Ko e Ha ne Fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki?

“Ko au foki, ne moua e au mai he Iki e mena kua tuku atu e au kia mutolu.”—1 KORINITO 11:23.

1, 2. Ko e heigoa ne taute e Iesu he po Paseka he 33 V.N.?

KUA ha ha ai e Tama fuataha ha Iehova. Ti pihia foki mo e 11 e tagata tane ne ‘tumau mo ia ke he tau mena ne kamatamata ai a ia.’ (Luka 22:28) Ko e afiafi Tuloto, Mati 31, 33 V.N., ti kua tuga fakamanaia he mahina kaulapalapa e lagi i luga a Ierusalema. Kua oti laia he fakamanatu e Iesu Keriso mo e tau aposetolo hana e Paseka. Kua fekau ai a Iuta Isakariota nakai loto fakamoli ke fano, ka e nakaila hoko e magaaho ke o ai e falu. Ko e ha? Ha kua amanaki a Iesu ke taute taha mena aoga ue atu. Ko e heigoa e mena ia?

² Ha kua ha i ai e tagata tohia Evagelia ko Mataio, kia toka ai ke talahau e ia ki a tautolu. Ne tohia e ia: “Ti toto ai e Iesu e areto, mo e fakaaue, ti tofitofi, mo e age ke he tau tutaki, kua pehe age, Kia toto a mo e kai; ko e haku a tino a enei. Kua toto foki e ia e kapiniu, mo e fakaaue; ti age ai e ia kia lautolu, kua pehe age, Kia inu ai a a mutolu oti kana; ha ko e haku a toto a enei, ko e toto he maveheaga fou, kua fakamaligi mo e tau tagata tokologa ke fakamagalo aki e tau hala.” (Mataio 26:26-28) Kua lata kia e mena nei ke taute lagataha? Ko e heigoa ai e aoga? Fai kakano nakai ma tautolu he vaha nei?

“Kia Eke e Mutolu e Mena Nai”

3. Ko e ha ne aoga ai e mena ne taute e Iesu he po he Nisana 14, 33 V.N.?

³ Ko e lakaaga ne taute e Iesu Keriso he po Nisana 14, 33 V.N., kua nakai ko e taha mena ne tupu fakalutukia he moui hana. Ne fakatutala e aposetolo ko Paulo ki ai he magaaho ne tohitohi ke he tau Kerisiano fakauku i Korinito, kavi ne muitua agaia ke he fakatokatokaaga ia ke molea e 20 e tau tau he mole. Pete kua nakai ha ha ai a Paulo mo Iesu mo e tau aposetolo 11 he 33 V.N., ka kua iloa moli e ia e tau mena ne tutupu he magaaho ia mai he falu a aposetolo. Mua atu foki, ne moua moli e Paulo e fakamoliaga  ke he tupuaga ia ha ko e fakakiteaga omoi he agaga. Ne pehe a Paulo: “Ne moua e au mai he Iki e mena kua tuku atu e au kia mutolu; ko e po ia ni ne afo ai e Iki ko Iesu, ne toto ai e ia e areto, kua fakaaue, ti tofitofi ai, mo e pehe age, Kia toto ā, ti kai; ko e haku a tino hanai kua tofitofi mo lukutoto ma mutolu; kia eke e mutolu e mena nai mo fakamanatuaga kia au. Ti pihia foki e kapiniu, kua oti e kai mena, kua pehe age, Ko e kapiniu nai, ko e maveheaga fou ia ke he haku a toto; kia eke e mutolu e mena nai mo fakamanatuaga kia au ke he tau aho oti kua inu ai e mutolu.”—1 Korinito 11:23-25.

4. Ko e ha kua lata he tau Kerisiano ke fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki?

⁴ Ne fakamoli he tagata tohia Evagelia ko Luka na poaki e Iesu: “Kia eke e mutolu e mena nai mo fakamanatuaga kia au.” (Luka 22:19) Ko e moli, ko e fakamanatuaga nei kua fa hagaao ki ai ko e Fakamanatuaga he mate he Keriso. Ne ui aki foki e Paulo ko e Kaiaga Afiafi he Iki—ko e magaaho latatonu, ha kua fakatu ai he po. (1 Korinito 11:20) Kua poaki e tau Kerisiano ke fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki. Ka e ko e ha ne fakatu ai e fakamanatuaga nei?

