Favale ha ko e Mahani Tututonu

“Uhoaki a lautolu ne eke fakakelea ha ko e mahani tututonu.”—MATAIO 5:10.

1. Ko e ha ne tu a Iesu ki mua ha Ponotio Pilato, ti ko e heigoa ne talahau e Iesu?

“KO E mena hanai ne fanau mai ai au, mo e hau ai au ke he lalolagi, kia talahau e au e kupu moli.” (Ioane 18:37) He talahau e Iesu e tau kupu ia, ne tu a ia ki mua ha Ponotio Pilato, ko e Kavana Roma ha Iutaia. Ko Iesu i ai nakai ha ko e manako hana ni po ke uiina ha Pilato. Ka e, ko ia i ai ha kua talahau fakavai e tau takitaki lotu Iutaia hagaao ki a ia he taute e mahani kelea ti kua lata ke mate.—Ioane 18:29-31.

2. Ko e heigoa e mena ne taute e Iesu, ati ko e heigoa ne fua mai?

² Ne iloa katoatoa e Iesu na ha ha ia Pilato e pule ke fakatoka a ia po ke tamate a ia. (Ioane 19:10) Ka e nakai fakaliutua he mena ia a ia he talahau fakamalolo e Kautu ki a Pilato. Pete he tu hagahagakelea e moui ha Iesu, ne fakaaoga e ia e magaaho ke talahau ke he tau tui ne mua he fakatufono he motu. Pete ni e fakamatala ia, ne fakahala mo e tamate a Iesu, ti mate mamahi fakamatulo ke he akau fakakikiveka.—Mataio 27:24-26; Mareko 15:15; Luka 23:24, 25; Ioane 19:13-16.

Talahau Moli po ke Matulo?

3. Ko e heigoa e kakano he kupu “matulo” he vaha Tohi Tapu, ka ko e heigoa e kakano ma e vaha nei?

³ Ke he tau tagata tokologa he vaha nei, ko e matulo kua eke ai ke tatai ke he tagata molea e kau fakamakamaka, ne molea lahi. Ko lautolu ne makai ke mamate ma e ha lautolu a taofiaga, mua atu ke he taofiaga fakalotu, ne fa tuaha ko e tau tagata fakamatakutaku po ke fakahagahagakelea ke he fakalatahaaga. Pete ia, ko e kupu matulo kua hau he kupu Heleni (marʹtys) he vaha Tohi Tapu kua kakano “fakamoli,” ko e tagata kua talahau e moli, liga ke he hopoaga fakafili, ke he kupu moli ke he mena kua talitonu a ia. Ko e magaaho fakamui la ia ne moua mai e kakano “ko ia ne foaki hana moui he talahau e moli,” po ke talahau e mena moli he foaki e moui hana.

4. Matapatu ke he heigoa e kakano he fakamatulo a Iesu?

⁴ Kua matapatu e fakamatulo a Iesu ke he kakano he kupu fakamua atu. He tala age a ia ki a Pilato, ne hau a ia ke “talahau . . . e kupu moli.” Kua fakalagalaga he talahauaga hana e tau tali kehekehe mai he tau tagata. Falu he tau tagata noa ne amotia ha ko e mena ne logona mo e kitia e lautolu, ati tua ai a lautolu ki a Iesu. (Ioane 2:23;  8:30) Ko e tau toloaga tagata mo e mahomo atu ke he tau takitaki lotu kua talahau malolo foki—ka e nakai mitaki. Kua tuhi atu a Iesu ke he hana tau magafaoa nakai tua: “Nakai maeke ke he lalolagi ke fakavihia a mutolu; ka e fakavihia a au, ha kua talahau e au a ia, kua kelea hana tau mahani.” (Ioane 7:7) He talahau e kupu moli, ne fakatupu e Iesu e ita he tau takitaki he motu, ne kua takitaki atu ke he mate hana. Moli, ko ia “ko e talahau kua fakamoli mo e moli (marʹtys).”—Fakakiteaga 3:14.

“To Fakavihia Foki a Mutolu”

5. He mataulu he fekafekauaga ha Iesu, ko e heigoa ne talahau e ia hagaao ke he favaleaga?

⁵ Nakai ni ko Iesu hokoia ne matematekelea he favaleaga vevela ka e hataki tuai foki e ia hana tau tutaki to tupu e mena taha ia ki a lautolu. He mataulu he hana fekafekauaga, ne tala age a Iesu ke he tau tagata fanogonogo hana he hana Lauga he Mouga: “Uhoaki a lautolu ne eke fakakelea ha ko e mahani tututonu ha lautolu; ha ko e mena eke ma lautolu e kautu he lagi. Uhoaki a mutolu ka faikupu kelea a lautolu, mo e favale kia mutolu, mo e tukumale pikopiko a lautolu kia mutolu ke he tau mena kelea oti ha ko au. Kia kolikoli a mutolu mo e fiafia ni; ha ko e ha ha he lagi ha mutolu a palepale kua lahi.”—Mataio 5:10-12.

