Ko Hai Ka Liu Tu Mai?
Ko Hai Ka Liu Tu Mai?
“Aua neke ofo ke he mena nai, ha ko e hane hoko mai e matahola ke logona e lautolu katoa ha he tau tuagamau fakamanatu hana leo mo e o mai ki fafo.”—Ioane 5:28, 29, NW.
1. Ko e heigoa e fakamoliaga kehe lahi ne logona e Mose ke he akau talatala he afi puhopuho, ti ko hai fakamui ne liu manatu e tau kupu ia?
FAI mena fakaliga kehe ne tupu he 3,500 e tau kua mole. Ko Mose hane leveki a ia he tau mamoe he tupuna ko Ieteru. Tata atu ke he Mouga ko Horepa, ne tu atu e agelu ha Iehova ki a Mose he afi puhopuho he vahaloto he akau talatala. “Ti kitekite atu ai a ia, kitiala, kua vela e akau talatala ke he afi, ka e nakai ni fakaoti e akau talatala,” he talahau he tala ia Esoto. Ti ui mai e leo ki a ia he akau talatala. “Ko au ko e Atua he hau a matua,” he fakapuloa he leo, “ko e Atua a Aperahamo, ko e Atua a Isaako, mo e Atua a Iakopo.” (Esoto 3:1-6) Fakamui, he senetenari fakamua V.N., ne liu e Tama fuataha he Atua, ko Iesu, manatu e tau kupu nei.
2, 3. (a) Ko e heigoa e amaamanakiaga ne fakatali ki ai a Aperahamo, Isaako, mo Iakopo? (e) Ko e heigoa e tau huhu ne laga mai?
2 Kua fakatutala a Iesu mo e falu Satukaio, ne nakai talitonu ke he liu tu mai. Ne fakapuloa e Iesu: “Ko e tutu mai ha lautolu kua mamate, kua fakailoa mai ia e Mose ke he kupu ke he akau talatala, he totoku e ia [a Iehova], ko e Atua a Aperahamo, ko e Atua foki a Isaako, ko e Atua foki a Iakopo. Nakai ko e Atua a ia ha lautolu kua mamate, ka ko lautolu kua momoui; ha ko e mena kua momoui oti ia ia.” (Luka 20:27, 37, 38) He talahau e tau kupu nei, ne fakamau e Iesu mai he tuaga he Atua, kua moui agaia a Aperahamo, Isaako, mo Iakopo ke he manatuaga he Atua. Tuga a Iopu, ne fakatali a lautolu ke he fakaotiaga he ‘katoatoa e kotofa’ ha lautolu, ko e momohe ha lautolu ke he mate. (Iopu 14:14) He lalolagi fou he Atua, to fakaliu tu mai a lautolu.
3 Ka e kua, mogoia, e falu he tau piliona ne mamate tali mai i tuai tigahau? To moua foki nakai e lautolu e liu tu mai? Ato moua e tautolu e tali fiafia ke he huhu ia, kia kumikumi la tautolu mai he Kupu he Atua ke he mena ka o ki ai e tau tagata ka mamate a lautolu.
Ko Fe a Lautolu ne Mamate?
4. (a) O ki fe e tau tagata ka mamate a lautolu? (e) Ko e heigoa e Seoli?
4 Kua fakapuloa he Tohi Tapu ko lautolu ne mamate “nakai iloa e lautolu ha mena.” He mate to nakai fai fakakikiveka he afi helo, nakai fai mamahi lahi mahaki ne leo i Limipo, ka ko e liu atu ke he efuefu. Ko e mena ia, kua tomatoma mai e Kupu he Atua ki a lautolu ne momoui: “Ko e tau mena oti kua iloa he tau lima hāu ke eke, kia eke a mo e hāu a malolo; ha kua nakai fai gahua, po ke manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga [Seoli], kua fina atu ki ai a koe.” (Fakamatalaaga 9:5, 10; Kenese 3:19) Nakai mahani e tokologa mo e kupu “Seoli.” Ko e kupu Heperu ne fakauaua e moua maiaga. Loga e lotu ne fakaako kua momoui agaia a lautolu ne mamate, ka kua fakakite mai he Kupu omoomoi he Atua, ko lautolu i Seoli kua mamate, kua nakai gahua a lautolu. Ko Seoli ko e tukuaga he tau tagata.
5, 6. He mate a Iakopo, fano a ia ki fe, mo e ko hai ne tanu fakalataha mo ia?
