Fanau ha Tautolu​—Ko e Tufaaga Uho

“Kitiala, ko e fanau ko e [tufaaga] ia mai ia Iehova; ko lautolu kua fanau mai ko e taui ia mai ia ia.”—SALAMO 127:3.

1. Moua fefe e tama mukemuke fakamua ke fanau mai?

MAILOGA e tau mena tutupu fakamana ne taute e Iehova ko e Atua ke he puhala ne tufugatia e ia e tagata tane mo e fifine fakamua. Ko e matua tane, ko Atamu, mo e matua fifine, ko Eva, ne fai vala a laua ne fakalataha ati tupu i loto he nofoaga tama ha Eva e tagata fou—ko e tama mukemuke fakamua he tagata. (Kenese 4:1) Hoko mai ke he vaha nei, ko e kamataaga mo e fanau he tama kua fakapuke aki e ofoofogia a tautolu ti kua fakamaama ai he tokologa ko e mana moli.

2. Ko e ha kua talahau a koe ko e mena ne tupu i loto he nofoaga tama he fifine fatu ko e mana?

² Kavi ke he 270 e aho, ko e tegatega fakamua ne ha ha i loto he matua fifine kua fua mai he fakalataha mo e matua tane ati tupu e tama mukemuke ne moua mai he tau tegatega tiliona. Toka i loto he tegatega fakamua ia e tau fakaholoaga kua lata ke tupu mai molea e 200 he tau vahega tegatega kehekehe. He muitua ke he tau fakaholoaga homo ue atu pihia, ne nakai maama he tau tagata, ko e tau tegatega uka lahi nei ne gahuahua ke he puhala maopoopo moli ke fakatupu e tagata moui fou!

3. Ko e ha ne talia he tokologa he tau tagata manamanatu kua liga fakalago ke he Atua e fanauaga he tagata fou?

³ Ko hai he talahau e koe, ne tufugatia moli e tama mukemuke? Ko Ia ne tufuga e moui he magaaho fakamua. Ne uhu he salamo he Tohi Tapu: “Kia iloa e mutolu ko Iehova ko e Atua a ia; ko ia ne eke a tautolu, ka e nakai ko tautolu.” (Salamo 100:3) Tau matua, iloa mitaki e mutolu ne nakai ko e lotomatala ha mutolu ne fua mai e tama kofukofu uho he moui. Ko e Atua mua ue atu e pulotu ni ne maeke ke fakalago ki ai ma e tauteaga fakamana he tagata moui fou. He afe e tau tau, ne foaki he tau tagata manamanatu e lilifu he tauteaga he tama i loto he nofoaga he matua fifine ke he Tufuga Homo Ue Atu. Pihia nakai a koe?—Salamo 139:13-16.

4. Ko e heigoa e hehe he tagata ne nakai hagaao pihia a Iehova?

⁴ Ko Iehova kia ko e Tufuga nakai fai logonaaga ne tamata teao e fakatokaaga fanafanau ke fanau he tau tagata tane mo e tau fifine e tau tama? Kua nakai fai logonaaga e falu tagata, ka e nakai pihia a Iehova. (Salamo 78:38-40) Kua pehe e Tohi Tapu ia Salamo 127:3: “Kitiala, ko e fanau ko e [“tufaaga,” NW] ia mai ia Iehova; ko lautolu kua fanau mai ko e taui ia mai ia ia.” Kia manamanatu la mogonei ke he tufaaga mo e mena ne fakamoli aki ai.

Ko e Tufaaga mo e Taui

5. Ko e ha e tau fanau ko e tufaaga?

⁵ Ko e tufaaga kua tuga e mena fakaalofa. Kua leva e gahua mo e fakamalolo he tau matua ke eke e tau fanau ha lautolu mo tufaaga ka momole atu a lautolu. Kua lauia ki ai e tupe, koloa, po ke falu mena tokiofa. Ko e heigoa ni, ko e fakamoliaga haia he fakaalofa he matua. Kua pehe e Tohi Tapu kua foaki he Atua ke he tau matua e tau fanau ha lautolu ko e tufaaga. Ko e tau mena fakaalofa fakahelehele mai ia ia. Kaeke ko e matua a koe, to talitonu nakai kua fakakite he tau gahua hau e onoonoaga ko e tau fanau hau ko e tau mena fakaalofa ne kua foaki atu he Tufuga he lagi mo e lalolagi katoatoa ki a koe?

