Huhu Kia a Koe, “Ko Fe a Iehova?”
Huhu Kia a Koe, “Ko Fe a Iehova?”
“He o mamao atu a lautolu ia au . . . Ti nakai pehe age a lautolu, Ko fe a Iehova?”—IEREMIA 2:5, 6.
1. Ka pehe e tau tagata, “Ko fe e Atua?,” ko e heigoa ne manatu e lautolu?
“KO FE e Atua?” Tokologa e tau tagata ne huhu pihia. Falu ia lautolu ne lali ke maama e mena aoga moli hagaao ke he Tufuga, ko e mena nofo a ia i fe? Ne talahau he falu e huhu he mole e matematekelea tupu lahi po kua pehia a lautolu fakatagata he tau mena uka ti nakai maama e kakano ne nakai lagomatai he Atua. Ka e ha ha i ai falu ne nakai kumi atu ha kua tiaki e lautolu e manatu ko e mena fai Atua.—Salamo 10:4.
2. Ko hai ne kautu ke he kumikumiaga ha lautolu ma e Atua?
2 Ha ha i ai mogoia e tokologa kua mailoga e fakamoliaga lahi ko e mena fai Atua. (Salamo 19:1; 104:24) Ko e falu ia lautolu kua makona mo e fai vala ke he lotu. Ka ko e manako lahi ma e kupu moli ne fakalagalaga e tokologa, he tau motu oti kana, ke kumi e Atua moli. Ko e laliaga ha lautolu ne nakai teao ha kua “nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.”—Gahua 17:26-28.
3. (a) Ko fe e nofoaga he Atua? (e) Ko e heigoa e hagaaoaga he huhu faka-Tohiaga Tapu, “Ko fe a Iehova?”
3 Ka moua moli he tagata a Iehova, to mailoga e ia “ko e Atua ko e agaga ni a ia,” ne nakai kitia he tau mata he tagata. (Ioane 4:24) Ne hagaao a Iesu ke he Atua moli ko e “haku a Matua ha ha he lagi.” Ko e heigoa e kakano he mena ia? Ko e takeleaga ne nofo ai e Matua ha tautolu he lagi ke he tuaga fakaagaga, kua lilifu, pete ni kua tokoluga atu e pulagi likoliko ke he fua lalolagi. (Mataio 12:50; Isaia 63:15) Pete he nakai kitia e tautolu e Atua ke he tau mata fakatino ha tautolu, ka kua taute e ia ke maeke ia tautolu ke iloa a ia mo e ke ako fakalahi hagaao ke he hana tau finagalo. (Esoto 33:20; 34:6, 7) Ne tali e ia e tau huhu ne huhu he tau tagata fakamoli ne kumi ke he kakano he moui. Ke he tau mena ne lauia e tau momoui ha tautolu, kua foaki e ia e fakaveaga moli ma tautolu ke fifili hana tuaga, ke he puhala kua onoono a ia ke he tau manatu pihia mo e kua fakatatau nakai e tau manako ha tautolu mo e tau finagalo hana. Kua manako a ia ke huhu hagaao ke he tau mena ia mo e ke fakamakutu fakalahi ke kumi e tau tali. He puhala he perofeta ko Ieremia, ne fakatonu e Iehova e tau tagata Isaraela i tuai ha kua kaumahala a lautolu ke taute e mena nei. Na iloa e lautolu e higoa he Atua, ka e nakai huhu a lautolu, “Ko fe a Iehova?” (Ieremia 2:6) Nakai ko e matapatu kapaletu e finagalo ha Iehova ki a lautolu. Kua nakai kumi a lautolu ke he hana takitakiaga. He fehagai mo e tau fifiliaga, lahi mo e tote, kua huhu nakai a koe, “Ko fe a Iehova?”
