Skip to content

Skip to table of contents

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Kenese—I

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Kenese—I

Kua Moui e Kupu ha Iehova

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Kenese​—I

KO E kakano he “Kenese” ko e “kamataaga,” po ke “fanauaga.” Ko e higoa kua latatonu anei ma e tohi ne talahau e puhala ne tupu mai ai e lalolagi mo e lagi katoatoa, mo e puhala ne tauteute ai e lalolagi ke nonofo ai e tau tagata, mo e puhala ne hoko mai e tagata ke nofo i ai. Ne tohia e Mose e tohi nei he tutakale i Sinai, kau ke fakakatoatoa he 1513 F.V.N.

Kua talamai he tohi a Kenese ki a tautolu hagaao ke he lalolagi fakamua to Fakapuke, ke he tau mena ne tutupu he mole e vaha Fakapuke, mo e puhala ne fehagai a Iehova ko e Atua mo Aperahamo, Isaako, Iakopo, mo Iosefa. To fakatutala e vala nei ke he tau fakamaamaaga mai ia Kenese 1:1–11:9, ati hoko atu ke he magaaho ne kamata a Iehova ke fehagai mo e tupuna ko Aperahamo.

KO E LALOLAGI FAKAMUA TO FAKAPUKE

(Kenese 1:1–7:24, fakatatai NW.)

Ko e kupu taha ia Kenese, “ke he kamataaga,” kua piliona e tau tau mai i tigahau. Ko e tau mena tutupu he “tau aho” tufuga ke ono aki, po ke vaha he tau gahua tufuga uho, kua fakamaama mai he puhala ne tuga kua kitia mata ai he tagata ke eke ko ia haia he lalolagi. Ti he matahiku he aho ke ono aki, ne tufugatia he Atua e tagata. Ti pete ni he nakai leva ti galo e Parataiso ha ko e nakai omaoma he tagata, ne foaki mai agaia e Iehova e amaamanakiaga. Ko e perofetaaga fakamua ia he Tohi Tapu ne vagahau hagaao ke he “tega” ka moumou e tau lauiaaga he agahala mo e tatuki e ulu ha Satani.

He magahala he tau senetenari 16 ne mumui mai, ne kautu a Satani he liliu kehe e tau tagata oti mai he Atua ka e tokogahoa ne tua fakamoli, tuga a Apelu, Enoka, mo Noa. Ke fakatai ki ai, ne kelipopo e Kaino e tehina tututonu hana ko Apelu. “[Kua] kamata ai ke ui atu ke he higoa a Iehova,” ka e ke he puhala eke fakakelea. He manamanatu ke he agaga favale he magaaho ia, ne fati e Lameko e poeme hagaao ke he puhala ne tamate e ia e fuata tane, liga ke papale aki ni a ia. Nukua au atu ai e kelea he tau tutuaga he uta he tau tama fakaagelu liuliu he Atua e tau fifine mo tau hoana mo e fanafanau mai e tau tagata makimaki favale ne ui ko e tau Nefalimi. Pete ni ia, ne ta e Noa e vaka, mo e hataki fakamalolo atu ke he falu hagaao ke he Fakapuke hane hau, ati hao mai ai he matematekelea lahi fakalataha mo e magafaoa hana.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

1:16, fakatatai NW.​Maeke fefe he Atua ke fakatupu mai e ahoteka he aho fakamua aki ka e kua nakaila taute e tau mena ke fakamaama aki ato hoko laia e aho ke fa aki? Ko e kupu Heperu ne talahau “eke” he kupu 16 kua nakai tatai mo e kupu ma e “tufuga” ne fakaaoga he Kenese veveheaga 1, tau kupu 1, 21, mo e 27. “Ko e lagi” ne putoia ke he tau mena ke fakamaama aki kua leva e tufugatia ato kamata laia e “aho fakamua.” Ka e nakai hokotia e maama ia ke he fuga lalolagi. He aho fakamua, ne ha ha ai e “maama” ha kua kikila ki loto he tau putuputu aolagi e maama maataata mo e kitia ai ke he lalolagi. Ti kamata ai e lalolagi mavilovilo ke fehikitaki ke he aho mo e po. (Kenese 1:1-3, 5) Ko e tau kamataaga he maama ia kua nakaila kitia ke he lalolagi. Ka e, ke he magahala tufugatia ke fa aki, ne taute ai e hikiaga kitia maaliali. Ko e la, ko e mahina, mo e tau fetu kua taute he mogonei “ke fakamaama aki e lalolagi.” (Kenese 1:17) “Ti eke ai he Atua” e tau mena ia ke maeke ke kitia he lalolagi.

