Fefe e Malolo he Tua Hau?
Fefe e Malolo he Tua Hau?
“Ko e tua kua tumau ai a mutolu.”—2 KORINITO 1:24.
1, 2. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fai tua, mo e maeke fefe ke fakamalolo ai?
ILOA he tau fekafekau ha Iehova kua lata ia lautolu ke fai tua. Ko e moli, ‘ka nakai tua ti nakai maeke ke fakafiafia e Atua.’ (Heperu 11:6) Ko e mena ia, kua liogi fakapulotu a tautolu ma e agaga tapu mo e tua, ko e vala he tau fua mitaki lahi. (Luka 11:13; Kalatia 5:22, 23) He fifitaki e tua he tau katofia talitonu ka maeke foki ke fakamalolo e fua nei ia tautolu.—2 Timoteo 1:5; Heperu 13:7.
2 To eke e tua ha tautolu ke malolo lahi kaeke fakamakamaka a tautolu ke tutuli e puhala ne fakatoka he Kupu he Atua ma e tau Kerisiano oti. Kua lahi foki e tua ka fua mai he totou e Tohi Tapu he tau aho oti mo e he fakaako fakamakutu ke he tau Tohiaga Tapu mo e lagomatai he tau tohi ne foaki he puhala he “fekafekau pule.” (Luka 12:42-44; Iosua 1:7, 8) Kua fakamalolo he tua he falu a tautolu he kua fakalataha tumau ai ke he tau feleveiaaga Kerisiano, tau toloaga, mo e tau fonoaga. (Roma 1:11, 12; Heperu 10:24, 25) Ti kua fakamalolo foki e tua ha tautolu he magaaho ka tutala a tautolu ke he falu he fekafekauaga.—Salamo 145:10-13; Roma 10:11-15.
3. He hagaao ke he tua, ko e heigoa e lagomatai ne moua mai e tautolu he tau motua Kerisiano loto fakaalofa?
3 He foaki mai e tau fakatonuaga mo e tau fakamafanaaga he Tohi Tapu, kua lagomatai he tau motua Kerisiano a tautolu ke ati hake ha tautolu a tua. Kua ha ha ia lautolu e tua tuga a ia he aposetolo ko Paulo, ne tala age ke he tau Korinito: “Ko e tau lagomatai a mautolu ke he ha mutolu a fiafia; ha ko e tua kua tumau ai a mutolu.” (2 Korinito 1:23, 24) Ne totou he taha fakaliliuaga: “Hane fegahuaaki a mautolu mo mutolu ke fiafia ai a mutolu, ha kua malolo e tua ha mutolu.” (Contemporary English Version) Ko e tau tagata tututonu kua momoui a lautolu ke he tua. Moli, kua nakai fai tagata foki ke fakagahuahua e tua ma tautolu po kua fakaohooho a tautolu mo tau tagata ne fakatumau ke fakamoli. Ke he puhala nei, ‘kua lata ia tautolu ke fua ha tautolu ni a kavega.’—Kalatia 3:11; 6:5.
4. Maeke fefe he tau fakamauaga faka-Tohiaga Tapu ke he tau fekafekau tua fakamoli he Atua ke lagomatai ke fakamalolo e tua ha tautolu?
4 Kua pukeina e tau Tohiaga Tapu he tau fakamauaga ki a lautolu ne tua. Liga iloa e tautolu e tau gahua mitaki lahi ha lautolu, ka e kua e tua ne fakatata e lautolu ke he tau aho oti, liga ke he mouiaga katoa? He manamanatu atu mogonei ke he puhala ne fakatata e lautolu e mahani nei ke he tau tutuaga ne tatai mo e ha tautolu, ka lagomatai ke fakamalolo e tua ha tautolu.
Foaki he Tua ki a Tautolu e Loto Toa
5. Ko e heigoa e fakamoliaga ne ha ha ai he Tohi Tapu nukua fakamalolo he tua a tautolu ke fakapuloa e Kupu he Atua mo e loto toa?