6. Ko e heigoa e finagalo he Atua he taute e tau tagata ke fanafanau?

 ⁶ Ko e finagalo ha Iehova ne foaki e mena fakaalofa nei ke fakapuke e lalolagi aki e tau hologa ha Atamu mo Eva. (Kenese 1:27, 28; Isaia 45:18) Ne nakai taute e Iehova e tau tagata takitaha, tuga ne taute e ia e tau agelu totou miliona. (Salamo 104:4; Fakakiteaga 4:11) Ka e, ne fifili e Atua ke tufuga e tau tagata aki e iloaaga ke fanau e tau tama ka fifitaki ke he tau puhala he tau matua ha lautolu. Ko e kotofaaga mua ue atu ha ia ma e matua fifine mo e matua tane ke fanafanau mo e leveki e tagata fou pihia! Ko e tau matua, fakaaue nakai a mutolu ki a Iehova he maeke ia mutolu ke olioli ke he tufaaga uho nei?

Ako Mai he Fakafifitakiaga ha Iesu

7. Kehe ai ke he falu mena ne taute he tau matua, fakakite fefe e Iesu e fiafia mo e fakaalofa hofihofi noa ma e “fanau he tau tagata”?

⁷ Momoko ke talahau, nakai kitia he tau matua oti e tau fanau ko e taui. Tokologa ne nakai lahi e fakaalofa hofihofi noa ke he tau tama ha lautolu. Ne nakai fakaata he tau matua pihia e aga ha Iehova po ke Tama hana. (Salamo 27:10; Isaia 49:15) Kehe ai, manamanatu ke he fiafia ha Iesu ki a lautolu ne ikiiki. Ato hau foki a Iesu fakatino tagata ke he lalolagi—he eke a ia mo mena fakaagaga malolo he lagi—kua pehe e Tohi Tapu ko e hana “fiafia foki, ha ha i ai ke he fanau he tau tagata haia.” (Tau Fakatai 8:31) Ko e fakaalofa hana ma e tau tagata ne lahi mahaki ati foaki fiafia e ia hana moui ko e lukutoto ke maeke ia tautolu ke moua e moui tukulagi.—Mataio 20:28; Ioane 10:18.

8. Fakatoka fefe e Iesu e fakafifitakiaga mitaki ma e tau matua?

⁸ He nofo ke he lalolagi, ne fakatoka e Iesu e fakafifitakiaga mitaki pauaki ma e tau matua. Mailoga e mena ne taute e ia. Ne fai magaaho a ia ma e tau tama, pete ni he lavelave lahi mo e tupetupe a ia. Ne mamata a ia ki a lautolu ne fefeua he male mo e fakaaoga e tau puhala he tau mahani ha lautolu he fakaakoaga hana. (Mataio 11:16, 17) He fenoga fakahiku hana ki Ierusalema, ne iloa e Iesu to matematekelea mo e to kelipopo a ia. Ti ko e magaaho ne tamai he tau tagata e tau tama ikiiki ke kitia a ia, ne lali e tau tutaki ke puipui a Iesu mai he molea e tupetupe, ne lali ke fekau e tau tama ke o kehe. Ka e fakatonu e Iesu e tau tutaki hana. He fakakite hana “fiafia foki” ki a lautolu ne ikiiki, ne pehe a ia: “Tokai e tau tama ikiiki, ke o mai a lautolu kia au, ti ua hataki a lautolu.”—Mareko 10:13, 14.