3:8​—Na vagahau fakahako kia a Iehova ko e Atua ki a Atamu? Kua fakakite mai he Tohi Tapu he magaaho ne vagahau e Atua ke he tau tagata, kua fa mahani ni ke he puhala he agelu. (Kenese 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Tau Fakafili 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Ko e gutu vagahau ne mua he Atua ko e Tama fuataha ni hana, ne ui ko e “Loko.” (Ioane 1:1) Ti tuga ni kua vagahau e Atua ki a Atamu mo Eva he puhala he “Loko.”​—Kenese 1:26-28; 2:16; 3:8-13.

3:17​—Ke he puhala fe ne fakamalaia ai e kelekele, mo e ke he fiha e leva? Ko e malaia ne fakahoko ke he kelekele kua kakano to uka lahi ke gahua ki ai. Ko e tau lauiaaga he kelekele malaia, fakalataha mo e tau akau talatala mo e tau mahukihuki, nukua iloa lahi ke he fanau ha Atamu ati vagahau ai e matua tane ha Noa, ko Lameko, ke he “mamahi he tau lima ha tautolu, ha ko e kelekele kua fakamalaia e Iehova.” (Kenese 5:29) He mole e Fakapuke, ne fakamonuina e Iehova a Noa mo e tau tama tane hana, he tala age ki a lautolu e finagalo Hana ke fakapuke e lalolagi. (Kenese 9:1) Ko e fakamalaia he Atua e kelekele kua utakehe moli ai.​—Kenese 13:10.

4:15​—Puhala fe ne “tuku atu ai e Iehova e fakamailoga kia Kaino”? Ne nakai talahau mai he Tohi Tapu kua taute e fakamailoga po ke maaka ke he tino ha Kaino ke he ha puhala ni. Ti ko e fakamailoga ko e poakiaga omonuo ne kua iloa mo e mailoga he falu mo e kua pauaki ke puipui aki a ia neke kelipopo ke taui atu.

4:17​—Tamai e Kaino i fe e hoana hana? “Ne fanau foki e [Atamu] e tau tama tane mo e tau tama fifine.” (Kenese 5:4) Ti uta ai e Kaino taha he tau mahakitaga hana po ke liga taha tama fifine he lafu hana mo hoana. Fakamui, ko e Fakatufono he Atua ke he tau Isaraela kua nakai fakaata e fakamauaga he tugaane mo e mahakitaga.​—Levitika 18:9.

5:24​—Ke he puhala fe “ne uta kehe ai [he Atua] a Enoka”? Kua hagahaga kelea moli a Enoka, ka e kua nakai fakaata he Atua a ia ke mamahi ke he tau lima he tau fi hana. “Ne uta kehe ai a Enoka kia nakai hoko ai a ia ke he mate,” he tohia he aposetolo ko Paulo. (Heperu 11:5) Kua nakai kakano e mena nei kua uta he Atua a ia ke he lagi, ke moui hololoa ai a ia. Ko Iesu e tagata fakamua ne hake ke he lagi. (Ioane 3:13; Heperu 6:19, 20) Ko e kakano he “uta kehe [a Enoka] kia nakai hoko ai a ia ke he mate,” ne tuku he Atua a ia ke he tuaga fakanikoa he fakaperofeta ati fakaoti ai e moui hana he ha ha agaia a ia he tuaga ia. Ti, i lalo he tuaga ia ne nakai mamahi a Enoka, po ke “hoko ai a ia ke he mate,” ke he tau lima he tau fi hana.

6:6​—Ko e kakano fe ne talahau ai “kua tokihala a Iehova” he taute e ia e tagata? Kua hagaao ai e kupu Heperu ne fakaliliu “kua tokihala” ke he hiki he aga po ke he fatuakiloto. Kua mitaki katoatoa a Iehova ti kua nakai hehe a ia he tufugatia e tagata. Pete ni ia, kua hiki e manatu hana hagaao ke he atuhau mahani kelea fakamua to Fakapuke. Ne hiki e aga he Atua ko e Tufuga he tau tagata ke he aga he tagata ka fakamahaikava a lautolu, ha ko e hana nakai fiafia ke he tau mahani kelea ha lautolu. Ko e kakano ne fakahao e ia e falu tagata kua fakakite kua fakahoko atu ni hana tokihala ki a lautolu ne eke e mahani kelea.​—2 Peteru 2:5, 9.

