‘Moua e Taha Penina Fakafua Lahi’
‘Moua e Taha Penina Fakafua Lahi’
“Kua hou e kautu he lagi; ti kua uta foki e lautolu ne hou.”—MATAIO 11:12.
1, 2. (a) Ko e heigoa e aga lavea ne fakatino e Iesu he taha he hana tau fakataiaga he Kautu? (e) Ko e heigoa ha Iesu ne talahau ke he fakataiaga he penina totogi lahi?
FAI mena nakai kua uho lahi ki a koe ne manako a koe ke foaki e tau mena oti kana hau ke maeke ke moua aki e koloa ia? Pete ne tutala e tau tagata hagaao ke he foaki katoatoa he tau tutuliaga ha lautolu ke he falu foliaga—tupe, talahaua, pule, po ke tuaga—kua lavea ma e tagata ke moua e mena mitaki lahi mahaki ne kua fiafia a ia ke foaki hana tau mena oti kana ke moua aki e koloa ia. Ne hagaao a Iesu Keriso ke he mena uho lavea nei ka e mitaki lahi mahaki ke he taha he hana tau fakataiaga fakalagalaga manatu hagaao ke he Kautu he Atua.
2 Ko e fakataiaga ne tala age ni e Iesu ke he tau tutaki hana hokoia, taha ne hagaao ki ai ko e fakataiaga he penina ne totogi lahi. Pehe e mena ne talahau e Iesu: “Kua lata foki e kautu he lagi mo e tagata fakafua koloa, kua kumikumi e tau penina mitaki; kua kitia ai foki e ia taha penina fakafua lahi, ati fano ai a ia, kua fakafua atu hana tau mena oti ti fakafua aki mai.” (Mataio 13:36, 45, 46) Ko e heigoa ne manako a Iesu ke he tau tagata fanogonogo hana ke ako mai he fakataiaga nei? Ti aoga fefe a tautolu mai he tau kupu ha Iesu?
Fakafua Lahi he Tau Penina
3. Ko e ha kua fakafua lahi e tau penina mitaki he vaha i tuai?
3 Mai i tuai, kua eke e tau penina mo tau koloa fakatata. Taha punaaga ne talahau hagaao ke he pulotu Roma ko Pliny the Elder, kua “mua ue atu ke he tau mena oti” e tau penina. Nakai tatai ke he auro, ario, po ke tau makauho loga, kua moua mai e tau penina he tau mena momoui. Kua talahaua lahi ko e falu vahega ositosi kua taute e tau makilikili—he tau valavala ikiiki he tau maka, tuga anei—ke he tau penina fulufuluola ne ufitia ai ke he tau fatua he pela ne iloa ko e uhotifa. He vaha i tuai, ko e tau penina mitaki lahi mahaki ne moua kua mahomo atu ke he Tahi Kula, ko e Ava ha Peresia, mo e Moana Initia—kua mamao mai he motu ha Isaraela. Moli e kakano ne vagahau e Iesu hagaao ke he “tagata fakafua koloa, kua kumikumi e tau penina mitaki.” Ke moua e tau penina fakafua lahi moli, kua lata lahi e lali fakamalolo.
4. Ko e heigoa e matapatu fakaakoaga he fakatai ha Iesu ke he tagata fakafua koloa?
4 Pete ni e tauuka e tau penina mitaki tali mai i tuai, kua fakamoli ai nakai ko e fakafua tupe ne aoga lahi ne fakatu e matapatu fakaakoaga he fakataiaga ha Iesu. He fakataiaga nei, ne nakai fakatatai e Iesu e Kautu he Atua ke he penina fakafua lahi hokoia; kua hagaao a ia ke he “tagata fakafua koloa, kua kumikumi e tau penina mitaki” mo e ke he aga hana he mogo ne moua e ia taha. Nakai tuga e tagata leveki koloa noa ni, ko e tagata fakafua penina, ne liga fakahigoa ko e tagata pulotu ke he feua ia, ne ha ha ia ia e matila he pumata po ke lotomatala ke iloa e tuaga mo e kehekeheaga he penina mitaki ue atu. To iloa e ia e penina moli ka kitia e ia mo e nakai matapouli ke he kelea po ke nakai moli.
