Skip to content

Skip to table of contents

Saiene mo e Lotu—Kamataaga he Taufetoko

Saiene mo e Lotu—Kamataaga he Taufetoko

Saiene mo e Lotu​Kamataaga he Taufetoko

KO NICOLAUS COPERNICUS, ko e tagata kumikumi ke he aolagi, ne 70 e tau he moui, nukua teitei mate, hane taufetului ke totou. Ha ha he tau lima hana e tau fakamoliaga he talahauaga hana, ne mautali ke tohia. He liga iloa po ke nakai, ko e tohi hana to hikihiki e onoonoaga he tagata ke he lagi mo e lalolagi katoatoa. To fakatupu foki e taufetoko velagia he Kerisitenitome, ne logona hifo agaia e tau lauiaaga ia he vaha nei.

Ko Copernicus, ko e Katolika Polani, ti ko e tau 1543. Ko e tohi hana ne mataulu On the Revolutions of the Heavenly Spheres, ne tuku e la, nakai ko e fua lalolagi, he lotouho he fakatokaaga sola. He taute fakailoa e tohi ne fakamaama e Copernicus e uka lahi mahaki he fakatokaaga he lotouho he lalolagi aki e fakamaamaaga mukamuka lahi.

Fakamua, nakai lahi e fakakiteaga he fetotokoaki he vaha i mua. Taha mena, ne fakailoilo a Copernicus he magaaho ne talahau e ia hana tau manatu. Lafi ki ai, ko e Lotu Katolika, ne hiki e onoonoaga ke he lotouho he lalolagi, ne tuga kua talia he fakataitai fakasaiene ke he magahala ia. Ne fakamafana foki he pope a Copernicus ke taute fakailoa hana tohi. He taute fakailoa agataha e Copernicus e tohi, ne tohi he tagata tohia matakutaku hana folafolaaga, he fakakite e lotouho he la, mua atu ke he fakanumera, ne nakai ni ko e fakamoli ke he tau mena he aolagi.

Velagia e Fetoko

Taha fetoko foki ko e tagata kumikumi ke he tau mena he aolagi, ko e fakanumera, mo e ko e kumikumi fakasaiene ko Galileo Galilei (1564-1642), ko e Katolika foki a ia. He fakaaoga e tau hulu ne talaga aki e ia e tau lapa hio fou, ne kitia fakalaulahi e Galileo e lagi. Ko e tau kitiaaga hana ne omoomoi a ia kua hako a Copernicus. Ne kitia foki e Galileo e tau nikiniki he la, ne fakahigoa he vaha nei ko e tau ilaila he la, ne totoko ai taha fakaakoaga aoga mo e taofiaga fakalotu—kua nakai fakahagahagakelea e la ke hikihiki po ke popo.

He nakai tuga a Copernicus, ne malolo mo e makai a Galileo he fakatupu ki mua hana tau manatu. Ti taute pihia e ia he fakatokaaga fakalotu ne totoko lahi mahaki, ha ko e Lotu Katolika he magahala ia kua totoko lahi ke he fakaakoaga ha Copernicus. Ti, ko e magaaho ne fetoko a Galileo ko e mena nakai ni ko e fakaakoaga hako e lotouho he la ka kua lautatai ai mo e Tohiaga Tapu, ne tuaha ki ai e lotu. *

Ne fano a Galileo ki Roma ke lalago hana manatu ka e nakai kautu. He 1616 ne poaki e lotu ki a ia ke nakai lalago a Copernicus. Ne fakanono fakaku a Galileo. Ti he 1632 ne taute fakailoa e ia taha tohi ne lalago a Copernicus. He tau hake, ne fakahala he Hopo Fakafili a Galileo ke nofomau he fale pouli. He manamanatu ke he tau he moui hana, ne fakato hifo fakamafiti e lautolu e fakahala he puipui ki loto he fale.

Tokologa ne onoono ke he fetoko ha Galileo mo e lotu kua kautu lahi e saiene ke he lotu mo e, fakaaoga lahi ke he Tohi Tapu. Pete ia, to kitia e tautolu ke he vala tala ka mui mai, e fakahikuaga mukamuka nei nukua fakaheu e tau fakamoliaga loga.

[Matahui Tala]

^ para. 7 Ne moua noa ni e Galileo e tau fi malolo ha ko e hana mafiti he tau tala teatea fakafuluola mo e fakatokolalo. Pihia foki, he totoko e manatu he lotouho he la ne fakatatau mo e Tohiaga Tapu, ne fakakite e ia a ia ko e pule ke he lotu, ne fakaita lahi e lotu.