Skip to content

Skip to table of contents

Ko Hai kua Fakaheke e Atua he Vaha Nei?

Ko Hai kua Fakaheke e Atua he Vaha Nei?

Ko Hai kua Fakaheke e Atua he Vaha Nei?

“Kua lata moli a koe ma Iehova, ko e ha mautolu foki a Atua, ke moua e fakahekeaga mo e lilifu lahi mo e malolo.”​—FAKAKITEAGA 4:11NW.

1, 2. (a) Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga ne fakatai ke he fahi ne ui ko e tau biomimetic? (e) Ko e heigoa e huhu ne laga mai, ti ko e heigoa e tali?

TAHA e aho he atu tau 1940, ko e enesinia Swiss ko George de Mestral ne uta e kuli ke fano hui. He liliu mai ki kaina, ne mailoga e ia hana tau mena tui fakalataha mo e fulufulu he kuli hana kua puke he tau motipo. Fia iloa atu, ne hulu e ia e tau motipo i lalo he maikorotikopu mo e fuluola ai ha ko e tau foto ikiiki mena noa ne pili ke he ha mena ne fai kavei. Fakahiku ai, ne moua e ia e tauteaga pihia​—ke he Velcro. Nakai ni ko De Mestral ne fifitaki mai he tufugatiaaga. He Tau Fahi Kaufakalataha, ko e tau lafu tugaane Wright ne talaga e vakalele he mole e kumikumi e tau manu lele lalahi ne felele. Ko e enesinia Falani ko Alexandre-Gustave Eiffel ne talaga e kolo i Paris ne tu ai hana higoa, he fakaaoga e tau matapatu fakaakoaga aoga kua fakamalolo e polohui motua he tega he tagata ke lalago aki e mamafa he tino.

2 Ko e tau fakafifitakiaga nei kua fakatai aki e mena ne ui ko e tau biomimetic, ko e fahi he saiene kua lali ke fifitaki e tau talagaaga pauaki ne moua he tufugatiaaga. * Ka e, laga mai e huhu mitaki: Laga fiha ne fakaheke he tau tagata ne talaga fakamua a Ia ne taute e tau motipo ikiiki lahi mahaki, tau manu lele lalahi mamahaki, polohui motua he tega, mo e falu mena ofoofogia fakamua ne maeke he tokologa he tau tagata talaga fakamua ke fakave ki ai? Ko e momoko moli he lalolagi he vaha nei, kua lavea ni ke foaki ke he Atua e fakaheke po ke lilifu kua lata ia ia.

3, 4. Ko e heigoa e kakano he kupu Heperu ne talahau “fakaheke,” ti lata ke hagaao ke he heigoa he magaaho ka fakaaoga hagaao ki a Iehova?

3 ‘Ko e ha,’ he manamanatu he falu, ‘kua lata ke foaki e fakaheke ke he Atua? Nakai kia kua fita e Atua he ha ha ai e fakaheke?’ Moli, ko Iehova ko e Peresona ne mua atu e fakaheke he lalolagi mo e lagi katoatoa, ka e nakai kakano kua lilifu a ia ke he fofoga he tau tagata oti. He Tohi Tapu kua ha ha he kupu Heperu ne talahau ko e “fakaheke” e kakano aoga he “malolo lahi.” Kua hagaao ke he ha mena kua taute e tagata ke tuga e malolo lahi po ke aoga ke he falu. Ka fakaaoga ke he Atua, kua hagaao ke he mena nukua taute e Atua ke mua ue atu ke he tagata.

4 Tokogahoa he vaha nei ne mailoga e mena ne taute e Atua ke mua ue atu. (Salamo 10:4; 14:1) Moli, ko e tau tagata talahaua he kaufakalatahaaga, ane mai talitonu katoatoa a lautolu ke he Atua, kua fa fakalagalaga e tau tagata ke nakai fakalilifu e Tufuga fakaheke he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ko e heigoa e tau puhala ne taute pihia e lautolu?