5 Kua fakamalolo he tua a tautolu ke fakapuloa e kupu he Atua mo e loto toa. Ne talahau tuai mo e loto toa e Enoka e fakahokoaga he fakafiliaga faka-Atua. “Kitiala,” he talahau e ia, “kua haele mai e Iki mo e hana tau tagata tapu afe mo afe, ke fakafili ai e tau tagata oti, mo e fakahala ai a lautolu oti kua matahavala ha ia lautolu, ha ko e ha lautolu a tau mahani matahavala oti ne eke he matahavala ai a lautolu, ha ko e tau kupu favale foki ne vagahau kia ia e tau tagata hala mo e matahavala.” (Iuta 14, 15) He logona e tau kupu ia, ne manako e tau fi nakai mahani Atua ha Enoka ke kelipopo a ia. Pete ia, ne nakai matakutaku a ia ke vagahau mo e tua, ti ‘uta he Atua a ia’ he fakamohe a ia ke he mate, he nakai fakaata a ia ke logona e mamahi he mate. (Kenese 5:24; Heperu 11:5) Kua nakai fakafita a tautolu ke he tau mana pihia, ka kua tali e Iehova e tau liogi ha tautolu ke maeke ia tautolu ke fakapuloa e kupu hana mo e tua mo e loto toa.—Gahua 4:24-31.
6. Lagomatai fefe he tua mo e loto toa ne foaki he Atua a Noa?
6 Ko e tua “ne taute ai e Noa e vaka . . . kia momoui ai hana faoa.” (Heperu 11:7; Kenese 6:13-22) Ko Noa ko e “ogo he tututonu” foki, ne fakapuloa mo e loto toa e hatakiaga he Atua ke he tau tagata he vaha hana. (2 Peteru 2:5) Kua liga fakafiufiu a lautolu ke he ogo hana ne hagaao ke he Fakapuke hane hau, ke tuga e falu ne fakafiufiu he magaaho ka foaki e tautolu e fakamoliaga mai he Tohi Tapu ko e to nakai leva ti fakaotioti e fakatokaaga he vaha nei. (2 Peteru 3:3-12) Ka ke tuga a Enoka mo Noa, kua maeke ia tautolu ke fakamatala e ogo pihia ha ko e ha tautolu a tua mo e loto toa ne mai he Atua.
Taute he Tua a Tautolu ke Fakauka
7. Fakatata fefe e Aperahamo mo e he falu e tua mo e fakauka?
7 Kua lata a tautolu ke tua mo e fakauka, mua atu he fakatalitali a tautolu ke he fakahikuaga he fakatokaaga kelea nei. Ia lautolu ia ne ‘tua mo e fakauka ka moua e tau mena kua talahaua mai,’ ko e tupuna matakutaku Atua ko Aperahamo. (Heperu 6:11, 12) Ko e tua ati toka ai e ia e maga ko Uro, katoa mo e tau monuina i ai, mo e eke mo tagata paea he motu kehe ne mavehe he Atua ki a ia. Ko Isaako mo Iakopo ko e tau hakega he maveheaga taha ia ni. Pete ni ia, ‘kua mamate a lautolu oti kana na mo e tua, kua nakai moua e tau mena ne talahaua mai.’ Ko e tua ati “manako a lautolu ke he motu kua mua he mitaki ko e motu he lagi haia.” Hagaao ai ki ai, ‘ne taute he Atua e māga ma lautolu.’ (Heperu 11:8-16) E, ko Aperahamo, Isaako, mo Iakopo—mo e tau hoana mahani Atua ha lautolu—ne fakatalitali fakauka ke he Kautu he lagi he Atua ka liu fakatutu mai a lautolu ke moui he lalolagi.
8. Pete ni ko e heigoa, ne fakakite ai e Aperahamo, Isaako, mo Iakopo e fakauka mo e tua?
8 Kua nakai galo e tua ha Aperahamo, Isaako, mo Iakopo. Ko e Motu he Maveheaga kua nakai ha ha i lalo he pule ha lautolu, mo e nakai kitia foki e lautolu e tau motu oti hane fakamonuina ne lautolu a lautolu he kakano he tega ha Aperahamo. (Kenese 15:5-7; 22:15-18) Pete ni to nakai fakamoli e ‘maga ne ati he Atua’ ato mole e tau senetenari loga, ne fakatumau e tau tagata nei ke fakatata e tua mo e fakauka ke he tau momoui katoa ha lautolu. Moli ni kua lata ia tautolu ke taute pihia foki ha kua fakamoli e Kautu faka-Mesia i luga he lagi.—Salamo 42:5, 11; 43:5.
