Fakamafanatia e Taha mo e Taha

“Ne eke foki a lautolu mo fakamafanatia kia au.”​—KOLOSE 4:11.

1, 2. Pete ni e tau hagahagakelea, ko e ha e tau kapitiga ha Paulo ne ahi atu ki a ia he fale pouli?

KUA maeke ke hagahagakelea ke kapitiga mo ia kua matematekelea he fale pouli​—pete ka tuku fakakelea e kapitiga hau he fale pouli. Ko e tau takitaki he fale pouli kua liga onoono ki a koe mo e tuaha, he takahao fakakikili e tau mena oti hau ke iloa tonu kua nakai taute e koe ha matahavala. Ko e mena ia, kua lata ai ke malolo he fakatumau ke matutaki mo e kapitiga hau mo e ahi atu ki a ia he fale pouli.

² Ka e, ko e mena tonu nei ne taute he falu kapitiga he aposetolo ko Paulo he tau tau 1,900 kua mole. Kua nakai fakauaua a lautolu ke ahi atu a Paulo ke he tau pipiaga pagota hana ke foaki ki a ia e fakamafanatia mo e lalagoaga kua lata mo e fakamalolo fakaagaga ki a ia. Ko hai e tau kapitiga fakamoli nei? Ti ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke ako mai he ha lautolu a fakamalolo, mahani fakamoli, mo e fakakapitiga?​—Tau Fakatai 17:17.

“Fakamafanatia”

3, 4. (a) Ko hai e tau kapitiga tokolima ha Paulo, ti eke fefe a lautolu ki a ia? (e) Ko e heigoa e “fakamafanatia”?

³ O mai la tautolu ke liliu ke he kavi he tau 60 V.N. Ko e aposetolo ko Paulo i loto he fale pouli i Roma ha ko e fakahala pikopiko he fakafualoto. (Gahua 24:5; 25:11, 12) Ne tokutoku takitaha e Paulo e tau Kerisiano tokolima ne ha ha ai ke he fahi hana ma e lalagoaga: ko Tuiko, ko e hukui fakatagata hana mai he fahimotu ha Asia mo e ‘fekafekau fakalataha ke he Iki’; ko Onesemo, ko e ‘matakainaga fakamoli mo e fakahele’ mai i Kolose; ko Aritako, ko e tagata Maketonia mai i Tesalonia mo e ke he taha magahala ko ia ne ‘fakalataha ke he fale puipui’ mo Paulo; ko Mareko, ko e faoa ne hoa mo Panapa he misionare ha Paulo mo e ko e tagata tohia he Evagelia ne fua e higoa hana; mo Iuso, ko ia taha he tau ekegahua he aposetolo “ke he kautu he Atua.” Ne pehe a Paulo hagaao ke he tokolima: “Ne eke foki a lautolu mo fakamafanatia kia au.”​—Kolose 4:7-11.

⁴ Ne taute e Paulo e talahauaga malolo hagaao ke he lagomatai ne fakakite he tau kapitiga hana ki a ia. Ne fakaaoga e ia e kupu Heleni (pa·re·go·riʹa) ne fakaliliu “fakamafanatia” ne kua moua ni i loto he kupu tohi nei he Tohi Tapu. Loga e tau kakano ke he kupu nei ti kua fakaaoga pauaki ke he tau kupu vai tului. * Maeke ai ke kakano ‘totoka, palalaua, mafanatia, po ke lagomatai.’ Kua lata a Paulo mo e vahega fakamaloloaga pihia, ti foaki he tau tagata tane tokolima ia.

Kakano ne Manako a Paulo ke he “Fakamafanatia”

5. Pete ni ko e aposetolo a ia, ko e heigoa ne manako a Paulo ki ai, ti ko e heigoa kua lata mo tautolu oti ke he tau magaaho?

⁵ Liga ofo e falu ke manamanatu ko Paulo, ko e aposetolo, ti nakai lata mo e fakamafanaaga. Ka kua lata a ia. Moli, kua malolo e tua ha Paulo, ti hao a ia ke he loga he tau favaleaga fakatino, “loga e tau fahiaga,” ‘lagaloga ne teitei mate,’ mo e falu mamahi. (2 Korinito 11:23-27) Pete ia, ko e tagata a ia, mo e ko e tau tagata oti kana ke he tau magaaho kua lata ke moua e fakamafanaaga mo e ke fakamalolo e tua ha lautolu ha ko e lagomatai he falu. Kua moli e mena nei ha kua tupu foki ki a Iesu. He po fakahiku hana, ne hau e agelu ki a ia i Ketesemane mo e “kua fakamalolo a ia.”​—Luka 22:43.