9. Ko e ha e mena ne liga taute e tautolu kua mua atu e aoga ke he mena ne talahau e tautolu?

⁹ Maeke ia tautolu ke ako mai he fakafifitakiaga ha Iesu. Ka o mai a lautolu ne ikiiki ki a tautolu, tali atu fefe a tautolu—kaeke ke lavelave foki a tautolu? Tuga kia he taute e Iesu? Ko e mena ne manako e tau fanau, mahomo atu mai he tau matua, ko e mena ne fiafia a Iesu ke foaki ki a lautolu—ko e magaaho mo e makai hana. Moli, kua aoga e talahauaga tuga “Ofaofa e au a koe.” Ka e, lauia mitaki e tau gahua ke he tau kupu. Kua kitia e fakaalofa hau nakai ni ke he mena ne talahau e koe ka e mua atu ke he mena ne taute e koe. Kua fakakite he magaaho, makai, mo e levekiaga ne foaki e koe ke he tau tama hau. He taute e tau mena oti ia, mogoia, ne liga nakai moua mai ha fua mitaki, kua nakai moua mafiti tuga he amanaki a koe. Lata ke fakauka. Maeke ia tautolu ke ako e fakauka kaeke ke fifitaki e tautolu e puhala ne fehagai a Iesu mo e tau tutaki hana.

Fakauka mo e Fakaalofa Hohofi ha Iesu

10. Fakaako fefe e Iesu e fakaakoaga ke he mahani fakatokolalo ke he tau tutaki hana, ti ko e heigoa e kautuaga fakamua?

¹⁰ Ne mailoga e Iesu e taufetoko hololoa he tau tutaki hana ke he tuaga ne mua. Taha aho,  he mole e hohoko atu ki Kapanaumi mo e tau tutaki hana, ne huhu a ia ki a lautolu: “Ko e ha ne taufetoko ai a mutolu ke he magahehala? Ka e fakafenono a lautolu; ha ko e mena ne taufetoko a lautolu ke he magahehala, po ko hai ia lautolu ke mua.” He nakai fakatonu mamafa ki a lautolu, ne foaki fakauka e Iesu e fakaakoaga aoga he lali ke fakaako a lautolu ke he mahani fakatokolalo. (Mareko 9:33-37) Tupu mai nakai ha fua mitaki i ai? Nakai moua mafiti. Kavi ke he ono e mahina he mole, ne tala age a Iakopo mo Ioane ke he matua fifine ha laua ke ole ki a Iesu ma e tau tuaga talahaua he Kautu. Ne liu foki a Iesu fakatonu fakatekiteki e tau manamanatuaga ha lautolu.—Mataio 20:20-28.

11. (a) Ko e heigoa e matagahua fakamotu ne kaumahala e tau aposetolo ke taute he hohoko atu mo Iesu ke he poko tapa ki luga? (e) Ko e heigoa ne taute e Iesu, ti kautu nakai e tau laliaga hana he magaaho ia?

¹¹ Nakai leva ti hoko mai e Paseka he 33 V.N., ti fakalataha a Iesu mo e tau tutaki hoko lautolu ni ke fakamanatu ai. He hohoko atu ke he poko tapa ki luga, nakai fai he tau aposetolo 12 ne fakailoilo ke taute e matagahua fakamotu he holoholo e tau hui efu he falu—ko e matagahua tokolalo he fekafekau po ke he fifine gahua kaina. (1 Samuela 25:41; 1 Timoteo 5:10) Ne fakamamahi ha ia ki a Iesu ke kitia kua fakatumau e tau tutaki hana ke foli tuaga! Ti holoholo oti e Iesu e tau hui ha lautolu ti tala age fakamakamaka ki a lautolu ke muitua e fakafifitakiaga hana he fekafekau ke he falu. (Ioane 13:4-17) Taute nakai e lautolu? Ne pehe e Tohi Tapu he magaaho afiafi ia “kua taufetoko foki a lautolu, po ko hai taha ia lautolu ke mua.”—Luka 22:24.

