Kua Moui e Kupu ha Iehova

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Ruta

KO E tala moli loto mafanatia he mahani fakamoli he vahaloto he ua e fifine. Ko e tala ke he loto fakaaue ma Iehova ko e Atua mo e falanaki ke he hana fakaholoaga. Ko e tala ne peehi e fiafia ha Iehova ke he tupumaiaga he ohi faka-Mesia. Ko e tala aamotia he tau mena olioli mo e momoko he magafaoa. Ha ha he tohi a Ruta he Tohi Tapu e tau mena oti ia mo e loga atu foki.

Kua putoia ke he tohi a Ruta kavi ke he 11 e tau “he vaha ne pule ai he tau fakafili” a Isaraela. (Ruta 1:1) Ko e tau mena tutupu ne fakamau ai ne liga hohoko he kamataaga he magahala he tau Fakafili, ha ko e leveki fonua ko Poasa, ko e taha he tau tagata he tala moli nei, ko e tama tane a Raava he vaha ha Iosua. (Iosua 2:1, 2; Ruta 2:1; Mataio 1:5) Ko e tala ne liga tohi ai he perofeta ko Samuela he 1090 F.V.N. Ko e tohi ni anei he Tohi Tapu ne tu ai e higoa he fifine ne nakai ko e Isaraela. Ko e fekau ne ha ha i loto kua “moui ia, mo e gahua malolo.”—Heperu 4:12.

“MENA KE FANO A KOE KI AI, TO FANO AI NI AU”

(Ruta 1:1–2:23)

Magaaho ne hohoko a Naumi mo Ruta ki Petelehema, kua eke a laua mo matapatu he fiafia. Hagaao ki a ia ne fakamua ia laua, ne huhu tumau e tau fifine he maaga: “Ko Naumi kia hanai?” Ke he mena nei, kua pehe a Naumi: “Ua ui e mutolu au ko Naumi, ka e ui e mutolu au ko Mara; ha kua kona lahi ni e tau mena kua eke kia au E ia hana e malolo oti kana. Ne muhu mena au he fano, ti liuaki mai e Iehova au mo e nofogati.”—Ruta 1:19-21.

Magaaho ne to e hoge ki Isaraela ne o e magafaoa hana ki Petelehema ke he motu ko Moapi, kua “muhu koloa” a Naumi ha ko e hana tane mo e ua e tama tane. Fai magaaho he mole e nonofo a lautolu i Moapi, ne mate e tane hana ko Elimeleka. Fakamui, ne faihoana e tau tama tane tokoua ke he tau fifine Moapi ko Orepa mo Ruta. Kavi ke he hogofulu e tau he mole, ti mamate tokoua e tau tama tane nakai fai tama, toe hifo ai tokotolu e fifine hoko lautolu ni. Magaaho ne fifili e matua fifine fugavai ko Naumi ke liu ki Iuta, ne o e tau takape he tau fanau tane hana mo ia. Ke he magahehala, ne ole a Naumi ke he tau figona fifine hana ke liliu ki Moapi mo e fakatu tane ke he tau tagata he faoa ni ha laua. Kua talia e Orepa. Ka e, kua pipiki a Ruta ki a Naumi, pehe: “Ko e mena ke fano a koe ki ai, to fano ai ni au, ko e mena ke nofo ai a koe to nofo ai au, to eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku.”—Ruta 1:16.

Ko e tau takape tokoua, ko Naumi mo Ruta, ne hohoko a laua ki Petelehema he kamataaga he heleheleaga karite. He fakaaoga e foakiaga ne taute he Fakatufono he Atua, ne kamata a Ruta ke oko he fonua he matakainaga ha Elimeleka—ko e Iutaia motua ne higoa ko Poasa. Kua fiafia a Poasa ki a Ruta ti matutaki ke oko he hana fonua ato oti e “heleheleaga karite, mo e heleheleaga saito.”—Ruta 2:23.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

1:8—Ko e ha ne tala age a Naumi ke he tau figona fifine hana ke liliu atu “takitaha ke he kaina he hana matua fifine” ka e nakai ke he fale he hana matua tane? Nakai talahau fakatonu kua moui agaia po ke nakai e matua tane ha Orepa. Ka e, moui agaia e matua tane ha Ruta. (Ruta 2:11) Ka e ne liu a Naumi tutala ke he fale he matua fifine, he liga manamanatu ka hagaao ke he tau mamatua fifine ha laua to liu a laua ke manatu e mafanatia he hofihofi fakamatua fifine. To liga mafanatia pauaki e mena nei ke he tau fanau fifine ne kua momoko he toka ha laua a matua fugavai fifine fakahele. Liga fakaata foki he talahauaga e manatu ko Naumi, kua nakai tatai mo e tau mamatua ha Ruta mo Orepa ne kua ha ha he tau kaina hagahaga mitaki.

