Kia Nonofo Tauteute a Mutolu ma e Aho a Iehova

“Kia nonofo tauteute ai a mutolu; ha ko e magaaho nakai manatu ai e mutolu, ke hau ai e Tama he Tagata.”​—MATAIO 24:44.

1. Ko e ha kua lata ia tautolu ke tupetupe ke he aho a Iehova?

TO EKE ai mo aho taufetuluiaki mo e vale, he ita mo e matematekelea, he pouligia mo e fakaatukehe. To hoko mai moli e “aho a Iehova kua lahi mo e matakutakuina” ke he fakatokaaga kelea nei, ke tuga ne fakatomo he Fakapuke e lalolagi mahani kelea he vaha ha Noa. Kua nakai maeke ke fehola kehe mai ai. Pete he pihia, “to fakamomoui ai a lautolu oti kana kua ui atu ke he higoa a Iehova.” (Ioelu 2:30-32; Amosa 5:18-20) To fakamahaikava he Atua hana a tau fi mo e fakamomoui hana tau tagata. Mo e manamanatuaga mafiti, ne fakapuloa he perofeta ko Sefania: “Kua tata mai e aho lahi a Iehova, kua tata mai ni, kua fakaave mai ni.” (Sefanaia 1:14) A fe, mogoia, ka fakahoko ai e fakafiliaga faka-Atua nei?

2, 3. Ko e ha kua lata ia tautolu ke mautauteute a tautolu ma e aho a Iehova?

² “Ka ko e aho ia mo e magaaho ia nakai iloa he taha tagata, nakai iloa foki he tau agelu he lagi, ka ko e haku a Matua hokoia ni,” he talahau e Iesu. (Mataio 24:36) Ha kua nakai iloa e tautolu e  magaaho tonu, kua lata ai ia tautolu ke tokaloto e tau kupu he ha tautolu a lauga he tau ma e 2004: “Kia mataala a mutolu . . . Kia nonofo tauteute ai a mutolu.”​—Mataio 24:42, 44.

³ He fakakite e mafiti ka fakapotopoto a lautolu ne mautali ke he mena haohao mitaki ka e tiaki e falu, ne talahau e Iesu: “To ha he kaina e tokoua a tagata; ti uta taha, ka e toka taha. To holo fakalataha e tokoua a fifine ke he mena ke holo aki e tau saito; ti uta taha, ka e toka taha.” (Mataio 24:40, 41) Ke he magaaho uhouho ia, ko e heigoa mogoia e tuaga fakatagata ha tautolu? To nonofo tauteute nakai a tautolu, po ke fakaofo mai e aho ia ki a tautolu? Kua falanaki lahi ni ke he tau fuafuaaga ka taute e tautolu he mogonei. Ke nonofo tauteute ma e aho a Iehova kua lata ia tautolu ke kalo mai he falu aga ne holofa he vaha nei, kua lata ke totoko neke mokulu ke he taha tuaga fakaagaga, mo e lata ke tiaki e tautolu taha puhala moui.

Kalo Mai he Aga Fakateaga

4. Ko e heigoa e aga ne ha ha he tau tagata he vaha ha Noa?

⁴ Kia kikite atu ke he vaha ha Noa. “Ko e tua ne taute ai e Noa e vaka mo e matakutaku, kia momoui ai hana faoa, ha kua fakailoa he Atua kia ia e tau mena nakaila kitia ke he vaha ia,” he talahau he Tohi Tapu. (Heperu 11:7) To eke ai e vaka ke kehe lahi mo e kitia maaliali ai. Taha mena foki, ko Noa ko e “ogo he tututonu.” (2 Peteru 2:5) Kua nakai omoomoi he matagahua ta vaka po ke fakatuogo ha Noa e tau tagata he vaha hana ke omaoma. Ko e ha? Ha kua “kai a lautolu mo e inu, ti fai hoana a lautolu mo e fakafaitane.” Ko lautolu ne fakatuogo a Noa ki ai kua putoia lahi ni ke he tau mena fakatagata mo e tau mena fakafiafia ati “nakai iloa e lautolu ato hoko mai e fakapuke, mo e uta kehe a lautolu oti.”​—Mataio 24:38, 39.

