Skip to content

Skip to table of contents

Tutuli e Mahani Totonu he Lalolagi Favale

Tutuli e Mahani Totonu he Lalolagi Favale

Tutuli e Mahani Totonu he Lalolagi Favale

“Ko e mena kua manako ai ke he tagata, ko e hana [“fakaalofa-totonu,” NW] haia.”​—TAU FAKATAI 19:22.

1. Ko e ha ne uka ai ke fakakite e mahani totonu?

KUA manatu nakai a koe ko koe ko e tagata totonu? Kaeke pihia, ko e moui ke he lalolagi he vaha nei ko e mena uka lahi. Moli, kua fakakite e mahani totonu i loto he Tohi Tapu ko e vala he ‘fua he agaga,’ ka ko e ha ne kua uka lahi ai ke fakakite e mahani totonu ti pihia foki ke he tau motu ne talahau ko e tau Kerisiano? (Kalatia 5:22) Tuga ne kitia ke he vala tala fakamua, kua maeke ke moua mai e tali he taha vala he mena ne tohia he aposetolo ko Ioane​—nukua ha ha e lalolagi katoa ke he pule he peresona fakaagaga nakai totonu, ko Satani ko e Tiapolo. (1 Ioane 5:19) Ne fakakite e Iesu Keriso a Satani ko e “iki he lalolagi nei.” (Ioane 14:30) Ko e mena ia, ne hahaga ni e lalolagi nei ke fifitaki ke he pule totoko hana, ne kitia ai e aga he mahani vale lahi.​—Efeso 2:2.

2. Ko e heigoa e tau paleko kua maeke ke lauia ke he fakakiteaga he mahani totonu ha tautolu?

2 Kua lauia kelea e tau momoui ha tautolu he magaaho ka fehagai fakakelea mai e falu ki a tautolu. Kua maeke e nakai mahani totonu ke fakakite mai he tau katofia fakafualoto, tau tagata kehe nakai fia kapitiga, pihia foki mo e tau kapitiga mo e falu he magafaoa, he falu magaaho, ne liga taute mena nakai manamanatu. Ko e tupetupe he fehagai mo e tau tagata hemu mo e fa fakatutu mo e vagahau kelea ke he taha mo e taha nukua fa fakamamahi lahi. Ko e nakai mahani totonu pihia he falu ka taute a tautolu ke vale foki, mo e liga manatu mogoia a tautolu ke taui e mahani nakai totonu aki e mahani nakai totonu. Liga takitaki atu ai foki ke he tau lekua fakaagaga po ke malolo fakatino.​—Roma 12:17.

3. Ko e heigoa e tau lekua hokulo ne fakafehagai mo e tau tagata ati kamatamata ai ha lautolu a fakamakai ke mahani totonu?

3 Ko e tau tutuaga tupetupe he lalolagi ka liga taute foki a tautolu ke uka ke fakakite e mahani totonu. Ke fakatai ki ai, kua logona he tau tagata tokologa e tupetupe ha ko e tau fakaneinei mo e tau matagahua he fakamatakutaku, pihia foki mo e fakaaogaaga he tau kanavaakau ne ha i ai e tau moko kelea po ke niukilia he tau matakau kehekehe he lalolagi. Ke lafi ki ai, kua totou miliona e tau tagata mativa, ti kua moua ni he tama mena kai, tama fale, mena tui, mo e leveki fakaekekafo tote ke momoui ai. Kua paleko ai ke tutuli e mahani totonu he magaaho ne tuga kua nakai fai amaamanakiaga e tuaga ia.​—Fakamatalaaga 7:7.

4. Ko e heigoa e fakahikuaga hehe ka liga talahau he falu tagata ka manamanatu hagaao ke he fakakite he mahani totonu ke he falu?

4 Liga mukamuka he tagata ke fakahiku ke talahau kua nakai aoga ke fakakite e mahani totonu ti liga ko e fakamailoga foki he aga lolelole. Kau kua logona foki e ia e ekefakakelea, mahomo atu he magaaho ka fakafehagai fakakelea e falu ki a ia. (Salamo 73:2-9) Pete ni ia, ne foaki he Tohi Tapu e takitakiaga hako ki a tautolu he magaaho ne talahau mai: “Ko e tali [“mo e mahani molu,” NW] ke liliu kehe ai e ita; ka ko e kupu fakahukia kua tupu ai e ita.” (Tau Fakatai 15:1) Ko e mahani molu mo e mahani totonu ko e tau fahi ne ua he fua he agaga ne mua atu e matutakiaga mo e lagomatai lahi ka fakafehagai ke he tau tutuaga uka mo e paleko.