1:13, 21—Ne taute kia e Iehova e moui ke kona ma Naumi mo e fakatupu e matematekelea ki a ia? Nakai, ti nakai tukumale e Naumi e Atua ke he ha hehe. He onoono ke he tau mena oti ne tutupu ki a ia, ne manatu a ia kua totoko a Iehova ki a ia. Ne logona hifo e ia e konakona mo e fakavaia.  Mua atu ai, he vaha ia ko e fanafanau ko e fakamonuinaaga faka-Atua mo e tufua, ko e malaia. He nakai fai mokopuna mo e kua mamate e tau tama tane tokoua, liga logona hifo e Naumi kua hako a ia he manamanatu kua fakama e Iehova a ia.

2:12—Ko e heigoa e “palepale lahi” ne moua e Ruta mai ia Iehova? Ne fanau e Ruta e tama tane mo e moua e kotofaaga lilifu ke eke mo vala he tutakiaga he laini kua mua atu e aoga he fakamauaga tuai—ha Iesu Keriso.—Ruta 4:13-17; Mataio 1:5, 16.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:8; 2:20. Pete e tau matematekelea ne logona e ia, ne tumau e mauokafua ha Naumi ke he fakaalofa-totonu ha Iehova. Lata ia tautolu ke taute pihia foki, mua atu pauaki ka ha ha a tautolu he kamatamata kaka lahi.

1:9. Ko e kaina kua nakai lata ke eke mo matakavi he magafaoa ke kai mo e momohe hokoia ni. Kua lata ko e matakavi mafola ke okioki mo e tokotoko mitaki ai.

1:14-16. Ko Orepa ne ‘liu ke he hana motu, mo e hana tau atua.’ Ne nakai liu a Ruta. Ne toka e ia e tokotoko mitaki mo e haohao mitaki he motu moli hana mo e tumau e fakamoli ki a Iehova. Ko e feaki e fakaalofa fakamoli ma e Atua mo e fakakite e agaga foaki fakatagata ka lagomatai a tautolu neke kaumahala ke he tau manako lotokai mo e “tukumuli ke he malaia.”—Heperu 10:39.

2:2. Ne manako a Ruta ke fakaaoga e tau foakiaga he oko mena ne tukuage ke lagomatai aki e tau tagata kehe mo lautolu ne mamahi. Ne loto fakatokolalo a ia. Ko e Kerisiano manako lagomatai kua nakai lata ke fakatokoluga lahi ke nakai talia e lagomatai fakaalofa he tau matakainaga tapuaki po ke ha lagomatai mai he fakatufono ne kua tonuhia a ia ko e tane po ke fifine ke moua.

2:7. Pete kua ha ha e tonuhia ke oko, ne ole fakaataaga a Ruta ato oko ai. (Levitika 19:9, 10) Ko e fakakiteaga a nei he mahani molu hana. Kua iloilo a tautolu ka ‘kumi e mahani molu’ ha ko e “tau tagata mahani [molu], to eke ma lautolu e motu; ti fakafiafia foki e lautolu a lautolu ha ko e monuina kua lahi.”—Sefanaia 2:3; Salamo 37:11.

2:11. Ne fakamoli a Ruta ke mua hake he magafaoa hokoia ki a Naumi. Ko ia ko e kapitiga moli. (Tau Fakatai 17:17) Ne mau nivaniva e kapitiga ha laua kakano kua fakave ke he tau aga tuga e fakaalofa, mahani fakamoli, maama mitaki, totonu, mo e agaga foaki fakatagata. Mua atu e aoga, ne fakave ai ke he ha laua a moui fakaagaga—ko e ha laua a manako ke fekafekau ki a Iehova mo e taha he tau tagata tapuaki hana. Ha ha foki ia tautolu e tau magaaho mitaki ke feaki e fakakapitiga moli mo e tau tagata tapuaki moli.