Kakano ne Fakatu Ai

5, 6. (a) Ko e heigoa taha kakano ne fakatu e Iesu e Fakamanatuaga? (e) Talahau taha kakano ne fakatu ai e Kaiaga Afiafi he Iki.

⁵ Ko e taha kakano ne fakatu ai e Fakamanatuaga kua putoia ai ke he taha kakano ne lauia he mate ha Iesu. Ne mate a ia ko e tagata fakamatalahi he pule katoatoa he hana Matua he lagi. Ati fakakite moli ai he Keriso a Satani ko e Tiapolo, ne tukupau fakavai na fekafekau ni e tau tagata ke he Atua mai he tau manako fulukovi, ko e pikopiko. (Iopu 2:1-5) Ne fakakite he mate tua fakamoli ha Iesu e fetoko nei ke fakavai mo e fakafiafia ai e loto ha Iehova.—Tau Fakatai 27:11.

⁶ Ko e taha kakano foki ne fakatu ai e Kaiaga Afiafi he Iki ke fakamanatu ki a tautolu ko e kakano he mate hana ko e tagata mitaki katoatoa mo e nakai fai hala, ne ‘foaki mai e Iesu hana moui mo lukutoto ke hukui aki e tau tagata tokologa.’ (Mataio 20:28) He magaaho ne hala e tagata fakamua ke he Atua, ne tiaki e ia e moui tagata mitaki katoatoa katoa mo e tau amaamanakiaga oti. Ka e, talahau a Iesu: “Nukua pihia e fakaalofa mai he Atua ke he lalolagi, kua ta mai ai hana Tama fuataha, kia nakai mate taha ne tua kia ia, ka kia moua e ia e moui tukulagi.” (Ioane 3:16) Moli, “ko e mate ko e palepale ia he hala; ka ko e moui tukulagi ko e mena foaki noa mai he Atua haia, ke he Iki ha tautolu ko Keriso Iesu.” (Roma 6:23) Kua fakamanatu mai he Kaiaga Afiafi he Iki ki a tautolu e fakaalofa mua ue atu ne fakakite tokoua mai e Iehova mo e Tama hana he puhala he mate poa ha Iesu. Ti kua lata ha ia tautolu ke loto fakaaue ke he fakaalofa ia!

Fakamanatu he Magaaho Fe?

7. Ko e puhala fe ne kai mo e inu ai e tau Kerisiano fakauku he Fakamanatuaga ke he “tau aho oti”?

⁷ Hagaao ke he Kaiaga Afiafi he Iki, ne pehe a Paulo: “Ko e tau aho oti kua kai ai e mutolu e areto nai, mo e inu ke he kapiniu nai, kua fakailoa atu ai e mutolu e matulei he Iki, ato haele mai a ia.” (1 Korinito 11:26) Ko lautolu takitokotaha he tau Kerisiano fakauku to kai mo e inu e tau fakamailoga he Fakamanatuaga ato mamate a lautolu. Ti, ki mua ha Iehova ko e Atua mo e ke he lalolagi, to fakapuloa tumau e lautolu e tua ha lautolu ma e foakiaga he Atua he poa lukutoto ha Iesu.

8. Ko e fiha e leva ne kua lata he kau ha lautolu ne fakauku ke fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki?

⁸ Ko e fiha mogoia e loa ka fakamanatu he kau he tau Kerisiano fakauku e Fakamanatuaga he mate he Keriso? “Ato haele mai a ia,” he talahau e Paulo, ko e kakano to fakatumau e tau fakamanatuaga nei ato haele mai a Iesu ke uta e tau tutaki fakauku hana ke he lagi he puhala he liu tu mai he magahala he “ha ha hinei” hana. (1 Tesalonia 4:14-17, NW) Kua lautatai e mena nei mo e tau kupu ha Iesu ke he tau aposetolo mahani fakamoli ne 11: “Kaeke foki ke fano au mo e taute taha mena ke nonofo ai a mutolu, to liu mai au, ti talia mai foki e au a mutolu kia fakalataha mo au, kia nonofo ai a mutolu ke he mena ha i ai au.”—Ioane 14:3.