Ko Lautolu ne Kumi Atu ke he Atua
4. Aoga fefe ki a tautolu e fakafifitakiaga ha Tavita he kumi a Iehova?
4 Ha ko e tagata tane fuata agaia, ko Tavita, ko e tama tane ha Iese, ne feaki e tua malolo ia Iehova. Ne iloa e ia a Iehova ko e “Atua moui.” Ne logona moli e Tavita e puipuiaga ha Iehova. He omoomoi he tua mo e fakaalofa ma e “higoa a Iehova,” ne tamate e Tavita e tupua Filisitia ko Koliato ne papatau lapatoa. (1 Samuela 17:26, 34-51) Pete ia, ko e kautuaga ha Tavita ne nakai taute a ia ni ke mauokafua. Ne nakai manatu a ia ko e ha mena ne taute e ia mogonei, to fakamonuina e Iehova a ia. He mole taha tau mo e taha tau fakamui, ne kumi atu a Tavita ki a Iehova he magaaho ne fakafelau mo e tau fifiliaga. (1 Samuela 23:2; 30:8; 2 Samuela 2:1; 5:19) Ne fakatumau a ia ke liogi: “Iehova na e, kia fakailoa mai kia au hāu a tau puhala; kia fakaako mai e koe au ke he hau a tau hala. Kia takitaki e koe au ke he mena moli mai ia koe, mo e fakaako mai kia au, ha ko koe ko e Atua he haku a fakamouiaga; kua tatali au kia koe ke he aho oti.” (Salamo 25:4, 5) Ko e fakafifitakiaga mitaki ha ia ma tautolu ke muitua!
5, 6. Kumi atu fefe a Iehosafata ki a Iehova ke he tau magaaho kehekehe he hana moui?
5 He vaha he Patuiki ko Iehosafata, ko e patuiki ke limaaki he mataohi patuiki mai ia Tavita, ko e tau kautau kau auloa he tolu e motu ne fakafehagai tau ki a Iuta. Fehagai mo e lagomataiaga mafiti nei he motu, ne “fakamalolo a [Iehosafata] ke kumi kia Iehova.” (2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:1-3) Nakai ko e magaaho fakamua anei ne kumi atu a Iehosafata ki a Iehova. Ne tiaki he patuiki e tapuakiaga Paala ne taute he kautu tiaki taofiaga he fahi tokelau ha Isaraela ti fifili ai ke fano he tau puhala ha Iehova. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 17:3, 4) Ti ko e mogonai he fakafelau a ia mo e matematekelea, fefe a Iehosafata he “kumi kia Iehova”?
6 Ke he liogi katoa ne foaki e ia i Ierusalema he magaaho aoga nei, ne fakakite e Iehosafata na manatu e ia e malolo mua ue atu ha Iehova. Ne manamanatu hokulo a ia hagaao ke he finagalo ha Iehova ne fakakite e Ia he tiaki e falu motu mo e foaki e falu kelekele ki a Isaraela ko e tufaaga. Ne fakakite he patuiki hana manako ma e lagomatai ha Iehova. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:6-12) Fakakite nakai e Iehova a ia ke he magaaho ia? E, moli. Puhala mai ia Iahasielu, ko e Levi, ne foaki e Iehova e puhala pauaki, ti ko e aho hake ne age e ia e kautuaga ke he tau tagata hana. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:14-28) Maeke fefe a koe ke iloa to fakakite foki e Iehova a ia ki a koe ka haga atu a koe ki a ia ma e takitakiaga?
7. Ha hai e tau liogi ne logona he Atua?
7 Nakai fili tagata a Iehova. Kua uiina e ia e tau tagata he tau motu oti kana ke kumi ki a ia he liogi. (Salamo 65:2; Gahua 10:34, 35) Ne mailoga e ia e mena he tau loto ha lautolu kua ole ki a ia. Kua talahau moli mai e ia ki a tautolu na logona e ia e tau liogi ha lautolu ne tututonu. (Tau Fakatai 15:29) Ne fakakite e ia a ia ke he falu kua nakai fiafia fakamua ki a ia ka ko e mogonei nukua kumi fakatokolalo ke he hana puhala. (Isaia 65:1) Nukua logona foki e ia e tau liogi ha lautolu kua kaumahala ke taofi hana tau fakatufono ka ko e mogonei kua tokihala fakatokolalo. (Salamo 32:5, 6; Gahua 3:19) Ka e, ka nakai omaoma e loto he tagata ke he Atua, kua teao e tau liogi he tagata ia. (Mareko 7:6, 7) Manamanatu la ke he falu a fifitakiaga.
