakapotopotoaga.
15. Ko e heigoa e tau mena moli hagaao ke he moui ha Iesu ne fakamau ia Luka 2:40-52, mo e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e ia ma e tau tama ikiiki?
15 He tama agaia a Iesu, ne fakakite e ia e ofania ma e Atua mo e tau Tohiaga Tapu. He 12 e tau hana he moui, ko ia mo e tau matua hana, ko Iosefa mo Maria, ne fenoga mai he maga ha lautolu i Nasareta ki Ierusalema ke fakamanatu e Paseka. He liliu atu, ne mailoga he tau matua ha Iesu kua nakai ha ha a Iesu mo e matakau ne fenoga auloa mo lautolu. Ati moua ai e laua a ia ne nofo he taha he tau poko he faituga, hane fanogonogo ke he tau faiaoga Iutaia mo e huhu age ki a lautolu. Kua ofo he nakai iloa e Iosefa mo Maria e mena ke kumi ai a ia, ne huhu age a Iesu: “Nakai kia iloa e mua ko e mena lata ke nofo au ke he fale he haku a Matua?” Ne liu a ia ki kaina mo e tau matua hana, fakatumau ke omaoma ki a laua, mo e fakatolomaki ke pulotu mo e tupu fakatino. (Luka 2:40-52) Ko e fakafifitakiaga mitaki ha ia ne fakatoka e Iesu ma e tau tama ikiiki ha tautolu! Ati lata ai ia lautolu ke omaoma ke he ha lautolu a tau matua mo e fiafia ke ako hagaao ke he tau mena fakaagaga.—Teutaronome 5:16; Efeso 6:1-3.
16. (a) Ko e heigoa ne tauhea he falu tama tane he magaaho ne fakamatala a Iesu he faituga? (e) Ko e heigoa e kotofaaga ne moua he tau tama Kerisiano ikiiki he vaha nei?
16 Ko e tama tote, liga kua fakamatala a koe he aoga hagaao ki a Iehova mo e he taha fale ke he taha fale mo e tau matua hau. (Isaia 43:10-12; Gahua 20:20, 21) He magaaho ne fakamatala mo e fakamalolo e Iesu e tau tagata he faituga fakaku ato hoko e mate hana, ne fai tama tane ne tauhea age: “Hosana ke he tama a Tavita!” Kua fakaita he mena nei, ne hukia e tau loto he tau ekepoa ne mua mo e tau tohikupu: “Kua logona nakai e koe e tau kupu ha lautolu?” “E,” he tali e Iesu. “Nakai kia totou e mutolu, Ne taute e koe e fakahekeaga mai he tau gutu he tau tama mukemuke mo e tau tama kai huhu?” (Mataio 21:15-17) Ke tatai mo e fanau ia, kua ha ha ia mutolu ma tau tama ikiiki i loto he fakapotopotoaga e kotofaaga lahi ke fakaheke e Atua mo e hana Tama. Kua manako mo e fiafia lahi a mautolu ki a mutolu ke fegahuaaki mo mautolu ko e tau tagata fakapuloa he Kautu.
Magaaho ka Hoko Mai e Matematekelea
17, 18. (a) Ko e ha ne tanaki e Paulo e tau koloa ma e tau Kerisiano i Iutaia? (e) Ko e heigoa e lauiaaga he tau mena foaki noa ma e tau Iutaia talitonu ne ha ha ke he tau Kerisiano Iutaia mo e tau Motu Kehe?
17 Ko e heigoa ni e tau tutuaga ha tautolu, nukua fakalagalaga he fakaalofa a tautolu ke lalago e tau katofia Kerisiano ne manako lagomatai. (Ioane 13:34, 35; Iakopo 2:14-17) Ko e fakaalofa ma e tau matakainaga hana i Iutaia ne omoi a Paulo ke tanaki e tau koloa ma lautolu he tau fakapotopotoaga i Akaia, Kalatia, Maketonia, mo e fahi motu i Asia. Ko e favaleaga, taufetului he motu, mo e hoge ne fakafita e tau tutaki ki ai i Ierusalema nukua liga fua mai he mena ne ui e Paulo ko e “tau mena matematekelea,” mo e “tau koloa ha [la]utolu ke fofo.” (Heperu 10:32-34; Gahua 11:27–12:1) Ko e mena ia ne takitaki e ia e fakaputu tupe ma e tau Kerisiano nonofogati i Iutaia.—1 Korinito 16:1-3; 2 Korinito 8:1-4, 13-15; 9:1, 2, 7.