7:2​—Ko e heigoa ne fakaaoga mo fakaveaga ke kitia aki e kehekehe he vahaloto he tau manu huifa mea mo e nakai mea? Ko e fakaveaga he kehekehe kua hagaao moli ni ke he fakaaoga he tau poa he tapuakiaga mo e nakai ke he tau mena kua maeke ke kai po ke nakai maeke. Ne nakai kai he tau tagata e tau kakano manu ato hoko e Fakapuke. Ko e talahauaga “mea” mo e “nakai mea” ke he tau mena kai, kua mailoga laia he hoko mai e Fakatufono faka-Mose, mo e tiaki ai he magaaho ne fakaoti ai. (Gahua 10:9-16; Efeso 2:15) Ka kua iloa moli e Noa e tau mena kua lata ma e poa ke he tapuakiaga a Iehova. He nakai leva he toka e ia e vaka, ne “ati ai e Noa e fatapoa kia Iehova, ne uta foki e ia e falu a manu he tau manu huifa oti kua mea, mo e tau manu lele oti kua mea, ke eke aki e tau poa huhunu ke he fatapoa.”​—Kenese 8:20.

7:11​—Mai i fe e vai ne fakatupu e Fakapuke? He magahala ke uaaki he vaha tufugatia, po ke “aho,” he magaaho ne mau ai e “lagi likoliko” he lalolagi, ne ha ha ai e tau vai “i lalo he lagi likoliko” mo e tau vai “i luga he lagi likoliko.” (Kenese 1:6, 7) Ko e tau vai “i lalo” kua fita ke he lalolagi. Ko e tau vai “i luga” ko e tau hahau loga ne tautau i luga matua he lalolagi, ti tupu mai ai e “tau vai puna oti kana he moana lahi.” Ne tafe hifo e tau vai nei ke he lalolagi he vaha ha Noa.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:26. He eke ke he fakatai he Atua, kua ha ha he tau tagata e lotomatala ke manamanatu ke he tau fua he mahani Atua. Ti kua latatonu ni ia tautolu ke lali ke feaki e tau fua tuga e fakaalofa, fakaalofa noa, mahani totonu, mahani mitaki, mo e fakauka, he manamanatu atu ki a Ia ne taute a tautolu.

2:22-24Ko e fakamauaga ko e fakaholoaga he Atua. Ko e pipiaga he fakamauaga ko e mena tukulagi mo e tapu, ne eke e tane ko e ulu he magafaoa.

3:1-5, 16-23Kua falanaki ni e fiafia ke he mailogaaga ha tautolu ke he pule katoatoa ha Iehova ke he moui fakatagata ha tautolu.

3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Kua fakamoli tumau e tau kupu ha Iehova.

4:3-7Kua fiafia a Iehova ke he poa ha Apelu ha ko e tagata tututonu he tua a ia. (Heperu 11:4) Ke he taha fahi, tuga ne fakakite he tau gahua hana, ne nakai tua a Kaino. Kua kelea e tau gahua hana, he kitia ke he mahekeheke, vihiatia, mo e kelipopo. (1 Ioane 3:12) Taha mena foki, kau kua nakai manamanatu lahi a ia ke he poa hana mo e foaki fakateaga ai. Ti nakai kia kua lata e tau poa fakaheke ha tautolu ki a Iehova ke mai he loto katoatoa mo e faihoani he aga kua latatonu mo e mahani kua hako?

6:22. Pete he loga e tau tau ke ta ai e vaka, ne taute ni e Noa e tau mena ne poaki he Atua. Ati fakahao ai a Noa mo e magafaoa hana mai he Fakapuke. Kua vagahau mai a Iehova ki a tautolu he puhala he Kupu tohia hana mo e foaki e tau takitakiaga he puhala he hana fakatokatokaaga. Ko e aoga ni ma ha tautolu ke fanogonogo mo e omaoma.

7:21-24Kua nakai fakamahaikava auloa e Iehova e tau tagata tututonu mo e tau tagata mahani kelea.

NE HUHU ATU E TAU TAGATA KE HE VAHA FOU

(Kenese 8:1–11:9)

He mole e lalolagi ato Fakapuke, ne huhu atu e tau tagata ke he vaha fou. Kua fakaata ai e tau tagata ke kai e vala kakano he manu ka e poaki ke fakamamao mai he toto. Ne fakaata e Iehova e fakahala mate ma e kelipopo mo e fakatu e maveheaga he tagaloa, he mavehe mai to nakai liu ke tamai foki taha Fakapuke. Ne eke ai e tau tama tane tokotolu ha Noa mo tau tupuna he puke tagata he lalolagi katoa, ka e ko e mokopuna hana ko Nimarota ne eke ko e “toa ke tutuli manu ki mua a Iehova.” He nakai folafola atu ke fakapuke e lalolagi, ne fifili e tau tagata ke ati hake e maga ne higoa ko Papelu mo e taha kolo ke talahaua ai a lautolu hoko lautolu ni. Ko e tau amaamanakiaga ha lautolu kua kaumahala he magaaho ne fakakehekehe e Iehova e vagahau ha lautolu mo e fakamavehevehe a lautolu ke he lalolagi katoa.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