5, 6. (a) Ko e heigoa kua aoga lahi pauaki hagaao ke he tagata fakafua koloa he fakatai ha Iesu? (e) Ko e fakatai he koloa galo ne fakakite e heigoa hagaao ke he tagata fakafua koloa?
5 Fai mena foki hagaao ke he tagata fakafua koloa pauaki nei ne kua lata ke mailoga. Liga manamanatu mua e tagata fakafua koloa noa ke he lahi he tupe ka fakafua aki e penina he makete ke maeke ke fifili e lahi he tupe ka totogi aki e ia ke moua mai e muka. Liga manamanatu foki a ia kaeke kua fai makete ma e penina pihia ke maeke ia ia ke sela fakamafiti ai. Ke he falu kupu, to fiafia a ia ke moua e muka lahi ka e nakai toto mau ke he penina. Ka e nakai pihia e tagata fakafua koloa he fakatai ha Iesu. Ko e fiafia hana nakai ko e tupe po ke koloa. Moli ai, kua makai a ia ke foaki “hana tau mena oti”—liga ko e tau mena mo e tau koloa oti kana fakatagata hana—ke maeke ke moua e mena hane kumi e ia.
6 Ke he fofoga he tau tagata fakafua koloa tokologa, ko e mena ne taute he tagata he fakatai ha Iesu kua liga goagoa. Ko e tagata pisinisi lotomatala to nakai manamanatu ke taute e puhala pisinisi hagahagakelea pihia. Ka e kehe e tuaga he tau aoga he tagata fakafua koloa he fakatai ha Iesu. Ko e palepale hana ne nakai ko e mouaaga fakatupe, ka ko e olioli mo e makona he moua e mena kua mua ue atu e aoga. Kua maaliali e manatu nei he fakataitaiaga tatai ne foaki e Iesu. Pehe a ia: “Kua lata foki e kautu he lagi mo e koloa kua galo ke he fonua; kua kitia he taha tagata, ati fufu ai e ia; ko e hana fiafia foki kua fano ai a ia, kua fakafua atu hana tau mena oti, ti fakafua aki mai e fonua ia.” (Mataio 13:44) E, ko e olioli ne hau he moua mo e pule ke he koloa kua lahi ke omoi aki e tagata ke foaki e tau mena oti kana hana. Fai tagata pihia nakai he vaha nei? Kua fai koloa galo nakai kua latatonu ke moua pihia?
Lautolu ne Loto Fakaaue e Fakafua Lahi
7. Fakakite fefe e Iesu kua loto fakaaue makau a ia ke he fakafua lahi he Kautu?
7 He talahau e fakatai ha Iesu, ne tutala a ia hagaao ke he “kautu he lagi.” Ko ia ne loto fakaaue moli ke he fakafua lahi he Kautu. Kua fakakite he Evagelia e tau fakamoliaga malolo ke he mena moli ia. He mole e papatisoaga hana he 29 V.N., “ne kamata ai ke fakamatala atu e Iesu, kua pehe atu, Kia tokihala a a mutolu; nukua tata tuai e kautu he lagi.” He tolu mo e hafa e tau, ne fakaako e ia e moto tagata hagaao ke he Kautu. Ne fenoga a ia ke he loga mo e laulahi he tau motu, he “haele takai ai a ia ke he tau māga, mo e tau magamotu, kua ogoogo mo e fakamatala e vagahau mitaki he kautu he Atua.”—Mataio 4:17; Luka 8:1.