Foaki he Tua ki a Tautolu e Tau Foliaga Tokoluganea
9. Ko e heigoa e fakaohoohoaga ne ha ha he tua ke he tau foliaga mo e tau amaamanakiaga?
9 Kua nakai hiki he tau tupuna tua fakamoli e puhala moui kelea muikau he tau Kanana, ha kua ha ha ia lautolu e tau foliaga mo e tau amaamanakiaga tokoluganea. Kua foaki mai foki he tua ki a tautolu e tau foliaga fakaagaga ka taute a tautolu ke totoko neke fakatatai atu ke he lalolagi ne ha ha he malolo hana ne mahani kelea, ko Satani ko e Tiapolo.—1 Ioane 2:15-17; 5:19.
10. Iloa fefe e tautolu na tutuli e Iosefa e foliaga tokoluganea atu ke he talahauaaga fakalalolagi?
10 Ha ko e takitakiaga faka-Atua, ne eke e tama ha Iakopo ko Iosefa mo tagata leveki kai ha Aikupito, ka e nakai ko e foliaga hana a ia ke eke mo tagata mahuiga he lalolagi nei. Ha ko e tua ke he fakamoliaga he tau maveheaga ha Iehova, ati tala age a Iosefa ne 110 e tau he moui, ke he tau matakainaga hana: “Ko e mate ne fai au, ka ko e Atua, to ahi mai ni e ia a mutolu mo e ta hake e ia a mutolu mai he motu nai ke he motu ne omonuo ai a ia kia Aperahamo, mo Isaako, mo Iakopo.” Ne ole a Iosefa ke tanu he motu he maveheaga. He mate ai, ne vakavakai mo e tuku a ia he puha mate i Aikupito. Ka e he magaaho ne laveaki mai e tau Isaraela he pipiaga i Aikupito, ne uta he perofeta ko Mose e tau huimotua ha Iosefa ke tanu he Motu he Maveheaga. (Kenese 50:22-26; Esoto 13:19) Ko e tua pihia tuga ha Iosefa ka lata ke omoi a tautolu ke tutuli e tau foliaga tokoluganea atu ke he talahaua fakalalolagi.—1 Korinito 7:29-31.
11. Ko e puhala fe ne foaki e Mose e fakamoliaga na ha ha ia ia e tau foliaga fakaagaga?
11 Ko Mose “ne fifili e ia e matematekelea fakalataha mo e tau tagata he Atua, ka e nakai ko e fiafia ke he hala kua mole vave,” pihia foki ke eke mo tagata lotomatala he magafaoa patuiki ha Aikupito. (Heperu 11:23-26; Gahua 7:20-22) Ko e mena nei ne fakafolau e ia e talahaua fakalalolagi mo e liga foki ko e tanuaga mitaki lahi i loto he puha mate fakafulufuluola ke he taha matakavi mahuiga i Aikupito. Ka ko e heigoa e aoga he mena ia ka fakatatai mo e monuina he eke mo “tagata he Atua,” ko e hulalo he maveheaga he Fakatufono, perofeta ha Iehova, mo e tagata tohia Tohi Tapu? (Esera 3:2) Ko e holo hake kia ke he gahua lilifu he lalolagi ne manako a koe ki ai, po kua foaki atu he tua ki a koe e tau foliaga fakaagaga tokoluganea ne mua?
Ko e Tua Ati Fua Mai e Moui Fiafia
12. Ko e heigoa e lauiaaga he tua ne ha ha he moui ha Raava?
12 Kua foaki he tua ke he tau tagata nakai ni ko e tau foliaga tokoluganea ka ko e moui fiafia foki. Ko Raava i Ieriko kua liga fakateaga ke he moui hana ko e fifine fakataka. Ka kua hiki ha e mena ia he magaaho ne fakagahuahua e ia e tua! Kua “talahaua tututonu a ia ha ko e tau gahua [he tua], he talia e ia e tau fekau [Isaraela] mo e fakafano kehe a laua ke he taha hala,” ati hao mai a laua he tau fi Kanana ha laua. (Iakopo 2:24-26) He mailoga ko Iehova ko e Atua moli, ne fakatata foki e Raava e tua he tiaki e moui fakataka hana. (Iosua 2:9-11; Heperu 11:30, 31) Ne mau e ia e fekafekau ha Iehova, nakai ko e Kanana nakai talitonu. (Teutaronome 7:3, 4; 1 Korinito 7:39) Ne moua ai e Raava e monuina lahi he eke mo tupuna fifine he Mesia. (1 Nofoaga he Tau Patuiki 2:3-15; Ruta 4:20-22; Mataio 1:5, 6) Ke tuga falu, ko lautolu ne tiaki e moui faivao, to moua e ia taha palepale foki—ko e liu tu mai ke he moui he lalolagi parataiso.
