Ko e Tau Kerisiano Fakamua Atu mo e Fakatufono Faka-Mose

“Kua eke e fakatufono mo leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso.”—KALATIA 3:24.

1, 2. Ko e heigoa falu aoga ne moua he tau Isaraela ne taute fakamitaki e Fakatufono faka-Mose?

HE 1513 F.V.N., ne foaki e Iehova e fakatokaaga he tau fakatufono ke he tau Isaraela. Ne tala age e ia ke he tau tagata kaeke omaoma a lautolu ke he tau kupu hana, to fakamonuina e ia a lautolu ti olioli ai e lautolu e tau momoui fiafia mo e makona.—Esoto 19:5, 6.

² Ko e fakatokaaga ia he Fakatufono, ne ui ko e Fakatufono faka-Mose, po ke “Fakatufono” ni, kua “tapu ia, to tonu, to mitaki.” (Roma 7:12) Kua fakatolomaki ai e tau fua mitaki tuga e totonu, loto fakamoli, mahani mitaki, mo e fekapitigaaki. (Esoto 23:4, 5; Levitika 19:14; Teutaronome 15:13-15; 22:10, 22) Ne fakalagalaga foki he Fakatufono e tau Iutaia ke fefakaalofaaki. (Levitika 19:18) Taha mena foki, kua nakai lata a lautolu ke lafi po ke fai hoana ke he tau Tagata Motu Kehe ne nakai i lalo he Fakatufono. (Teutaronome 7:3, 4) Ke tuga e “pa” ne veveheua e vahaloto he tau Iutaia mo e tau Tagata Motu Kehe kua fakamea ai he Fakatufono faka-Mose e tau tagata he Atua mai he tau manamanatu mo e tau gahua pouliuli.—Efeso 2:14, 15; Ioane 18:28.

3. Ha kua nakai fai tagata ka muitua katoatoa ke he Fakatufono, ko e heigoa mogoia e lauiaaga he Fakatufono?

³ Pete he pihia, kua nakai maeke foki he tau Iutaia makutukutu lahi ke muitua katoatoa ke he Fakatufono he Atua. Kua lahi mahaki kia e mena ne amanaki a Iehova mai ia lautolu? Nakai. Ko e taha kakano ne foaki ai e Fakatufono ke he tau Isaraela ke ‘fakakite e tau holifono.’ (Kalatia 3:19) Ne taute he Fakatufono e tau Iutaia mahani fakamoli ke mataala ke he manako lahi ha lautolu ma e Laveaki. He magaaho ne hoko mai a Ia, kua fiafia lahi e tau Iutaia tua fakamoli. Ko e laveakiaga ha  lautolu mai he malaia he hala mo e mate kua tata mai tuai!—Ioane 1:29.

4. Ko e heigoa e kakano ne eke ai e Fakatufono ko e “leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso”?

⁴ Ko e Fakatufono faka-Mose kua eke ni mo fakaholoaga ku. He tohitohi ke he tau katofia Kerisiano, ne fakamaama ai he aposetolo ko Paulo ko e “leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso.” (Kalatia 3:24) Ko e leveki tama he tau vaha i tuai kua fakatauo mo e fanau ke he aoga mo e mai he aoga. Nakai ko e faiaoga a ia; na takitaki atu tuli ne ia e fanau ke he faiaoga. Tatai ai, kua taute foki e Fakatufono faka-Mose ke takitaki atu e tau Iutaia matakutaku Atua ke he Keriso. Ne mavehe a Iesu, to ha ha a ia mo e tau tutaki hana “ke he tau aho oti, ato hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.” (Mataio 28:20) Ti he fakatu ai e fakapotopotoaga Kerisiano, ko e “leveki tama”—ko e Fakatufono—kua nakai fai aoga foki. (Roma 10:4; Kalatia 3:25) Ka e ko e falu Kerisiano Iutaia, kua fakatuai ke maama e kupu moli aoga lahi nei. Ti ko e fua, ne fakaholo atu a lautolu ke taute e falu vala he Fakatufono pihia foki he mole e liu tu mai ha Iesu. Ka e, kua hikihiki he falu e tau manamanatuaga ha lautolu. He taute pihia, ne fakatoka e lautolu e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu he vaha nei. Kia kikite atu a tautolu ke he puhala ia.