12. Liga fifitaki fefe he tau matua a Iesu ke he tau laliaga ha lautolu ke fakaako e tau fanau ha lautolu?

¹² Ka kaumahala e tau fanau hau ke talia e hatakiaga hau, kua loto fakaaue nakai a mutolu ma tau matua ke he puhala ne logona hifo e Iesu? Mailoga ne nakai mahala a Iesu ke he tau aposetolo hana, pete he fakatuai a lautolu ke fakahako e tau hehe ha lautolu. Fakahiku ai ne fua mitaki e fakauka hana. (1 Ioane 3:14, 18) Tau matua, kia fifitaki moli e fakaalofa mo e fakauka ha Iesu, he nakai mahala ke he tau laliaga hau ke fakaako e tau fanau ha mutolu.

13. Ko e ha kua nakai lata e matua he fakagalo he fakaheu vale e fia iloa he tama?

¹³ Kua lata ke logona hifo e lautolu ne ikiiki e fakaalofa he tau matua ha lautolu mo e fiafia ha lautolu. Ne manako a Iesu ke iloa e mena ne manamanatu e tau tutaki hana ki ai, ti fanogonogo a ia he magaaho ne fai huhu a lautolu. Ne huhu a ia ke he manatu ha lautolu ke he falu matakupu. (Mataio 17:25-27) E, kua putoia ke he fakaakoaga mitaki e fanogonogo mitaki mo e fiafia moli. Kua lata e matua ke totoko ha hihiga ne fakagalo e fia iloa he tama he fakaheu vale: “Fano kehe! Ai kia kitia e koe au ne lavelave?” Ka lavelave moli e matua, kua lata ke tala age ke he tama to tutala fakamui ai e manatu. Kua lata he tau matua ke fakamoli he tutala ki ai. He puhala nei to logona he tama kua fiafia moli e matua ki a ia, to mautali moli a ia ke tutala ke he matua.

14. Ko e heigoa ka ako mai he tau matua ia Iesu hagaao ke he fakakite e fakaalofa hohofi ke he fanau ha lautolu?

¹⁴ Kua latatonu kia he tau matua ke fakakite e fakaalofa hohofi ha lautolu he kaputi mai e tau tama ha lautolu mo e kukukuku a lautolu? Maeke foki he tau matua ke ako mai ia Iesu.  Pehe e Tohi Tapu “kua nikiti ai e ia a lautolu he hana tau lima, ti fakalago e ia hana tau lima ki luga ia lautolu, mo e fakamonuina ai.” (Mareko 10:16) Fefe e manatu hau to talia nakai e lautolu ne ikiiki? Moli to mafanatia e tau loto ha lautolu, ati futia a lautolu ki a Iesu! Ka ha ha i ai e fakaalofa hohofi moli mo e fakaalofa he vahaloto ha mutolu ma tau matua mo e ha mutolu a fanau, to talia fiafia e lautolu e tau laliaga ha mutolu ka akonaki mo e fakaako.

Ko e Matakupu he Lahi he Magaaho

15, 16. Ko e heigoa e manatu talahaua he feaki tama, ti ko e heigoa moli ne fakatupu ai?

¹⁵ Kua fakauaua e falu ke he lahi moli he magaaho mo e makai fakaalofa ka fakakite he tau matua ke he fanau ha lautolu. Ko e manatu he feaki tama kua fakatolomaki fakailoilo ne fakahigoa ko e magaaho aoga. Ne talahau e lautolu ne fakatolomaki e talahauaga kua nakai lata e fanau ke lahi e magaaho ke moua mai he tau matua ha lautolu ka ko e magaaho tote ne fakaaoga mo lautolu kua fai kakano, tauteute, mo e pulega fakamitaki. Kua mitaki kia e manatu he magaaho aoga, ne tupu fakalataha mo e tuaga he manamanatuaga ha lautolu ne ikiiki?

¹⁶ Taha e tagata tohia ne tutala ke he tokologa he tau tama ne pehe ko e mena ha lautolu “ne manako lahi mai he tau matua ko e lahi e magaaho,” fakalataha mo e “makai katoatoa.” Aoga ai, taha e porofesa he aoga ne talahau: “Ko e talahauaga [magaaho aoga] ne nakai ha ha i ai he tuaga matua. Kua foaki ke he tau tagata e fakaataaga ke nakai lahi e magaaho ma e tau fanau ha lautolu.” Lata ke lahi fefe e magaaho he tau matua mo e tau fanau ha lautolu?