8. Ko e heigoa ha Iesu ne taute ke fakatata e mena ka taute he Kautu?
8 He taute e tau mana loga ke he tau motu oti—putoia e fakamaulu e tau tagata gagao, fagai e tau tagata hoge, fakatotoka e tau matamatagi, mo e liu fakatu mai e tau tagata mamate—ne fakatata foki e Iesu e mena ka fakakatoatoa he Kautu he Atua. (Mataio 14:14-21; Mareko 4:37-39; Luka 7:11-17) Fakahiku ai, ne fakakite moli e ia hana mahani fakamoli ke he Atua mo e ke he Kautu he foaki hana moui, ke mate fakamatulo he akau fakatautau. Tuga ni e tagata fakafua koloa fakamakai ne foaki e tau mena oti kana hana ma e “penina fakafua lahi,” ne moui mo e mate a Iesu ma e Kautu.—Ioane 18:37.
9. Ko e heigoa e mahani lavea ne kitia ke he tau tutaki fakamua atu ha Iesu?
9 Ne nakai ni hagaaki a Iesu ke he moui ni hana ke he Kautu ka e fakapotopoto foki e ia e tau matakau ikiiki he tau tutaki. Ko lautolu nei foki kua loto fakaaue makau ke he fakafua lahi he Kautu. Mai ia lautolu ko Aneterea, ko e tutaki fakamua ha Ioane ko e Papatiso. He logona e fakamoliaga ha Ioane ko Iesu “ko e Punua mamoe he Atua,” ko Aneterea mo e falu he tau tutaki ha Ioane, liga ko e taha he tau tama tane a Sepetaio ne higoa ko Ioane foki, ne fakatata mafiti ki a Iesu ti eke mo tau matakainaga talitonu. Ka e nakai oti he mena ia. Fakahiku agataha, ne fano a Aneterea ke he matakainaga hana ko Simona mo e tala age ki a ia: “Kua moua tuai e mautolu e Mesia.” Fakatepe ai, ko Simona (ne ui ko Kefa, po ko Peteru) ti pihia mo Filipo mo e kapitiga hana ko Natanielu ne mailoga foki ko Iesu ko e Mesia. Moli ai, ne omoi a Natanielu ke talahau ki a Iesu: “Ko koe ni ko e Tama he Atua, ko koe ni ko e Patuiki a Isaraela.”—Ioane 1:35-49.
Fakalagalaga ke Gahua
10. Tali atu fefe e tau tutaki he magaaho ne hau a Iesu mo e ui ki a lautolu he fai magaaho he mole e feleveia fakamua hana mo lautolu?
10 Ko e fiafia ne moua e Aneterea, Peteru, Ioane, mo e falu he magaaho ne iloa e lautolu e Mesia kua liga fakatatai ke he mena ne tupu ke he tagata fakafua koloa he magaaho ne moua e ia e penina fakafua lahi. Ko e heigoa ha lautolu mogonei ka taute? Kua nakai talahau lahi he Evagelia hagaao ke he mena ne taute fakamafiti e lautolu he magaaho ne feleveia fakamua mo Iesu. Fakahiku, tokologa ia lautolu ne liliu ke he tau momoui aga mau fakamua ha lautolu. Mai he ono mahina ke he taha e tau fakamui, ne liu atu agataha a Iesu ki a Aneterea, Peteru, Ioane, mo e matakainaga ha Ioane ko Iakopo he gahua takafaga ika ha lautolu ke he tapa Vai i Kalilaia. * He kitia a lautolu, ne pehe a Iesu: “Kia mumui mai a kia au, to eke e au a mua mo takafaga ke he tau tagata.” Ko e heigoa e tali atu ha lautolu? Hagaao ki a Peteru mo Aneterea, pehe e talahauaga ha Mataio: “Ati toka ai agataha e laua ha laua a tau kupega, ka e mumui atu kia ia.” Ki a Iakopo mo Ioane, ne totou e tautolu: “Ati toka ai agataha e laua e foulua mo e matua ha laua, ka e mumui atu kia ia.” Kua lafi he talahauaga ha Luka ne “toka ai e lautolu e tau mena oti, ka e mumui atu kia ia.”—Mataio 4:18-22; Luka 5:1-11.