9. Ko e heigoa e kakano he tau kupu ha Iesu ia Mareko 14:25?

 ⁹ He magaaho ne fakatu e Iesu e Fakamanatuaga, ne hagaao a ia ke he kapiniu uaina mo e tala age ke he tau aposetolo tua fakamoli hana: “Nakai tuai inu au ke he fua vine, ato hoko ni ke he aho ia ke inu ai au ke he uaina fou ke he kautu he Atua.” (Mareko 14:25) Ha kua nakai to inu uaina moli a Iesu i luga he lagi, maali ai kua ha ha he manamanatuaga ha Iesu e fiafia ne fakatino he uaina he falu a magaaho. (Salamo 104:15; Fakamatalaaga 10:19) Ke fakalataha auloa ke he Kautu, ko e mena fiafia ue atu ne talifaki lahi a ia mo e tau tutaki hana ki ai.—Roma 8:23; 2 Korinito 5:2.

10. Kua lata ke fakamanatu ke lagafiha e taute he Fakamanatuaga?

¹⁰ Kua lata kia e mate ha Iesu ke fakamanatu he tau mahina oti, fahi tapu oti, po ke he tau aho oti foki? Nakai. Ne fakatu e Iesu e Kaiaga Afiafi he Iki mo e kelipopo ai he aho he Paseka, ti kua eke ai “mo fakamanatuaga” he laveakiaga ha Isaraela mai he pipiaga i Aikupito he 1513 F.V.N. (Esoto 12:14) Kua taute e Paseka ke lagataha he tau, he aho 14 aki he mahina faka-Iutaia, Nisana. (Esoto 12:1-6; Levitika 23:5) Fakakite ai he mena nei kua lata ke fakamanatu ni e mate ha Iesu ke fakalautatai atu ke he Paseka—lagataha he tau—nakai he tau mahina oti, fahi tapu oti, po ke tau aho oti.

11, 12. Ko e heigoa ne fakakite he fakamauaga tala tuai hagaao ke he tau fakamanatuaga fakamua he Fakamanatuaga?

¹¹ Ti, kua lata mogoia, ke taute e Fakamanatuaga ke lagataha he tau he Nisana 14. Ne talahau he taha tohi: “Ko e tau Kerisiano i Asia Tote kua ui ko e tau Quartodeciman [Fourteenthers] ha ko e aga fakamotu ha lautolu he fakamanatu tumau e pascha [Kaiaga Afiafi he Iki] he Nisana 14 aki . . . Liga to hoko ai he Aho Faraile po ke he ha aho ni he fahi tapu.”—The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Volume IV, lau tohi 44.

¹² He tutala hagaao ke he tau mena taute he senetenari ke uaaki V.N., ne talahau he tagata fakamauaga tala tuai ko J. L. von Mosheim ne fakamanatu he tau Quartodeciman e Fakamanatuaga he Nisana 14 ha kua “mailoga e lautolu e fakafifitakiaga he Keriso ke ha i ai e pule fakatufono.” Ne talahau he taha tagata fakamauaga tala tuai: “Ko e puhala he tau lotu Quartodeciman ha Asia kua tatai mo e lotu Ierusalema. He senetenari ke uaaki, ne fakamanatu he tau lotu nei he Pascha ha lautolu, he Nisana 14 aki e fakamagaloaga ne fakatu he mate he Keriso.”—Studia Patristica, Volume V, 1962, lau tohi 8.