Ole a Lautolu ka e Nakai Moua
8. Ko e heigoa ne taute e tau liogi he Patuiki ko Saulo ke nakai talia e Iehova?
8 He mole e tala age e perofeta ko Samuela ke he Patuiki ko Saulo na tiaki he Atua a ia ha ko e hana a nakai omaoma, ne hufeilo a Saulo ki a Iehova. (1 Samuela 15:30, 31) Ko e fakatupua noa ni. Ko e manako ha Saulo, nakai ke omaoma ke he Atua, ka ke lilifu ki mua he tau tagata oti. Fakahiku, he fehagai tau a Filisitia ki a Isaraela, ne kumi atu noa a Saulo ki a Iehova. Pete ia, he nakai moua e ia ha tali, ne fina atu a ia ke he tau agaga hulalo, pete ni he iloa e ia na vihiatia e Iehova e mena nei. (Teutaronome 18:10-12; 1 Samuela 28:6, 7) He fakakatoatoa ai, ne pehe e 1 Nofoaga he Tau Patuiki 10:14 hagaao ki a Saulo: “Nakai kumi a ia kia Iehova.” Ko e ha? Ha ko e tau liogi ha Saulo kua nakai fakave ke he tua. Ti, kua tuga na nakai liogi a ia.
9. Ko e heigoa e mena ne hehe ke he ole ha Setekaia ma e takitakiaga ha Iehova?
9 Pihia foki, he gutu mai e moumouaga ke he kautu ha Iuta, ne loga atu foki e tau liogi ne foaki ti kumi atu foki mogoia ke he tau perofeta ha Iehova. Pete ia, kua fio he tau tagata e tapuaki tupua mo e fakakite e fakalilifu ki a Iehova. (Sefanaia 1:4-6) Pete ne kumi atu noa ni a lautolu ke he Atua, ne nakai tauteute e lautolu ha lautolu a tau loto ke muitua ke he hana finagalo. Ne ole e Patuiki ko Setekaia ki a Ieremia ke kumi atu ki a Iehova ke lata mo ia. Ne fita he tala age e Iehova ke he patuiki e mena kua lata ia ia ke taute. Ka ko e nakai tua mo e hihiga ke he matakutaku tagata, ne nakai omaoma e patuiki ke he leo ha Iehova, ti nakai age e Iehova ki a ia ha tali nukua manako e patuiki ki ai.—Ieremia 21:1-12; 38:14-19.
10. Ko e heigoa ne hehe ke he puhala ne kumi atu e Hanani e takitakiaga ha Iehova, ti ko e heigoa kua ako e tautolu mai he hana hehe?
10 He mole e moumou a Ierusalema ti o foki e tau kautau Papelonia mo e tau tagata paea Iutaia, ne mautali a Ionano ke uta e matakau tote ha Iutaia ne toe agaia i Iuta ki Aikupito. Ne fakatoka e tau pulega ha lautolu, ka e to o a lautolu ne ole mua a lautolu ki a Ieremia ke liogi ke lata mo lautolu mo e kumi takitakiaga mai ia Iehova. Pete ia, he nakai moua e lautolu e tali ne manako a lautolu ki ai, ne taute e lautolu e pulega ne fakatoka e lautolu. (Ieremia 41:16–43:7) Kitia nakai e koe e tau fakaakoaga ke he tau mena tutupu nei kua maeke ke aoga ki a koe ti ka kumi atu a koe ke he fofoga ha Iehova, to moua e koe a ia?
“Kia Kumikumi”
11. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakagahua e Efeso 5:10?