Tau Tupuaga Fou he Taofiaga Faka-Kerisiano

5. Ko e heigoa e tau fakaakoaga ne moua e Peteru he fakakiteaga, mo e ko e ha ne ofogia ai a ia?

⁵ He 36 V.N., ne kitia he aposetolo Kerisiano ko Peteru e fakakiteaga uho lahi. He magaaho ia, ne poaki he leo mai he lagi a ia ke keli mo e kai e tau manu lele mo e tau manu huifa ne kua pehe ke kelea i lalo he Fakatufono. Ne ofogia a Peteru! Kua nakai lagataha a ia ke ‘kai ha mena kua tapu, po ke kelea.’ Ka e tala age e leo ki a ia: ‘Ko e tau mena kua fakamea he Atua, aua neke totoku e koe kua kiva.’ (Gahua 10:9-15) He nakai fakapiki fakamao atu ke he Fakatufono, ne hiki e Peteru e onoonoaga hana. Ne tataki atu he mena nei a ia ke he mailogaaga ofogia hagaao ke he tau finagalo he Atua.

6, 7. Ko e heigoa ne taute a Peteru ke fakahiku kua maeke ia ia he mogonei ke fakamatala ke he tau Tagata Motu Kehe, mo e heigoa foki ne liga futia e ia?

⁶ Ko e mena aenei ne tupu. Ne tokotolu e tagata ne o atu ke he fale ne nofo ai a Peteru ke ole ki a ia ke o mo lautolu ke he kaina he Tagata Motu Kehe fakamoli nakai peritome ne higoa ko Konelio. Ne uiina e Peteru e tau tagata nei ki loto he fale mo e fakafiafia a lautolu. He kua maama e kakano he fakakiteaga nei, ne faihoani e Peteru a lautolu he aho hake ke he kaina ha Konelio. I ai ne fakamatala fakamakai ai a Peteru hagaao ki a Iesu Keriso. He magaaho ia, ne pehe a Peteru: “Ko e moli, kua iloa e au nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.” Nakai ni ko Konelio ka ko e magafaoa mo e tau kapitiga tata foki hana ne fakagahuahua e tua ki a Iesu, mo e ‘to hifo ai e agaga tapu kia lautolu  oti kana ne fanogonogo ke he kupu.’ He mailoga e lima ha Iehova ke he mena nei, ne ‘poaki e Peteru kia papatiso a lautolu ke he higoa ha Iesu Keriso.’—Gahua 10:17-48.

⁷ Ko e heigoa ne maeke ai ia Peteru ke fakahiku ko e tau Tagata Motu Kehe ne nakai ha i lalo he Fakatufono faka-Mose kua maeke mogonei ke eke mo tau tutaki ha Iesu Keriso? Ko e manamanatuaga fakaagaga. Ha kua fakakite he Atua e taliaaga hana ke he tau Tagata Motu Kehe nakai peritome, he liligi e agaga tapu hana ki luga ha lautolu, ne mailoga e Peteru liga kua lata foki a lautolu ke papatiso. He magaaho taha ia ni, ne mailoga moli e Peteru kua nakai amanaki e Atua ke mumui e tau Kerisiano Motu Kehe ke he Fakatufono ha Mose ke lata ke papatiso. Ane mai moui a koe he magaaho ia, to nakai kia fakamakai foki a koe ke tuga a Peteru ke hiki e onoonoaga hau?

Mumui Agaia Falu ke he “Leveki Tama”

8. Ko e heigoa e onoonoaga ke he peritome ne kehe mai he ha Peteru ne fakatolomaki he falu Kerisiano ne nonofo i Ierusalema, mo e ko e ha?