6, 7. (a) I Roma, ko hai ne fakamamahi a Paulo, mo e ko hai ne fakamalolo a ia? (e) Ko e vahega gahua fefe he tau matakainaga Kerisiano ha Paulo ne taute ki a ia i Roma, ati fakamoli ai mo “fakamafanatia”?

⁶ Ne lata foki a Paulo mo e fakamaloloaga. He hau a ia ko e pagota ki Roma, ne nakai fakafeleveia fakamitaki he tau magafaoa hana a ia. Kua tokologa he tau Iutaia nei, ne nakai fanogonogo  ke he fekau he Kautu. He mole e ahi atu e tau tagata tu tokoluga i Iutaia ki a Paulo he poko ne puipui a ia, kua pehe e fakamauaga ia Gahua: “Kua talia fakatonu foki he falu e tau kupu ne tala age e ia, ka kua nakai talia he falu. Kua taofi kehekehe a lautolu; ati o kehe ai.” (Gahua 28:17, 24, 25) Liga ko e nakai fai loto fakaaue ha lautolu ma e totonu noa ha Iehova kua fakamamahi moli aki a Paulo! Ko e tau logonaaga malolo hana ke he manatu nei kua fakamoli ke he tohi ne tohi e ia he tau tau gahoa fakamua ke he fakapotopotoaga i Roma: “Kua momoko lahi na au, kua nakai noa foki haku a loto mo e mamahi; ha kua maeke e au ke fia anatema au ke toka kehe mo Keriso ke hukui aki haku a tau matakainaga [ko e tau Iutaia], ko e haku a faoa ke he tino.” (Roma 9:2, 3) Ka e moua agaia e ia i Roma e tau kapitiga moli ne fakamoli ti ko e ha lautolu a malolo mo e hofihofi noa ne fakatotoka aki hana loto. Ko lautolu ko e tau matakainaga fakaagaga moli hana.

⁷ Fakamoli fefe e tau matakainaga tane tokolima ia ke eke mo fakamafanatia? Nakai fakaata e lautolu e tau pipiaga pagota ha Paulo ke fakamamao a lautolu mai ia ia. Ka e, kua foaki fakamakai mo e fakaalofa e lautolu e fekafekauaga fakatagata ma Paulo, he taute e tau gahua ne nakai maeke ia ia ke taute ha kua puipui he fale pouli. Ma e fakatai, ne eke a lautolu ko e tau uta fekau mo e uta e tau tohi mo e tau kupu fakaako ha Paulo ke he tau fakapotopotoaga kehekehe; ne tamai e lautolu e tau hokotaki atihake ki a Paulo hagaao ke he tutuaga he tau matakainaga i Roma mo e he falu matakavi foki. Ne liga tamai e lautolu e tau koloa kua lata, tuga e tau mena tui he vaha makalili, tau tohi vakai, mo e tau koloa tohitohi. (Efeso 6:21, 22; 2 Timoteo 4:11-13) Ko e tau gahua lagomatai pihia ne fakamalolo mo e atihake e aposetolo ne tuku he fale pouli, ke maeke ia ia mo “fakamafanatia” ke he falu, putoia e tau fakapotopotoaga katoa.​—Roma 1:11, 12.

Puhala ke Eke mo “Fakamafanatia”

8. Ko e heigoa e fakaakoaga kua maeke ia tautolu ke ako mai he talahau fakatokolalo e Paulo e lata hana mo e “fakamafanatia”?

⁸ Ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke ako mai he fakamauaga ha Paulo mo e tau ekegahua tokolima hana? O mai la ke kikite ke he taha e fakaakoaga pauaki: Kua lata ke moua e malolo mo e foaki fakatagata ke maeke ke lagomatai e falu ke he ha lautolu a matematekelea. Fakalaulahi atu, kia mahani fakatokolalo ke talahau kua manako a tautolu ke moua e lagomatai ke he tau magaaho matematekelea fakatagata. Nakai ni talahau e Paulo kua lata a ia mo e lagomatai ka e talia totonu e ia e lagomatai mo e nava ki a lautolu ne foaki ai. Ne nakai manamanatu a ia he talia e lagomatai mai he falu ko e fakamailoga he lolelole po ke fakama ki a ia, ti nakai lata ke pihia foki a tautolu. Ma tautolu ke talahau kua nakai manako a tautolu ke he fakamafanatia ka liga ko e tau tagata tino kehe a tautolu. Manatu, kua fakakite he fakafifitakiaga ha Iesu na maeke foki he tagata mitaki katoatoa he falu magaaho ke tagi lagomatai.​—Heperu 5:7.