“Nakai Fai Kupu a Lautolu ke Tali Atu Ai”

5. Fakamaama kehe mamao fefe he tau saienetisi tokologa e ofoofogia he tufugatiaaga?

5 Tokologa e tau saienetisi kua talahau kua nakai fai Atua. Fakamaama fefe, mogoia, e lautolu e tau mena ofoofogia he tufugatiaaga, putoia e tau tagata? Ne tuku fakalataha e lautolu e tau ofoofogia ia ke he tupumainoa, ko e malolo tupu noa ne fakave ke he mena nakai taute. Ma e fakatai, ne tohi he tagata taofi ke he tupumainoa ko Stephen Jay Gould: “Ko tautolu i hinai ha ko e taha he matakau kehe he tau ika ne fakaliga kehe e talagaaga he paka vaha ne maeke ke hiki ke he tau hui he tau mena momoui he fuga kelekele . . . Liga manako lahi a tautolu ke he tali ‘tokoluga atu’​—ka e nakai fai.” Pihia foki, ne tohi e Richard E. Leakey mo Roger Lewin: “Liga ko e tau vahega tagata kua hepe he pa mai noa ni he fanau.” Pihia foki falu saienetisi ne fakaheke ke he fulufuluola mo e talaga he tufugatiaaga kua kaumahala ke fakaheke ke he Atua.

6. Ko e heigoa kua fakalolelole e tokologa mai he fakaheke e Atua kua lata ia ia ko e Tufuga?

6 He talahau he tau tagata iloilo ko e mena moli e tupumainoa, kua hagaao a lautolu ko e tau tagata goagoa ni ne fakaheu ke talitonu ai. Tali atu fefe e tokologa ke he talahauaga ia? Falu tau kua mole, ko e tagata pulotu ke he tupumainoa ne huhu ke he tau tagata ne talia e fakaakoaga. Pehe a ia: “Kua kitia e au tokologa e tau tagata talitonu he tupumainoa kua talitonu ai ha kua tala age ki a lautolu ko e tau tagata iloilo oti ne talitonu ki ai.” E, he talahau he tau tagata lotomatala ha lautolu a tau manatu nakai fai Atua, kua fakalolelole e falu he foaki e fakaheke ke he Atua kua lata ia ia ko e Tufuga.​—Tau Fakatai 14:15, 18.

7. Hagaao ki a Roma 1:20, ko e heigoa kua kitia maali ai mai he tufugatia kua kitia mata, mo e ko e ha?

7 Kua hoko kia e tau saienetisi ke he ha lautolu a fakahikuaga ha ko e tau vala tala mo e fakamoliaga kua tuhi pihia? Mamao ligo! Kua viko takai a tautolu he fakamoliaga he Tufuga. Hagaao ki a ia, ne tohi he aposetolo ko Paulo: “Ha ko e hana tau mena kua nakai kitia, tali mai he vaha ne eke e lalolagi [tau tagata], kua kitia ia he manamanatu e tau mena ne eke, ko e hana mana haia kua tukulagi, mo e hana Atua; ko e mena foki ia kua nakai fai kupu a lautolu [ne nakai talitonu] ke tali atu ai.” (Roma 1:20) Kua fakamau he Tufuga e fakamoliaga hana ke he hana tufugatiaaga. Kua pehe a Paulo tali mai he kamataaga he tagata, kua maeke he tau tagata ke “kitia” e fakamoliaga he moui he Atua mai he tufugatia kua kitia mata. Ko fe e fakamoliaga nei?

8. (a) Maeke fefe he tau mena he pulagi ke fakamoli ke he malolo mo e pulotu he Atua? (e) Ko e heigoa e fakakiteaga ko e lalolagi mo e lagi katoatoa kua fai Tupuaga Fakamua?