5. Ko e heigoa falu fahi he moui ne kua lata mo e mahani totonu?

5 Ha kua aoga lahi e fakatataaga he fua he agaga he Atua ki a tautolu ko e tau Kerisiano, kua lata ia tautolu ke manamanatu ke he puhala ka liga fakakite e tautolu taha he tau fua nei​—ko e mahani totonu. Kua maeke kia ke tutuli e mahani totonu i loto he lalolagi favale? Kaeke ke pihia, ko e heigoa falu puhala kua maeke ia tautolu ke fakamoli kua nakai fakaata e tautolu e fakaohooho ha Satani ke fakalolelole aki e mahani totonu ha tautolu, mahomo atu ke he tau tutuaga fakatupetupe? Kia manamanatu a tautolu ke tutuli e mahani totonu i loto he magafaoa, ke he gahuaaga, ke he aoga, ke he ha tautolu a tau tuutakaina, ha tautolu a fekafekauaga, mo e ke he tau katofia talitonu ha tautolu.

Mahani Totonu i Loto he Magafaoa

6. Ko e ha kua aoga lahi e mahani totonu i loto he magafaoa, mo e puhala fe kua maeke ai ke fakakite?

6 Ke moua e monuina mo e takitakiaga ha Iehova, kua aoga lahi e fua he agaga mo e kua lata ke feaki fakamalolo. (Efeso 4:32) Kia fakamahao atu a tautolu ke he manako pauaki ma e tau tagata he magafaoa ke fakakite e mahani totonu ke he taha mo e taha. Ke he tau fehagaiaga he tau aho takitaha, kua lata he tane mo e hoana ke fakakite e agaga totonu mo e fakaalofa he vahaloto ha laua mo e fanau ha laua. (Efeso 5:28-33; 6:1, 2) Ko e mahani totonu pihia kua lata ke kitia moli ke he puhala ne fevagavagahauaki e tau tagata he magafaoa, fakaheke mo e fakalilifu he fanau e tau matua ha lautolu mo e fehagai e tau matua mo e fanau ha lautolu ke he puhala hako. Kia mafiti ai ke navanava atu, ka e fakatuai ke akonaki.

7, 8. (a) Ko e heigoa e vahega mahani ne kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai kaeke ke fakakite e tautolu e mahani totonu moli i loto he magafaoa? (e) Lafi fefe e matutakiaga mitaki ke he pipiaga malolo he magafaoa? (i) Maeke fefe ia koe ke fakatata e mahani totonu i loto he magafaoa hau?

7 Ke mahani totonu ki a lautolu i loto he magafaoa ha tautolu kua putoia ai ke muitua ke he tomatomaaga he aposetolo ko Paulo: “Ko e vaha nai kia tuku kehe e mutolu e tau mena oti ia ko e ita foki, ko e vale, ko e loto kelea, ko e kupu kelea, mo e kupu fuafuakelea, mai he tau gutu ha mutolu.” Ke he tau aho oti, kua lata he tau magafaoa Kerisiano ke fematutakiaki ke he puhala lilifu. Ko e ha? Kakano ko e matutakiaga mitaki ko e puhala moui he magafaoa malolo mo e tupu olaola. He magaaho ka tutupu e tau nakai fetaliaaki, ti ke fakamomole e lekua ia, lali ke tului e lekua ka e nakai lali ke mua he taufetoko. Kua lali fakamakai e magafaoa fiafia ke fakamalolo e mahani totonu mo e manamanatu ke he taha mo e taha.​—Kolose 3:8, 12-14.

8 Kua mitaki e mahani totonu mo e taute a tautolu ke manako ke taute e mena hako ke he falu. Ti kua lali ai a tautolu ke gahuahua, manamanatu, mo e lagomatai ke he puhala ne fetaliaaki mo e falu tagata he magafaoa. Kua lata he tau tagata tokoua mogoia ke lali fakalahi ke fakakite e vahega mahani totonu ne fakaata fakamitaki ke he magafaoa. Ti ko e fua, to nakai ni moua e lautolu e monuina he Atua, i loto he fakapotopotoaga mo e i loto he kaufakalatahaaga, ka e to fakaheke e lautolu e Atua he mahani totonu, ko Iehova.​—1 Peteru 2:12.

Mahani Totonu he Gahuaaga

9, 10. Fakamaama falu lekua ka mafuta hake he gahuaaga, mo e talahau hagaao ke he puhala ke fehagai ki ai mo e mahani totonu.