5 I loto he Tohi Tapu, kua kitia fakamua e tautolu e kupu Seoli [tukuaga] he Kenese 37:35. He tuga kua mate a Iosefa ko e tama tane fakahele he tupuna ko Iakopo, ne nakai manako a ia ke he mafanatia, he fakapuloa: “Ha ko e mena hifo au mo e manu ke he tukuaga [Seoli] ke he tama haku.” He talitonu kua mate e tama hana, ne manako a Iakopo ke mate mo e nofo i Seoli. Fakamui, tokohiva e fanau fakamua ha Iakopo ne manako ke uta e tama tane fakahiku hana, ko Peniamina ki Aikupito ke kumi lagomatai ha kua to e hoge. Pete ia, ne nakai talia e Iakopo, he pehe: “Nakai hifo haku tama mo mutolu; ha kua mate tuai hana matakainaga, ti toe tokotaha ni a ia, kaeke ke hoko ha mena kelea kia ia ke he puhala ka o ai a mutolu, ti ta hifo ai e mutolu haku tau lauulu hina ke he tukuaga [Seoli] mo e mānu.” (Kenese 42:36, 38) Ne matutaki e tau fakamoliaga ua nei mo e mate, nakai ke he taha moui kehe, fakalataha mo Seoli.
6 Kua fakakite he Kenese e tala kua eke a Iosefa mo pule ke he tau mena kai i Aikupito. Fakahiku ai, ne maeke a Iakopo ke hifo ke fakalataha fiafia mo Iosefa. Mole e mena ia, ne nofo a Iakopo he motu ia ato mate he 147 e tau he moui he fuakau. Hagaao ke he tau manako hana ka mate, ke liuaki he fanau tane hana a ia mo e tanu ke he ana ha Makapelu he motu ko Kanana. (Kenese 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Ti, tanu ai fakalataha a Iakopo mo Isaako, ko e matua tane hana, mo Aperahamo, ko e matua tupuna hana.
‘Fakalataha Atu mo e Tau Tupuna’
7, 8. (a) Fano ki fe a Aperahamo he mate a ia? Fakamaama. (e) Ko e heigoa ne fakakite kua o atu e falu ki Seoli he mamate?
7 Fakamua atu, he magaaho ne fakamoli e Iehova e maveheaga hana mo Aperahamo mo e mavehe to eke e tega hana ke tupu tokologa, ne fakakite e ia e mena ka tupu ki a Aperahamo. “Ka ko koe,” he talahau e Iehova, “to fina atu a koe ke he hau a tau matua mo e mafola, to tanu ni a koe ke he vaha motua lahi.” (Kenese 15:15) Ti ko e mena tonu nei ni ne tupu. Kua pehe e Kenese 25:8: “Ne fakaoti foki e fafagu a Aperahamo, kua mate a ia ka kua motua lahi, ko e tagata motua ni kua moui leva; ne fakalataha atu foki a ia mo e hana faoa.” Ko hai e tau tagata nei? Ne tohi he Kenese 11:10-26 e tau tupuna hana ke hoko atu ke he tama ha Noa ko Semu. Ti ko lautolu nei ne fita e momohe i Seoli ne fakalataha ki ai a Aperahamo ke he mate.
8 Ko e tau kupu “ne fakalataha atu foki a ia mo e hana faoa” kua kitia tumau he tau Tohiaga Tapu Heperu. Ti, kua lata ke fakahiku aki ko e tama tane ha Aperahamo ko Isamaeli mo e taokete ha Mose, ko Arona, ne mamate tokoua ki Seoli, ti hane fakatali i ai ke he liu tu mai. (Kenese 25:17; Numera 20:23-29) Hagaao ki ai, kua fano foki a Mose ki Seoli, pete ni e nakai fai ne iloa e tokaaga he tukuaga hana. (Numera 27:13; Teutaronome 34:5, 6) Pihia foki, ko Iosua, ko e hukui ha Mose ko e takitaki ha Isaraela, fakalataha mo e atuhau katoa he tau tagata ne o ki Seoli he mamate.—Tau Fakafili 2:8-10.
9. (a) Fakakite fefe he Tohi Tapu ko e kupu Heperu “Seoli” mo e kupu Heleni “Hate” ne hagaao ke he matakavi taha? (e) Ko e heigoa e amaamanakiaga kua ha ha ia lautolu i Seoli, po ko Hate?