11. Liga ko e heigoa e tau kakano ma e tau tutaki ati tali fakamafiti ke he ui atu ha Iesu?
11 Ko e talia kia he tau tutaki ko e fifiliaga taute mogoia la ia? Nakai pihia! Pete ni kua liliu a lautolu ke he gahua takafaga ika he magafaoa ha lautolu he mole e feleveia fakamua mo Iesu, nakai fakauaua ai ko e mena ne kitia mo e logona e lautolu he magahala ia ne mau ai e manatu hokulo ke he tau loto mo e tau manamanatuaga ha lautolu. Kua teitei taha e tau he mole ne kua foaki ki a lautolu lahi e magaaho ke manamanatu ke he tau matakupu pihia. Magaaho anei ke taute e fifiliaga. To tuga kia e tagata fakafua koloa ne fano fenoga a lautolu ne kua fakalagalaga e loto he moua e penina tauuka ia, tuga ne fakamaama ai e Iesu, “ati fano ai a ia mo e [fakamafiti]” he taute e mena kua lata ke fakatau aki e penina ia? E. Ko e mena ne kitia mo e logona e lautolu ne fakalagalaga e tau loto ha lautolu. Ne mailoga e lautolu kua hoko mai tuai e magaaho ke gahua. Ti, tuga he talahau he tau fakamauaga ki a tautolu, ne nakai fakauaua ne foaki e lautolu e tau mena oti kana mo e eke mo tau tutaki a Iesu.
12, 13. (a) Ko e heigoa e puhala ne tali he tokologa ne logona a Iesu? (e) Ko e heigoa ha Iesu ne talahau hagaao ke he tau tutaki tua fakamoli hana, ti ko e heigoa e hagaaoaga he tau kupu hana?
12 Ko e kehe ha ia ha lautolu nei ne tua fakamoli mai he falu ne talahau fakamui he tau fakamauaga he Evagelia! Tokologa ia lautolu ne fakamaulu po ke fagai e Iesu ne liliu ke he tau gahua ni ha lautolu. (Luka 17:17, 18; Ioane 6:26) Falu ne liutua he magaaho ne uiina e Iesu a lautolu ke eke mo tau tutaki hana. (Luka 9:59-62) He kehekehe lahi, hagaao ki a lautolu ne tua fakamoli, ne pehe a Iesu fakamui: “Ne kamata mai foki he vaha kia Ioane e papatiso, kua hoko ke he vaha nai, kua hou e kautu he lagi; ti kua uta foki e lautolu ne hou.”—Mataio 11:12.
13 Ko e heigoa e hagaaoaga he tau kupu nei—“hou” mo e ‘hou atu’? Hagaao ke he vepi Heleni ne moua mai e tau talahauaga i ai, ne pehe e Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words: “Kua fakakite he vepi e laliaga malolo.” Ti hagaao ke he kupu nei, kua talahau he pulotu Tohi Tapu ko Heinrich Meyer: “Kua fakamaama ke he puhala nei ko e tutuli mo e taufetului fakamakai he fakatumau he mole e hoko maiaga he kautu faka-Mesia . . . Kua makai mo e hakahakau (nakai tuai totoka mo e amaamanaki) e fiafia hagaao ke he kautu.” Tuga e tagata fakafua koloa, ko lautolu gahoa ne mailoga mafiti e mena kua uho moli, ti makai a lautolu he foaki e tau mena oti ke maeke ke moua e Kautu.—Mataio 19:27, 28; Filipi 3:8.
