Skip to content

Skip to table of contents

Kia Takitaki he Atua Moui

Kia Takitaki he Atua Moui

Kia Takitaki he Atua Moui

“Kia mafokifoki mai . . . ke he Atua moui, ne eke e lagi, mo e lalolagi, mo e tahi, mo e tau mena oti kana ne toka ai ia lautolu.”​—GAHUA 14:15.

1, 2. Ko e ha kua latatonu ke mailoga a Iehova ko e “Atua moui”?

HE MOLE e fakamaulu he aposetolo ko Paulo mo Panapa e tagata tane, ne fakamafana e Paulo e tau tagata kitekite i Luseta: “Ko e tau tagata ni a maua nai tuga a mutolu, kua fakamatala atu e maua e vagahau mitaki kia mutolu kia mafokifoki mai a mutolu he tau mena na kua nakai aoga, ka e hagao ke he Atua moui, ne eke e lagi, mo e lalolagi, mo e tahi, mo e tau mena oti kana ne toka ai ia lautolu.”​—Gahua 14:15.

2 Ko e moli lahi ha ia ko Iehova, nakai ko e atua ta, ka e ko e “Atua moui”! (Ieremia 10:10; 1 Tesalonia 1:9, 10) Pete he moui a ia, ko Iehova ko e Punaaga he moui ha tautolu. ‘Kua foaki mai e ia e moui, mo e fafagu, mo e tau mena oti kana ke he tau tagata oti.’ (Gahua 17:25) Kua fiafia a ia he olioli e tautolu e moui, he vaha nei mo e he vaha anoiha. Ne lafi e Paulo ko e Atua “kua nakai toka noa ai e ia ke nakai fai mena ke talahau ai a ia, he hana totonu mai, mo e foaki mai e tau uha mai he lagi kia tautolu, mo e tau tau ke tupu ai e tau fua, he fakamakona foki e ia e tau loto ha tautolu ke he tau mena kai mo e fiafia.”​—Gahua 14:17.

3. Ko e ha kua lata ia tautolu ke falanaki ke he takitakiaga ne foaki he Atua?

3 Kua fiafia e Atua ke he moui ha tautolu ati mai ai e kakano ki a tautolu ke falanaki ke he takitakiaga hana. (Salamo 147:8; Mataio 5:45) Liga kehe e aga he falu kaeke moua e lautolu e fakatufono he Tohi Tapu ne nakai maama e lautolu po ke tuga kua puipui lahi. Pete ni ia, he falanaki ke he takitakiaga ha Iehova nukua fakamoli ke pulotu. Ke fakatai: Pete ni he nakai maama he tagata Isaraela e matafakatufono ke nakai pipiki ke he tino mate, ne aoga ai ni a ia he omaoma ki ai. Fakamua, ko e mahani omaoma hana ka futia fakatata atu a ia ke he Atua moui; ke uaaki, to lagomatai a ia ke puipui mai he tau gagao.​—Levitika 5:2; 11:24.

4, 5. (a) Fakamua to hoko e vaha Kerisiano, ko e heigoa e takitakiaga hagaao ke he toto ne foaki e Iehova? (e) Iloa fefe e tautolu ko e takitakiaga he Atua hagaao ke he toto kua putoia ai e tau Kerisiano?

4 Kua tatai ai ke he takitakiaga he Atua hagaao ke he toto. Ne tala age a ia ki a Noa kua nakai lata e tau tagata ke kai e toto. Ti i loto he Fakatufono, ne fakakite he Atua ko e fakaaogaaga hokoia ne talia hagaao ke he toto ke tuku i luga he fatapoa​—ke fakamagalo aki e tau agahala. Ha ko e tau fakatufono ia, ne fakatoka ai he Atua e fakaveaga ma e fakaaogaaga ue atu he toto—​ko e fakahaoaga he tau momoui he kakano he lukutoto ha Iesu. (Heperu 9:14) E, ko e takitakiaga he Atua kua fakakite e manamanatu ke he moui mo e levekiaga ha tautolu. He fakatutala ke he Kenese 9:4, ne tohia he tagata fakaako Tohi Tapu he senetenari ke 19 aki ko Adam Clarke: “Ko e poakiaga nei [ki a Noa] kua oma matafeiga agaia he tau Kerisiano he fahi uta . . . Ne nakai kai e toto i lalo he fakatufono, ha kua fakakite mai kua lata e toto ke fakamaligi ma e hala he lalolagi; mo e i lalo he Evagelia kua nakai lata ke kai, ha kua lata ke mailoga tumau ke hukui e toto ne kua fakamaligi ke fakamagalo aki e tau hala.”