9 Ma e Kerisiano, ko e puhala gahua mau he tau aho oti ka fakatupu e paleko he fakakite e mahani totonu ke he tau katofia gahua. Liga to takitaki atu e mahekeheke he vahaloto he tau tagata gahua ke fakahagahaga kelea aki e gahua he taha ha ko e fakavaivai mo e taute lagatau he taha katofia gahua, ati fakateaga ai e tuaga mitaki he taha tagata ke he takitaki gahua. (Fakamatalaaga 4:4) Kua nakai mukamuka ke fakakite e mahani totonu he tau magaaho pihia. Moha ia, kia manatu ka taute e mena totonu ko e mena kua fa hako tumau ia, ti kua lata he fekafekau ha Iehova ke ukufakina ke moua a lautolu ne uka ke fehagai ki ai. Ke fakakite e aga fakaalofa ka liga lagomatai ke he tuaga nei. Liga maeke ia koe ke fakakite e manamanatuaga kaeke kua gagao e katofia gahua po ke fai he magafaoa ne gagao. Pihia foki he huhu hagaao ke he tagata gagao kua maeke ke fakafiafia ke he taha tagata. E, kua lata he tau Kerisiano ke lali ke fakatolomaki e milino mo e mafola ke he mena kua maeke ia lautolu. He falu magaaho to lagomatai he kupu totonu ne fakakite e fakaalofa mo e manamanatuaga e tuaga ia.

10 Ke he falu magaaho, liga fakaohooho he takitaki gahua e tau manatu hana ke he tau tagata gahua mo e liga manako ke putoia e tau tagata oti ke he falu a papaleaga fakamotu po ke ke he fakafiafiaaga ne totoko ke he Tohi Tapu. He magaaho ka nakai fakaata he loto manamanatu faka-Kerisiano a ia ke fakalataha ki ai, liga takitaki atu ai mogoia ke he fetoko. He magaaho ia liga nakai pulotu ke fakatonutonu age hagaao ke he hepe lahi he omaoma ke he tau manako he takitaki gahua. Kia lautolu ne nakai ha i ai e tau taofiaga faka-Kerisiano ko e mena kua taute ko e mena hako a ia. (1 Peteru 2:21-23) Liga maeke ia koe ke fakamaama fakamitaki e tau kakano hau ne nakai fakalataha atu a koe ki ai. Aua neke taui e tau tala fakafiufiu aki e tau tali fakafiufiu. Kua mitaki ma e Kerisiano ke muitua ke he tomatomaaga mitaki ia Roma 12:18: “Kaeke kua maeke ia mutolu, kia nonofo fakamitaki mo e tau tagata oti kana.”

Mahani Totonu he Aoga

11. Ko e heigoa e tau paleko ne fehagai e tau fuata ikiiki ki ai he fakatata e mahani totonu ke he tau kapitiga aoga?

11 Kua maeke ke paleko moli ke he tau fuata ikiiki ke fakakite e mahani totonu ke he tau tama he aoga. Na fa manako lahi e tau fuata ikiiki ke talia he tau kapitiga he vahega. Ko e falu tama tane kua fia toa e tau mena taute ke nava mai he falu tama, ati hokotia atu ke fakamatakutaku falu he aoga. (Mataio 20:25) Ko e falu fuata kua loto ke fia kitia ke he tau puhala lotomatala, ke he tau sipote, po ke falu matagahua foki. He fakatata e tau iloilo ha lautolu, ne fa fehagai hemu a lautolu ke he falu tama aoga, he manamanatu hehe to taute he tau mena nei a lautolu ke mua hake ke he falu. Kua lata he Kerisiano fuata ke mataala kua nakai fifitaki e lautolu e tau tama pihia. (Mataio 20:26, 27) Ne talahau he aposetolo ko Paulo ‘kua fakauka e fakaalofa to mahani totonu’ ti kua ‘nakai hula e fakaalofa, ti nakai fakatokoluga.’ Ko e mena ia, kua ha ha e Kerisiano i lalo he poakiaga, ke nakai muitua ke he fakafifitakiaga kelea ha lautolu ne nakai mahani totonu, ka e fakapiki ke he tomatomaaga faka-Tohiaga Tapu ke he tau fakafehagai hana mo e tau kapitiga aoga.​—1 Korinito 13:4.

12. (a) Ko e ha kua paleko ai ma e tau fuata ikiiki ke mahani totonu ke he tau faiaoga ha lautolu? (e) Ko hai ka kumi lagomatai e tau fuata ikiiki ki ai ka peehi mai ke nakai mahani totonu?