Ko e Aoga he Areto

13. Ko e faga areto fefe ne fakaaoga e Iesu he magaaho ne fakatu e Kaiaga Afiafi he Iki?

¹³ He magaaho ne fakatu e ia e Fakamanatuaga, ne “toto ai e Iesu e areto, mo e fakaaue, ti tofitofi, mo e age ai [ke he tau aposetolo].” (Mareko 14:22) Ko e areto ne moua he magaaho ia ko e faga areto taha ia ni ne fakaaoga laia he Paseka. (Esoto 13:6-10) Ha kua tao mo e nakai fakaea, kua lapalapa mo e pagugu, ti kua lata ke tofitofi ma e tufatufaaga. He magaaho ne fakaloga fakamana e Iesu e tau areto ma e tokoafe, kua tuga ai foki e paka falaoa, ha kua tofitofi ai e ia ke tufatufa. (Mataio 14:19; 15:36) Kitia maaliali ai, mogoia, ko e tofitofi e areto he Fakamanatuaga kua nakai fai aoga fakaagaga.

14. (a) Ko e ha kua lata ke nakai fakaea e areto he Fakamanatuaga? (e) Ko e faga areto fefe kua lata ke moua po ke tao ke fakaaoga he Kaiaga Afiafi he Iki?

¹⁴ Hagaao ke he areto ne fakaaoga he magaaho ne fakatu e Fakamanatuaga, ne talahau a Iesu: “Ko e haku a tino hanai kua tofitofi mo lukutoto ma mutolu.” (1 Korinito 11:24; Mareko 14:22) Kua lata ai ke nakai fakaea e areto. Ko e ha? Ha kua fakatino foki he fakaea e mahani kelea, po ke agahala. (1 Korinito 5:6-8) Ne fakamailoga he areto e tino mitaki katoatoa mo e nakai agahala ha Iesu, ne kua lata ni ke foaki mo poa lukutoto. (Heperu 7:26; 10:5-10) Kua tokaloto he Tau Fakamoli a Iehova e mena nei mo e muitua ke he fakafifitakiaga ne fakatoka e Iesu he fakaaoga e areto nakai fakaea ke he tau Fakamanatuaga. He falu a tutuaga, ne fakaaoga e lautolu e matzos faka-Iutaia noa ne nakai fai mena ne lafi ki ai, tuga e aniani po ke fufua moa. Ti kua lata foki e areto nakai fakaea  ke taute aki e vala falaoa mata whole-grain tote (ka fai, ko e saito) ne laku aki e vala vai tote. Kua lata e laku falaoa ke fakalapalapa fakaaleale mo e lata ke tao i luga he pa tao kai ne palai aki e tama oela ato momo mo e pagugu e areto.

Ko e Aoga he Uaina

15. Ko e heigoa ne ha i loto he kapiniu he magaaho ne fakatu he Keriso e Fakamanatuaga he mate hana?

¹⁵ He mole e uta viko e areto nakai fakaea, ne toto e Iesu e kapiniu, “mo e fakaaue; ti age ai [ke he tau aposetolo], ti inu ai a lautolu oti kana.” Ne fakamaama e Iesu: “Ko e haku a toto a enei, ko e toto he maveheaga fou, kua fakamaligi mo e tau tagata tokologa.” (Mareko 14:23, 24) Ko e heigoa i loto he kapiniu? Ko e uaina fakaea, nakai ko e huhua kulepi nakai fakaea. He magaaho ne hagaao e tau Tohiaga Tapu ke he uaina, kua nakai kakano ko e huhua kulepi nakai fakaea. Ke tuga anei, ko e uaina fakaea, nakai ko e huhua kulepi, ka fakapa aki e “kili manu tuai,” tuga ne talahau e Iesu. Mo e tukupau he tau fi he Keriso kua ‘inu uaina lahi’ a ia. Kua nakai fai kakano e tukupau ia kaeke ko e huhua kulepi noa. (Mataio 9:17; 11:19) Ne inu e uaina he magahala he fakamanatuaga he Paseka, mo e fakaaoga ai he Keriso he magaaho ne fakatu e Fakamanatuaga he mate hana.

16, 17. Ko e heigoa e faga uaina ne kua lata ma e tau fakamanatuaga he Fakamanatuaga, mo e ko e ha?