8 Kua kitia e tautolu e fakamoliaga he Atua ke he tau fetu he lagi. “Kua talahau he lagi e lilifu he Atua,” he talahau he Salamo 19:1. ‘Ko e lagi’​—ko e la, mahina, mo e tau fetu—​kua fakamoli ke he malolo mo e pulotu he Atua. Ko e loga lahi he tau fetu kua fakapuke a tautolu ke ofoofogia. Ti ko e tau mena oti nei he lagi ne o fano he pulagi, nakai o pouli ka e fakatatau ke he tau fakatufono he fua lalolagi. * (Isaia 40:26) Kua tonu kia ke lafi ke he maopoopoaga pihia ko e mena tupu noa? Aoga ai, tokologa e tau saienetisi ne pehe ko e mena amanaki ni e lalolagi mo e lagi katoatoa ti fai kamataaga. He fakamaama e matutakiaga he mena nei, taha e porofesa ne tohi: “Ko e lalolagi mo e lagi katoatoa ne ha ha ai tukulagi kua talia lahi mahaki ke he [onoonoaga] nakai fai Atua po ke nakai talitonu ke he Atua. Pihia foki, ko e lalolagi mo e lagi katoatoa he kamataaga ne tuga kua poaki e tupuaga fakamua; po ko hai ka manamanatu e lauiaaga pihia ka e nakai fai tupuaga aoga?”

9. Fakamoli fefe e pulotu ha Iehova ke he tufugatiaaga he manu huifa?

9 Kitia foki e tautolu ke he lalolagi e fakamoliaga he Atua. Ne talahau he salamo: “Iehova na e, kua loga ue atu hāu a tau gahua! Ne eke e koe e tau mena oti ia mo e [pulotu], kua puke e lalolagi ke he hāu a tau mena.” (Salamo 104:24) Ko e “tau mena” ha Iehova, putoia ai e tufugatiaaga he tau manu, ko e fakamoliaga he hana pulotu. He mailoga e tautolu he kamataaga, ko e talagaaga he tau mena momoui kua pihia ti fa mahani e tau saienetisi ke fifitaki ai. Manamanatu ke he falu fakafifitakiaga gahoa. Kua kumikumi he tau tagata kumikumi e tau la he hoe he tau manu, mo e foliaga ke talaga e tau helamete mao lahi; kua kumi a lautolu ke he tau vahega lago ne teliga ogo, mo e onoonoaga ke fakaholo ki mua e tau lagomataiaga fanogonogo; ti hane kumikumi a lautolu ke he tau fulufulu tapakau he tau lulu, mo e manatu ke fakaholo ki mua e tau vakalele mao. Ka e he lali lahi e tagata, nakai maeke moli ia ia ke fifitaki e mitaki katoatoa fakamua ne ha ha ai he tufugatiaaga. Talahau he tohi Biomimicry​Innovation Inspired by Nature: “Kua taute he tau mena momoui oti e tau mena kua manako a tautolu ke taute, he nakai fofo e oela, takiva e palaneta, po ke fakahagahagakelea e vaha anoiha ha lautolu.” Ko e pulotu ha ia!

10. Ko e ha kua nakai tonu ke fakatikai e ha ha ai he Talaga Lahi Ue Atu? Fakamaama.

10 Ka ono hake a koe ke he pulagi po ke fakahela a koe ke he tufugatiaaga he lalolagi nei, kua maaliali e fakamoliaga he Tufuga. (Ieremia 10:12) Kua lata ia tautolu ke talia fiafia mo e tau mena momoui he lagi ne kua kalaga: “Kua lata moli a koe ma Iehova, ko e ha mautolu foki a Atua, ke moua e fakahekeaga mo e lilifu lahi mo e malolo, ha kua tufugatia e koe e tau mena oti.” (Fakakiteaga 4:11, NW) Ka e, tokologa e tau saienetisi ne kaumahala ke kitia e fakamoliaga aki e “tau mata he tau loto ha [la]utolu,” pete ni he liga nava a lautolu ke he talaga he tau mena ne kitia e lautolu aki e tau mata moli ha lautolu. (Efeso 1:18) Maeke ke fakatai e tautolu ke he puhala nei: Ke nava ke he fuluola mo e talaga he takatakaiaga mo e fakatikai ko e mena ha ha ai e Talaga Lahi Ue Atu kua nakai tonu tuga ni he nava ke he fakatino fulufuluola mo e he magaaho taha fakatikai e atisi ne ta e fakatino homo ue atu ia. Nakai ofo ai ko lautolu kua fakaheu ke talitonu ke he Atua kua talahau “kua nakai fai kupu a lautolu ke tali atu ai”!