18 Ne fakamoli he tau mena foaki noa ma e tau tagata tapu i Iutaia, nukua ha ha ai e fakaveaga he fakamatakainaga he vahaloto he tau tagata tapuaki ha Iehova i Iutaia mo e tau Motu Kehe. He moua e tau mena fakaalofa, ne omoi foki e tau Kerisiano Motu Kehe ke fakakite e oue tulou ha lautolu ke he ha lautolu a tau katofia tapuaki Iutaia ma e tau koloa fakaagaga loga ne moua mai ia lautolu. Ati, ha ha ai e fakalatahaaga fakatino mo e fakaagaga ke he puhala pauaki. (Roma 15:26, 27) Ko e tau mena fakaalofa ma e tau katofia talitonu ne nonofogati he vaha nei kua foaki noa foki ti kua fakaohooho he fakaalofa. (Mareko 12:28-31) Kua manako lagomatai a tautolu ke he taha mo e taha hagaao ke he mena nei foki ke ha ha ai e tataiaga ‘ti ko ia ne tanaki fakatote kua nakai hogeia lahi.’—2 Korinito 8:15.
19, 20. Talahau e fakafifitakiaga ke fakakite e puhala ne foaki he Tau Fakamoli a Iehova e lagomatai ka tutupu e tau matematekelea.
19 He mailoga kua manako lagomatai e tau Kerisiano ke he taha mo e taha, kua mafiti a tautolu ke lalago e tau matakainaga ha tautolu he tua. Ke tuga anei, manamanatu ke he mena ne tupu he magaaho ne matematekelea a El Salvador ke he tau mafuike kelea lahi mo e tau kelekele malolo hifo he mataulu he 2001. Ne talahau he taha hokotaki: “Nukua leveki he tau matakainaga e tau gahua lagomatai he tau fahi oti i El Salvador. Ne o mai e tau matakau he tau matakainaga i Kuatemala, he Tau Fahi Kaufakalataha, mo Kanata ke lagomatai a mautolu. . . . Ti kua molea 500 e fale mo e tolu e Fale he Kautu fulufuluola ne ati fakamafiti hake. Kua foaki ai e fakamatalaaga lahi ha ko e gahua lahi mo e kaufakalataha he tau matakainaga foaki noa nei.”
20 Ne talahau he hokotaki mai i Aferika Toga: “Ko e fakapuke kelea lahi ne moumou e tau fahi lalahi i Mosamipiki kua lauia ai foki e tokologa he tau matakainaga Kerisiano ha tautolu. Ne taute he la i Mosamipiki e fakaholoaga ke leveki aki e laulahi he tau manako ha lautolu. Ka e ole mai a lautolu ke fakafano e mautolu e tau koloa tui mitaki ke he tau matakainaga ne manako lagomatai. Kua loga e tau koloa tui ne oko e mautolu ke fakafano he puha mahaki ne 12 e mita ne puke he tau mena tui, ke he tau matakainaga ha tautolu i Mosamipiki.” E, he tau puhala nei foki, kua manako lagomatai a tautolu ke he taha mo e taha.
21. Ko e heigoa ka kitekite ki ai he vala tala ka mui mai?
21 Tuga ne kitia fakamua, kua aoga oti e tau vala he tino tagata. Ko e mena ia foki kua moli lahi ke he fakapotopotoaga Kerisiano. Kua manako lagomatai oti e tau tagata i ai ke he taha mo e taha. Kua lata foki a lautolu ke fakatumau ke fekafekau fakalataha. To kitekite e vala tala ka mui mai ke he falu puhala kua maeke ke taute e mena nei.
To Tali Fefe e Koe?
• Ko e heigoa ne tatai he vahaloto he tino tagata mo e fakapotopotoaga Kerisiano?
• Fefe e tau Kerisiano fakamua atu he magaaho ne manako lagomatai lahi e tau katofia talitonu?
• Ko e heigoa falu a fakafifitakiaga faka-Tohiaga Tapu ne fakakite na manako lagomatai e tau Kerisiano ke he taha mo e taha?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 9]
Ne fakaalofa a Akula mo Pisila ke he falu
[Tau Fakatino he lau 11]
Ne lagomatai he tau tagata ha Iehova e taha mo e taha he magaaho ka tupu e matematekelea