¹⁶ Ko e uaina kula hokoia ne kua lata ke fakamailoga e mena ne hukui i loto he kapiniu, ko e mena ia, ko e toto fakamaligi ha Iesu. Ne talahau ni e ia: “Ko e haku a toto a enei, ko e toto he maveheaga fou, kua fakamaligi mo e tau tagata tokologa.” Ti tohia he aposetolo ko Peteru: “Kua iloa e mutolu [tau Kerisiano fakauku] nakai lukutoto a mutolu ke he mena ke popo, ko e ario po ke auro, mai he mahani nakai aoga ha mutolu ne tuku mai he tau matua ha mutolu; ka ko e toto uho a Keriso, tuga ne toto he punua mamoe kua nakai fai ila, ti nakai fai kelea.”—1 Peteru 1:18, 19.

¹⁷ Nakai fakauaua ko e faga uaina kulepi kula ne fakaaoga e Iesu he magaaho ne fakatu e ia e Fakamanatuaga. Ka e, ko e falu uaina he vaha fou nei, kua nakai talia ha kua fio aki e tau kava mao po ke brandy po ke tau lau akau mo e tau mena fakamanogi. Kua mitaki katoatoa e toto ha Iesu, ti nakai lata ke lafi ha mena ki ai. Ti, ko e tau uaina ne fio pihia kua nakai lata. Ko e kapiniu he Fakamanatuaga kua lata ke tokai e uaina kula nakai fakahumelie mo e nakai fio. Ko e uaina kulepi kula ne taute he kaina mo e nakai fakahumelie kua lata ke fakaaoga, ti pihia foki e tau uaina tuga e burgundy mo e claret kula.

18. Ko e ha ne nakai taute e Iesu e mana ne putoia ai e areto mo e uaina he Fakamanatuaga?

¹⁸ He magaaho ne fakatu e kaiaga nei, ne nakai taute e Iesu e mana he hikihiki e tau fakamailogaaga ke he tino mo e toto moli hana. Ke kai e tino mo e inu e toto he tagata ko e kai-tagata a ia, ko e holitu he fakatufono he Atua. (Kenese 9:3, 4; Levitika 17:10) Ne ha ha agaia ni ia Iesu e tino mo e toto hana. Ne foaki e tino hana mo poa mitaki katoatoa, mo e liligi e toto hana he afiafi hake he aho faka-Iutaia, Nisana 14. Ko e mena ia, ko e areto mo e uaina he Fakamanatuaga ko e tau fakamailogaaga pauaki, ne hukui e tino mo e toto he Keriso. *

 Fakamanatuaga—Ko e Kaiaga Fakaaue

19. Ko e ha kua lata ke loga e kapiniu lapalapa mo e kapiniu ke fakaaoga he fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki?

¹⁹ He magaaho ne fakatu e Iesu e Fakamanatuaga, ne uiina e ia e tau aposetolo tua fakamoli hana ke inu mai he kapiniu taha ia ni. Ne talahau he Evagelia ha Mataio: “Kua toto foki e [Iesu] e kapiniu, mo e fakaaue; ti age ai e ia kia lautolu, kua pehe age, Kia inu ai a a mutolu oti kana.” (Mataio 26:27) Kua nakai fai lekua ne tupu mai he fakaaoga ni “e kapiniu,” nakai loga e kapiniu, ha ko e magaaho ia na 11 ne tagata kai mo e inu ne ha ha ai he laulau ti kua maeke ai ke uta viko e kapiniu ke he taha mo e taha. He tau nei, to totou miliona ka fakalataha auloa ma e Kaiaga Afiafi he Iki ke he tau fakapotopotoaga ne molea e 94,000 he Tau Fakamoli a Iehova he lalolagi katoa. Ha kua loga e feleveiaaga ma e fakamanatuaga nei he taha ni e po, kua nakai maeke ke fakaaoga taha ni e kapiniu ma lautolu oti. Ka kua tumau ai e matapatuaga i loto he tau fakapotopotoaga lalahi he fakaaoga loga e kapiniu ke maeke ke uta viko aki ai ke he toloaga tagata he magahala kua lata. Tatai foki, kua lata ke nakai ni taha e kapiniu lapalapa ke fakaaoga ma e areto. Kua nakai fai fakakiteaga i loto he tau Tohiaga Tapu ne pehe kua lata ke fai talaga pauaki e kapiniu po ke kalase. Pete ia, kua lata ke fakatata he kalase mo e he kapiniu e lilifu he magaaho. Kua pulotu ai ke nakai fakapua e kapiniu ti hagahaga mogoia ke maligi ka fakaolo atu ke he taha.