5 Ko e tagata fakaako tokoluga nei kua liga hagaao ke he matapatu evagelia, po ke tala mitaki, ne viko takai ia Iesu. Putoia ki ai e fakafano mai he Atua e Tama hana ke mate ma tautolu, ke liligi e toto hana ke liga moua e tautolu e moui tukulagi. (Mataio 20:28; Ioane 3:16; Roma 5:8, 9) Kua uufi foki he talahauaga e poakiaga fakamui ke fakamamao e tau tutaki he Keriso mo e toto.

6. Ko e heigoa e tau takitakiaga hagaao ke he toto ne foaki ke he tau Kerisiano, mo e ko e ha?

6 Iloa e koe ne foaki he Atua ke he tau Isaraela totou teau e tau fakatufono. He mole e matulei ha Iesu, ne nakai kotofa e tau tutaki hana ke omaoma ke he tau fakatufono oti ia. (Roma 7:4, 6; Kolose 2:13, 14, 17; Heperu 8:6, 13) Ka e, fai magaaho he mole ne mafuta hake e matakupu hagaao ke he taha matapatu kotofaaga​—ko e peritome he tagata tane. Kua lata kia e tau tagata nakai ko e tau Iutaia ko lautolu ne manako ke moua e aoga he toto he Keriso, ke peritome, ke fakakite kua ha ha agaia a lautolu i lalo he Fakatufono? He 49 V.N., ne fakafehagai e kau fakatufono Kerisiano ke he matakupu ia. (Gahua, veveheaga 15) Mo e lagomatai he agaga he Atua, ne fakahiku he tau aposetolo mo e tau patu ko e kotofaaga ke peritome kua fakaoti ai mo e Fakatufono. Pete ni ia, ne toka agaia falu fakatufono faka-Atua ma e tau Kerisiano. I loto he tohi ke he tau fakapotopotoaga, ne tohia he kau fakatufono: “Ko e mena kua mitaki ke he [a]gaga [t]apu mo mautolu nai, aua neke tuku atu taha kavega kia mutolu, ko e tau mena nai hokoia ke lata; kia fakamamao a mutolu mo e tau mena kua ekepoa ai ke he tau tupua, mo e toto, mo e tau mena fofota, mo e feuaki; kaeke ke fakamamao a mutolu mo e tau mena ia, ti mitaki ai a mutolu.”​—Gahua 15:28, 29.

7. Kua aoga fefe ma e tau Kerisiano ke ‘fakamamao mo e toto’?

7 Maali ai, ne mailoga he kau fakatufono e ‘fakamamao mo e toto’ ke eke mo mahani aoga lahi ke tatai mo e fakamamao mai he mahani feuaki po ke tapuaki tupua. Fakamoli he mena nei ko e fakatapuaga hagaao ke he toto kua aoga lahi. Ko e tau Kerisiano ne putoia ke tapuaki tupua po ke ke he mahani feuaki mo e nakai tokihala kua nakai maeke ke ‘moua e Kautu he Atua’; ‘ko e maga ha lautolu ko e mate ua haia.’ (1 Korinito 6:9, 10; Fakakiteaga 21:8; 22:15) Mailoga la e kehekehe: He fakaheu e takitakiaga he Atua hagaao ke he tapu he toto ka fua mai e mate tukulagi. Ke fakakite e fakalilifu ma e poa ha Iesu ka takitaki atu ke he moui tukulagi.