9 He tau senetenari fakamui, ne eke a Tavita mo patuiki he tau magafaoa 12 ha Isaraela. He mate, ne “takoto ai a Tavita fakalataha mo e hana tau matua.” (1 Tau Patuiki 2:10) Ko ia foki kia i Seoli? Fuluola ai, he aho he Penetekoso 33 V.N., ne hagaao e aposetolo ko Peteru ke he mate a Tavita mo e fatiaki ai he Salamo 16:10: “Ko e mena nakai toka e koe au ki [S]eoli.” He mole e talahau ko Tavita agaia he tukuaga, ne hagaao e Peteru e tau kupu ia ki a Iesu mo e fakakite ko Tavita ne “iloa fakamua e ia, ko e mena ia kua vagahau mai ai a ia ke he liu tu mai a Keriso, kua nakai toka a ia ki [H]ate, ti nakai hoko foki e popo ke he hana tino. Ko Iesu hanā kua liu fakatu mai he Atua, ko e tau tagata talahau a mautolu oti ke he mena ia.” (Gahua 2:29-32) Ne fakaaoga ainei e Peteru e kupu “Hate,” ko e kupu Heleni ne tatai ke he kupu Heperu ko e “Seoli.” Ti, ko lautolu ne pehe haia i Hate kua tatai mo lautolu ne pehe haia i Seoli. Kua momohe a lautolu, he fakatali ke he liu tu mai.
Fai Tagata Hepehepe Kia i Seoli?
10, 11. Ko e ha ne pehe a tautolu kua fai ne hepehepe kua o ki Seoli, po ko Hate, he mamate a lautolu?
10 He mole e takitaki kehe e Mose e motu ko Isaraela mai i Aikupito, ne ha ha ai e totokoaga he tutakale. Ne tala age a Mose ke he tau tagata ke vevehe kehe a lautolu mai he tau takitaki kau ha lautolu—ko Koru, Tatano, mo Apiramo. To mamate mamahi a lautolu. Ne fakamaama e Mose: “Kaeke ke mamate e tau tagata nai tuga ne mamate ai e tau tagata oti, po ke hoko atu kia lautolu tuga ne hoko ke he tau tagata oti, ti iloa ai e mutolu nakai ni fakafano mai e Iehova au. Kaeke ke eke e Iehova ha mena fou, ti fakamaga ai e gutu he kelekele mo e folo ai a lautolu, mo e ha lautolu a tau mena oti, ti o hifo moui ni a lautolu ki [S]eoli; ti iloa ai e mutolu kua vihiatia he tau tagata ia a Iehova.” (Numera 16:29, 30) Ti he fakamaga e kelekele mo e folofua a lautolu po ke hifo e afi ki a lautolu tuga e mena ne tupu ki a Koru mo e 250 e tagata Levi ne kau mo ia, ko lautolu oti nei ne totoko ne o ki Seoli, po ko Hate.—Numera 26:10.
11 Ko Semi, ne vagahau kelea ke he Patuiki ko Tavita, ne fakahala he hukui ha Tavita, ko Solomona. “Ua toka noa e koe a ia,” he poaki e Tavita, “ha ko e tagata iloilo a koe ti iloa ni e koe e mena kua lata ke eke kia ia; ka kia ta hifo e koe hana tau lauulu hina ke he tukuaga [Seoli] mo e toto.” Ne fekau e Solomona a Penaia ke fakahoko e fakahala. (1 Tau Patuiki 2:8, 9, 44-46) Taha tagata foki ne mate ke he pelu ha Penaia ko e takitaki kau fakamua ha Isaraela ko Ioapo. Ko e ulu hina hana ne nakai hifo “ke he tukuaga [Seoli] mo e monuina.” (1 Tau Patuiki 2:5, 6, 28-34) Ko e tau fakafifitakiaga ua nei ne fakakite e moli he lologo omoomoi ha Tavita: “To fuluhi atu ki [S]eoli a lautolu kua mahani kelea, ko e tau motu oti kua nimo e Atua.”—Salamo 9:17.
12. Ko hai a Aitofele, ti fano ki fe a ia he mate?
12 Ko Aitofele ko e tagata fakatonutonu ki a Tavita. Ne aoga e hatakiaga hana ke tuga mena mai ia Iehova. (2 Samuela 16:23) Momoko, ne eke e fekafekau falanaki nei mo afo tagata mo e fakalataha ke he totokoaga ne takitaki he tama tane ha Tavita ko Apisaloma. Fakahiku ai, ne hagaao a Tavita ke he fakavai nei he tohia e ia: “Ko e mena nakai ko ia ne fai fi kia au ne eke fakakelea mai kia au; ane mai ko ia po kua fakauka au ki ai; nakai ko ia ne ita mai kia au ne fakatokoluga mai kia au, ane mai ko ia po kua fakamumuli au kia ia.” Ne matutaki atu a Tavita: “Kia hoko fakalutukia kia lautolu e mate; kia o hifo moui a lautolu ki [S]eoli; ha kua ha i ai e tau mena kelea ke he tau mena kua nonofo ai a lautolu, ha i loto ia lautolu ni.” (Salamo 55:12-15) He mamate, ko Aitofele mo e tau kapitiga hana ne o ki Seoli.