12 Kua lata he tau fuata ikiiki ke fakafehagai mo e tau faiaoga ha lautolu mo e mahani totonu. Tokologa e tau tama aoga ne fiafia ke fakahogohogo manava e tau faiaoga ha lautolu. Manatu a lautolu kua makaka lahi a lautolu he magaaho ka fakateaga a lautolu ke fakalilifu e tau faiaoga he putoia ke he tau gahua ne holitu e tau matafakatufono he aoga. Ha ko e fakamatakutaku, liga taute e lautolu falu ke kau mo lautolu. Ka nakai mahalo e Kerisiano fuata ke taute pihia, liga to fakafiufiu po ke ekefakakelea atu ki a ia. He fehagai mo e tau tutuaga pihia ke he magahala he tau katoa he aoga ka kamatamata e fifiliaga he Kerisiano ke fakakite e mahani totonu. Ka e, kia nakai nimo e mua ue atu he aoga ke eke mo fekafekau fakamoli ha Iehova. Kia iloa moli to lalago e ia a koe he puhala he hana agaga ke he tau magaaho uka nei he moui.​—Salamo 37:28.

Mahani Totonu ke he Tau Tuutakaina

13-15. Ko e heigoa ka fakatauhele a tautolu mai he fakakite e mahani totonu ke he katofia hau, mo e maeke fefe e tau paleko nei ke fakafehagai ki ai?

13 Pete kua nofo a koe he fale, he tau poko he fale lahi, he paaka toka kaina utafano, po ke taha mena nei, maeke ia koe ke manamanatu ke he tau puhala ke fakakite e mahani totonu mo e ke fakakite e manamanatu ma e hagahaga mitaki he tau tuutakaina. Pihia agaia ni, kua nakai mukamuka e mena nei.

14 Ka e kua ka fili tagata e tau katofia hau ki a koe ha ko e hau a lanu, motu, po ke lotu? Ka e kua ka hemu a lautolu he falu magaaho po ke fakaheu pauaki a koe? Ha ko e fekafekau ha Iehova, kua aoga lahi ke fakakite e mahani totonu ke he mena kua maeke. To tu kehe a koe ke maaliali mitaki, kua fakaheke atu moli ki a Iehova​—ko ia ko e fakafifitakiaga he mahani totonu. Kua nakai iloa e koe neke liga hiki e aga he katofia hau ha ko e hau a mahani totonu. Liga to eke foki a ia mo tagata fakaheke ki a Iehova.​—1 Peteru 2:12.

15 Puhala fe ka liga fakakite e mahani totonu? Ke he taha mena, ha ko e mahani mitaki i loto he magafaoa he fakakite he tau tagata oti e fua he agaga. He falu magaaho, liga maeke ia koe ke taute taha gahua mitaki ma e katofia hau. Manatu ko e kakano he mahani totonu ko e fakakite e fiafia ke he hagahaga mitaki he falu.​—1 Peteru 3:8-12.

Mahani Totonu he Fekafekauaga ha Tautolu

16, 17. (a) Ko e ha kua aoga e mahani totonu ke he fekafekauaga ha tautolu he toloaga tagata? (e) Maeke fefe ke fakakite e mahani totonu ke he tau puhala kehekehe he fekafekauga he fonua?

16 Kua lata ke fakamailoga he mahani totonu e fekafekauaga Kerisiano ha tautolu he taute e tautolu e laliaga malolo ke hokotia atu ke he tau tagata he tau kaina ha lautolu, tau gahuaaga ha lautolu, mo e tau matakavi he toloaga tagata. Lata ia tautolu ke manatu nukua hukui e tautolu a Iehova, ne mahani totonu tumau.​—Esoto 34:6.

17 Ko e heigoa kua putoia ke he hau a tau laliaga ke fakakite e mahani totonu ke he hau a fekafekauaga? Mo fakataiaga, he magaaho ka putoia ke he fakamatala he puhala tu, kua maeke ia koe ke fakakite e mahani totonu he fakaku mo e manamanatu he magaaho ka fakamatala a koe ke he tau tagata. Ko e tau hala o hui kua fa apiapi tumau he tau tagata o hui, ti kia fakaeneene neke fakaalaia e koe e tau hala o hui. Taha mena foki, ka putoia a koe ke he fakamatalaaga he matakavi pisinisi, kia fakakite e mahani totonu he fakaku, mo e manatu na fai tagata fakatau e tagata fakafuakoloa ke fakakia ki ai.