11 Kua lahi atu e mena ne putoia ke he tapuakiaga moli mai he fakamailoga e tukuleleaga ha tautolu ke he fakatomo ke he vai, o atu ke he tau feleveiaaga he fakapotopotoaga, mo e fakalataha ke he fekafekauaga. Ko e ha tautolu a puhala katoa he moui kua putoia ai. He tau aho takitaha kua felauaki a tautolu mo e tau pehiaaga—fakahaupo e falu, kua kitia maali e falu—ne maeke ke fakatauhele a tautolu mai he puhala ne lautatai mo e fakamoli mahani Atua. To tali atu fefe a tautolu ke he tau mena nei? He tohi ke he tau Kerisiano tua fakamoli i Efeso, ne fakamalolo e aposetolo ko Paulo ki a lautolu: “Kia kumikumi a mutolu e tau mena kua fiafia e Iki ki ai.” (Efeso 5:10) Ko e pulotu he taute e mena ia ne fakatata he tau tutuaga loga ne tohia he tau Tohiaga Tapu.
12. Ko e nakai fiafia he ha a Iehova he magaaho ne uta e Tavita e puha he maveheaga ki Ierusalema?
12 He mole e liuaki he puha he maveheaga ki Isaraela mo e toka ai ke he loga he tau tau i Kiriata-iarima, ne manako e Patuiki ko Tavita ke uta ki Ierusalema. Ne fakatutala a ia ke he tau iki he tau tagata mo e pehe to hiki e Puha ‘kaeke kua lata ki a lautolu, ti finagalo ki ai a Iehova.’ Ka e fakaheu e ia ke kumi fakalahi ke iloa e finagalo ha Iehova ke he manatu. Ka taute pihia e ia, to nakai tuku e Puha he fata fakataveli. To tauloto he tau tagata Koato Levi he tau fuga ua ha lautolu, tuga he tala age fakamaaliali he Atua. Pete ni e kumi tumau atu a Tavita ki a Iehova, ne kaumahala a ia ke taute ke he puhala tonu ke he magaaho nei. Ne fakahiku kelea ai. Ne talahau e Tavita he magaaho fakamui: ‘Ha kua oho mai a Iehova ha tautolu a Atua ki a tautolu, he nakai kumi e tautolu a ia ke lata mo e fakatufono.’—1 Nofoaga he Tau Patuiki 13:1-3; 15:11-13; Numera 4:4-6, 15; 7:1-9.
13. He lologo ne uhu he magaaho ne hoko mafola e Puha, ko e heigoa e fakamanatuaga ne putoia ai?
13 He magaaho ne hoko atu ai e Puha ne tauloto mai he tau Levi he fale ha Opeta-etoma ki Ierusalema, kua uhu e lologo ne fati e Tavita. Kua putoia foki e fakamanatuaga mai he loto: “Kia kumi a mutolu kia Iehova mo e hana malolo; kia kumi nakai noa a mutolu ke he hana fofoga. Kia manatu a a mutolu ke he hana tau mena fakaofo ne eke e ia, ko e hana tau mana, katoa mo e tau fakafiliaga he hana fofoga.”—1 Nofoaga he Tau Patuiki 16:11, 12.
14. Maeke fefe ke aoga a tautolu mai he fakafifitakiaga mitaki ha Solomona mo e mai he tau hepe hana fakamui he moui?
14 Ato mate a ia, ne hataki e Tavita hana tama tane ko Solomona: “Kaeke ke kumi e koe a [Iehova], ti moua e koe a ia.” (1 Nofoaga he Tau Patuiki 28:9) He nofo ke he nofoaiki, ne fano a Solomona ki Kipeona, mena ne toka ai e fale uta fano, mo e poa ki a Iehova. Ne uiina e Iehova a Solomona i ai: “Kia tala mai la e koe po ke heigoa e mena ke ta atu ai e au kia koe?” He tali ke he ole ha Solomona, ne age makai e Iehova ki a ia e pulotu mo e iloilo ke fakafili a Isaraela, mo e lafi e Ia ki ai e tau monuina mo e lilifu. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 1:3-12) He fakaaoga e fakatokaaga talaga ne foaki e Iehova ki a Tavita, ne ta e Solomona e faituga fulufuluola mua ue atu. Ka ke he hana tau puhala taute hoana, ne kaumahala a Solomona ke kumi a Iehova. Ne mau a Solomona ke he tau fifine ne nakai ko e tau fifine tapuaki ki a Iehova. He tau tau fakamui hana, ne fakahaga kehe e lautolu e loto hana mai ia Iehova. (1 Tau Patuiki 11:1-10) Pete fakalata na talahaua, pulotu, po ke lotomatala a tautolu, kua aoga ni ‘ke kumikumi tumau e tau mena kua fiafia e Iki ki ai’!