13. Agahala fefe a Tavita he hagaao ki a Patesepa, ka ko e heigoa e aga ne fakatata e ia?
13 He mole e tiaki e moui agahala hana, ne fakatumau ni a Raava ke he puhala tututonu. Ka ko e falu ne kua leva e tukulele ke he Atua kua taute e agahala mamafa lahi. Ne putoia e Patuiki ko Tavita ke mahani feuaki mo Patesepa, tamate e tane hana he male tau, oti ti uta e ia a Patesepa mo hoana hana. (2 Samuela 11:1-27) Kua hokulo lahi e tokihala, ne olelalo a Tavita ki a Iehova: “Aua foki neke uta kehe hāu a agaga tapu ia au.” Ne nakai galo ia Tavita e agaga he Atua. Kua ha ha ia ia e tua, to nakai fakavihia e Iehova, ha ko e Hana fakaalofa hofihofi noa, “e loto malipilipi mo e pehia” he agahala. (Salamo 51:11, 17; 103:10-14) Ha ko e ha laua a tua, ne olioli e Tavita mo Patesepa e tuaga monuina he eke mo tau tupuna he Mesia.—1 Nofoaga he Tau Patuiki 3:5; Mataio 1:6, 16; Luka 3:23, 31.
Malolo e Tua ha ko e Fakamoliaga
14. Ko e heigoa e tau fakamoliaga ne moua e Kiteona, mo e lauia mai fefe e fakamauaga nei ke he tua ha tautolu?
14 Pete he fakatauo a tautolu mo e tua, liga lata a tautolu he falu a magaaho mo e fakamoliaga he lagomatai faka-Atua. Kua moli e mena ia ke he Iki Fakafili ko Kiteona, ko e taha mai ia lautolu ‘ne kautu ke he tau motu ha ko e tua.’ (Heperu 11:32, 33) He magaaho ne patakai he tau Mitiana mo e he tau kau ha lautolu a Isaraela, ne puipui he agaga he Atua a Kiteona. He manako ma e fakamoliaga, na haia a Iehova mo ia, ne taute e ia e tau kamatamata ne putoia ai e fuhi fulu mamoe kehe he mena ne haha ai e saito ke he po katoa. He kamatamata fakamua, ne haumia e fuhi fulu mamoe hokoia, ka e momo e kelekele. Ka kua fehikitaki e tuaga ia he kamatamata ke uaaki. Kua fakamalolo he tau fakamoliaga nei, ne fakagahuahua e Kiteona ne loto pulotu e tua mo e kautu ke he tau fi ha Isaraela. (Tau Fakafili 6:33-40; 7:19-25) Kaeke kumi fakamoliaga a tautolu he magaaho ka fehagai mo e tau fifiliaga, kua nakai kakano e mena ia kua mahala e tua ha tautolu. Kua fakakite moli e tautolu e tua he totou e Tohi Tapu mo e tau tohi Kerisiano mo e liogi ma e takitakiaga he agaga tapu he tau magaaho ka taute e tau fifiliaga.—Roma 8:26, 27.
15. Liga moua fefe e tautolu e lagomatai he manamanatu atu ke he tua ha Palako?
15 Ko e tua he Iki Fakafili ko Palako kua fakamalolo he fakamoliaga ke he puhala he fakamafanaaga. Ne fakaohooho he perofeta fifine ko Tapora a ia ke fakaaoga e loto manamanatu ke fakatokanoa e tau Isaraela mai he matematekelea he patuiki Kanana ko Iapino. He tua mo e fakamoliaga ke he lalago faka-Atua, ne takitaki e Palako e 10,000 tagata ne nakai mautali ke he tauaga mo e kautu ai ke he tau kau lalahi ha Iapino ne poaki e Sisera. Nukua fakamanatu ai e kautuaga ia he tau lologo ue atu ha Tapora mo Palako. (Tau Fakafili 4:1–5:31) Ne fakamalolo e Tapora a Palako ke eke mo takitaki ha Isaraela ne kotofa he Atua, ti ko ia ko e taha he tau fekafekau ha Iehova ne ha ko e tua kua “tutuli ai e tau kau he tau motu kehe.” (Heperu 11:34) He manamanatu ke he puhala ne fakamonuina he Atua a Palako he fakagahuahua e tua, ka omoi a tautolu ke fakamalolo kaeke kua fakauaua a tautolu ke fakakatoatoa e kotofaaga paleko i loto he fekafekauaga ha Iehova.