17. Ko e heigoa he fanau kua manako mai he tau matua ha lautolu?

¹⁷ Nakai talahau he Tohi Tapu. Pete ia, ko e tau matua Isaraela ne fakamalolo ke tutala ke he tau fanau ha lautolu ka nonofo he fale, ka o he puhalatu, ka tatakoto, mo e ka mamatike. (Teutaronome 6:7) Kua kakano moli e mena nei ne lata e tau matua ke matutaki mo e tau fanau mo e fakaako tumau a lautolu he tau aho takitaha.

18. Fakaaoga fakamitaki fefe e Iesu e tau magaaho ke fakaako e tau tutaki hana, ti ko e heigoa ka ako mai he tau matua he mena nei?

¹⁸ Ne kautu a Iesu he fakaako hana tau tutaki he kai mo lautolu, fenoga mo lautolu, mo e okioki foki mo lautolu. Ne fakaaoga fakamitaki e ia e tau magaaho oti ke fakaako a lautolu. (Mareko 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Pihia foki, kua lata e tau matua Kerisiano ke mataala ke fakaaoga e tau magaaho oti ke fakatu mo e fakatumau e matutakiaga mitaki mo e tau fanau ha lautolu mo e ke fakaako a lautolu ke he tau puhala ha Iehova.

Mena ke Fakaako mo e Puhala ke Taute Ai

19. (a) Ko e heigoa foki taha mena kua lata he fai magaaho hokoia ni mo e fanau? (e) Ko e heigoa kua lata lahi mahaki he tau matua ke fakaako aki a lautolu ne ikiiki?

¹⁹ He fai magaaho ma e fanau mo e fakaako foki ki a lautolu ne nakai ni kuenaia ke he  kautuaga he feaki a lautolu. Aoga foki, e mena ne fakaako. Mailoga e puhala ne peehi he Tohi Tapu e mena nei kua lata. ‘Ko e tau kupu nai kua poaki atu ai e au kia koe ke he aho nai,’ kua talahau, “kia fakaako atu mau ia ke he hau a fanau.” Ko e heigoa e ‘tau kupu nai’ ne lata ke fakaako ke he fanau? Maaliali ai, ko e tau kupu ne talahau: “Kia fakaalofa a koe kia Iehova hau a Atua mo e hau a loto katoa, mo e hau a agaga katoa, mo e hau a malolo katoa.” (Teutaronome 6:5-7) Pehe a Iesu ko e mena aoga lahi anei ke he tau poakiaga oti kana he Atua. (Mareko 12:28-30) Kua lata lahi mahaki e tau matua ke fakaako a lautolu ne ikiiki hagaao ki a Iehova, he fakamaama e kakano ne latatonu a ia hokoia mo e ha tautolu a fakaalofa mo e fakamoli katoatoa.

20. Ko e heigoa e poakiaga ne age he Atua ke he tau matua i tuai ke fakaako e tau tama ha lautolu?

²⁰ Pete ia, ko e ‘tau kupu nai’ ne fakamalolo e tau matua ke fakaako e tau fanau ha lautolu kua fai mena foki ne putoia he fakaalofa hokoia ni ke he Atua. To mailoga e koe he veveheaga fakamua ha Teutaronome, kua liu a Mose ke talahau e tau matafakatufono he Atua ne tohi he tau lapa maka—ko e Tau Fakatufono Hogofulu. Kua putoia he tau matafakatufono nei e tau poakiaga ke aua neke pikopiko, aua neke kaiha, aua neke kelipopo tagata, mo e aua neke faivao. (Teutaronome 5:11-22) Ti ko e fakaako e aoga he tau mahani ke he tau fanau kua fakamalolo ke he tau matua i tuai. Kua lata he tau matua Kerisiano he vaha nei ke foaki ke he fanau ha lautolu e fakaakoaga taha ia kaeke ke lagomatai ki a lautolu ke moua e vaha anoiha ne haohao mitaki mo e fiafia.