Lafi Mai e Falu ke Kumi
14. Mautauteute fefe a Iesu ma e gahua fakamatala he Kautu, ti ko e heigoa e fua?
14 He fakatumau a Iesu he fekafekauaga hana, ne fakamahani mo e lagomatai e ia e falu ke hokotia ke he Kautu. Fakamua, ne fifili e ia e toko 12 mai he tau tutaki hana mo e kotofa a lautolu ko e tau aposetolo, po ko lautolu ne fakafano atu e ia. Ki a lautolu nei, ne age e Iesu e tau fakaakoaga fakamatafeiga ke he puhala ke taute aki e lautolu e fekafekauaga ha lautolu ti pihia mo e tau hatakiaga hagaao ke he tau paleko mo e tau mena uka kua fakatoka mai mua. (Mataio 10:1-42; Luka 6:12-16) He tau tau ua mai i mua, ne faihoani e lautolu a Iesu he tau fenoga fakamatala hana ke he tau motu, he moua e fakafetuiaga tata mo ia. Ne logona e lautolu hana tau kupu, fakamoli hana tau gahua malolo, mo e kitia e fakafifitakiaga fakatagata hana. (Mataio 13:16, 17) Ko e tau mena oti nei ne nakai fakauaua ke lauia hokulo a lautolu, ke tuga tonu e tagata fakafua koloa, ne makai mo e loto katoa a lautolu ke he tau tutuliaga he Kautu.
15. Ko e heigoa ne talahau e Iesu ko e kakano moli ke fiafia ai hana tau tutaki?
15 Lafi ke he tau aposetolo 12, ne “kotofa ai [e Iesu] e falu ne tokofitugofulu, kua fakafano atu a lautolu ke takitokoua, ke mumua kia ia ke he tau māga mo e tau mena oti ko e haele ne fai a ia ki ai.” Ne tala age foki a ia ki a lautolu hagaao ke he tau kamatamata mo e tau mena uka i mua mo e fakaako a lautolu ke tala age ke he tau tagata: “Kua tata tuai kia mutolu e kautu he Atua.” (Luka 10:1-12) He magaaho ne liliu e toko 70, ne molea e olioli ha lautolu mo e age ki a Iesu e hokotaki nei: “Ko e Iki na e, kua fanogonogo mai e tau temoni kia mautolu, ha ko e hau a higoa.” Ka e liga he ofo a lautolu, ne fakakite e Iesu kua ha ha ai e olioli lahi atu ne toka i mua ma lautolu ha ko e ha lautolu a makai ke he Kautu. Ne tala age a ia ki a lautolu: “Aua foki neke fiafia a mutolu ke he mena nai, he fanogonogo e tau agaga kia mutolu; ka ko e hanai ke fiafia ai a mutolu, he tohi ha mutolu a tau higoa ke he lagi.”—Luka 10:17, 20.
16, 17. (a) Ko e heigoa ha Iesu ne tala age ke he tau aposetolo tua fakamoli hana he po fakahiku he nofo a ia mo lautolu? (e) Ko e heigoa e olioli mo e maveheaga ne tamai he tau kupu ha Iesu ke he tau aposetolo?
16 Ke he po fakahiku, ne fakalataha a Iesu mo e tau aposetolo hana, he Nisana 14, 33 V.N., ne fakatu e ia e mena ne fakahigoa ko e Kaiaga Afiafi he Iki mo e poaki ki a lautolu ke fakamanatu e mena ia. Ke he afiafi, ne tala age a Iesu ke he toko 11 ne ha ha ai: “Ko mutolu nā, ne tumau a mutolu kia au ke he tau mena ne kamatamata ai au. Tuga ne kotofa mai he haku a Matua e kautu kia au, ke pihia foki he kotofa e au kia mutolu. Kia kai a mutolu mo e inu ke he haku a kaiaga mena ke he kautu haku, kia nonofo foki ke he tau nofoaiki, mo e fakafili e tau faoa a Isaraela ne hogofulu ma ua.”—Luka 22:19, 20, 28-30.
17 Ko e olioli mo e makona ha ia kua puke ke he tau loto he tau aposetolo he magaaho ne logona e lautolu e tau kupu ia mai ia Iesu! Ne foaki ai ki a lautolu e lilifu mo e monuina tokoluga ue atu ne nakai moua he ha tagata. (Mataio 7:13, 14; 1 Peteru 2:9) Tuga e tagata fakafua koloa ia, ne foaki e lautolu lahi e mena ke maeke ke mumui atu ki a Iesu he tutuli e Kautu. Kua iloa moli mogonei e lautolu e tau foakiaga ne taute e lautolu kua nakai teao.