Fakatolomaki he Tua e Mafola
16. Ko e heigoa e fakafifitakiaga mitaki ne fakatoka e Aperahamo he tutuli e mafola mo Lota?
16 Tuga ne lagomatai he tua a tautolu ke fakakatoatoa e tau kotofaaga uka i loto he fekafekauaga he Atua, ti kua fakatolomaki foki e mafola mo e milino. Ne toka he fuakau ko Aperahamo e nefiu hana ne fuata mai ia ia, ko Lota, ke fifili e vala kelekele mitaki lahi he magaaho ne taufetoko e tau tagata leveki manu ha laua ati lata ai ke vevehe. (Kenese 13:7-12) Liga ni kua liogi mo e tua a Aperahamo ma e lagomatai he Atua ke fai tali ke he lekua nei. He nakai tuku fakamua e tau manako hana, ne taute fakamafola e ia e tau lekua. Kaeke kua taufetoko a tautolu mo e matakainaga Kerisiano ha tautolu, kia liogi a tautolu he tua mo e “kumi e mafola,” he manatu e fakafifitakiaga ha Aperahamo ke manamanatu fakaalofa.—1 Peteru 3:10-12.
17. Ko e ha kua maeke ia tautolu ke talahau ko e veha kelea maaliali ne putoia ki ai a Paulo, Panapa, mo Mareko kua fakamitaki ai ke he puhala mafola?
17 Kikite la ke he puhala ke fakagahuahua e tau matapatu fakaakoaga Kerisiano he tua ka lagomatai a tautolu ke fakatolomaki e mafola. He magaaho ne amanaki a Paulo ke kamata e fenoga fakamisionare ke uaaki hana, ne talia a Panapa ke he manatu ke liliu ahiahi e tau fakapotopotoaga i Kuperu mo Asia Tote. Ka kua manako a Panapa ke uta foki e kasini hana ko Mareko. Ne nakai talia e Paulo kakano na tiaki e Mareko a laua i Pafulia. “Ti kua hukia lahi ai e tau loto,” ti fakatupu he taufetoko nei e mavehevehe. Ne uta e Panapa a Mareko mo ia ki Kuperu, ka e fifili e Paulo a Sila mo hoa hana ti ‘o atu ki Suria mo Kilikia, mo e fakamalolo atu e tau ekalesia.’ (Gahua 15:36-41) Fai magaaho, ne maulu ai e veha kelea ia, ha kua ha ha a Mareko mo Paulo i Roma, mo e vagahau mitaki e aposetolo hagaao ki a ia. (Kolose 4:10; Filemoni 23, 24) He pagota a Paulo i Roma he kavi 65 V.N., ne tala age a ia ki a Timoteo: “Kia o mai a mua mo Mareko; ha kua aoga a ia kia au ke he gahua.” (2 Timoteo 4:11) Maali ai, ne taute e Paulo e fakafetuiaga hana mo Panapa mo Mareko mo matakupu he liogi hana he tua, ati fua mai ai e milino ne matutaki ke he “monuina . . . mai he Atua.”—Filipi 4:6, 7.
18. Ko e heigoa ne liga tupu ke he mena ne putoia a Evotia mo Sunetuke ki ai?
18 Ha kua nakai mitaki katoatoa, “kua hehe ai a tautolu oti.” (Iakopo 3:2) Ne tupu e taufetoko he vahaloto he tau fifine Kerisiano tokoua, ne tohia a Paulo hagaao ki ai: “Kua olelalo atu au kia Evotia, kua olelalo atu foki au kia Sunetuke, kia manamanatu a laua ke he mena taha ke he Iki. . . . Kia lagomatai a koe kia laua ha ko laua ne fakamakamaka fakalataha mo au ke he tala mitaki.” (Filipi 4:1-3) Kua tuga ni kua fakamitaki he tau fifine mahani Atua nei e lekua ha laua ke he puhala mafola he fakagahuahua e tau fakatonuaga tuga ne fakamau ia Mataio 5:23, 24. He fakagahuahua e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ha ko e tua ka fakatolomaki fakalahi e mafola he vaha nei.