9, 10. Ko e heigoa e fua mitaki kaeke kua talahau he tagata e manako lagomatai hana, ti ko e heigoa e fakaohoohoaga kua maeke he mena nei ke lauia e falu he magafaoa mo e he fakapotopotoaga?

⁹ Moua e tau fua mitaki kaeke ke talahau e lautolu ne takitaki ha lautolu a tau mena ne kuku ai mo e kua falanaki a lautolu ke he lalagoaga he falu. (Iakopo 3:2) Kua fakamalolo he tau talahauaga pihia e pipiaga he vahaloto ha lautolu ne tu kotofa mo lautolu i lalo hifo he pule ia, he fakatolomaki e mafanatia mo e matutakiaga ataina. Ko e mahani fakatokolalo ha lautolu kua fiafia ke talia e lagomatai kua eke mo fakaakoaga ma e falu he tau tutuaga pihia. Kua fakakite ai ko lautolu kua takitaki ne nakai mitaki katoatoa mo e mukamuka ke tutala ki ai.​—Fakamatalaaga 7:20.

¹⁰ Ma e fakatai, kua mukamuka lahi ma e tau fanau ke talia e lagomatai he tau matua ha lautolu he fehagai mo e tau lekua mo e tau kamatamata ka iloa e lautolu mena fehagai foki e tau matua ha lautolu mo e tau paleko pihia he magaaho ne ikiiki a lautolu. (Kolose 3:21) Ko e matutakiaga mitaki kua maeke ke hafagi he vahaloto he matua mo e tama. Ko e tau tali faka-Tohi Tapu kua maeke ke fetutalaaki lauia mitaki mo e talia fiafia ai. (Efeso 6:4) Tatai ai, to mautauteute lahi e tau tagata he fakapotopotoaga ke moua e lagomatai mai he tau motua ka mailoga e lautolu kua fehagai foki e tau motua mo e tau lekua, tau matakutaku, mo e tau mena uka. (Roma 12:3; 1 Peteru 5:3) Ko e mena ia, ko e matutakiaga mitaki kua maeke ke moua, maeke ke fetutalaaki e fakatonuaga faka-Tohiaga Tapu, mo e fakamalolo e tua kua maeke ke fua mai ai. Manatu, ko e tau matakainaga ha tautolu  kua lata lahi mahaki mogonei mo e fakamaloloaga.​—2 Timoteo 3:1.

11. Ko e ha ne tokologa he vaha nei kua manako ke he “fakamafanatia”?

¹¹ Pete ni e matakavi ne nonofo ai a tautolu, ko hai a tautolu, po ke fiha e tau tau momoui ha tautolu, to igatia a tautolu oti ke he tau magaaho mo e fehagai mo e tau tupetupe he moui. Ko e vala he lalolagi anei he vaha nei. (Fakakiteaga 12:12) Ko e tau tutuaga fakalolelole fakatino po ke he manamanatuaga pihia kua kamatamata e alito he tua ha tautolu. Ko e tau tuaga kamatamata kua liga tutupu he gahuaaga, he aoga, i loto he magafaoa, po ke he fakapotopotoaga. Ko e gagao hagahagakelea lahi po ke matematekelea fakamua atu e mena ne liga tupu. Kaeke ke foaki totonu he hoa mau, he motua, po ke kapitiga e fakamaloloaga mo e tau kupu fakalotomatala mo e tau gahua lagomatai​—oi, ko e fakatotoka ha ia he mena ia! Kua tuga ni e vai tului ke he mena ne lauia e tino! Ti, kaeke ke mailoga e koe taha he tau matakainaga hau he tuaga ia, kia eke mo fakamafanatia ki a ia. Po ke kaeke ko e lekua fakatupetupe pauaki kua pehia a koe, kia ole ki a lautolu ne kua lata fakaagaga ma e lagomatai.​—Iakopo 5:14, 15.

