Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Kumiaga ma e Fakatufono Mitaki

Ko e Kumiaga ma e Fakatufono Mitaki

Ko e Kumiaga ma e Fakatufono Mitaki

“Ko e tupu he falanakiaga he lalolagi ke he taha mo e taha kua fakamalikiti ai e tau lekua loga he lalolagi katoa ne kua nakai maeke he tau motu takitaha ke fakamafola e lautolu ni. Ko e maeke ni ha ko e kauauloa he lalolagi katoa ke maeke ia tautolu ke fahia mai he tau hagahaga kelea mo e tau paleko ne fehagai mo e tau tagata.”​—Ghulam Umar, tagata kumikumi politika Pakisitani.

KO E lalolagi he vaha nei kua puke namo ke he gatigati. Ke he lotouho he loga e tau koloa tino, ne tokologa kua temotemoai lahi e moui. Ko e atuhau eleketoniki nei kua lahi moli e fakaako mo e lotomatala ma e vaha, ka e kua loga atu foki e tau tagata kua uka ke moua e tau gahua ne mau. Pete e tuga kua lahi e ataina he tau tagata tali mai, ne miliona kua nonofo he tuaga matakutaku, nakai haohao mitaki, mo e fakauaua. Tuga kua takai viko a tautolu he tau fakaohoohoaga loga, ka e ko e matahavala mo e mahani hepehepe ke he tau tutuaga oti kua fua mai e nakai fai amaamanakiaga ma e tokologa.

Ko e loga he tau lekua ne fehagai ki ai e tau tagata kua lahi mahaki ti kua molea atu ma e motu tokotaha, po ke matakau he tau motu, ke fakamafola. Ko e mena ia, kua tokologa he tau tagata kitekite ne fakahiku ko e moua moli he mafola mo e haohao mitaki he lalolagi, kua lata e tau motu oti ke fakalataha ki lalo hifo he taha e fakatufono. Ko Albert Einstein, ma e fakatai, kua leva he lalago e manatu ia. He 1946, ne talahau e ia: “Kua talitonu moli au ko e laulahi he tau tagata he lalolagi kua manako ke nonofo mafola mo e nakai haofia . . . Ko e manako he tau tagata ma e mafola to mailoga ni ka fakatu e fakatufono he lalolagi.”

He molea e lima he tau hogofulu tau, ko e manako pauaki nei kua nakai la fakamakona ia. He tokutoku e tau paleko he senetenari ke 21 aki, ko e talahauaga he nusipepa Le Monde ha Paris, i Falani, ne pehe: “Ko e mena ni ke fakatu e fakafiliaga, fakatokatokaaga, mo e tau fakaveaga matafakatufono he fakatufono ma e lalolagi katoa kua maeke ke fakalago mafiti, he tau mena oti he lalolagi, mo e ke he tau mena tutupu he tau kelipopoaga fakamotu. Ko e mena ke talia e manatu ko e Lalolagi ko e motu taha.” Ko hai po ke ko e heigoa e pule mo e malolo ka tamai aki e mena nei ke maeke ke fakamoli to moua he tau tagata e mafola anoiha?

Ko e Tau Motu Kaufakalataha Kia e Tali?

Tokologa kua tuku ha lautolu a amaamanaki ma e mafola he lalolagi ke he fakatokatokaaga he Tau Motu Kaufakalataha. Ko e UN kia e fakatufono ka tamai e mafola moli mo e nakai haofia ke he lalolagi? He nakai fakauaua, kua nakai noa mo tau tala fakapolitika fakaohooho ne kua taogo fakalagalaga mo e fai kakano. Ke tuga he “Millennium Declaration” he 2000, ko e United Nations General Assembly ne taute e fakamoliaga he omonuo nei: “To lali fakalahi a mautolu ke fakatoka mai ha tautolu a tau tagata he mamahi ha ko e felakutaki, i loto po ke vahaloto he tau Motu, ne kua uta ai molea 5 e miliona momoui he hogofulu tau kua mole.” Ko e tau fakapuloaaga pihia kua moua he UN e fakahekeaga mo e fakalilifu mai he tau matakau loga, pihia mo e 2001 Nobel Peace Prize. He fakaheke e UN, ne talahau he Norwegian Nobel Committee “ko e puhala ni ke moua he lalolagi katoa e mafola mo e kaufakalataha ko e mai he Tau Motu Kaufakalataha.”

Pete e tau mena oti nei, ko e fakatokatokaaga he Tau Motu Kaufakalataha, ne fakatu he 1945, kua fakamoli kia ko e fakatufono kua maeke ke tamai e lalolagi fulufuluola mo e tumau e haohao mitaki? Nakai, ha ko e lotokai mo e manako lahi fakamotu he ha lautolu a tau motu ne ha ha i ai kua fakahogohogomanava ha lautolu a tau laliaga loga. Ko e manamanatuaga he tau tagata, ke he tau kupu he taha tagata tohi tala nusipepa, ko e UN kua nakai kehe ke “tuga e fuafua he tau manatu he lalolagi katoa” mo e ko e “fakatutalaaga kua puke mo e tau mataulu tala kua fetutalaaki ke he loga he tau tau ka e tote kaeke ke fai tolomaki atu ke he tali.” Kua tumau agaia e huhu: To fakalataha moli nakai e tau motu he lalolagi he taha aho?

Kua fakakite he Tohi Tapu ko e fakalataha pihia to nakai leva ti mailoga. Maeke fefe e mena ia ke fakahoko? Mo e ko e fakatufono fe ka tamai ai? Ma e tau tali, fakamolemole totou e vala tala ne mui mai.

[Fakatino he lau 3]

Kua lalago e Einstein e manako ma e fakatufono he lalolagi

[Credit Line]

Einstein:U.S. National Archives photo