Fakahehe he ‘Tau Takitaki Matapouli’ e Tokologa

11, 12. Ko e heigoa e fakaakoaga kua fakave ki ai e taofiaga he talahau tuai, ti ko e heigoa kua fakakite kua nakai fakaheke he fakaakoaga nei e Atua?

11 Tokologa e tau tagata fakalotu ne talia fakamoli ko e puhala tapuaki ha lautolu kua fakaheke ke he Atua. (Roma 10:2, 3) Pete ia, ko e tau lotu kua fakatu e taha vala he fakalatahaaga he tagata ne kua puipui moli e miliona tagata mai he fakaheke e Atua. Pihia fefe? O mai la ke manamanatu ke he ua e puhala.

12 Fakamua, kua fakahui he tau lotu e fakahekeaga ke he Atua he puhala he tau fakaakoaga fakavai. Ke fakatai ko e fakaakoaga he talahau tuai. Ko e fakaakoaga nei ne fakave ke he taofiaga ha ko e mena ha ha he Atua e malolo ke iloa e vaha anoiha, kua liga lata ke iloa tuai e ia e fakahikuaga he tau mena oti. Fakakite he talahau tuai kua leva tigahau e fifili he Atua e vaha anoiha​—mitaki po ke kelea—​he tau tagata takitokotaha. Hagaao ke he manatu nei, he tukupau ma e matematekelea mo e kelea lahi he lalolagi he vaha nei kua lata ke lago ni ke he Atua. Kua nakai fakaheke e Atua ka tuku atu e tukupau ki a ia ne kua lata tonu ni ma e hana iki Fi, ko Satani, ko ia kua ui he Tohi Tapu “[ko] e iki he lalolagi”!​—Ioane 14:30; 1 Ioane 5:19.

13. Kua nakai tonu he ha ke manamanatu kua nakai tautaofi he Atua hana a lotomatala ke iloa e vaha anoiha? Fakamaama.

13 Ko e talahau tuai e fakaakoaga nakai mai he Tohi Tapu kua pikopiko aki e Atua. Kua fakagoagoa aki e mena kua maeke ia ia ke taute mo e mena kua taute moli e ia. Ko e moli kua maeke he Atua ke iloa tuai e tau mena tutupu kua fakakite fakamahino he Tohi Tapu. (Isaia 46:9, 10) Pete ia, kua nakai tonu ke manamanatu kua nakai tautaofi e ia hana lotomatala ke iloa e vaha anoiha po ke kua lago ki a ia e tau fakahikuaga oti. Ke fakatai: Ka ha ha ia koe e malolo lahi fakatino. To hihiga nakai a koe ke lagaki oti e tau mena mamafa ne kitia e koe? Nakai pihia! Tatai ai, he moua e lotomatala ke iloa e vaha anoiha kua nakai fakaohooho e Atua ke iloa tuai po ke fifili tuai e tau mena oti. He hana fakaaoga he iloa tuai kua fifili mo e fakailoilo ai. * Maaliali ai, ko e tau fakaakoaga fakavai, putoia e talahau tuai, kua nakai fakaheke e Atua.

14. Ko e heigoa e puhala he lotu fakatokatoka ne nakai fakalilifu e Atua?

14 Ko e puhala ke uaaki kua nakai fakalilifu he lotu fakatokatoka e Atua he puhala he mahani he hana tau tutaki. Kua amanaki ke he tau Kerisiano ke muitua e tau fakaakoaga ha Iesu. He falu mena foki, ne fakaako e Iesu hana tau tutaki ke “feofanaki” mo e ke “nakai ko e tagata he lalolagi.” (Ioane 15:12; 17:14-16) Ka e kua e tau tagata he vahega akoako ha Kerisitenitome? Kua muitua moli nakai a lautolu ke he tau fakaakoaga ia?