6. Ko e heigoa e hatakiaga ne foaki e Iesu he magaaho ne fakafano atu e tau aposetolo 12?

⁶ Fakahiku, he fakafano atu e tau aposetolo 12, ne tala age a Iesu ki a lautolu: “A mutolu ni mo e tau tagata; ha ko e mena tuku atu e lautolu a mutolu ke he tau fono, mo e fahi e lautolu a mutolu ke he tau sunako ha lautolu. Ke takitaki atu foki a mutolu ki mua he tau iki mo e tau patuiki ha ko au ni, ke eke mo talahau kia lautolu katoa mo e atu motu kehe.” Ka e nakai ko e tau tui fakalotu ni ka favale ke he tau tutaki. Ne pehe foki a Iesu: “To tuku atu he matakainaga hana matakainaga kia mate, to tuku atu foki he matua hana tama; to tutu atu foki e fanau ke he tau matua ha lautolu, ti kelipopo e lautolu a lautolu. To fakavihia foki a mutolu he tau tagata oti ha ko e haku a higoa; ka ko ia ka tumau ato hoko ke he fakahikuaga, to fakamoui na ia.” (Mataio 10:17, 18, 21, 22) Ko e fakamauaga  tala he tau Kerisiano he senetenari fakamua ko e fakamoliaga ke he moolioli he tau kupu ia.

Ko e Fakamauaga he Fakauka Tua Fakamoli

7. Ko e heigoa ne takitaki atu ke he fakamatulo ha Setefano?

⁷ Nakai leva he mole e mate a Iesu, ko Setefano e Kerisiano fakamua ne mate ha kua talahau e kupu moli. Kua “puke ni a ia ke he tua mo e mana [mo e] kua eke e ia e tau mana mo e tau fakamailoga lalahi ki mua he motu.” Ko e tau fi fakalotu hana “kua nakai maeke foki ia lautolu ke totoko atu ke he iloilo mo e [a]gaga kua vagahau ai a ia.” (Gahua 6:8, 10) Puke ai he mahekeheke, ne toho e lautolu a Setefano ki mua he Saneheturini, ko e fakafiliaga lahi Iutaia, ne fakafelau a ia mo e tau tagata talahau fakavai hana mo e fakamatala fakamalolo ki ai. Ti ko e fakahikuaga, ne kelipopo he tau fi ha Setefano e tagata tua fakamoli nei.—Gahua 7:59, 60.

8. Fefe e mena ne taute he tau tutaki i Ierusalema ke he favaleaga ne hoko ki a lautolu he magaaho ne mole e mate ha Setefano?

⁸ Mui mai he kelipopo ha Setefano, “kua tupu ai e favale lahi ke he ekalesia i Ierusalema; kua mavehevehe foki a lautolu oti ke he tau fahi a Iutaia mo Samaria, kua toe e tau aposetolo hoko lautolu.” (Gahua 8:1) Kua taofi kia he favaleaga e fakamatala faka-Kerisiano? Nakai pihia, kua talahau he fakamauaga ki a tautolu “kua o fano foki a lautolu ne mavehevehe, mo e fakamatala atu e vagahau mitaki he kupu.” (Gahua 8:4) Kua liga logona hifo pihia e lautolu he magaaho ne talahau fakamua atu he aposetolo ko Peteru: “Kua lata ni ke mua e omaoma ke he Atua ke he omaoma ke he tau tagata.” (Gahua 5:29) Pete ni he favaleaga, ko e tau tutaki tua fakamoli mo e fakamalolo ia ne pipiki mau ke he gahua he talahau e kupu moli, pete ni he iloa e lautolu to takitaki atu e mena nei ke he tau tuaga uka loga.—Gahua 11:19-21.