Ko Hai i Kehena?
13. Ko e ha a Iuta ne ui ko e ‘tama he malaia’?
13 He fakatatai e tuaga ha Tavita mo e mena ne tupu ki a Iesu, ko Tavita ne Mua. Taha he tau aposetolo 12 he Keriso, ko Iuta Isakariota, ne eke mo afo tagata tuga a Aitofele. Ko e mahani fakafualoto ha Iuta kua mua atu e kelea ke he ha Aitofele. Ne ekefakakelea e Iuta e Tama fuataha he Atua. He liogi he Tama he Atua he fakaotiaga he fekafekauaga hana ke he lalolagi, ne talahau e ia hagaao ke he tau tutaki hana: “Ne leveki e au a lautolu ke he hau a higoa he nofo au ia lautolu ke he lalolagi; ne leoleo e au a lautolu ne foaki mai e koe kia au, ti nakai malaia taha ia lautolu, ka ko e tagata he malaia hokoia, kia fakamoli ai e Tohi.” (Ioane 17:12) He mena nei ne hagaao ki a Iuta ko e ‘tama he malaia,’ ne fakakite e Iesu ka mate a Iuta, to nakai fai amaamanakiaga ke liu moui a ia. Kua nakai ha ha a ia he manatuaga he Atua. Ne nakai fano a ia ki Seoli, ka e ki Kehena. Ko e heigoa e Kehena?
14. Ko e heigoa kua fakatai e Kehena ki ai?
14 Ne fakahala e Iesu e tau takitaki lotu he vaha hana he taute e lautolu e tau tutaki takitaha ha lautolu “mo tagata Kehena.” (Mataio 23:15) He magahala ia, ne mahani e tau tagata mo e Pahua ha Hinoma, ko e matakavi ne fakaaoga mo toloaga veve he tau tino he tau tagata kolokolovao ne nakai lata mo e tanuaga lilifu. Fakamua ai, ne talahau e Iesu a Kehena he hana Lauga he Mouga. (Mataio 5:29, 30) Ko e kakano fakatai ia kua maama ke he tau tagata fanogonogo hana. Kua fakatai a Kehena ke he moumouaga tukulagi, nakai fai amaamanakiaga he liu tu mai. Kehe mai ia Iuta Isakariota he vaha a Iesu, kua o kia e falu ki Kehena ka e nakai ki Seoli, po ko Hate ka mamate?
15, 16. Ko hai ne mamate nukua o ki Kehena, mo e ko e ha ne o a lautolu ki ai?
15 Ko e tau tagata fakamua, ko Atamu mo Eva, ne tufugatia ke he mitaki katoatoa. Kua taute pauaki e agahala ha laua. I mua ha laua e moui po ke mate tukulagi. Ne liuliu a laua ke he Atua mo e kau ki a Satani. He mamate a laua, ne nakai fai amaamanakiaga a laua mai he aoga he poa lukutoto he Keriso. Ka e, o a laua ki Kehena.
16 Ko e tama tane uluaki ha Atamu, ko Kaino, ne kelipopo hana tehina ko Apelu mo e moui ko e tagata hekepefano. Ne fakamaama he aposetolo ko Ioane a Kaino ko e taha “ne mai ia ia ne mahani kelea.” (1 Ioane 3:12) Kua tonu ai ke fakahiku ke tuga e tau matua hana, ne fano a ia ki Kehena he mate a ia. (Mataio 23:33, 35) Ko e kehe ha ia he mena nei mo e tuaga ha Apelu ne tututonu! “Ko e tua ne ta age ai ke he Atua e Apelu e poa kua mua he mitaki ke he poa a Kaino, ko e mena ia kua talahaua ai kua tututonu a ia, kua talahaua he Atua kua mitaki hana tau poa,” he fakamaama e Paulo, he lafi “ko e mena ia foki pete ni he mate a ia, kua vagahau agaia ni.” (Heperu 11:4) E, ko Apelu ainei i Seoli hane fakatali ke he liu tu mai.