2:15-17. Pete foki he taute e Poasa ke fakamama e kavega hana, “ne oko fua karite a ia ke he fonua ato hoko ke he afiafi.” Ko e fifine gahua malolo a Ruta. Ko e Kerisiano kua lata ke tokutoku ko e tagata makutu he gahua.

2:19-22. Ne olioli e Naumi mo Ruta e tau fetutalaaki fiafia he tau magaaho afiafi, ne fiafia a ia ne motua hake ke he tau gahua hana ne fakamui, kua ataina a laua ke talahau e tau manamanatuaga mo e tau logonaaga ha laua. Kua lata kia ke fai kehe i loto he magafaoa Kerisiano?

2:22, 23. Ne nakai tuga a Tina ko e tama fifine a Iakopo, ne lafi a Ruta mo e tau tagata tapuaki ki a Iehova. Ko e fakafifitakiaga mitaki lahi ha ia ma tautolu!—Kenese 34:1, 2; 1 Korinito 15:33.

KUA “MUHU MENA” A NAUMI

(Ruta 3:1–4:22)

Nukua fuakau lahi a Naumi ke fanafanau. Ti fakaako e ia a Ruta ke hukui ma hana ke he fakamauaga he liu fakafua mai, po ke tane ke he matakainaga he hana tane. He muitua ke he tau fakaakoaga ha Naumi, ne ole a Ruta ki a Poasa ke eke mo tagata liu fakafua mai. Kua mautali a Poasa ke talia. Ka e, ha ha ai e matakainaga tata lahi nukua lata ke age mua e kotofaaga ki ai.

Nakai fakamole magaaho a Poasa he taute e matafekau. He pogipogi hake ni, ne fakapotopoto mai e ia toko hogofulu e patu i Petelehema ki mua he matakainaga mo e huhu ki a ia po kua makai nakai a ia ke taute e liu fakafua mai. Ne nakai talia he tagata ke taute pihia. Ati, kua eke a Poasa mo tagata liu fakafua mai ti faihoana ki a Ruta. Ko e fakamauaga ha laua ne moua mai e tama tane, ko Opeta, ko e matua tupuna he Patuiki ko Tavita. Kua pehe e tau fifine a Petelehema ki a Naumi mogonei: “Kia fakaaue a kia Iehova . . . To eke a ia mo fakamalolo ke he hau a loto, to leveki foki e ia a koe ka motua ai, ha kua fanau a ia he figona fifine hau kua fakaalofa ki a koe; kua mua he mitaki a ia kia koe ke he tau tama tane ne tokofitu.” (Ruta 4:14, 15) Ko e fifine ne liu mai mo e “nofogati” ki  Petelehema kua liu foki “muhu mena”!—Ruta 1:21.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

3:11—Ko e heigoa e aga ha Ruta ati eke ai “ko e fifine mahani mitaki”? Ne nakai ko e “fili he lauulu ia” po ke “taute ke he auro, mo e fakatapulu ke he tau tapulu” ne nava he falu a Ruta. Ka e, ko e “tagata galo he loto”—ko e hana mahani fakamoli mo e fakaalofa, fakatokolalo mo e mahani molu, fakamakai mo e aga foaki fakatagata. Ha fifine matakutaku Atua ne manako ke he aga pihia tuga ha Ruta kua lata ke fakamakamaka ke feaki e tau aga nei.—1 Peteru 3:3, 4; Tau Fakatai 31:28-31.

3:14—Ko e ha ne mamatike a Ruta mo Poasa ka e nakaila aho ia? Ne nakai kakano e mena nei ha kua fai mahani kelea ne kua taute he po ati manako a laua ke fufu. Ko e tau gahua ha Ruta he po ia kua felauaki mo e aga fakamotu ka taute he fifine ne kumi e tonuhia ke tane ke he matakainaga he hana tane. Ne taute e ia felauaki ni mo e fakaakoaga ha Naumi. Lafi ai, ko e tali ha Poasa kua fakakite maaliali kua nakai kitia e ia ha mena hehe ne taute e Ruta. (Ruta 3:2-13) Maaliali ai, ne uhu mamatike a Ruta mo Poasa ke nakai fai mena ha tagata ke fakatu e tau tala fakavai.