15. He magaaho ne oho mai a Saraha ko e Aitiope ki a Iuta, maeke he ha ia Asa ke liogi mo e mauokafua to fakahao e Iehova a Iuta?
15 Ke lata mo e mena nei kua peehi mai he tohi e tuaga patuiki ha Asa, ko e mokopuna tane ha Solomona. Hogofulu ma taha e tau he mole e patuiki a Asa, ko Saraha, ko e Aitiope ne takitaki e tau kautau totou miliona ne totoko atu ki a Iuta. To fakahao nakai e Iehova a Iuta? He 500 tau fakamua atu, ne fakakite fakamaali e Iehova e mena ka amanaki e tau tagata hana ki ai ka fanogonogo a lautolu ki a ia mo e taofi hana tau poakiaga mo e mena ka amanaki a lautolu ki ai ka nakai taute pihia. (Teutaronome 28:1, 7, 15, 25) He kamataaga he hana pule, ne utakehe e Asa mai he motu hana e tau fatapoa mo e tau pou ne fakaaoga he tapuakiaga fakavai. Ne fakamafana e ia e tau tagata “ke kumi a Iehova.” Ne nakai fakatali a Asa ato felauaki mo e matematekelea to taute e mena ia. Ti ko e tua ki a Iehova, na lata he liogi a Asa ki a ia ke taute taha mena ma lautolu. Ko e fua? Ne age ki a Iuta e kautuaga kehe lahi.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 14:2-12.
16, 17. (a) Pete ni e kautu a Asa, ko e heigoa e fakamanatuaga ne age e Iehova ki a ia? (e) He magaaho ne tali goagoa atu a Asa, ko e heigoa e lagomatai ne age ki a ia, ka e fefe e tali atu hana? (i) Maeke fefe ke aoga ki a tautolu he manamanatu ke he mahani ha Asa?
16 Moha ia, he liu a Asa mo e kautuaga, ne fakafano e Iehova a Asaria ke feleveia mo e patuiki mo e ke tala age: “Asa na e, mo Iuta oti, katoa mo Peniamina, kia fanogonogo mai a mutolu kia au; ha ha ia mutolu a Iehova, ka ha ha ia ia a mutolu; kaeke foki ke kumi e mutolu a ia, to moua e mutolu a ia; ka ko e mena ka tiaki e mutolu a ia, to tiaki e ia a mutolu.” (2 Nofoaga he Tau Patuiki 15:2) Mo e makai fou, ne fakatolomaki e Asa e tapuakiaga moli. Ka e 24 e tau fakamui, he liu fehagai foki mo e felakutaki, ne kaumahala a Asa ke kumi a Iehova. Ne nakai kumi a ia ke he Kupu he Atua, ti nakai manatu e ia e mena ne taute e Iehova he magaaho ne tapatapaki he tau kautau Aitiope a Iuta. Goagoa ai, ne matutaki atu a ia mo Suria.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 16:1-6.
17 Ma e kakano nei, ne fakaaoga e Iehova a Hanani ko e tagata kitekite ke fakatonu a Asa. Pihia foki he magaaho ia, he fakamaama e onoonoaga ha Iehova ke he manatu ia, po kua lagomatai ai ki a Asa. Ka e, ne ita a ia ti tuku a Hanani ke he fale puipui. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 16:7-10) Momoko ha ia! Ka e kua a tautolu? Kua kumi kia a tautolu ke he Atua ka e fakaheu mogoia ke talia e fakatonuaga? Ka fakaaoga he motua fakaalofa mo e manamanatu e Tohi Tapu ke fakatonu aki a tautolu ha kua fevihiaki a tautolu mo e lalolagi, fakakite nakai e tautolu e loto fakaaue ma e lagomataiaga fakaalofa ne tuku mai ki a tautolu ke iloa e “tau mena kua fiafia e Iki ki ai”?