9. Ko e heigoa e favaleaga ne matutaki ke hoko ke he tau tutaki ha Iesu?

⁹ Moli, kua nakai tukumuli ha ko e tau tuaga uka. Fakamua, ne ako e tautolu ko Saulo—ko e tagata ne talia fakalataha ke pinimaka a Setefano—“kua faguhe mai e fakamatakutaku mo e kelipopo ke he tau tutaki he Iki, kua fano a ia ke he ekepoa ne mua; kua ole atu kia ia e tau tohi ke uta ke he tau sunako i Tamaseko, kaeke ke moua falu he mahani na, ko e tau tane katoa mo e tau fifine, kia lili ai, mo e takitaki mai e ia ki Ierusalema.” (Gahua 9:1, 2) Ti, kavi ke he tau 44 V.N., “ne fakaolo mai he patuiki ko Herota hana tau lima ke favale atu ke he falu he ekalesia. Kua kelipopo e ia a Iakopo e matakainaga a Ioane ke he pelu.”—Gahua 12:1, 2.

10. Ko e heigoa e fakamauaga he favaleaga ne moua e tautolu ia Gahua mo Fakakiteaga?

¹⁰ Ko e vala ne toe he tohi ha Gahua kua ha ha ai e tau fakamauaga mauniva he tau kamatamata, tuku he fale puipui, mo e favaleaga ne fakauka e lautolu ne tua fakamoli tuga a Paulo, ko e tagata favale he magaaho fakamua ne eke ai mo aposetolo, ne liga kelipopo fakamatulo ke he poakiaga he Pule Atu Motu Roma ko Nero kavi ke he 65 V.N. (2 Korinito 11:23-27; 2 Timoteo 4:6-8) Fakahiku ai, ke he tohi ha Fakakiteaga, ne tohi tata atu ke he fakaotiaga he senetenari fakamua, ne iloa e tautolu na tuku e fuakau ko e aposetolo ko Ioane ke he fale puipui he motu ko Patamo “ha ko e kupu he Atua, mo e talahauaga kia Iesu Keriso.” Kua toka ai foki he Fakakiteaga e fakamoliaga ki a “Anetipa ko e haku a talahau fakamoli, ne kelipopo a ia” i Perekamo.—Fakakiteaga 1:9; 2:13.

11. Fakamoli fefe he puhala he tau Kerisiano fakamua atu e tau kupu ha Iesu ke moli hagaao ke he favaleaga?

¹¹ Kua fakamoli oti he tau mena nei e tau kupu ha Iesu ke he hana tau tutaki: “Kaeke kua favale a lautolu kia au, ti favale foki kia mutolu.” (Ioane 15:20) Ko e tau Kerisiano tua fakamoli fakamua atu ne mautali ke fakafelau mo e kamatamata makimaki, ke he mate—he  fakakikiveka, he tolo ke he tau manu favale, po ke he falu puhala—he maeke ke taute e poakiaga mai he Iki ko Iesu Keriso: “To eke foki a mutolu mo tau talahau haku ki Ierusalema, mo Iutaia oti ni, mo Samaria, ke hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.”—Gahua 1:8.

12. Ko e ha e favaleaga he tau Kerisiano nakai ko e fakamauaga tala noa ni?

¹² Ka manamanatu ha tagata ke he ekefakakelea pihia ke he tau tutaki ha Iesu mena tupu ni ke he vaha fakamua, to hehe makimaki a ia. Ko Paulo, ne kua kitia e tautolu ne fakauka ke he tuaga uka hana, ne tohi: “Ko lautolu oti foki kua loto ke nonofo mo e mahani Atua kia Keriso Iesu, to hoko ni kia lautolu e favale.” (2 Timoteo 3:12) Hagaao ke he favaleaga, ne pehe a Peteru: “Ha ko e mena ia ni kua ui ai a mutolu; ha ko e mena ne mamahi a Keriso ni ma mutolu, ti toka ai e ia e fakafifitaki ma mutolu, kia mumui atu a mutolu ke he hana tau tuagahui.” (1 Peteru 2:21) Tali mai ke he “tau aho fakamui” he fakatokaaga nei, kua fakatumau ni e tau tagata ha Iehova ke eke mo tau tagata kua fakavihia mo e fai fi ki ai. (2 Timoteo 3:1) Ke he lalolagi katoa, i lalo hifo he tau fakatufono pule kelea mo e tau motu fakatemokarasi, ko e Tau Fakamoli a Iehova ne matematekelea he favaleaga ke he tau puhala kehekehe, ke he tagata tokotaha mo e auloa.

Ko e Ha ne Vihiatia mo e Favale ki Ai?