15. (a) Ko e heigoa e fakamauaga he vahega akoako hagaao ke he tau felakutaki he tau motu? (e) Ko e mahani he vahega akoako kua lauia fefe e tau miliona tagata?

15 Manamanatu ke he fakamauaga he vahega akoako hagaao ke he felakutaki. Ne lalago, fakagofua e lautolu mo e takitaki foki ke he loga he tau felakutaki he tau motu. Ne fakamonuina e lautolu e tau kautau mo e talia e kelipopoaga. Ati omoomoi ai a tautolu ke manamanatu, ‘Kua nakai kia manatu he vahega akoako ia ko e tau hoa ha lautolu he taha fahi totoko hane taute e mena taha ia?’ (Kikite e puha “Kau e Atua ke he Fahi Fe?”) Kua nakai fakaheke he vahega akoako e Atua he magaaho ne fakapuloa e lautolu kua lalago e ia e tau felakutaki fakamaligi toto; ti nakai fakaheke foki e lautolu a ia he totoku e tau tuaga he Tohi Tapu kua tuai lahi mo e fakagofua e ha vahega mahani feuaki. Kua fakamanatu ai ki a tautolu hagaao ke he tau takitaki fakalotu ne fakahigoa e Iesu “ko mutolu ne eke e tau mahani kelea” mo e ‘tau takitaki matapouli’! (Mataio 7:15-23; 15:14) Ko e mahani he vahega akoako kua fakatupu e tau miliona tagata ke nakai fai fakaalofa a lautolu ma e Atua.​—Mataio 24:12.

Ko Hai Moli kua Fakaheke e Atua?

16. Ke tali e huhu ko hai ne foaki moli e fakaheke ke he Atua, ti ko e ha kua lata ia tautolu ke kumi ki loto he Tohi Tapu?

16 Ka kaumahala e tau tagata talahaua mo e tu tokoluga he lalolagi ke fakaheke e Atua, ti ko hai kua taute moli e mena ia? Ke tali e huhu ia, kua lata ia tautolu ke kumi ki loto he Tohi Tapu. Fakahiku ai, ha ha he Atua e tonuhia ke talahau e puhala ke fakaheke aki a ia, ti fakatoka e ia e tau tutuaga he hana Kupu, ko e Tohi Tapu. (Isaia 42:8) O mai la ke manamanatu ke he tolu e puhala ke fakaheke e Atua, igatia ai mo e fakafehagai mo e huhu ko hai he vaha nei ne taute moli e mena ia.

17. Maeke fefe ia Iehova ke fakakite ko e fakaheke hana higoa ko e vala aoga he hana finagalo, ti ko hai he vaha nei hane fakaheke e higoa he Atua ke he lalolagi katoa?

17 Fakamua, maeke ia tautolu ke fakalilifu e Atua he fakaheke hana higoa. Ko e taute pihia ko e fahi aoga he finagalo he Atua kua fakamoli mai he mena ne talahau e Iehova ki a Iesu. He tau aho gahoa to mate a ia, ne liogi a Iesu: “Ma matua na e, fakaheke a ke he hau a higoa.” Ati tali e leo: “Kua fakaheke au ki ai, ato liu foki fakaheke au ki ai.” (Ioane 12:28) Nakai fakauaua ai ko Iehova a ia ne vagahau. Mai he tali hana, kua maaliali ai ko e fakaheke e higoa hana kua aoga ki ai. Ti ko hai, mogoia, he vaha nei kua fakaheke a Iehova he talahau atu hana higoa mo e fakaheke ai ke he lalolagi oti? Ko e Tau Fakamoli a Iehova, ti hane taute e lautolu pihia ke he 235 e motu!​—Salamo 86:11, 12.

18. Maeke fefe ia tautolu ke kitia a lautolu hane tapuaki e Atua mo e “fakamoli,” ti ko e heigoa e matakau hane fakaako e kupu moli he Tohi Tapu ke molea e tau senetenari?