5. Ko e heigoa e onoonoaga he tau tagata i Sotoma he vaha ha Lota?

⁵ Kua tatai ni mo e vaha ha Lota. Ne talahau he tau Tohiaga Tapu ki a tautolu: “Ne kai a lautolu, ne inu a lautolu, ne fakafua mai, ne fakafua atu, ne to mena, ne ta fale; ka ko e aho ia ni ne fano kehe ai a Lota i Sotoma, kua liligi hifo e afi mo e taio mai he lagi, mo e fakaoti ai a lautolu oti.” (Luka 17:28, 29) He mole e hataki he tau agelu a Lota hagaao ke he fakaotiaga hane hau, ne vagahau a ia ke he tau figona tane hana hagaao ke he mena ka tupu. Ka e, ke he tau manatu ha laua kua “tuga ne tagata fefeua a ia.”​—Kenese 19:14.

6. Ko e heigoa e aga ne kua lata ia tautolu ke kalo mai ai?

⁶ Ke tuga a ia he vaha ha Noa mo Lota, “to pihia foki ka [“ha ha hinei,” NW] e Tama he tagata,” he talahau e Iesu. (Mataio 24:39, Luka 17:30) Haia moli, ko e aga ne holofa ke he tokologa he vaha nei ko e fakateaga. Kua lata ia tautolu ke puipui mai neke hufia he tau onoonoaga pihia. Kua nakai kelea ke manako ke he tau mena kai lolo mo e inu ke he puhala fakalatalata. Tatai foki, ko e fakamauaga ko e fakaholoaga he Atua. Ka e, kaeke ke aoga lahi e tau mena ia ke he moui ha tautolu ti tuku he mafoa e tau mena fakaagaga, kua nonofo tauteute kia a tautolu ma e aho matakutakuina a Iehova?

7. Ko e heigoa e huhu aoga lahi ne kua lata ia tautolu ke huhu hifo fakamua to taute ha tutuliaga, mo e ko e ha?

⁷ “Kua gahoa e tau aho kua toe,” he talahau he aposetolo ko Paulo. “Kia tuga he nakai fai hoana, a lautolu kua fai hoana.” (1 Korinito 7:29-31) Kua ku ni e magaaho ne toe ma tautolu ke fakaoti e gahua fakamatala he Kautu ne foaki he Atua. (Mataio 24:14) Ne tomatoma foki a Paulo ki a lautolu ne mau ke nakai lata ke fakaaoga katoatoa e tau magaaho ma e tau hoa ni ha lautolu ni ati eke ai e tau mena fakaagaga he Kautu mo mena ke uaaki he tau momoui ha lautolu. Kitia maali ai, ko e mena ne manamanatu a Paulo ke tomatoma mai nakai ko e aga fakateaga. Ne talahau e Iesu: “Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu.” (Mataio 6:33) He magaaho ka taute ha fifiliaga po ke fakamua to taute ha tutuliaga, ko e huhu ne mua ue atu ke huhu hifo ko e, ‘To fefe la e lauiaaga he tau mena nei ke he fakatumau haku ke tuku fakamua e tau mena fakaagaga he Kautu he haku a moui?’

8. Kaeke kua tupetupe lahi a tautolu ke he tau mena fa mahani ke he tau aho oti, ko e heigoa mogoia kua lata ia tautolu ke taute?

 ⁸ Ka e kua ka mailoga e tautolu kua fita he putoia mamao atu a tautolu ke he tau gahua fa mahani ke he tau moui ati pokia ai e tau mena fakaagaga? Kua tote lahi ni kia e kehekehe he vahaloto he tau mahani ha tautolu mo e he tau tuutakaina ha tautolu ne nakai moua e iloilo tonuhia ke he tau Tohiaga Tapu mo e nakai ko e tau tagata fakapuloa foki he Kautu? Kaeke kua pihia e mena kua tupu, kua lata ia tautolu ke liogi hagaao ke he lekua nei. Maeke ia Iehova ke taute a tautolu ke moua e aga manamanatu hako. (Roma 15:5; Filipi 3:15) Maeke ia ia ke lagomatai a tautolu ke fakatumau ke tuku fakamua e tau mena he Kautu, ke taute e tau mena kua hako, mo e ke fakakatoatoa e matagahua ha tautolu ki a ia.​—Roma 12:2; 2 Korinito 13:7.