8. Ko e heigoa ne fakakite na aoga lahi e takitakiaga he Atua ne hagaao ke he toto ke he tau Kerisiano fakamua atu?

8 Kua maama mo e muitua fefe e tau Kerisiano fakamua atu ke he takitakiaga he Atua hagaao ke he toto? Manatu la e mena ne talahau e Clarke: “I lalo he Evagelia kua nakai lata ke kai, ha kua lata ke mailoga tumau ke hukui e toto ne kua fakamaligi ke fakamagalo aki e tau hala.” Ne fakamoli mai he fakamauaga tuai kua aoga lahi e matakupu ke he tau Kerisiano fakamua atu. Ne tohia e Tertullian: “Manamanatu la ki a lautolu ne fia inu lotokai, he fakatataaga he male, ne uta e toto maligi fou he tau tagata kolokolovao mahani kelea . . . ke fakamaulu aki e gagao vikoia ha lautolu.” Kehe mai he tau tagata pouliuli ne kai e toto, ne talahau e Tertullian ko e tau Kerisiano “kua nakai toka ai foki e toto he tau manu he tau kaiaga [ha lautolu] . . . Ke he tau kamatamataaga he tau Kerisiano ne tuku age ki a lautolu e tau fua tosisi ne ha ha ai e toto. Moli, kua fita he iloa e koe, ko e holitu matafakatufono a [ia] ki a lautolu.” E, pete ko e tau fakamatakutaku ke he mate, to nakai kai he tau Kerisiano e toto. Ko e takitakiaga he Atua kua aoga ue atu ki a lautolu.

9. Ke fakamamao mo e toto kua putoia e heigoa he nakai kai fakahako e toto?

9 Liga manatu falu kua pehe e kau fakatufono ke nakai kai po ke inu fakahako he tau Kerisiano e toto pihia foki ke nakai kai e vala manu ne nakai fakatafe e toto po ke tau mena kai ne fio aki e toto. Moli, ko e kakano fakamua a ia he poakiaga he Atua ki a Noa. Mo e talahau moli foki he fakatufono fakaaposetolo ke he tau Kerisiano ‘kia fakamamao a lautolu mo e tau mena kua fofota,’ ko e vala manu ne mau agaia e toto i ai. (Kenese 9:3, 4; Gahua 21:25) Pete ia, ne iloa he tau Kerisiano fakamua atu na fai mena foki ne putoia ki ai. He falu magaaho, ne kai e toto ma e tau kakano fakaekekafo. Ne mailoga e Tertullian ha ko e laliaga ke fakamaulu e gagao vikoia, ne kai he falu tagata pouliuli e toto maligi fou. Mo e liga ha ha ai falu a fakaaogaaga he toto ke tului aki e gagao po ke ke tuga ke fakamalikiti aki e malolo tino. Ko e mena ia, kua nakai talia foki he tau Kerisiano e toto ka fakaaoga ai ma e tau puhala “fakaekekafo.” Kua mauokafua a lautolu ke he tuaga ia pete ni ka fakahagahagakelea e moui ha lautolu.

Toto ko e Vai Tului

10. Ko e heigoa falu a puhala kua fakaaoga fakaekekafo aki e toto, ti ko e heigoa e huhu ne mafuta hake?

10 Ko e fakaaoga fakaekekafo he toto kua taute mau he mogonei. He fakamua atu, ne fakaaoga e toto katoa he fagaiaga toto​—he fakatafe mai he tagata foaki noa e toto, tanaki, ti age ke he tagata pakia, kau kua pakia he tau. Magaaho fakamui, ne iloa he tau tagata kumikumi ke vehevehe e toto ke he tau vala lalahi. He fakaaoga e fagaiaga he tau vala lalahi he toto, kua maeke he tau ekekafo ke vehevehe e toto foaki noa ke he tau tagata gagao loga, liga he age e plasma ke he tagata pakia mo e tau tegatega kula ke he taha. Ne fakakite he kumikumiaga tumau ko e vala lahi, tuga e plasma he toto, kua maeke ke tavili ke taaki mai e tau valavala loga, ke age ke he falu tagata gagao ne tokologa atu foki. Ko e tau lakaaga ke he puhala nei kua taute agaia, mo e tau fakaaogaaga fou he tau valavala hane fa e hokotaki mai. Kua lata ke fefe e aga he Kerisiano ki ai? Kua mauokafua e fifiliaga hana ke nakai talia e fagaiaga toto, ka e fakaohooho he ekekafo hana a ia ke talia taha vala aoga lahi he toto, liga ko e tau tegatega kula ne taaki mai ni he toto. Po ke lata ke taute e tuluiaga he liga fakaaoga taha ni e tama vala tote ne taaki mai he vala lahi he toto. Kua maeke fefe e fekafekau he Atua ke taute e fifiliaga ke he tau huhu pihia, he tokaloto kua tapu e toto mo e ko e toto he Keriso ko e fakamouiaga ke he puhala mua ue atu?