18 Uaaki, maeke ia tautolu ke fakaheke e Atua he fakaako e kupu moli hagaao ki a ia. Ne pehe a Iesu ko e tau tagata tapuaki moli ka “tapuaki atu [ke he Atua] mo e fakamoli.” (Ioane 4:24) Maeke fefe a tautolu ke kitia a lautolu kua tapuaki ke he Atua mo e “fakamoli”? Kua lata ia lautolu ke tiaki e tau fakaakoaga kua nakai fakave ke he Tohi Tapu mo e tau tala fakakeukeu ke he Atua mo e hana finagalo. Ka e, kua lata ia lautolu ke fakaako e tau kupu moli mea he Kupu he Atua, putoia e tau mena na: Ko Iehova ko e Atua Mua Ue Atu, ti ko e fakaheke he tuaga nei kua fina atu ni ki a ia hokoia (Salamo 83:18); ko Iesu ko e Tama he Atua ti ko e Pule kotofa he Kautu faka-Mesia he Atua (1 Korinito 15:27, 28); to fakatokoluga he Kautu he Atua e higoa ha Iehova mo e fakakatoatoa hana finagalo ke he lalolagi nei mo e tau tagata i ai (Mataio 6:9, 10); ko e tala mitaki hagaao ke he Kautu nei kua lata ke fakamatala ke he lalolagi oti. (Mataio 24:14) Kua molea tuai e tau senetenari, taha ni e matakau kua fakaako fakamoli e tau kupu moli uho ia​—ko e Tau Fakamoli a Iehova!

19, 20. (a) Ko e ha e mahani mitaki he Kerisiano kua tamai e fakaheke ke he Atua? (e) Ko e heigoa e tau huhu kua maeke ke lagomatai a tautolu ke kitia ko hai he vaha nei kua fakalilifu e Atua he fakatumau e mahani mitaki?

19 Toluaki, maeke ia tautolu ke fakaheke e Atua he momoui lagotatai ke he tau tutuaga hana. Ne tohi he aposetolo ko Peteru: “Kia mitaki ha mutolu a mahani ki mua he tau motu kehe, ko e mena kua kupu kelea ai kia mutolu tuga ne tau tagata mahani kelea a mutolu, ka kitekite a lautolu ke he tau gahua mitaki ha mutolu, ti fakaheke atu ai a lautolu ke he Atua ke he aho ke ahi mai ai.” (1 Peteru 2:12) Ko e mahani he Kerisiano kua fakakite he tua hana. Ka mamata mai e tau tagata onoono​—pehe a ia, ka kitia e lautolu e mahani mitaki he Kerisiano ko e fua mitaki he hana tua—​kua tamai e lilifu ke he Atua.

20 Ko hai he vaha nei kua fakaheke e Atua he fakatumau e mahani mitaki? Ko e heigoa e matakau fakalotu kua tokologa e tau fakatufono ne fakaheke ma e mafola, omaoma matafakatufono ha lautolu ne nonofo he motu ne totogi e tau tukuhau ha lautolu? (Roma 13:1, 3, 6, 7) Ko e heigoa e tau tagata ne iloa ke he lalolagi katoa ma e kaufakalataha ha lautolu mo e tau matakainaga talitonu​—ko e kaufakalataha ne mahomo hake ke he tau fekehekeheaki ke he tau lanu, fakamotu, mo e fakamatakau? (Salamo 133:1; Gahua 10:34, 35) Ko e heigoa e matakau kua mailoga he lalolagi katoa ma e gahua fakaako ha lautolu ke he Tohi Tapu kua feaki e fakalilifu ma e fakatufono, tau aoga fakamagafaoa, mo e mahani he Tohi Tapu? Kua taha ni e matakau kua ha ha ai e mahani mitaki he tau mena nei mo e falu fahi ne kua fakamoli ai​—ko e Tau Fakamoli a Iehova!

Hane Fakaheke Nakai a Koe ke he Atua?