Kia Totoko e Fia Mohe Fakaagaga

9. Hagaao ki a Fakakiteaga 16:14-16, ko e ha kua aoga lahi ke totoko e fia mohe fakaagaga?

⁹ Ko e perofetaaga ia ni ne vagahau hagaao ke he “tau [hane hau] he aho lahi he Atua mana” i Amaketo nukua hataki mai to liga nakai tumau e falu ke mataala. “(Kitiala, kua fina atu au po ke tagata kaiha,” he talahau he Iki ko Iesu Keriso, “uhoaki a ia kua mataala, mo e leveki hana tau tapulu, neke fai fano a ia mo e nakai felevehi, ti kitia ai e lautolu hana a mā.)” (Fakakiteaga 16:14-16) Ko e tau tapulu ne talahau mai kua hagaao ke he tau mena kua fakamailoga aki a tautolu ko e tau Kerisiano Fakamoli ha Iehova. Kua putoia ke he mena nei e gahua ha tautolu ko e tau tagata fakapuloa he Kautu mo e ha tautolu a mahani faka-Kerisiano. Kaeke ke tafea atu a tautolu ke he tuaga nakai gahuahua ne tuga e mohe, liga to aaki kehe mai ia tautolu e fakamailoga faka-Kerisiano ha tautolu. Ko e mena fakama mo e hagahaga kelea lahi a ia. Kua lata ia tautolu ke totoko neke mokulu ke he tuaga fia mohe fakaagaga po ke fakateafu. Maeke fefe mogoia ia tautolu ke totoko ke he tau fatuakiloto pihia?

10. Ko e ha kua lagomatai he totouaga Tohi Tapu ke he tau aho oti a tautolu ke fakatumau ke fakakaukau fakaagaga?

¹⁰ Kua peehi tumau mai he Tohi Tapu e lata ke mataala tumau mo e nonofo fakalatalata ha tautolu. Ke fakatai ki ai, ne fakamanatu mai he tau fakamauaga he Evagelia ki a tautolu: “Kia mataala a mutolu” (Mataio 24:42; 25:13; Mareko 13:33, 35, 37); “kia nonofo tauteute ai a mutolu” (Mataio 24:44; Luka 12:40). He mole e talahau to hoko fakalutukia mai e aho a Iehova ke he lalolagi nei, ne fakamafana he aposetolo ko Paulo e tau katofia talitonu: “Aua neke momohe  a tautolu tuga ne falu, ka kia mataala a tautolu mo e nonofo fakalatalata.” (1 Tesalonia 5:6) I loto he tohi fakahiku he Tohi Tapu, ne peehi mai he lilifu ko Keriso Iesu e mafiti he hauaga hana, he talahau: “To fina atu vave au.” (Fakakiteaga 3:11; 22:7, 12, 20) Tokologa foki e tau perofeta Heperu ne fakamaama mo e hataki mai hagaao ke he aho lahi he fakafiliaga a Iehova. (Isaia 2:12, 17; Ieremia 30:7; Ioelu 2:11; Sefanaia 3:8) He totou e Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu, ke he tau aho oti mo e manamanatu ke he tau mena ne totou ko e lagomataiaga mitaki a ia ke fakatumau ke fakakaukau fakaagaga.

11. Ko e ha kua aoga lahi ai e fakaako Tohi Tapu fakatagata ke he mataala fakaagaga?

¹¹ E, ko e vai mitaki ha ia ke he ha tautolu a mataala fakaagaga ko e fakaako fakamakai fakatagata ke he tau Tohiaga Tapu he fakaaoga e tau tohi fakave ke he Tohi Tapu ne foaki mai “he fekafekau fakamoli mo e loto matala”! (Mataio 24:45-47) Ka e, ma e fakaakoaga fakatagata ke fua mai e tau mena aoga, kua lata ni ke taute fakaatuatu mo e fakatumau. (Heperu 5:14–6:3) Kua lata lahi ai ia tautolu ke taumafa tumau ke he tau mena kai fakaagaga mao. Ko e kumi magaaho ma e tau mena ia he vaha tonu nei ka liga eke mo paleko. (Efeso 5:15, 16) Pete ni he pihia, ke totou e Tohi Tapu mo e tau tohi faka-Tohiaga Tapu he magaaho kua lata nukua nakai kuenaia. Kua aoga mahaki ke tumau e fakaako fakatagata kaeke ke ‘malolo mau a tautolu ke he tua’ mo e tumau ke mataala.​—Tito 1:13.