Taute he Tua a Tautolu ke Fakauka
19. Ko e heigoa e tuaga uka ne nakai moumou e tua ha Isaako mo Repeka?
19 Ha ko e tua ati maeke foki ia tautolu ke fakauka ke he loto mamahi. Fakalata nukua fakaatukehe a tautolu ha ko e taha he magafaoa ha tautolu ne papatiso kua nakai omaoma ke he Atua he mau e tagata nakai talitonu. (1 Korinito 7:39) Ne loto mamahi a Isaako mo Repeka ha ko e fakamauaga he tama ha laua ko Esau ke he tau fifine nakai mahani Atua. Ko e tau hoana Heti hana kua ‘fakamamahi loto’ ki a laua—kua au atu e kelea ati talahau a Repeka: “Kua vihia e au haku moui ha ko e tau fifine Heti, kaeke ke faihoana a Iakopo ke he taha fifine Heti, tuga ne tau fifine ia he motu, po ke aoga ha ha haku moui kia au?” (Kenese 26:34, 35; 27:46) Ka kua nakai moumou he tuaga uka nei e tua ha Isaako mo Repeka. Kia kuku mau ai e tautolu e tua malolo kaeke kua paleko mai e tau tutuaga uka ki a tautolu.
20. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he tua ne ha ha ia tautolu ia Naumi mo Ruta?
20 Ko e takape fuakau ko Naumi ko e Iutaia mo e mailoga ko e falu fifine pauaki ni ha Iuta ka liga fanafanau e tau tama tane ka eke mo tau tupuna he Mesia. Ka ko e tau tama tane hana kua mamate mo e nakai fai tama ti kua molea foki e vaha fanau hana, ti ke maeke e magafaoa hana mo vala he hauaga he Mesia kua tote lahi. Moha ia, ko e hana figona fifine ko Ruta nukua eke mo hoana he fuakau ko Poasa, fanau ai ki a ia e tama tane, ti eke mo tupuna fifine ha Iesu, ko e Mesia! (Kenese 49:10, 33; Ruta 1:3-5; 4:13-22; Mataio 1:1, 5) Ne kautu e tua ha Naumi mo Ruta ke he loto mamahi mo e tamai ki a laua e fiafia. To moua foki e tautolu e fiafia lahi kaeke kuku mau e tautolu e tua he fehagai mo e loto mamahi.
21. Ko e heigoa ne taute he tua ma tautolu, mo e heigoa kua lata ia tautolu ke fakamalolo ki ai?
21 Pete kua nakai maeke ia tautolu ke talahau e mena ka tamai he aho ki a tautolu takitokotaha, ka e he tua kua maeke ia tautolu ke feleveia ke he ha paleko. Kua taute he tua a tautolu ke loto toa mo e fakauka. Kua foaki mai ki a tautolu e tau foliaga tokoluganea mo e moui fiafia. Kua ha ha he tua e tau lauiaaga mitaki ke he ha tautolu a fakafetuiaga mo e falu mo e kautu ke he tau loto mamahi. Kia eke ai a tautolu ‘ko e tau tagata ke momoui ai e tau agaga.’ (Heperu 10:39) Ke he malolo he Atua loto fakaalofa ha tautolu, ko Iehova, mo e ke he lilifu hana, kia fakatumau a tautolu ke fakagahuahua e tua malolo.
To Tali Fefe e Koe?
• Ko e heigoa e fakamoliaga he Tohi Tapu ne ha ha ai na maeke he tua ke taute a tautolu ke loto toa?
• Ko e ha kua maeke ia tautolu ke talahau na maeke he tua ke foaki ki a tautolu e moui fiafia?
• Fakatolomaki fefe he tua e mafola?
• Ko e heigoa e fakamoliaga ne ha ha ai na taute he tua a tautolu ke fakauka ke he loto mamahi?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Tau Fakatino he lau 10]
Ne foaki he tua ki a Noa mo Enoka e loto toa ke fakapuloa e tau ogo ha Iehova
[Tau Fakatino he lau 11]
Ko e tua tuga a ia ha Mose nukua omoi a tautolu ke tutuli e tau foliaga fakaagaga
[Tau Fakatino he lau 12]
Fakamalolo he fakamoliaga he lagomatai faka-Atua e tua ha Palako, Tapora, mo Kiteona