11. Ko e heigoa e tuaga tonuhia hagaao ke he toto ne kua leva tigahau he tapiki e Tau Fakamoli ki ai?

11 He tau hogofulu tau kua mole ne fakakite fakamaaliali he Tau Fakamoli a Iehova e tuaga ha lautolu. Ke fakatai ki ai, ne foaki e lautolu e vala tala ke he The Journal of the American Medical Association (Novema 27, 1981; ne liu lolomi i loto he How Can Blood Save Your Life?, tau lautohi 27-9). * Ko e vala tala ia kua fatiaki mai he Kenese, Levitika, mo e Gahua. Ne pehe: “Pete kua nakai tohia e tau kupu nei ke he tau kupu fakaekekafo, ne maama he Tau Fakamoli e tau kupu ia ke fakatapu e fagaiaga he toto katoa, ne ha ha ai e tau RBC [tau tegatega kula he toto], mo e plasma, pihia foki e WBC [tegatega tea he toto] mo e tau platelet.” Ko e tohi he 2001 Emergency Care, i kelekele he “Fakaholoholoaga he Toto,” ne talahau: “Kua ha ha he toto e tau vala lalahi kehekehe: ko e plasma, tau tegatega kula mo e tea he toto, mo e tau platelet.” Ti, he felauaki mo e tau mailogaaga moli fakaekekafo, ne nakai talia he Tau Fakamoli e tau fagaiaga he toto katoa po ke ha vala lalahi ne fa.

12. (a) Ko e heigoa e tuaga ne kua fakakite hagaao ke he tau valavala ne taaki mai he tau vala lalahi he toto? (e) Moua mai i fe e tau valatala lafi ki luga hagaao ke he mena nei?

12 Ne matutaki e vala tala fakaekekafo: “Kua nakai fakatapu katoatoa he maamaaga fakalotu he Tau Fakamoli e fakaaogaaga he [tau valavala toto] tuga e albumin, tau immune globulin, mo e tauteuteaga he hemophilia; kua lata he Tau Fakamoli takitokotaha ke fifili kua maeke nakai a ia ke talia e tau valavala toto nei.” Tali mai he 1981, ne loga e tau valavala (tau vala ikiiki itikuhila ne vevehe mai he taha he tau vala lalahi ne fa he toto) ne tuku kehe ma e fakaaogaaga fakaekekafo. Hagaao ki ai, The Watchtower ia Iuni 15, 2000, ne foaki e tau vala tala lagomatai lahi ke he matakupu i loto he vala tala “Tau Huhu Mai he Tau Tagata Totou.” Ma e aoga he totou miliona ne totou ki ai mogonei, ko e tali kua liu lomi he The Watchtower ia Iuni 15, 2004, tau lau tohi 29-31. Kua foaki e tau tala matafeiga mo e kakano mitaki, pete ia to kitia e koe ko e tau mena ne talahau i ai kua fetataiaki mo e tau matapatu manatu ne tohia he 1981.

Ko e Matagahua he Loto Manamanatu Hau

13, 14. (a) Ko e heigoa e loto manamanatu, mo e putoia fefe ai e tau fifiliaga hagaao ke he toto? (e) Ko e heigoa e takitakiaga hagaao ke he kai he vala manu ne foaki he Atua ma Isaraela, ka ko e heigoa e tau huhu kua liga mafuta hake?