⁸ He hau kehe mai he kaina ha Konelio, ne finatu a Peteru ki Ierusalema. He hoko atu e hokotaki ke he fakapotopotoaga i ai kua ‘talia he tau Tagata Motu Kehe e kupu he Atua,’ ne fai tutaki Iutaia ne tupetupe hagaao ke he matakupu. (Gahua 11:1-3) He fakailoa kua maeke e tau Tagata Motu Kehe ke eke mo tau tutaki ha Iesu, ne fakamakamaka “e tau tagata peritome” kua lata he tau tagata nei he tau motu nakai Iutaia ke muitua ke he Fakatufono ke moua e fakahaoaga. Ke he taha fahi, he tau matakavi ne loga e tau Tagata Motu Kehe, ne tokofiha ni e tau Kerisiano Iutaia, kua nakai eke e peritome mo matakupu  totoko. Ti totolo atu ai e tau onoonoaga ua ia ke kavi 13 e tau. (1 Korinito 1:10) Ko e kamatamataaga ha ia ma e tau Kerisiano fakamua atu ia—uhouho ke he tau Tagata Motu Kehe ne nonofo he tau matakavi he tau Iutaia!

9. Ko e ha ne aoga ai ke fai tali ke he matakupu he peritome?

⁹ Ne fakahiku e matakupu totoko ia ke hoko ke he tapunu he 49 V.N. he magaaho ne o mai e tau Kerisiano i Ierusalema ki Suria Anetioka, kavi ne fakamatala ai a Paulo. Ne kamata a lautolu ke fakaako kua lata e tau Tagata Motu Kehe liliuina ke peritome ke fakatatai atu ke he Fakatufono. Ati lahi ai e mavehevehe mo e taufetoko ia lautolu katoa mo Paulo mo Panapa! Kaeke nakai fai tali ke he matakupu, ko e falu Kerisiano, pete he feakiaga faka-Iutaia po ke he Motu Kehe, to tupetupe moli ni. Ti, taute ai e tau fakaholoaga ma Paulo mo e gahoa foki ke o atu ki Ierusalema ke ole ke he kau fakatufono Kerisiano ke fakamafola tukulagi e matakupu ia.—Gahua 15:1, 2, 24.

Kehekehe e Tau Manatu ka kua Fakamoli—Oti, ti Kaufakalataha!

10. Ko e heigoa falu a matakupu ne manamanatu e kau fakatufono ki ai ato taute e fifiliaga hagaao ke he tuaga he tau Tagata Motu Kehe?

¹⁰ He feleveiaaga ne fakatoka, ne fakakite maali he falu e taliaaga ke he peritome, ka kua fakakite he falu e onoonoaga totoko. Ka kua nakai kautu ai e tau manatu. He mole e tau taufetoko, ne fakamaama he tau aposetolo ko Peteru mo Paulo e tau fakamailoga ne taute e Iehova ki a lautolu ne nakai peritome. Ne fakamaama e laua nukua liligi he Atua e agaga tapu ki luga he tau Tagata Motu Kehe nakai peritome. Kua tuga, huhu a laua, ‘Kua lata kia he fakapotopotoaga Kerisiano ke ha ha ai e tonu ke fakaheu a lautolu ne talia he Atua?’ Ti totou ai he tutaki ko Iakopo e vala mai he Tohiaga Tapu ka lagomatai  aki a lautolu oti ne ha ha ai ke mailoga e finagalo ha Iehova ke he matakupu.—Gahua 15:4-17.

11. Ko e heigoa ne nakai putoia ki ai he taute e tau fifiliaga hagaao ke he peritome, mo e fakakite he heigoa nukua fakamonuina e Iehova e fifiliaga?

¹¹ Kua mamata oti atu mogonei ke he kau fakatufono. To fakakeukeu kia he ha lautolu a feakiaga faka-Iutaia ha lautolu a tau fifiliaga ke talia e peritome? Nakai. Kua fakamakai e tau tagata tua fakamoli nei ke muitua ke he tau Tohiaga Tapu mo e tau takitakiaga he agaga tapu he Atua. He mole e logona e tau fakamoliaga tonu oti, ne talia auloa e kau fakatufono kua nakai lata e tau Kerisiano Motu Kehe ke peritome mo e o mai ki lalo he Fakatufono faka-Mose. He hoko atu e kupu ke he tau matakainaga, ne fiafia lahi a lautolu, mo e kamata e tau fakapotopotoaga ke ‘fakatokologa ke he taha aho mo e taha aho.’ Ko e tau Kerisiano ia ne o mai ki lalo he takitakiaga fakateokarasi maaliali nukua fakamonuina aki e tau tali mauokafua faka-Tohiaga Tapu. (Gahua 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Ka e, ha ha ai e huhu aoga lahi ne toe ke tali.