13. Ko e heigoa kua lata he tau fekafekau ha Iehova he vaha fou nei ke manatu hagaao ke he favaleaga?

¹³ Pete ni kua tokologa a tautolu he vaha nei kua fiafia ha ko e fai ataina ke fakamatala mo e feleveia auloa mo e mafola, kua lata ia tautolu ke muitua e fakamanatuaga he Tohi Tapu “ko e mena mole atu e mahani he lalolagi nai.” (1 Korinito 7:31) Maeke he tau mena ke hikihiki mafiti ka nakai mautauteute e tau manamanatuaga, logona hifo, mo e tuaga fakaagaga ha tautolu, to mukamuka a tautolu ke tupetupe. Ti ko e heigoa mogoia ke taute e tautolu ke puipui e tautolu a tautolu? Ko e puipuiaga malolo lahi ke fakamahino tumau ke he manamanatuaga e kakano ne vihiatia mo e favale ke he tau Kerisiano manako mafola mo e muitua ke he tau matafakatufono.

14. Ko e heigoa ne fakakite e Peteru ke he kakano ne favale ai ke he tau Kerisiano?

¹⁴ Ne talahau he aposetolo ko Peteru e mena nei he tohi fakamua hana, nukua tohi e ia kavi ke he 62-64 V.N., he magaaho ne hokotia e tau Kerisiano he Atu Motu Roma oti ke he tau kamatamata mo e favaleaga. Ne pehe a ia: “Ko e tau fakahelehele na e, aua neke ofo a mutolu ke he kamatamata[a]ga tuga e afi, kua hoko kia mutolu ke eke mo kamatamataaga kia mutolu, tuga ne hoko ha mena fou kia mutolu.” Ke fakamaama e mena ne toka he manamanatuaga hana, ne matutaki a Peteru: “Aua foki neke fakamamahi he tagata ia mutolu he keli tagata, he kaiha, he mahani kelea, po ke ahiahi teao e tau mena he falu a tagata; kaeke ke fakamamahi taha ha ko e Kerisiano a ia, aua neke mā ai a ia, ka kia fakaheke atu a ia ke he Atua ha ko e mena ia ni.” Ne fakakite e Peteru na matematekelea a lautolu, nakai ha ko e taute e tau mahani kelea, ka e kua eke mo tau Kerisiano. Ane mai kauauloa a lautolu “ke he matahavala ia ni kua mua ue atu” tuga e tau tagata ne takatakai ia lautolu, a po kua fakafeleveia mo e ofania atu ai ki a lautolu. Ko e mena moli, ne matematekelea a lautolu ha kua lali a lautolu ke fakamoli ha lautolu a matagahua ko e tau tutaki he Keriso. Ko e tuaga kua tatai foki ma e tau Kerisiano moli he vaha nei.—1 Peteru 4:4, 12, 15, 16.

15. Ko e heigoa e kehekeheaga kua kitia ke he puhala ne taute atu ke he Tau Fakamoli a Iehova he vaha nei?

¹⁵ Ke he loga he tau fahi he lalolagi, kua nava he toloaga e Tau Fakamoli a Iehova ha ko e kaufakalataha mo e kauauloa ne fakatata e lautolu ke he tau fonoaga mo e tau matagahua ta fale ha lautolu, ma e mahani fakamoli mo e makutu ha lautolu, ma e ha lautolu a fakafifitakiaga he mahani mitaki mo e moui magafaoa, mo e pihia foki ke he ha lautolu a tauteuteaga mo e tau mahani atihake. * He taha fahi, kua pa po ke fakakaupa e gahua ha lautolu ki lalo hifo he 28 e motu he magaaho ne tohia ai e vala tala nei, ti tokologa he Tau Fakamoli ne matematekelea ha ko e ekefakakelea fakatino mo e mamate ha ko e ha lautolu a tua. Ko e ha ne nakai tatai ai  ke he ia? Ti ko e ha ne fakaata ai he Atua e mena ia?

16. Ko e heigoa e kakano mua ue atu kua fakaata he Atua hana tau tagata ke matematekelea he favaleaga?

¹⁶ Mua ue atu, kua lata ia tautolu ke manatu e tau kupu he Tau Fakatai 27:11: “Haku tama na e, kia iloilo ai a koe, kia fiafia ai haku loto; kia fai kupu au ke tali age kia ia kua fakafiu mai kia au.” E, ha ko e matakupu mai tuai tigahau he pule katoatoa ke he lalolagi mo e lagi katoatoa. Pete ni e loga ue atu he tau fakamoliaga ne foaki e lautolu oti kua fakakite ha lautolu a mahani fakamoli ki a Iehova tali mai he fakamauaga tala, ne nakai oti e fakafiu ha Satani ki a Iehova tuga ni he taute e ia he vaha he tagata tututonu ko Iopu. (Iopu 1:9-11; 2:4, 5) Nakai fakauaua ai, ne tupetupe lahi a Satani he laliaga fakahiku hana ke fakamoli hana talahauaga, mogonei kua fakave mauokafua e Kautu he Atua, aki e tau tagata mo e tau hukui fakamoli ne viko takai he lalolagi. To tumau kia a lautolu nei ne tua fakamoli ke he Atua pete ni e tau mamahi mo e tuaga uka kua liga felauaki mo lautolu? Ko e huhu anei kua lata ke tali ni he tau fekafekau takitokotaha ha Iehova.—Fakakiteaga 12:12, 17.