Ua Nimo ke Huhu
18. Maeke fefe a tautolu ke aoga mai he tau kupu ha Elihu ki a Iopu?
18 He magaaho ka tupetupe, pihia foki ki a ia ne ha ha i ai e tuaga mitaki ke he fekafekauaga ha Iehova ka kaumahala. He lauia a Iopu he gagao fakateteki, galo hana tau tama mo e tau koloa, mo e ekefakakelea fakavai he hana tau kapitiga, ne hagaaki oti e tau manatu hana ki a ia. Ne fakamanatu e Elihu ki ai: “Nakai pehe taha, Ko fe kia e Atua ne eke ai au?” (Iopu 35:10) Ne lata a Iopu ke hagaaki e onoonoaga hana ki a Iehova mo e ke manamanatu e puhala ne onoono a Ia ke he tuaga. Ne talia fakatokolalo e Iopu e fakamanatuaga ia, ti maeke he fakafifitakiaga hana ke lagomatai a tautolu ke taute e mena taha ia.
19. Ko e heigoa e mena ne kaumahala ai e tau tagata ha Isaraela ke taute?
19 Ne iloa he tau tagata i Isaraela e fakamauaga he tau fakafehagai he Atua mo e motu ha lautolu. Ka e, mahani ai ke nakai manatu e lautolu e mena ia ka felauaki mo e tau tutuaga pauaki he tau momoui ha lautolu. (Ieremia 2:5, 6, 8) Ka fehagai mo e tau fifiliaga he moui, ne tutuli e lautolu e fiafia ni ha lautolu ka e nakai huhu, “Ko fe a Iehova?”—Isaia 5:11, 12.
Kia Huhu, “Ko fe a Iehova?”
20, 21. (a) Ko hai he vaha nei ne fakakite e aga ha Elisaio he kumi e takitakiaga ha Iehova? (e) Maeke fefe a tautolu ke fifitaki mo e aoga mai he tau fakafifitakiaga ha lautolu he tua?
20 He magaaho ne oti e fekafekauaga ha Elia, ne uta he fekafekau hana ko Elisaio e tapulu lahi ne to hifo ia Elia, ti fano ki Ioritana, ne ta e vai, mo e huhu: “Ko fe kia a Iehova ko e Atua a Elia?” (2 Tau Patuiki 2:14) Ne tali e Iehova he fakakite ko e agaga hana mogonei ia Elisaio. Ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke ako mai he mena nei?
21 Fai mena pihia foki ne tupu ke he vaha fou nei. Ko e falu Kerisiano fakauku ne takitaki e gahua fakamatala ne toka hifo e lalolagi. Ko lautolu haia ne foaki ki ai e levekiaga kua kumikumi e tau Tohiaga Tapu mo e liogi ki a Iehova ma e takitakiaga. Ne nakai kaumahala a lautolu ke huhu, “Ko fe a Iehova?” Ti ko e fua, ne fakatumau a Iehova ke takitaki hana tau tagata mo e ke fakamonuina ha lautolu a gahua. Fifitaki nakai e tautolu e tua ha lautolu? (Heperu 13:7) Ka pihia, to fakatata a tautolu ke he fakatokatokaaga ha Iehova, he talia hana takitakiaga, mo e fakalataha katoatoa ke he gahua ne taute i lalo he takitakiaga ha Iesu Keriso.—Sakaria 8:23.
To Tali Fefe e Koe?
• Fakalataha mo e heigoa e manako kua lata ke huhu a tautolu, “Ko fe a Iehova?”
• Maeke fefe a tautolu he vaha nei ke tali e huhu, “Ko fe a Iehova?”
• Ko e ha falu liogi ma e takitakiaga faka-Atua ne nakai fai tali ai?
• Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu kua fakatata e lata ke ‘kumikumi e tau mena kua fiafia e Iki ki ai’?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 17]
Kumi atu fefe e Patuiki ko Iehosafata ki a Iehova?
[Tau Fakatino he lau 18]
Ko e liogi, fakaako, mo e manamanatu ke iloa ‘ko fe a Iehova’