Ka e Kua e Tau Kerisiano Iutaia?

12. Ko e heigoa e huhu ne toe ne nakai la tali?

¹² Kua fakakite fakamaaliali mai he kau fakatufono kua nakai lata e tau Kerisiano Motu Kehe ke peritome. Ka e kua e tau Kerisiano Iutaia? Nakai la taute he kau fakatufono e fifiliaga ke he vala ia he huhu.

13. Ko e ha kua hehe ke manatu to moua ni e fakahaoaga ka muitua ke he Fakatufono faka-Mose?

¹³ Ko e falu Kerisiano Iutaia ne ‘fakamakutu ke he Fakatufono’ kua fakatumau ke peritome e fanau ha lautolu mo e muitua ke he falu a vala he Fakatufono. (Gahua 21:20) Ko e falu kua to ki mua, he fakamakamaka kua latatonu ma e tau Kerisiano Iutaia ke taute e Fakatufono ke moua e fakahaoaga. Ka kua hehe lahi a lautolu ke he mena nei. Ke fakatai ki ai, maeke fefe he ha Kerisiano ke foaki e poa manu ma e fakamagaloaga he tau hala? Nukua taute he poa he Keriso e tau foakiaga pihia mo tau mena tuai. Ka e kua e tau poakiaga he Fakatufono ke lata he tau Iutaia ke kalo kehe mai he lafi fakatata atu mo e tau Tagata Motu Kehe? Kua uka lahi e mena ia ma e tau Kerisiano fakamatala fakamakai ke taute e tau fakakaupaaga ia mo e fakakatoatoa agaia e poaki ke fakaako ke he tau Tagata Motu Kehe e tau mena oti ne fakaako e Iesu. (Mataio 28:19, 20; Gahua 1:8; 10:28) * Nukua nakai fai fakakiteaga kua fakamahino e lekua nei he feleveiaaga he kau fakatufono. Pete ia, kua nakai tiaki e fakapotopotoaga ke nakai fai lagomatai.

14. Ko e heigoa e takitakiaga hagaao ke he Fakatufono ne foaki he tau tohi ha Paulo ne omoi he agaga?

¹⁴ Kua hoko mai e takitakiaga, nakai he puhala he tohi he kau fakatufono, ka e he tau tohi omoi kua lafi mai he agaga ne tohia he tau aposetolo. Ke fakatai ki ai, ne fakafano he aposetolo ko Paulo e ogo malolo lahi ke he tau Iutaia mo e tau Tagata Motu Kehe ne nonofo i Roma. I loto he hana tohi ki a lautolu, ne fakamaama e ia ko e Iutaia moli ‘ko ia kua nakai kitia, ko e peritome foki ko e mena he loto ia ha ha he agaga haia.’ (Roma 2:28, 29) I loto he tohi taha ia ni, ne fakaaoga e Paulo e fakataiaga ke fakakite kua nakai ha ha ai foki e tau Kerisiano i lalo he Fakatufono. Ne fakamaama e ia kua nakai maeke e fifine ke mau ke he ua e tagata tane he taha e magaaho. Ka e, kaeke ke mate e tane hana, kua ataina a ia ke liu mau foki. Kua fakaaoga ai e Paulo e fakataiaga, ke fakakite kua nakai maeke e Kerisiano fakauku ke ha i lalo he Fakatufono faka-Mose mo e lata ke he Keriso he magaaho taha. Kua lata ia lautolu ke ‘tamate ke he tau mena he Fakatufono’ ke maeke ia lautolu ke kaufakalataha mo Keriso.—Roma 7:1-5.

Fakatuai ke Maama e Kakano

15, 16. Ko e ha ne kaumahala e falu Kerisiano Iutaia ke moua e maama hagaao ke he Fakatufono, mo e heigoa ne fakakite he mena nei ke he lata ke fakatumau ke mataala fakaagaga?