13 Kua omoi he valatala pihia e lata ke fakaaoga e loto manamanatu. Ko e ha? Kua talia he tau Kerisiano e lata ke muitua ke he takitakiaga he Atua, ka e he falu tutuaga kua lata ke taute e tau fifiliaga fakatagata, ti lata mogoia ke fakaaoga e loto manamanatu. Ko e loto manamanatu ko e lotomatala pauaki ke fuafua mo e ke fifili, ka putoia ai e tau matakupu ke he mahani. (Roma 2:14, 15) Ka e, iloa e koe na kehekehe e tau loto manamanatu. * Ne totoku he Tohi Tapu na ‘lolelole e tau loto manamanatu’ he falu, pehe a ia kua malolo e tau loto manamanatu he falu tagata foki. (1 Korinito 8:12) Ko e tau Kerisiano kua kehekehe ke he holo ki mua ne taute e lautolu he fakaako e tau mena ne talahau he Atua, he mataala ke he manamanatuaga hana, mo e he fakagahuahua e tau mena ia ke he tau fifiliaga ha lautolu. Maeke ia tautolu ke fakataitai e mena nei ke he tau Iutaia mo e ke he kai he vala manu.

14 Kua talahau fakamaali mai e Tohi Tapu ko e tagata ne omaoma ke he Atua to nakai kai e vala manu ne nakai fakatafe e toto. Kua aoga mahaki e poakiaga ia ti kua pihia foki ke he tuaga hagahaga mafiti he magaaho ne kai he tau kautau Isaraela e vala manu nakai fakatafe e toto, ne lauia oti a lautolu he hehe mua ue atu, po ke agahala. (Teutaronome 12:15, 16; 1 Samuela 14:31-35) Pete ni ia, liga kua mafuta hake agaia e tau huhu. Ka tamate he tagata Isaraela e mamoe, mafiti fefe a ia ke fakatafe e toto? Lata kia ia ia ke hehele e kakia he manu ke fakatafe? Lata kia ke tautau e mamoe he tau hui tua? Ke fiha e leva? Ko e heigoa ka taute e ia aki e povi lahi? Pete ni he mole e fakatafe, liga ne toka agaia falu vala toto i loto he vala manu. Maeke nakai a ia ke kai e vala manu pihia? Ko hai ka fifili?

15. Fefe e onoonoaga he falu Iutaia hagaao ke he kai he vala manu, ka ko e heigoa ne poaki he Atua?

15 Manamanatu la ke he Iutaia loto fakamoli ne fehagai mo e tau matakupu pihia. Liga manatu a ia kua hagahaga mitaki ke tiaki e tau vala manu he makete, ke tatai mo e taha tagata ka tiaki e vala manu ne tuga kua poa ke he atua ta. To liga kai he falu Iutaia e vala manu ka mole e tauteaga fakalotu ke fakatafe mai e toto. * (Mataio 23:23, 24) Fefe e manatu hau hagaao ke he tau onoonoaga kehekehe nei? Mua atu foki, ha kua nakai manako e Atua ke he tau aga pihia, kua nakai kia lata he tau Iutaia ke fakafano e tau huhu loga ke he fonoaga he tau rapai ke moua e fifiliaga ke he tau huhu takitaha? Pete kua tupu e aga fakamotu ia he faka-Iutaia, kua fiafia ai a tautolu ha kua nakai poaki e Iehova ke he tau tagata tapuaki moli ke tutuli e tau fifiliaga hagaao ke he toto he puhala ia. Ne foaki he Atua e takitakiaga kua latatonu ke tamate aki e tau manu mea mo e fakatafe e tau toto, ka e nakai fai talahauaga foki a ia ki ai.​—Ioane 8:32.

16. Ko e ha ne liga kehekehe ai e tau onoonoaga he tau Kerisiano hagaao ke he taliaaga he huki mai he tama vala he vala lahi he toto?

16 Tuga ne kitia he tau paratafa 11 mo e 12, kua nakai talia he Tau Fakamoli a Iehova e tau fagaiaga he toto katoa po ke tau vala lalahi he toto​—ko e plasma, tau tegatega kula, tau tegatega tea, mo e tau platelet. Ka e kua e tau valavala ikiiki ne taaki mai he vala lahi he toto, ke tuga e tau serum ne toka ai e tau antibody ke totoko e tau gagao po ke utakehe e kona he gata? (Kikite The Watchtower, Iuni 15, 2004, he lau tohi 30, paratafa 4.) Kua fakahiku e falu ko e tau valavala itikuhila pihia, kua nakai tuai ko e toto he mogonei ti kua nakai putoia ke he poakiaga ke ‘fakamamao mo e toto.’ (Gahua 15:29; 21:25; lau tohi 31, paratafa 1) Ko e fifiliaga fakatagata ni ha lautolu a ia. Ko e loto manamanatu he falu kua omoomoi a lautolu ke tiaki e tau mena oti ne mai he toto (he manu po ke he tagata), pete ni ko e vala tote lahi mahaki mai he taha he tau valavala lalahi he toto. * Ko e falu kua liga talia agaia e tau huki mai he plasma protein ke totoko aki e gagao po ke utakehe e kona he gata, ka e liga tiaki agaia e lautolu e falu valavala ikiiki he toto. Mua atu, ko e falu vala toto foki ne taaki mai he taha he tau vala lalahi ne fa kua liga tatai lahi ke he gahuahuaaga he vala lahi katoa mo e taute e matagahua fakamalolo moui pihia i loto he tino ne kua kitia he laulahi he tau Kerisiano ko e tau mena nakai lata.