12. Kua maeke fefe he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga faka-Kerisiano ke lagomatai a tautolu ke totoko ke he fia mohe fakaagaga?

¹² Kua maeke foki he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga faka-Kerisiano ke lagomatai a tautolu ke totoko ke he fia mohe fakaagaga. Fefe? He puhala he tau fakaakoaga ne moua e tautolu. Ke he tau fakalatahaaga nei, kua nakai kia fakamanatu fakatumau mai ki a tautolu hane tata mai tuai e aho a Iehova? Ko e tau feleveiaaga fakafahi tapu Kerisiano kua foaki mai foki e tau magaaho ke ‘fakalagalaga ko e taha ke he taha ke fakaalofa mo e tau gahua mitaki.’ Ko e fakalagalaga pihia, po ke fakaohooho, kua lagomatai lahi ke mataala fakaagaga. Ti nakai ofo ai, kua poaki a tautolu ke fakapotopoto tumau he “kitia e [ta]utolu kua tata tuai e aho.”​—Heperu 10:24, 25.

13. Maeke fefe he fekafekau faka-Kerisiano ke lagomatai a tautolu ke tumau e mataala fakaagaga?

¹³ Kua lagomatai foki a tautolu ke fakatumau ke mataala he magaaho ka fakalataha katoatoa atu a tautolu ke he fekafekau faka-Kerisiano. Kua fai puhala mitaki foki kia ke mataala tumau ke he tau fakamailoga he vaha mo e ke he kakano ha lautolu mai he tutala atu ke he falu hagaao ki ai? Mo e he magaaho ka kitia e tautolu a lautolu ne fakaako e Tohi Tapu mo tautolu hane holo ki mua ti kua kamata ke fakagahuahua e tau mena ne ako e lautolu, kua tolomaki hake e manamanatuaga mafiti ha tautolu. “Kia pipi hake e tau tokupu he tau loto ha mutolu,” he talahau he aposetolo ko Peteru, “kia nonofo fakalatalata.” (1 Peteru 1:13) “Kia fakamakai nakai noa ke he gahua he Iki,” ko e tului mitaki a ia ma e tauveli mohe fakaagaga.​—1 Korinito 15:58.

Kia Fakaheu e Tau Puhala Moui ne Moumou Fakaagaga

14. Tuga ne fakakite ia Luka 21:34-36, ko e heigoa e tau puhala moui ne hataki a Iesu hagaao ki ai?

¹⁴ I loto he hana perofetaaga ne mua hagaao ke he fakamailoga ke he ha ha hinei hana, ne foaki e Iesu taha hatakiaga foki. Ne talahau e ia: “A mutolu neke pehia ha mutolu a tau loto, he [“to lahi e kai,” NW] mo e konahia, mo e fakaatukehe he tau mena he mouiaga nai; neke fakaofo mai e aho ia kia mutolu. Ha ko e mena tuga ne matahele, ke hoko mai ai kia lautolu oti kana kua nonofo ke he lalolagi oti. Hanai, kia mataala a mutolu, mo e liogi nakai noa, kia talahaua a mutolu kua aoga ke hao mai ke he tau mena oti ia ka hohoko mai, ke tutu foki ki mua he Tama he tagata.” (Luka 21:34-36) Kua fakakite fakatonu mai e Iesu e tau puhala moui ne tutuli he tau tagata tokologa: ko e kai lahi ke he tau mena kai, konahia, mo e puhala moui ne tamai e tau fakaatukehe.

15. Ko e ha kua lata ia tautolu ke kalo mai he kai lahi mo e inu lahi?

¹⁵ Ko e to lahi e kai mo e inu lahi kua nakai felauaki mo e tau matapatu fakatufono he Tohi Tapu ti kua lata ke fakaheu. “Ua eke a koe mo taha ia lautolu kua inu lahi ke he uaina; mo lautolu kua kai loto kai ke he maga kakano he  tau manu,” he tohi he Tohi Tapu. (Tau Fakatai 23:20) Ka e, na fakahagahaga kelea he kai mo e inu lahi e tagata ato hoko ke he tuaga fakaniniko mo e konahia. Kua maeke he kai mo e inu ke taute e tagata ke fia mohe mo e leva e teva ato hoko ke he tuaga ia. “Kua manako e loto he tagata teva,” he talahau he fakatai he Tohi Tapu, “ka e nakai moua e ia ha mena.” (Tau Fakatai 13:4) Ko e tagata pihia kua liga loto ke taute e finagalo he Atua, ka e kua nakai makona e manako hana ha ko e mahani fakateaga.