17. Ko e heigoa e kakano ha Iesu he tau kupu “to hoko e tau mena ia kia mutolu ke eke mo talahau kia lautolu”?

¹⁷ He tala age ke he tau tutaki hana hagaao ke he tau mena tutupu ka hohoko he “fakaotiaga he lalolagi,” ne fakakite e Iesu taha kakano foki ne fakaata e Iehova e favaleaga ke hoko ke he hana tau fekafekau. Ne tala age a ia ki a lautolu: “[To] takitaki atu foki a mutolu ke he tau patuiki, mo e tau iki, ha ko e haku a higoa. To hoko e tau mena ia kia mutolu ke eke mo talahau kia lautolu.” (Mataio 24:3, 9; Luka 21:12, 13) Ne fakamatala atu a Iesu ki mua ha Herota mo Ponotio Pilato. Ko e aposetolo ko Paulo kua “takitaki atu foki . . . ke he tau patuiki, mo e tau iki.” He puhala mai he Iki ko Iesu Keriso, ne maeke ia Paulo ke fakamatala ke he pule malolo mua atu he magaaho ia ne fakapuloa e ia: “Kua ui atu au kia Kaisara.” (Gahua 23:11; 25:8-12) Pihia foki he vaha nei, ko e tau tutuaga totoko ne fa fua mai ke he fakamatala mitaki fakalataha ke he tau pule gahua mo e ke he toloaga tagata. *

18, 19. (a) To aoga fefe ki a tautolu e fahia ke he tau kamatamata? (e) Ko e heigoa e tau huhu ka manamanatu ke he vala tala ne mui mai?

¹⁸ Fakahiku aki, fahia ke he tau kamatamata mo e tau matematekelea kua maeke ke aoga ki a tautolu ni. He puhala fe? Ne fakamanatu he tutaki ko Iakopo hana tau matakainaga Kerisiano: “Haku a tau matakainaga na e, kia manatu a mutolu ko e mena ke fiafia lahi ai ka moua a mutolu he tau kamatamata kehekehe; he iloa e mutolu ko e kamatamata he tua ha mutolu, kua tupu mai ai e fakauka.” E, ko e favaleaga kua maeke ke hakahaka e tua ha tautolu mo e fakamalolo e fakauka ha tautolu. Ti, kua nakai hopoate a tautolu ki ai, po ke kumi a tautolu ke he puhala nakai mai he Tohi Tapu ke kalo po ke fakagata aki. Ka e, fanogonogo a tautolu ke he tomatoma ha Iakopo: “Ka kia toka e fakauka ke eke hana gahua katoatoa, kia katoatoa ai mo e fakamaopoopo ai a mutolu, kia nakai toe ha mena kua nakai moua.”—Iakopo 1:2-4.

¹⁹ Pete he lagomatai he Kupu he Atua a tautolu ke maama e kakano ne favale ke he tau fekafekau tua fakamoli he Atua mo e kakano ne fakaata ai e Iehova, ne nakai taute he mena ia e favaleaga ke mukamuka ke hahamo. Ko e heigoa ka fakamalolo aki a tautolu ke kautu ki ai? Ko e heigoa ha tautolu ka taute he magaaho ka fakafelau a tautolu mo e favaleaga? To fakatutala a tautolu ke he tau manatu aoga nei he vala tala ne mui mai.

[Tau Matahui Tala]

Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?

• Matapatu ke he heigoa e kakano ne fakamatulo a Iesu?

• Ko e heigoa e lauiaaga he favaleaga ne hoko ke he tau Kerisiano he senetenari fakamua?

• He fakamaama e Peteru, ko e ha ne favale ai ke he tau Kerisiano fakamua atu?

• Ko e heigoa e tau kakano ne fakaata e Iehova e favaleaga ke hoko ke he hana tau fekafekau?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Tau Fakatino he lau 20]

Ne matematekelea e tau Kerisiano he senetenari fakamua, nakai ha ko e tau mahani kelea, ka e ko e tau Kerisiano

PAULO

IAKOPO

IOANE

ANETIPA

SETEFANO