17. (a) Maeke fefe e loto manamanatu ha tautolu ke lagomatai ka fehagai a tautolu ke he tau huhu hagaao ke he tau valavala toto? (e) Ko e ha kua aoga lahi e tau fifiliaga hagaao ke he matakupu nei?

17 Ko e mena ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he loto manamanatu kua lagomatai he magaaho ka taute e tautolu e tau fifiliaga pihia. Ko e lakaaga fakamua ke ako e mena ne talahau he Kupu he Atua mo e ke ukufakina ke oofe e loto manamanatu hau hagaao ki ai. To lagomatai he mena ia a koe ke fifili mo e talia e takitakiaga he Atua ka e nakai ole ke he taha tagata ke taute e fifiliaga ma hau. (Salamo 25:4, 5) Ke he taliaaga he tau valavala toto, ne manatu falu, ‘Ko e matalekua he loto manamanatu anei, ti nakai aoga lahi.’ Ko e manamanatuaga hehe a ia. Pete kua toka taha matakupu ke he loto manamanatu kua nakai pehe a ia ko e fifiliaga nakai aoga. Maeke he fifiliaga ha tautolu ke lahi e mena ka lauia mai ai. Taha kakano kua maeke ai ke lauia e tau tagata takitokotaha ne kehekehe e tau loto manamanatu mai he ha tautolu. Kitia ai e tautolu e mena ia mai he fakatonuaga ha Paulo hagaao ke he vala manu ne liga poa ke he atua ta mo e fakafua fakamui he makete. Kua lata e Kerisiano ke manamanatu ke nakai ‘fakatupetupe e tau loto manamanatu ne lolelole.’ Kaeke fakatupetupe e ia falu, maeke ia ia ke ‘fakamalaia e matakainaga hana ne matulei a Keriso ke hukui aki’ ti hala ai ki mua he Keriso. Ko e mena ia, pete ni ko e tau matakupu hagaao ke he tau valavala ikiiki lahi mahaki ko e fifiliaga fakatagata, ko e tau fifiliaga ia kua lata ke manamanatu fakahokulo ki ai.​—1 Korinito 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. Maeke fefe he Kerisiano ke kalo mai he fakateaga e loto manamanatu hana ke he tau fifiliaga hagaao ke he toto?

18 Ne peehi he taha manatu pihia e aoga lahi he tau fifiliaga hagaao ke he toto. Ko e lauiaaga anei he tau fifiliaga pihia ka liga moua e koe. Kaeke kua lekua e loto manamanatu fakaako Tohi Tapu hau he talia e tau valavala ikiiki he toto, kua nakai lata ia koe ke fakaheu e loto manamanatu hau. Nakai lata foki ia koe ke pepeehi hifo e hihiga he manamanatuaga hau ha kua tala atu taha tagata ki a koe, “Kua nakai kelea ke talia; na talia he tokologa.” Manatu kua totou miliona e tau tagata he vaha nei ne fakaheu e loto manamanatu ha lautolu, ti kua fakateaga e mena ia, he fakaata a lautolu ke pikopiko po ke taute foki falu mena hehe mo e nakai tokihala. Ko e tau Kerisiano kua manako moli ke kalo mai he tau puhala pihia.​—2 Samuela 24:10; 1 Timoteo 4:1, 2.