¹⁵ Ko e fakamaamaaga ha Paulo hagaao ke he Fakatufono kua maamateka. Ti, ko e ha mogoia, ne kaumahala e falu Kerisiano Iutaia ke moua e maama? Ko e taha kakano, kua nakai  ha ha ia lautolu e manamanatuaga fakaagaga. Ke fakatai ki ai, ne fakaheu e lautolu ke taumafa ke he tau mena kai fakaagaga mao. (Heperu 5:11-14) Kua nakai o tumau foki a lautolu ke he tau feleveiaaga Kerisiano. (Heperu 10:23-25) Taha kakano foki ne nakai moua he falu e maama ha ko e liga ko e foliga ni he Fakatufono. Nukua uho ni ke he tau mena kitia mo e logona mo e aamo, tuga e faituga mo e tau ekepoa. Kua mukamuka ai he tagata ne lolelole fakaagaga ke talia e Fakatufono, mai he talia e tau taofiaga hokulo he faka-Kerisiano, ne kua uho ke he tau mena nakai kitia.—2 Korinito 4:18.

¹⁶ Ka e fai kakano ne mamata lahi agaia a lautolu ne talahau ko e tau Kerisiano ke taute e Fakatufono ne fakakite mai e Paulo he tohi hana ke he tau Kalatia. He fakamaama e ia kua manako e tau tagata nei ke fia kitia ko e tau tagata lilifu, ko e tau tagata he tau lotu talahaua. He nakai manako ke tu kehe i loto he kaufakalatahaaga, kua manako lahi a lautolu ke fakahui ni ha mena ke fakatatai atu ki ai. Kua fiafia lahi ni a lautolu ke moua e taliaaga he tau tagata mai he moua e taliaaga he Atua.—Kalatia 6:12.

17. I ne fe ne maamateka katoatoa e onoonoaga hako hagaao ke he muitua ke he Fakatufono?

¹⁷ Ko e tau Kerisiano manamanatu ne kumikumi fakamatafeiga ke he tau matatohi omoi faka-Atua ha Paulo mo e he falu nukua futia mai e tau talahauaga tonuhia hagaao ke he Fakatufono. Pete ni ia, ko e hoko la e tau 70 V.N. ato maamateka laia e onoonoaga he tau Kerisiano Iutaia ke he Fakatufono faka-Mose. Kua tupu e mena ia he magaaho ne fakaata he Atua a Ierusalema, faituga i ai, mo e tau fakamauaga hagaao ke he tau ekepoa ke moumou. Kua taute ai he mena nei ke maeke he ha tagata ni ke taute oti e tau vala he Fakatufono.

Fakagahuahua e Fakaakoaga he Vaha Nei

18, 19. (a) Ko e heigoa e tau aga kua lata ia tautolu ke moua mo e heigoa e tau aga kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai ai ke fakatumau ke malolo fakaagaga? (e) Ko e heigoa ne fakaako he fakafifitakiaga ha Paulo ki a tautolu ke muitua ke he takitakiaga ne moua e tautolu mai he tau matakainaga kotofa? (Kikite puha he lau 16.)

¹⁸ He mole e manamanatu ke he tau mena tutupu nei mai i tuai, liga tuaha ai a koe: ‘Kaeke moui au he magaaho ia, liga to tali fefe la au ke he finagalo he Atua ne kua fakakite fakahaga? To fakakikiha kia au ke taofi ke he tau onoonoaga fakamotu? Po ke fakauka ni au ato fakamahino mai e maamaaga hako? Ti he magaaho ka fakamaama mai, to lalago loto katoa nakai au ki ai?’