21. Ko e ha kua lata ia tautolu ke manamanatu kua fakaheke fakatagata nakai a tautolu ki a Iehova?

21 Kia igatia takitokotaha a tautolu mo e huhu hifo, ‘Hane foaki fakatagata nakai e au e fakaheke ki a Iehova?’ Hagaao ke he Salamo 148, laulahi he tufugatia kua fakaheke ke he Atua. Ko e tau agelu, ko e tau mena he pulagi, ko e lalolagi mo e tufugatiaaga manu huifa​—kua fakaheke oti a lautolu ki a Iehova. (Tau kupu 1-10) Ko e momoko ha ia he laulahi e tau tagata he vaha nei kua nakai taute pihia! He moui he puhala kua fakaheke e Atua, kia tuku e koe a koe fakalagotatai mo e tau tufugatiaaga ne toe hane fakaheke a Iehova. (Tau kupu 11-13) Nakai fai puhala mitaki foki ke fakaaoga hau a moui.

22. He fakaheke ki a Iehova, ko e heigoa e tau puhala kua fakamonuina aki a koe, ti ko e heigoa kua lata ke eke mo mauokafua hau?

22 He fakaheke ki a Iehova, kua fakamonuina a koe ke he tau puhala loga. He fakagahuahua e koe e tua ke he poa lukutoto he Keriso, to fakafeilo a koe ke he Atua mo e olioli e fakafetuiaga mafola mo e monuina mo e Matua hau he lagi. (Roma 5:10) He kumi a koe ma e tau puhala ke fakalilifu e Atua, to fakalahi atu e mitaki, he loto fakaaue hau. (Ieremia 31:12) Ti, ko koe he tuaga ke lagomatai e falu ke momoui fiafia, moui fai kakano, ati moua ai e koe e fiafia lahi. (Gahua 20:35) Kia eke a koe mo taha ha lautolu kua mauokafua ke fakaheke e Atua​—he mogonei mo e tukumalagi!

[Tau Matahui Tala]

^ para. 2 Ko e talahauaga “biomimetics” kua moua mai he faka-Heleni biʹos, ko e kakano “moui,” mo e miʹme·sis, ko e kakano “fifitaki.”

^ para. 8 Ma e falu matafeiga foki hagaao ke he puhala kua fakaata he tau mena he pulagi e pulotu mo e malolo he Atua, kikite e veveheaga 5 mo e 17 he tohi Fakatata Atu ki a Iehova, ne lomi fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

^ para. 13 Kikite Volume 1, lau tohi 853, he Insight on the Scriptures, lomi fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

Manatu Nakai e Koe?

• Ko e ha kua talahau a tautolu ko e matakau fakasaiene katoa kua nakai lagomatai e tau tagata ke fakaheke ke he Atua?

• Ko e tau puhala ua fe he lotu fakatokatoka ne puipui e tau tagata mai he fakaheke ke he Atua?

• Ko e heigoa e tau puhala kua maeke ke fakaheke a tautolu ke he Atua?

• Ko e ha kua lata ia koe ke manamanatu kua fakaheke fakatagata nakai a koe ki a Iehova?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Puha he lau 22]

“Kau e Atua ke he Fahi Fe?”

Ko e tagata tane he Air Force Sihamani he Felakutaki II he Lalolagi ka e he magaaho fakamui ti eke mo taha he Tau Fakamoli a Iehova ne liu manatu:

“Ko e mena ne fakatupetupe aki au he magahala felakutaki ia . . . he kitia e tau vahega akoako teitei ni ke he tau fakatokatokaaga oti​—Katolika, Lufalani, Epikopo, mo e falu foki—​ne fakamonuina e tau vakalele tau mo e tau kau ha lautolu ato felele a lautolu ke fakamokulu e tau koloa tamate ha lautolu. Ne fa manamanatu au, ‘Kau e Atua ke he fahi fe?’

“Ne tui he tau kautau Sihamani e tau pipi ne tohi he tamau e tau kupu Gott mit uns (Ko e Atua mo tautolu). Ka e manamanatu au, ‘Ko e ha ne nakai fakalataha e Atua mo e tau kautau he taha fahi ne tatai e tau lotu mo e ne liogi ke he Atua taha ia?’”

[Fakatino he lau 20]

He lalolagi katoa, ko e Tau Fakamoli a Iehova hane fakaheke moli ke he Atua