Ko e Liu Tu Mai “Fakamua” mo e “Mua he Mitaki”
17. (a) Ke he magahala nei he ‘vaha he fakahikuaga,’ ko hai ne o ki Seoli? (e) Ko e heigoa e tau amaamanakiaga ma lautolu i Seoli mo e ma lautolu i Kehena?
17 Tokologa ne totou e mena nei to manamanatu hagaao ke he tuaga ha lautolu kua mamate he ‘vaha he fakahikuaga.’ (Tanielu 8:19) Kua fakamaama he Fakakiteaga veveheaga 6, ko e tokofa e tagata heke solofanua he magahala ia. Fuluola ai, ko e solofanua fakahiku ne higoa ai ko e Mate, ne mui ai a Hate. Ti, tokologa ne mamate tuai ha ko e tau gahua he tau tagata heke solofanua fakamua to fakahiku ai ki Hate, to fakatali a lautolu i ai ke he liu tu mai ke he lalolagi fou he Atua. (Fakakiteaga 6:8) Ti ko e heigoa mogoia e tau amaamanakiaga ma lautolu i Seoli (Hate) mo lautolu i Kehena? To ha ha ai e liu tu mai ma lautolu i Seoli; ko e moumouaga tukulagi—to nakai liu moui—ma lautolu i Kehena.
18. Ko e heigoa e amaamanakiaga kua foaki he “liu tu mai fakamua”?
18 Ne tohi he aposetolo ko Ioane: “Kua monuina mo e tapu a ia ha i ai e tufaaga he liu tu mai fakamua; to nakai hoko kia lautolu e pule he mate ne ua, ka e eke a lautolu mo tau ekepoa he Atua mo Keriso, ti eke foki a lautolu mo tau patuiki fakalataha mo ia ke he tau tau ne taha e afe.” Ko lautolu ka ekegahua mo Keriso ne fakalataha ke he “liu tu mai fakamua,” ka ko e heigoa e amaamanakiaga ma lautolu ne toe he tau tagata?—Fakakiteaga 20:6.
19. Aoga fefe e falu mai he ‘liu tu mai kua mua he mitaki’?
19 Tali mai he vaha he tau fekafekau he Atua ko Elia mo Elisaio, ko e mana he liu tu mai ne liu fakamoui e tau tagata. “Ne moua he tau fifine ha lautolu a tau tagata mamate kua tutu mai tuai,” he talahau e Paulo, “ne fakakikiveka e falu, ti nakai talia e lautolu e fakamouiaga, kia moua ai e lautolu e liliu tutu mai kua mua he mitaki.” E, ko lautolu nei ne taofi ke he mahani fakamoli ne onoono atu fakalahi ke he liu tu mai ka foaki ki a lautolu, nakai ni ke he tau tau gahoa ka mole e mate, ka ke he amaamanakiaga he moui tukulagi! To eke moli e mena ia mo ‘liu tu mai kua mua he mitaki.’—Heperu 11:35.
20. Ko e heigoa ka fakatutala ki ai e vala tala ka mui mai?
20 Ka mamate tua fakamoli a tautolu ato tamai e Iehova e fakaotiaga ke he fakatokaaga kelea nei, ha ha ia tautolu e amaamanakiaga moli he ‘liu tu mai kua mua he mitaki,’ ko e kakano mitaki kua ha ha ai e moui tukulagi. Ne mavehe e Iesu: “Aua neke ofo ke he mena nai, ha ko e hane hoko mai e matahola ke logona e lautolu katoa ha he tau tuagamau fakamanatu hana leo mo e o mai ki fafo.” (Ioane 5:28, 29, NW) To fakatutala foki e vala tala ha tautolu ka mui mai ke he kakano he liu tu mai. To fakakite mai e puhala ka fakamalolo he amaamanakiaga ke he liu tu mai a tautolu ke eke a tautolu mo tau tagata taofi ke he mahani fakamoli mo e lagomatai a tautolu ke feaki e aga he foaki fakatagata.
Manatu Nakai e Koe?
• Ko e ha ne fakamaama a Iehova ko e Atua “ha lautolu kua momoui”?
• Ko e heigoa e tuaga ha lautolu i Seoli?
• Ko e heigoa e tau amaamanakiaga ha lautolu i Kehena?
• To aoga fefe e falu mai he ‘liu tu mai kua mua e mitaki’?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 25]
Tuga a Aperahamo, ko lautolu ne o ki Seoli kua fakatalitali ke he liu tu mai
[Tau Fakatino he lau 26]
Ko e ha a Atamu mo Eva, Kaino, mo Iuta Isakariota kua o ki Kehena?