19. He fifili e tau matakupu fakaekekafo ne putoia e toto, ko e heigoa kua lata ke tokaloto tumau?

19 Teitei ke he fakahikuaga, ne pehe e tali ne liu lomi: “Ha ko e moli kua kehekehe e tau fifiliaga he tau manatu mo e tau loto manamanatu kua kakano kia mogoia ko e tau matakupu ia kua nakai aoga? Nakai. Kua aoga lahi.” Kua mua atu ai he aoga ha kua putoia e fakafetuiaga hau mo e “Atua moui.” Ko e fakafetuiaga hokoia ni a ia ka takitaki atu ke he moui tukulagi, ne fakave ke he malolo fakamoui he toto fakamaligi ha Iesu. Kia feaki e lilifu hokulo ma e toto ha ko e mena ne fa e taute he Atua hagaao ki ai​—ke fakahao e tau momoui. Ne tohia fakatonu mai a Paulo: “Nakai ha ia mutolu e amaamanaki, kua noa foki a mutolu mo e Atua ke he lalolagi. Ka ko e vaha nai, ha ko Keriso Iesu, kua fakatata mai tuai a mutolu ne vaha mamao i tuai ha ko e toto a Keriso.”​Efeso 2:12, 13.

[Tau Matahui Tala]

^ para. 11 Lomi fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

^ para. 13 He taha magaaho ne o atu a Paulo mo e tau Kerisiano tokofa foki ke he faituga ke fakamea a lautolu ke he puhala pauaki. Ne nakai gahuahua tuai e Fakatufono, ka e kua taute ai e Paulo ha ko e fakatonuaga mai he tau patu i Ierusalema. (Gahua 21:23-25) Pete he pihia, liga logona hifo agaia he falu Kerisiano to nakai manako a lautolu ke o ki loto he faituga po ke taute e fakaholoaga ia. Ko e tau loto manamanatu kua kehekehe he vaha ia i tuai, mo e kua pihia foki he vaha nei.

^ para. 15 Ne fakakite he Encyclopaedia Judaica e tau fakatufono “loga mo e ikiiki lalahi” hagaao ke he tauteuteaga (“koshering”) he vala manu. Ne totoku ai fiha e minuti ne kua lata ke toka e vala manu i loto he vala vai, puhala ke fakatafe ai ki luga he lapa, ko e vala matima fe ke goigoi aki, mo e fiha e leva mogoia ka fufulu ai i loto he vala vai momoko.

^ para. 16 Kua mua atu ai, ko e matapatu vai po ke vai fa fakaaoga tumau he falu huki ko e vai talaga ne nakai mai he toto. Ka e he falu a tuaga kua liga tuku i ai e tama puke tote mai he valavala toto, tuga e albumin.​—Kikite “Tau Huhu Mai he Tau Tagata Totou” i loto he The Watchtower ia Oketopa 1, 1994.

Manatu Nakai e Koe?

• Ko e heigoa e takitakiaga hagaao ke he toto ne foaki he Atua ki a Noa, ke he tau Isaraela, mo e ke he tau Kerisiano?

• Hagaao ke he toto, ko e heigoa ne fakaheu katoatoa he Tau Fakamoli a Iehova?

• Ko e heigoa e kakano ke moua e tau valavala ikiiki mai he vala lahi he toto ko e mena toka ke he loto manamanatu he tagata, ka e ko e heigoa kua nakai kakano ki ai?

• He taute e tau fifiliaga, ko e ha kua lata ia tautolu ke fakatumau ke tokaloto e fakafetuiaga ha tautolu mo e Atua?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakafonua he lau 16]

(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)

FAKAVEAGA KE HE TUAGA HE TOTO

TOTO KATOA

NAKAI TALIA

Tau tegatega kula

Tau tegatega tea

Tau platelet

Plasma

KE FIFILI HE KERISIANO

Tau valavala mai he tau tegatega kula

Tau valavala mai he tau tegatega tea

Tau valavala mai he tau platelet

Tau valavala mai he plasma

[Fakatino he lau 14]

Ne fakahiku he kau fakatufono kua lata he tau Kerisiano ke ‘fakamamao mo e toto’

[Fakatino he lau 17]

Kia nakai fakaheu e loto manamanatu hau kaeke fehagai a koe mo e fifiliaga hagaao ke he tau valavala toto