21. Ko e heigoa e kakano he fakaakoaga ke “fakaako” e kupu he Atua ki a lautolu ne ikiiki?

²¹ Mailoga na tala age ke he tau matua e puhala ke fakaako e lautolu e ‘tau kupu nei,’ po ke tau poakiaga, ki a lautolu ne ikiiki: “Kia fakaako atu mau ia ke he hau a fanau.” Ko e kupu “fakaako” kua kakano “ke fakamahani mo e peehi he fatiaki tumau po ke tomatoma: he fakamalolo po ke tokamau he manamanatuaga.” Kua tala age moli e Atua ke he tau matua ke fakatu e fakaholoaga kua fakamau he fakaakoaga Tohi Tapu ne ha ha i ai e kakano pauaki he tuku e tau mena  fakaagaga ke he tau manamanatuaga he tau fanau ha lautolu.

22. Ko e heigoa ne tala age ke he tau matua Isaraela ke taute ke fakaako aki e tau fanau ha lautolu, ti ko e heigoa e kakano he mena ia?

²² Ko e fakaholoaga ne fakamau ki ai kua lata mo e laliaga fakamatua. Pehe e Tohi Tapu: “Ti pipi e koe ia [‘tau kupu nai,’ po ke tau poakiaga he Atua] ke he hau a lima mo fakamailoga, ti eke ai foki mo fou pāpā ke he vaha he hau a tau mata. Ti tohi ai foki e koe ke he tau pou he hau a fale, katoa foki mo e hau a tau gutuhala.” (Teutaronome 6:8, 9) Nakai kakano e mena nei ko e tau matua kua lata ke tohi moli e tau matafakatufono he Atua he tau pou mo e tau gutuhala ha lautolu, he pipi e lagaki ke he tau lima he fanau ha lautolu, mo e tuku ai ke he vahaloto he tau mata ha lautolu. Ka e, kua lata e tau matua ke fakamanatu tumau e tau fakaakoaga he Atua ke he tau fanau ha lautolu. Ko e fakaako e tau fanau ha lautolu kua lata ke taute tumau, ne tuga ko e tau fakaakoaga he Atua kua haia i mua he tau fanau he tau magaaho oti.

23. Ko e heigoa ka manamanatu he fakaakoaga he fahi tapu ka hau?

²³ Ko e heigoa falu mena aoga pauaki kua lata he tau matua ke fakaako aki e tau fanau ha lautolu? Ko e ha kua aoga he vaha nei ke fakaako mo e fakamahani e tau fanau ke puipui a lautolu? Ko e heigoa e lagomatai kua fakaata mogonei ke he tau matua ke lagomatai aki a lautolu ke fakaako lauia mitaki e fanau ha lautolu? Ko e tau huhu nei mo e falu foki ne tupetupe e tokologa he tau matua ka manamanatu ki ai he vala tala ka mui mai.

To Tali Fefe e Koe?

• Ko e ha kua lata e tau matua ke mailoga kua uho e tau fanau ha lautolu?

• Ko e heigoa he tau matua mo e falu ka ako mai ia Iesu?

• Kua lata ke lahi fefe e magaaho ke foaki he tau matua ke he tau fanau ha lautolu?

• Ko e heigoa kua lata ke fakaako ke he tau fanau, ti fefe e puhala ke fakaako?

[Tau Huhu he Fakaakoaga]

[Fakatino he lau 20]

Ko e heigoa ka ako he tau matua mai he puhala fakaako ha Iesu?

[Tau Fakatino he lau 21]

Magaaho fe mo e fefe e puhala fakaako he tau matua Isaraela ke he ha lautolu a tau fanau?

[Tau Fakatino he lau 22]

Kua lata e tau matua ke tokamau e tau fakaakoaga he Atua i mua he tau fanau ha lautolu