16. Maeke fefe ia tautolu ke kalo mai he tau fakaatukehe hagaao ke he ha tautolu a magafaoa?

¹⁶ Ko e heigoa e tau fakaatukehe he moui ne hataki a Iesu hagaao ki ai? Kua putoia ke he tau mena ia ko e tau tupetupe fakatagata, ko e foakiaga ma e magafaoa, mo e tau mena pihia. Kua nakai pulotu mogoia ke fakaata e tau mena nei ke fakakavega aki a tautolu! “Ko hai kia taha ia mutolu ke maeke ia ia he hana fakaatukehe ke fakaloa hana moui ke he kupita taha?” he huhu e Iesu. Ne tomatoma a ia ke he tau tagata fanogonogo hana: “Aua neke fakaatukehe a mutolu, mo e pehe age, To kai e tautolu ha ha, po ke inu e tautolu ha ha, po ke tapulu a tautolu ha ha? Ha ko e tau mena oti ia kua kumi he tau motu kehe. Ha ko e mena fioia he Matua ha mutolu ha ha he lagi kua aoga e tau mena oti ia kia mutolu.” He tuku fakamua e tau mena he Kautu ke he tau momoui ha tautolu mo e mauokafua to foaki mai e Iehova ki a tautolu ka tuku kehe ke he mafoa e tau fakaatukehe mo e lagomatai ai a tautolu ke mataala mau.​—Mataio 6:25-34.

17. Maeke fefe he tutuli ke he tau koloa ke tamai e fakaatukehe?

¹⁷ Maeke foki he tau tutuli koloa ke tamai e fakaatukehe. Ke fakatai ki ai, kua fakahagahaga uka he falu e tau momoui ha lautolu he fakatau e tau mena ne nakai fahia a lautolu ke totogi. Ko e falu kua fakataki he tau lagatau ke muhukoloa vave mo e he tau fakahu tupe ne hagahaga kelea. Ma e falu, ko e fakaakoaga he lalolagi ke moua aki e tau tupe loga kua eke mo matahele. Moli, kua liga lagomatai e taha tuaga he aoga ke moua e gahua. Pete ni ia, ko e hanei e moli, he fakamole e tau magaaho he tutuli ke moua e  fakaakoaga tokoluga atu, nukua fakahagahaga kelea fakaagaga he falu ni a lautolu. Ko e tuaga hagahaga kelea ha ia ke ha ha ai he tata mai tuai e aho a Iehova! Ne hataki mai e Tohi Tapu: “Ko lautolu kua manako ke maukoloa, kua moua a lautolu he kamatamata, mo e hele, mo e tau manako lahi ne loga kua goagoa ai mo e kelea ai, ko e tau mena ia kua fakatomo ai e tau tagata ke he mahaikava mo e malaia.”​—1 Timoteo 6:9.

18. Ke kalo mai he futia atu ke he puhala moui velevelekoloa, ko e heigoa e lotomatala ne kua lata ia tautolu ke feaki?

¹⁸ Ko e mena kua latatonu ke nakai futia atu ke he puhala velevelekoloa he moui, ko e feaki hake e lotomatala ke mailoga e tau mena hako mo e kelea he magaaho ka taute e tau fifiliaga. Ko e lotomatala nei kua feaki ni he taumafa tumau ke he ‘tau mena kakano fakaagaga mao, kua lata ia mo e tau tagata motua’ mo e he ‘fakamahani e manamanatuaga ha tautolu.’ (Heperu 5:13, 14, fakatatai NW.) He ‘mailoga moli e tau mena aoga lahi’ he magaaho ka taute e tau mena ne mua ka puipui mai foki a tautolu he taute e tau fifiliaga kelea.​—Filipi 1:10, fakatatai NW.