20, 21. Ko e ha kua talahau e tautolu ko e Fakamanatuaga ko e kaiaga fakaaue?

²⁰ Pete kua loga e kapiniu lapalapa ma e areto mo e kapiniu ma e uaina ka fakaaoga, ko e Fakamanatuaga ko e kaiaga fakaaue. I Isaraela i tuai, kua lata foki he tagata tane ke foaki e kaiaga fakaaue he tamai e manu ke he faituga he Atua, ko e kavi ne tamate ai. Taha vala he manu kua tugi he fatapoa, taha vala ne age ke he ekepoa kotofa mo e taha vala ke he tau tama tane ekepoa ha Arona, ti fakalataha atu a ia ne foaki mo e magafaoa hana ke he kaiaga. (Levitika 3:1-16; 7:28-36) Ko e Fakamanatuaga foki ko e kaiaga fakaaue ha kua putoia ai ke fakalataha auloa.

²¹ Kua putoia foki a Iehova ke he kaiaga fakaaue nei ko e Punaaga he fakaholoaga. Ko Iesu e poa, ti kai mo e inu e tau Kerisiano fakauku ke he tau fakamailoga mo tau hakega auloa. He kai he laulau ha Iehova kua fakakite e mafola ha lautolu ne kai mo e inu, mo ia. Hagaaki ki ai, ne tohia a Paulo: “Ko e kapiniu he fakaaue kua fakaaue ai a tautolu nakai kia ko e fakafetui fakalataha ia mo e toto a Keriso? ko e areto kua tofitofi e tautolu, nakai kia ko e fakafetui fakalataha ia mo e tino a Keriso? Ha ko tautolu kua tokologa ko e areto e taha mo e tino e taha a tautolu; nukua igatia a tautolu oti kana ke he areto taha.”—1 Korinito 10:16, 17.

22. Ko e heigoa e tau huhu ne toe hagaao ke he Fakamanatuaga ka manamanatu a tautolu ki ai?

²² Ko e Kaiaga Afiafi he Iki, ko e fakamanatuaga fakalotu hokoia ni a ia he Tau Fakamoli a Iehova ne taute lagataha he tau. Kua lata lahi e mena nei ha kua poaki a Iesu ke he tau tutaki hana: “Kia eke e mutolu e mena nai mo fakamanatuaga kia au.” He Fakamanatuaga, kua fakamanatu e tautolu e mate ha Iesu, ko e mate ne fakamatalahi e pule katoatoa ha Iehova. Tuga kua mailoga e tautolu, he kaiaga fakaaue nei, kua fakamailoga he areto e tino tagata ne poa ha Keriso, mo e fakamailoga he uaina e toto fakamaligi hana. Ka e, kua tokofiha lahi ne kai mo e inu e areto mo e uaina. Ko e ha ne pihia e mena nei? Kua fai kakano moli nakai e Fakamanatuaga ma e totou miliona ne nakai kai mo e inu? Haia, ko e heigoa moli e kakano he Kaiaga Afiafi he Iki ki a koe?

[Matahui Tala]

Ko e Heigoa Hau a Tau Tali?

• Ko e ha ne fakatu e Iesu e Kaiaga Afiafi he Iki?

• Kua lata ke fakamanatu lagafiha e Fakamanatuaga?

• Ko e heigoa e aoga he areto nakai fakaea he Fakamanatuaga?

• Ko e heigoa ne hukui he uaina he Fakamanatuaga?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakatino he lau 11]

Ne fakatu e Iesu e Kaiaga Afiafi he Iki