18. Ko hai foki ne nakai ko e tau aposetolo 11 ka aoga ai he magaaho fakamui ke he Kautu?
18 Ko e tau aposetolo ne ha ha mo Iesu he po ia ne nakai ko lautolu ni ne aoga mai he Kautu. Ko e finagalo ha Iehova ne katoatoa ko e 144,000 ka uta ke he maveheaga he Kautu ko e tau pule fakalataha mo Iesu Keriso he Kautu homo ue atu he lagi. Lafi ki ai, ne kitia he aposetolo ko Ioane e fakakiteaga “ko e moto tagata tokologa, kua nakai maeke ia taha ke totou . . . kua tutu mai a lautolu ki mua he nofoaiki, ki mua foki he Punua mamoe, . . . kua pehe atu, Ko e fakamouiaga ha he Atua ha tautolu, ko ia kua nofo ke he nofoaiki, katoa mo e Punua mamoe.” Ko lautolu nei ko e tau tagata he Kautu he lalolagi. *—Fakakiteaga 7:9, 10; 14:1, 4.
19, 20. (a) Ko e heigoa e magaaho ne hafagi ke he tau tagata he tau motu oti kana? (e) Ko e heigoa e huhu ka manamanatu ki ai he vala tala ka mui mai?
19 Nakai leva ti hake a Iesu ke he lagi, ne poaki a ia ke he tau tutaki tua fakamoli hana: “Hanei, kia o atu a a mutolu ke eke e tau motu oti kana mo tutaki, ti papatiso atu a lautolu ke he higoa he Matua, mo e Tama, mo e [a]gaga [t]apu; ti fakaako atu a mutolu kia lautolu kia omaoma ke he tau mena oti ne tala atu e au kia mutolu; kitiala, to fakalataha au mo mutolu ke he tau aho oti, ato hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.” (Mataio 28:19, 20) Ti, ko e tau tagata he tau motu oti kana to eke mo tau tutaki ha Iesu Keriso. To fakamau foki e lautolu nei he tau loto ha lautolu e Kautu—ko e palepale ke he lagi po ke lalolagi—tuga ne taute he tagata fakafua koloa ke moua e penina mitaki.
20 Ne fakakite he tau kupu ha Iesu ko e gahua he taute tutaki to fakalaulahi ke hoko ke he “fakaotiaga he lalolagi.” Ti he vaha ha tautolu, fai agaia nakai ia lautolu tuga e tagata fakafua koloa, nukua makai ke foaki e tau mena oti ke moua e Kautu he Atua? To fakatutala ke he huhu nei he vala tala ka mui mai.
[Tau Matahui Tala]
^ para. 10 Ko Ioane, ko e tama tane a Sepetaio, ne liga mui ki a Iesu mo e fakamoli falu mena ne taute e ia he mole e feleveia fakamua ha laua, ti fakamalolo ai a Ioane ke tohi hifo fakamitaki a lautolu he Evagelia hana. (Ioane, veveheaga 2-5) Moha ia, ne liu atu a ia ke he gahua takafaga ika he magafaoa hana ke he taha magaaho ato ui atu a Iesu ki a ia.
^ para. 18 Ma e falu matafeiga, kikite e veveheaga 10 he tohi Iloilo ne Takitaki Atu ke he Moui Tukulagi, ne lomi fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.
Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?
• Ko e heigoa e matapatu fakaakoaga he fakatai ke he tagata fakafua koloa?
• Fakakite fefe e Iesu e loto fakaaue lahi makau hana ke he fakafua lahi he Kautu?
• Ko e heigoa ne fakatupu a Aneterea, Peteru, Ioane, mo e falu ke tali fakamafiti he magaaho ne ui atu e Iesu a lautolu?
• Ko e heigoa e magaaho mua ue atu ne fakatoka mai i mua ma e tau tagata he tau motu oti kana?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 18]
‘Ne toka e lautolu e tau mena oti mo e mumui atu ki a Iesu’
[Fakatino he lau 20]
Ato hake ke he lagi, ne poaki a Iesu ke he tau tutaki hana ke taute tutaki