19. Kaeke mailoga e tautolu kua tote lahi e magaaho ha tautolu ma e tau tutuliaga fakaagaga, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute?

¹⁹ Kua maeke he puhala moui velevelekoloa ke fakapouli a tautolu, ti tote po ke nakai fai magaaho ma e tau tutuliaga fakaagaga. Maeke fefe ia tautolu ke kumikumi hifo ki a tautolu ni mo e kalo mai neke kototia ke he puhala moui pihia? Kua lata ia tautolu ke manamanatu mo e liogi ma e puhala ke fakamukamuka aki e tau momoui ha tautolu mo e ke fakalaulahi fefe. Ne talahau he Patuiki ko Solomona ha Isaraela i tuai: “Kua mitaki e mohe he tagata eke gahua, po ke gahoa, po ke loga hana tau mena kai; ka ko e maukoloa, nakai maeke kia ia ke mohe he makona.” (Fakamatalaaga 5:12) Kua mole lahi kia ha tautolu a magaaho mo e malolo he leveki e tau koloa nakai aoga? Ka loga e mena ka moua e tautolu, to lahi mogoia e levekiaga, ke inisua, mo e puipui ki ai. Kua aoga nakai mogoia ki a tautolu ke fakamukamuka e tau momoui ha tautolu he fakaata mai ne tautolu a tautolu he falu a koloa?

Ke he Tau Mena Oti, Kia Nonofo Tauteute a Mutolu

20, 21. (a) Ko e heigoa e fakamoliaga ne foaki he aposetolo ko Peteru hagaao ke he aho a Iehova? (e) Ko e heigoa e tau mahani mitaki mo e tau gahua ne kua lata ia tautolu ke fakaholo atu ke taute he nonofo tauteute a tautolu ma e aho a Iehova?

²⁰ Nukua fakaotioti e vaha he lalolagi ha Noa, mo e to fakaotioti pihia e fakatokaaga he vaha nei. Ne fakamoli mai e aposetolo ko Peteru ki a tautolu: “Ko e aho ha Iehova to hau ai tuga e tagata kaiha, ti to mole atu ai e lagi mo e leo lupa lahi, mo e tau vai kua fakavela aki kua tataka, mo e lalolagi mo e hana a tau gahua kua moua ai fakalataha.” To nakai hao e lagi fakatai​—ko e tau fakatufono kelea—​po ke lalolagi fakatai​—ko e tau tagata ne fakamamao mai he Atua—​mai he velagia he ita kaka he Atua. He fakakite e puhala kua maeke ia tautolu ke nonofo tauteute ma e aho ia, ne talahau e Peteru: “Ko e hanai, to fakaotioti e tau mena oti ia, po ke fefe ha mutolu a mahani ke lata ai ke he tau mahani mitaki mo e tau mahani Atua; kua fakatalitali mo e foli atu kia hoko mai e ha ha hinei he aho a Iehova.”​—2 Peteru 3:10-12.

²¹ Kua putoia ke he o tumau ke he tau feleveiaaga faka-Kerisiano mo e fakalataha ke he fakamatalaaga he tala mitaki e tau mahani mitaki mo e tau gahua he mahani Atua. Kia taute ai e tautolu e tau mena ia ke he Atua katoa mo e loto fakamoli he fakatalitali fakauka a tautolu ke he aho lahi a Iehova. Kia o mai a tautolu ‘kia lalilali atu a tautolu, kia moua he Atua a tautolu mo e monuina.’​—2 Peteru 3:14.

Manatu Nakai e Koe?

• Ko e ha kua lata ia tautolu ke nonofo tauteute ma e aho a Iehova?

• Kaeke e tau tutuliaga fa mahani he moui mo tau mena ne mua he tau momoui ha tautolu, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute?

• Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke totoko e fia mohe fakaagaga?

• Ko e heigoa e tau puhala moui ne moumou fakaagaga nukua lata ia tautolu ke fakaheu, mo e fefe?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Tau Fakatino he lau 14, 15]

Ne nakai iloa he tau tagata he vaha ha Noa e fakafiliaga hane hau​—ka e kua a koe?

[Fakatino he lau 17]

Maeke nakai ia koe ke fakamukamuka e moui hau ke lahi e magaaho ma e tau tutuliaga fakaagaga?