¹⁹ Moli, kua nakai iloa moli e tautolu ko e fefe la e aga ha tautolu kaeke moui a tautolu he magaaho ia. Ka e maeke ia tautolu ke huhu hifo ki a tautolu ni: ‘Fefe e tali haku ke he tau fakakiteaga he maama faka-Tohi Tapu kua foaki mai he vaha nei? (Mataio 24:45) Ka foaki mai e tau takitakiaga faka-Tohiaga Tapu, lali nakai au ke fakagahuahua ai, he muitua nakai kuenaia ke he tohi he fakatufono ka ke he agaga ia foki? (1 Korinito 14:20) Kua fakatali fakauka nakai au ki a Iehova he magaaho ka fakatuai e tau tali ke he tau huhu toholau?’ Kua aoga lahi ke fakaaoga fakamitaki e tautolu e tau mena kai fakaagaga ne ha ha ai he vaha nei, “neke tafia kehe ai a tautolu a taha aho.” (Heperu 2:1) He magaaho ka foaki mai e Iehova e takitakiaga he puhala he Kupu hana, agaga hana, mo e he fakatokatokaaga hana he lalolagi, kia fakateliga fakamitaki a tautolu. Ka taute pihia e tautolu, to fakamonuina e Iehova a tautolu aki e moui tukulagi ne ha ha ai e fiafia mo e makona.

[Matahui Tala]

To Tali Fefe a Koe?

• Ko e heigoa e kakano ne tatai e Fakatufono faka-Mose mo e “leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso”?

• Fakamaama fefe e koe e tau kehekehe he tau puhala ne tali atu a Peteru mo e “tau tagata peritome” ke he tau hikihiki ke moua e maama ke he kupu moli?

• Ko e heigoa nukua ako e koe hagaao ke he puhala ne fakakite e Iehova e kupu moli he vaha nei?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Puha/Fakatino he lau 16]

Fakafeleveia Fakatokolalo atu a Paulo ke he Kamatamataaga

He mole e fua mitaki he fenoga misionare, ne hoko atu a Paulo ki Ierusalema he 56 V.N. I ai ne fakatali e kamatamata ki a ia. He kua hoko ke he fakapotopotoaga e hokotaki kua fakaako e ia nukua uta kehe tuai e Fakatufono. Ne matakutaku e tau patu neke tupetupe e tau Kerisiano Iutaia liliuina fou he vagahau fakatonu ha Paulo ke he matakupu he Fakatufono, ti liga talahau ai e lautolu kua nakai fakalilifu e tau Kerisiano ke he tau fakaholoaga ha Iehova. I loto he fakapotopotoaga, ha ha ai tokofa e Kerisiano Iutaia ne taute e omonuo, liga ko e omonuo Nasareta. Kua lata ia lautolu ke o atu ke he faituga ke fakaoti e tau poakiaga he omonuo.

Ne ole e tau patu ki a Paulo ke fakatauo e tokofa ke he faituga mo e ke leveki e tau puhala fakatupe ha lautolu. Ka kua fita he tohia e Paulo ua e tohi omoi he agaga ne fakamaama e ia i loto kua nakai lata ke muitua ke he Fakatufono ke moua e fakahaoaga. Pete ni ia, ne mailoga e ia e tau loto manamanatu he falu. Nukua tohia fakamua e ia: “Kua eke foki au mo tagata kua nofo mo e fakatufono ki a lautolu kua nonofo mo e fakatufono, kia moua e au a lautolu kua nonofo mo e fakatufono.” (1 Korinito 9:20-23) He nakai fakahui e tau matapatu fakaakoaga faka-Tohiaga Tapu, ne manatu hifo a Paulo kua lata ia ia ke fakatauo mo e tau hatakiaga he tau patu. (Gahua 21:15-26) Kua nakai hehe a ia he taute pihia. Kua nakai fai hehe e tau fakaholoaga ne fakakite mai he Tohi Tapu ma e tau omonuo, ti kua fakaaoga e faituga ma e tapuaki mea, nakai ma e tapuaki tupua. Ti, he mailoga ke nakai fakatupu ha mena ke fakatupetupe ai, ne taute tuli e Paulo e mena ne tala age ki a ia. (1 Korinito 8:13) Nakai fakauaua kua lahi mahaki e fakatokolalo ne taute e Paulo, ko e mena kua lata ke fakahokulo aki e lilifu ha tautolu ki a ia.

[Fakatino he lau 14, 15]

Kua fai tau, ne totolo e tau onoonoaga kehekehe hagaao ke he Fakatufono faka-Mose he tau Kerisiano