Puhala kua Maeke e Fakapotopotoaga ke Lagomatai

12. Ko e heigoa he tau tagata takitaha he fakapotopotoaga ka taute ke fakamalolo hana tau matakainaga?

¹² Ko lautolu oti he fakapotopotoaga, putoia a lautolu ne ikiiki, kua maeke ke taute taha mena ke fakamalolo e falu. Ma e fakatai, ko e fakalataha tumau hau ke he tau feleveiaaga mo e ke he gahua he fonua kua maeke ke fakamalolo lahi e tua he falu. (Heperu 10:24, 25) Ko e mauokafua hau ke he fekafekauaga tapu kua fakakite e mahani fakamoli hau ki a Iehova mo e fakakite hane mataala fakaagaga tumau a koe pete ni e tau mena uka hane liga fahia ki ai a koe. (Efeso 6:18) Kua maeke he mauokafua ia ke fakamalolo e falu.​—Iakopo 2:18.

13. Ko e ha e falu ne lolelole ai, ti ko e heigoa kua maeke ke taute ke lagomatai aki a lautolu?

¹³ Ke he tau magaaho, ko e tau pehiaaga he moui po ke falu mena uka kua maeke ke fakatupu falu ke fakamanou hifo po ke lolelole ke he gahua he fonua. (Mareko 4:18, 19) Liga nakai kitia e tautolu a lautolu kua lolelole ke he tau feleveiaaga fakapotopotoaga. Ka e, liga ha ha agaia ia lautolu e fakaalofa ke he Atua he tau loto ha lautolu. Ko e heigoa ka taute ke fakamalolo e tua ha lautolu? Maeke he tau motua ke foaki e lagomataiaga totonu he ahi atu ki a lautolu. (Gahua 20:35) Ko e falu tagata he fakapotopotoaga kua liga ole ke foaki foki e lagomatai. Ko e tau ahi fakaalofa pihia kua eke ai mo tuluiaga he magaaho tonu, ke liu fakamalolo a lautolu ne lolelole ke he tua.

14, 15. Ko e heigoa e fakatonuaga kua foaki e Paulo hagaao ke he fakamalolo e falu? Foaki e fakataiaga he taha fakapotopotoaga kua fakaaoga e fakatonuaga hana.

¹⁴ Kua fakamalolo he Tohi Tapu a tautolu ke “fakamafana a lautolu kua manava tote, kia lagomatai kia lautolu kua lolelole.” (1 Tesalonia 5:14) Liga ko lautolu ne “manava tote” nukua moua kua tote e malolo ha lautolu ti ko e mena ia kua nakai fahia a lautolu ke totoko e tau fakalavelave ne fehagai mo lautolu ka nakai fai lagomataiaga. Maeke nakai ia koe ke foaki e lagomataiaga ia? Ko e talahauaga “lagomatai kia lautolu kua lolelole” ne fakamaama ai ‘ke taofi mau’ po ke ‘ke pipiki mau’ ki a ia kua lolelole. Kua tokiofa mo e ofania e Iehova e tau mamoe oti hana. Nakai onoono a ia ki a lautolu tuga kua fakateaga ai, ti nakai manako a ia ke tafea kehe e taha. Maeke nakai a koe ke lagomatai e fakapotopotoaga ‘ke taofi mau’ ki a lautolu kua lolelole fakaagaga ato malolo lahi a lautolu?​—Heperu 2:1.

 ¹⁵ Taha e motua ne ahi atu ke he hoa mau ne kua lolelole ke he ono e tau. Ne tohi he motua: “Ko e manamanatu totonu mo e fakaalofa ne fakatata ki a laua he fakapotopotoaga katoa ne ha ha ai e fakaohoohoaga makimaki ati fakalagalaga a laua ke liliu mai ke he fuifui.” Fefe e logona hifo he matakainaga fifine lolelole he taha magahala hagaao ke he ahi atu he tau tagata he fakapotopotoaga? Pehe a ia mogonei: “Ko e mena ne fakamalolo a maua ke liu gahuahua ha kua nakai fakakite he tau matakainaga tane ne ahi mai ki a mautolu po ke tau matakainaga fifine ne o mai mo lautolu e aga fakafili po ke tuhituhi ki a maua. Ka e, ne maama a lautolu mo e foaki e fakamaloloaga faka-Tohiaga Tapu.”

16. Ko hai tumau kua mautali ke lagomatai a lautolu kua lata mo e fakamaloloaga?

¹⁶ E, kua fiafia e Kerisiano fakamoli ke eke mo fakamafanatia ke he falu. Mo e hane hikihiki e tau tutuaga he tau momoui ha tautolu, to liga maeke foki ia tautolu ke moua e tau gahua fakamalolo mai he tau matakainaga ha tautolu. Moli ai, kua maeke he magaaho tonu ia kua manako lagomatai ai, ke nakai ata ha tagata ke foaki e lagomatai. Moha ia, ha ha i ai taha e Punaaga he malolo kua maeke tumau, ko ia kua fiafia tumau ke lagomatai​—ko Iehova ko e Atua.​—Salamo 27:10.