8:11​—Kaeke kua moumou e tau akau he Fakapuke, kua tamai i fe mogoia he lupe e lau olive? Kua fakalata ke ua e fakamaamaaga. Ha ko e olive ko e akau mao fefeka, ti liga kua fai mahina ne moui ai i loto he vai he magahala he Fakapuke. He mamiti hifo e vai, ko e akau olive ne liu mafuta hake kua liu tu he kelekele momo mo e tuputupu ai e tau lau. Ko e lau olive ne uta he lupe ki a Noa kua liga tau mai he muka ne goto hake he mole he mamiti hifo e vai.

9:20-25​—Ko e ha ne fakamalaia e Noa a Kanana? Kua liga ni he hala a Kanana he ekefakakelea po ke fakahanoa ke he tupuna hana ko Noa. Ti pete he kitia mata he matua tane ha Kanana, ko Hamo, e mena nei ne nakai fakalaga atu a ia ka e tuga folafola atu e tala. Ka e, ko e tau tama tane tokoua foki ha Noa, ko Semu mo Iafeta, ne ufiufi e laua e matua. Kua fakamonuina ai a laua ha ko e kakano nei, ka kua fakamalaia a Kanana, mo e matematekelea a Hamo ha ko e fua he mena fakama ne fakahoko ke he fanau hana.

10:25​—Kua “vevehe” fefe e lalolagi he vaha ha Peleko? Kua moui a Peleko mai he 2269 ke he 2030 F.V.N. Ko e he “hana vaha” ne fakatupu e Iehova e vevehe lahi he fakakehekehe e vagahau he tau tagata ta fale ha Papelu mo e fakamavehevehe a lautolu ke he lalolagi katoa. (Kenese 11:9) Ko e mena ia, “ne vevehe ai e lalolagi” po ke, puke tagata he lalolagi, he vaha ha Peleko.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

9:1; 11:9. Kua nakai fakaai e tau lagatau po ke tau laliaga he tau tagata ke fakakaumahala e finagalo ha Iehova.

10:1-32Ko e tau fakamauaga ua he matohiaga ne ha ha ai he tau talahauaga he Fakapuke​—tau veveheaga 5 mo e 10—​kua fakamatutaki e puke tagata katoa ke he tagata fakamua ko Atamu, he puhala he tau tama tane tokotolu ha Noa. Ko e tau Asuria, tau Kaletaia, tau Heperu, tau Suria, mo e falu magafaoa Arapi, ko e tau hologa ha Semu. Ko e tau Aitiope, tau Aikupito, tau Kanana, mo e falu magafaoa Aferika mo e Arapi kua tupu mai ia Hamo. Ko e tau tagata mai i Initia-Europa ko e tau hologa ha Iafeta. Ko e magafaoa taha e tau tagata oti, mo e kua tatai ki mua he Atua. (Gahua 17:26) Ko e tala moli nei kua lata ke hufia ai e puhala ne mailoga mo e fakafehagai a tautolu mo e falu.

Maeke he Kupu he Atua ke Gahua Malolo

Ko e vala fakamua he tohi ha Kenese kua tokai hokoia e fakamauaga tonuhia ke he fakamauaga tala tuai he tagata. I loto he tau lau tohi nei, kua moua e tautolu e iloilo ke he finagalo ne tuku ai he Atua e tau tagata he lalolagi. Kua mauokafua ha kua iloa to nakai fakaai e tau laliaga he tau tagata, tuga a ia ha Nimorota, ke fakakaumahala e fakamoliaga ki ai!

He taute e koe e totou Tohi Tapu fakafahitapu he tauteute tuai ma e Aoga Fekafekau Fakateokarasi mo e kikite ke he tau mena ne tohi i lalo he valatala “Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu,” ka lagomatai a koe ke maama mitaki e falu vala uka he Tohi Tapu. Ko e tau talatalahau i lalo he “Tau Fakaakoaga ma Tautolu,” ka fakakite ki a koe e puhala ka moua e koe e aoga mai he totouaga Tohi Tapu ma e fahitapu. Ka lautonu, kua maeke foki he tau vala tala ia ke foaki e matapatu ma e vala he Feleveiaaga Fekafekau ne lata mo e fakapotopotoaga. Kua moui moli e Kupu ha Iehova mo e maeke ke gahua malolo ke he tau momoui ha tautolu.​—Heperu 4:12.