18. Ko e heigoa ka tupu he mailoga ke fakakite e mahani totonu ke he fekafekauaga ha tautolu?

18 Ke he fekafekauaga ha tautolu ke he taha fale mo e taha fale, kia fakalotomatala. Kia nakai nofo leva, mahomo atu ka nakai mitaki e matagi. Maeke nakai ia koe ke mailoga e magaaho ka tuga kua tupetupe fakahaga po ke ita mai e tagata ha kua ha ha i ai a tautolu? Liga he motu hau, kua fa mahani e Tau Fakamoli a Iehova ke o tumau. Kaeke ke pihia, kia fakakite e manamanatu moli, he fakatumau ke totonu mo e loto fiafia. (Tau Fakatai 17:14) Lali ke mailoga e kakano he tagata he kaina ne nakai fanogonogo ai he aho ia. Kia manatu, to liga ni ke o atu e tau matakainaga hau ke he kaina ia he tau aho nakai mamao i mua. Kaeke feleveia a koe mo e taha tagata ne hemu, kia lali fakalahi ke fakakite e mahani totonu. Aua neke fakatutu e leo hau po ke fakatetefu, ka e kia tutala ke he puhala fakatotoka. Kua nakai manako e Kerisiano loto totonu ke fakaita e tagata he fale ke hiku ke taufetoko. (Mataio 10:11-14) Liga he falu aho to fanogonogo e tagata ia ke he tala mitaki.

Mahani Totonu he Tau Feleveiaaga he Fakapotopotoaga

19, 20. Ko e ha kua lata e mahani totonu i loto he fakapotopotoaga, mo e maeke fefe ke fakakite ai?

19 Kua aoga lahi agaia ke fakakite e mahani totonu ke he tau katofia talitonu. (Heperu 13:1) Ha ko tautolu ko e vala he fakamatakainaga he lalolagi katoa, kua mua atu e aoga he mahani totonu ke he tau fehagaiaki ha tautolu.

20 Kaeke fakaaoga he fakapotopotoaga e Fale he Kautu mo e taha, ua, po ke fai fakapotopotoaga foki, kua lata lahi ke totonu atu ki a lautolu he falu fakapotopotoaga, he fakalilifu ki a lautolu he tau fakafehagaiaga hau mo lautolu. Ko e aga taufetoko kua uka ke kaufakalataha he magaaho ka taute e tau fakaholoaga ma e tau matahola he feleveiaaga mo e ke he tau mena pauaki tuga e fakamea mo e fakafou. Kia mahani totonu mo e manamanatu pete ni ka liga ha ha ai e tau manatu kehekehe. Ke he puhala nei to kautu ai e mahani totonu, mo e to fakamonuina moli e Iehova e fiafia ne fakakite e koe ke he hagahaga mitaki he falu.

Fakatumau ke Fakakite e Mahani Totonu

21, 22. Ke fakatatau mo e Kolose 3:12, ko e heigoa kua lata mo fifiliaga ha tautolu?

21 Ko e mahani totonu ko e fua lauia mitaki ne aamotia ke he tau fahi oti he tau momoui ha tautolu. Kua lata mogoia ia tautolu ke taute ai mo vala alito he aga faka-Kerisiano ha tautolu. Ke fakakite e mahani totonu ke he falu nukua lata ke taute tumau.

22 Kia mahani totonu oti a tautolu ke he falu he tau aho takitaha mo e fakagahuahua takitokotaha e tau kupu he aposetolo ko Paulo: “Kia fakatapulu a mutolu ke he fakaalofa hohofi noa, mo e mahani totonu, mo e loto holoilalo, mo e mahani molu, mo e fakauka, ke lata mo lautolu kua fifili he Atua, ko e tau tagata tapu mo e ofania.”​—Kolose 3:12.

Manatu Nakai e Koe?

• Ko e heigoa ka uka ai he Kerisiano ke fakakite e mahani totonu?

• Ko e ha kua aoga ai ke fakatata e mahani totonu i loto he magafaoa he tagata?

• Ko e heigoa falu paleko ke he fakakiteaga he mahani totonu ke he aoga, gahuaaga, mo e ke he tau tuutakaina?

• Fakamaama e puhala kua maeke he tau Kerisiano ke fakatata e mahani totonu ke he fekafekauaga ha lautolu ke he toloaga tagata.

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakatino he lau 14]

Ko e mahani totonu ne fakakite he tau tagata oti i loto he magafaoa kua fakamalolo e fakalatahaaga mo e kaufakalataha

[Fakatino he lau 15]

Maeke ia koe ke fakakite e mahani totonu he magaaho ka gagao e katofia gahua po ke hana a magafaoa

[Fakatino he lau 16]

Lalago e Iehova a lautolu ne fakatata fakamoli e mahani totonu pete ko e tau fakafiufiu

[Fakatino he lau 17]

Ke foaki e lagomatai ke he katofia manako lagomatai ko e gahua he mahani totonu