Iehova​—Ko e Punaaga Ue Atu he Fakamaloloaga

17, 18. Ko e heigoa e tau puhala ne fakamalolo aki e Iehova hana Tama, ko Iesu Keriso?

¹⁷ He pao fao ke he akau, ne tagi a Iesu: “Matua na e, kua tuku atu e au haku agaga ke he hau a tau lima.” (Luka 23:46) Ti mate a ia. Ke he falu tula fakamua, ne tapaki a ia ti tiaki he tau kapitiga tata lahi hana a ia mo e fehola he matakutaku. (Mataio 26:56) Ne toe hifo tokotaha a Iesu mo e taha maka ni e Punaaga he malolo​—hana Matua he lagi. Ti ko e falanaki ni hana ki a Iehova ne nakai teao. Ko e mahani fakamoli ha Iesu ke he hana Matua ne palepale he lalago fakamoli ni a Iehova ki a ia.​—Salamo 18:25; Heperu 7:26.

¹⁸ He fekafekauaga katoa ha Iesu he lalolagi, ne foaki e Iehova ke he hana Tama e mena kua lata ke fakatumau e fakamoli hana ke hoko ke he mate. Tuga anei, he mole la ia e papatiso ha Iesu, ke fakamailoga e kamataaga he fekafekauaga hana, ne logona e ia e leo he Matua hana ne fakakite e taliaaga mo e fakamauaga he Hana fakaalofa ki a ia. He magaaho ne manako a Iesu ke he lalagoaga, ne foaki e Iehova e tau agelu ke fakamalolo a ia. He magaaho ne fehagai a Iesu mo e kamatamata mua ue atu hana he fakahikuaga he hana moui he lalolagi, ne logona fiafia e Iehova hana tau fakaaue mo e tau ole. Moli ko e tau mena oti nei ko e fakamafanatia ki a Iesu.​—Mareko 1:11, 13; Luka 22:43.

19, 20. Maeke fefe ia tautolu ke iloa moli to fakamalolo e Iehova a tautolu he magaaho ka manako a tautolu ki ai?

¹⁹ Manako foki a Iehova ke eke mo Punaaga ue atu he malolo ki a tautolu. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 16:9) Ko e Punaaga moli he malolo lahi mo e mana lahi kua eke mo fakamafanatia ki a tautolu he magaaho kua manako a tautolu ki ai. (Isaia 40:26) Ko e felakutaki, mativa, gagao, mate, po ke ha tautolu ni a nakai mitaki katoatoa kua tuku a tautolu ke he peehiaga mamafa lahi. Ka liga malolo e tau kamatamata he moui ko e ‘fi malolo,’ kua eke a Iehova mo malolo mo e toa ha tautolu. (Salamo 18:17; Esoto 15:2) Ha ha ia ia e lagomatai malolo ma tautolu​—ko e agaga tapu hana. He puhala mai he agaga hana, kua maeke ia Iehova ke foaki e “malolo kia lautolu kua lolelole” ke maeke a ia ke ‘ta hake ke he tau tapakau po ke tau aeto.’​—Isaia 40:29, 31.

²⁰ Ko e agaga he Atua ko e malolo ue atu he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ne talahau e Paulo: ‘Kua maeke ia au e tau mena oti kana ke he fakamalolo mai he Atua kia au.’ E, ko e Matua ha tautolu he lagi kua maeke ke fakapuke a tautolu aki e “lahi ue atu he malolo” ke maeke ia tautolu ke fakauka ke he tau lekua mamahi oti ato ‘fakafou e ia e tau mena oti’ he Parataiso ne mavehe e ia hane tata lahi mai.​—Filipi 4:13; 2 Korinito 4:7; Fakakiteaga 21:4, 5.

[Matahui Tala]

Manatu Nakai e Koe?

• Fakamoli fefe e tau matakainaga i Roma ke eke mo “fakamafanatia” ki a Paulo?

• Ke he tau puhala fe kua maeke ia tautolu ke eke mo “fakamafanatia” ke he fakapotopotoaga?

• Maeke fefe a Iehova ko e ha tautolu a Punaaga ue atu he malolo?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakatino he lau 31]

Takitaki he tau motua e fakamaloloaga ke he fuifui