3:15—Ko e heigoa e kakano uho ha Poasa he age ki a Ruta ono e fafati fua karite? Ko e gahua nei kua liga kakano ke tuga ni he hoko mai e aho okioki he mole e ono e aho gahua, ne kua tata mai e aho okioki ha Ruta. To taute e Poasa ke moua e ia e “okiokihaga” he kaina he hana tane. (Ruta 1:9; 3:1) Liga ko e ono foki ni e fafati fua karite ne maeke a Ruta ke tuku he ulu hana.

3:16—Ko e ha ne huhu a Naumi ki a Ruta: “Haku tama na e, ko hai kia a koe?” Nakai kia kitia e ia hana figona fifine? Liga maeke ke pihia, ha ko e magaaho ne liu mai a Ruta ki a Naumi kua liga pouli agaia. Liga kakano foki e huhu ha Naumi he fia iloa he matahigoa fou ha Ruta he liu fakafua mai hana.

4:6—Ko e heigoa e puhala ka liga “moumou” he tagata fakafua mai hana tufaaga ka taute e liu fakafua mai? Fakamua, kaeke fakafua e ia ne mativa hana tufaaga ko e fonua, ko e tagata fakafua mai ka foaki e tupe ke fakatau aki e fonua he totogi ka fakave ke he fiha e tau tau ne toe ato hoko ke he Iupeli ne hau. (Levitika 25:25-27) He taute pihia to fakatote e totogi he hana tau koloa. Lafi ki ai, kaeke fanau e Ruta e tama tane, ko e tama tane ia ka moua e tufaaga he fonua ne fakafua mai, nakai moua he ha tagata he magafaoa tata he tagata fakafua mai.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

3:12; 4:1-6. Ne muitua fakaeneene a Poasa ke he fakaholoaga ha Iehova. Kua mumuitua fakaeneene nakai a tautolu ke he tau fakatokatokaaga fakateokarasi?—1 Korinito 14:40.

3:18. Ne mauokafua a Naumi ki a Poasa. Nakai kia lata ia tautolu ke mauokafua pihia ke he tau matakainaga talitonu tua fakamoli? Ne makai a Ruta ke taute e tane ke he matakainaga he tane hana ko e tagata ne nakai iloa e ia, ko e tagata ne nakai fai higoa he Tohi Tapu. (Ruta 4:1) Ko e ha? Kakano ha kua mauokafua a ia ke he fakaholoaga he Atua. Moua nakai e tautolu e mauokafua pihia? Ka hoko e magaaho ke kumi he hoa, ma e fakatai, fanogonogo nakai a tautolu ke he fakatonuaga ke mau ni “kia lata mo e Iki”?—1 Korinito 7:39.

4:13-16. Pete ko ia ko e fifine Moapi mo e ko e tagata tapuaki ke he atua Kemosa, ko e kotofaaga mitaki ha ia ne moua e Ruta! Kua fakatai he mena nei e matapatu fakaakoaga “nakai mai ia ia kua manako, ti nakai mai ia ia kua poi, ka e mai he Atua kua fakaalofa mai.”—Roma 9:16.

Ko e Atua ka ‘Fakamatalalahi Ai a Mutolu ke he Vaha ke Lata Ai’

Kua fakakite he tohi a Ruta a Iehova ko e Atua fakaalofa-totonu, kua gahuahua ai ma e hana tau fekafekau mahani fakamoli. (2 Nofoaga Patuiki 16:9) Ka manamanatu a tautolu ke he puhala ne fakamonuina a Ruta, kitia e tautolu e kakano he falanaki ke he Atua mo e tua mauokafua, taofi katoatoa “ko ia foki kua taui mai a lautolu kua kumi fakamakutu kia ia.”—Heperu 11:6.

Ko Ruta, Naumi, mo Poasa ne falanaki katoatoa ke he fakaholoaga ha Iehova, ti mitaki e tau fua ma lautolu. Pihia foki, “Kua iloa e tautolu kua gahua fakalataha e tau mena oti ke mitaki ai a lautolu kua fakaalofa ke he Atua, ko lautolu kua uiina he hana finagalo.” (Roma 8:28) Kia uta a e tautolu ke he tau loto e tomatomaaga ha Peteru: “Kia fakatokolalo ai a mutolu ki lalo he lima malolo he Atua, kia fakamatalahi ai e ia a mutolu ke he vaha ke lata ai. Kia tuku atu kia ia e tau mena oti kua fakaatukehe ai a mutolu, ha ko e mana kua manatu e ia a mutolu.”—1 Peteru 5:6, 7.