Liu Tu Mai—Ko e Fakaakoaga ne Lauia a Koe
Liu Tu Mai—Ko e Fakaakoaga ne Lauia a Koe
“Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua, . . . ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.”—GAHUA 24:15.
1. Kua eke fefe e liu tu mai mo matakupu ke he Saneheturini?
HE MATAHIKU he fenoga misionare ke toluaki he aposetolo ko Paulo he 56 V.N., ko ia haia i Ierusalema. He fita e tapaki he tau Roma a Paulo, ne fakatu a ia ki mua he hopoaga tokoluga Iutaia, ko e Saneheturini. (Gahua 22:29, 30) He mailoga e Paulo e tau tagata he hopoaga, ne kitia e ia falu ia lautolu ko e tau Satukaio mo e falu ko e tau Farasaio. Kua kehekehe e tau vahega ua nei ke he taha e puhala kehe lahi. Ne fakatikai he tau Satukaio e liu tu mai; ka e talia he tau Farasaio. Ke kitia e fahi ne tu a ia ki ai, ne fakapuloa e Paulo: “Ko e tau matakainaga na e ma fanau, ko au ni ko e farasaio, ko e tama he farasaio; ko e amaamanaki ke he tu mai ha lautolu ne mamate, kua fakafili ai au.” He talahau pihia, ne fakagogoa e ia e toloaga!—Gahua 23:6-9.
2. Ko e ha ne mautauteute a Paulo ke fai tali atu ke he hana taofiaga ke he liu tu mai?
2 He tau tau fakamua, he fano a ia he puhala tu ki Tamaseko, ne kitia e Paulo e fakakiteaga kua logona e ia e leo ha Iesu. Ne huhu foki a Paulo ki a Iesu: “Ko e Iki na e, ko e heigoa e mena ke eke ai e au?” Ne tali e Iesu: “Tu a a koe ki luga, ti fano ki Tamaseko, ke talahau atu ai kia koe e tau mena oti kana kua kotofa kia koe ke eke e koe.” He hoko ki Tamaseko, ne moua he tutaki Kerisiano lagomatai ko Anania a Paulo, kua fakamaama: “Kua kotofa a koe he Atua he tau matua ha tautolu, kia iloa e koe hana finagalo, mo e kitia e koe a [I]a kua [t]ututonu [ko Iesu ne fakaliu tu mai], mo e fanogonogo atu a koe ke he leo mai he hana fofoga.” (Gahua 22:6-16) Nakai ofo ai, mogoia, ne mautauteute a Paulo ke fai tali atu ke he taofiaga hana ke he liu tu mai.—1 Peteru 3:15.
Fakailoa Atu e Amaamanakiaga he Liu Tu Mai
3, 4. Eke fefe a Paulo mo tagata taofi moli ke he liu tu mai, ti ko e heigoa kua ako e tautolu mai he fakafifitakiaga hana?
3 Ne liu a Paulo tu ki mua he Pule ko Feliki. He magaaho ia, ko Teretulo, ko e “tagata vagahau” ne hukui e tau Iutaia he fakailoa e hokotaki hagaao ki a Paulo, kua tukupau a ia he eke mo takitaki he vahega lotu mo e agahala he fakafualoto. Ne tali fakatonu e Paulo, he pehe: “Ka e tokutoku atu e au e mena nai kia koe, mena fekafekau au ke he Atua he tau matua ha mautolu ke lata mo e puhala ne talahaua e lautolu ko e vahega.” Ti, he hoko ke he matapatu matakupu, ne matutaki a ia: “Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua, kua taofi foki e lautolu nai, ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.”—Gahua 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.
4 He ua e tau he mole, ko e hukui a Feliki, ko Pokio Feso, ne uiina a Herota Akeripa ke huhu tala mo ia ki a Paulo ko e pagota. Ne fakamaama e Feso kua nakai talia he tau tagata tukupau e fakamoliaga ha Paulo ko e “taha tagata ko Iesu kua mate, . . . kua moui.” Ne tali atu a Paulo he huhu: “Ko e ha kia ke manatu ai a mutolu, ko e mena nakai maeke ke talia kaeke ke fakatu mai foki he Atua a lautolu kua mamate[?]” Ti fakapuloa e ia: “Ko e lagomatai ne moua e au mai he Atua, kua tumau ai au, kua hoko ke he aho nai, ha ne talahau ke he tau lalotagata mo e tau iki, nakai tala age au ha mena kehe ka ko e tau mena ia ne talahau mai he tau perofeta mo Mose ke hohoko mai; ke mamahi e Keriso, mo e tu mua mai a ia ia lautolu kua mamate, mo e fakamatala e ia e maama ke he motu nai katoa mo e tau motu kehe.” (Gahua 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Ko e tagata taofi moli a Paulo ke he liu tu mai! Tuga a Paulo, maeke foki ia tautolu ke fakapuloa fakamalolo to ha ha ai e liu tu mai. Ka ko e heigoa e tali ka amanaki a tautolu ki ai? Liga tatai ni mo e ha Paulo.
5, 6. (a) Ko e fakapuloa he tau aposetolo ke he liu tu mai ne fakalagalaga e tau tali fefe? (e) He fakakite e tautolu e amaamanakiaga ha tautolu ke he liu tu mai, ko e heigoa kua aoga?
5 Manamanatu ke he mena ne tupu fakamua he fenoga misionare ke laga uaaki ha Paulo (kavi ke he 49-52 V.N.) he magaaho ne ahi atu a ia ki Atenai. Ne fakakakano e ia mo e tau tagata ne talitonu ke he tau atua loga, ti fakamalolo e ia a lautolu ke mailoga e finagalo he Atua ke fakafili he tagata ne fakauku e Ia e lalolagi katoa ke he puhala tututonu. Ko Iesu a ia. Ne fakamaama e Paulo kua foaki he Atua e fakamoliaga ke he mena nei he liu fakatu mai a Iesu. Ko e heigoa e tali atu? Ne totou e tautolu: “Kua logona e lautolu e liu foki tutu mai e tau tagata ne mamate, ati va mai ai falu; ka e pehe mai e falu, To liu foki fanogonogo atu a mautolu kia koe he kupu nai.”—Gahua 17:29-32.
6 Ne fakaata he tali atu ia e mena ne tupu ki a Peteru mo Ioane he nakai leva e mole he Penetekoso 33 V.N. Ne lahi e vala he tau Satukaio ke he fetokoaga nei. Talahau mai he Gahua 4:1-4 e mena ne tupu: “Ne vagahau atu a laua ke he tau tagata, ti hoko mai ai kia laua e tau ekepoa mo e takitaki he kau he faituga, katoa mo e tau satukaio, Kua hogohogomanava a lautolu he fakaako atu e laua ke he tau tagata, mo e fakamatala atu e liliu tutu mai kia Iesu ha lautolu kua mamate.” Ka ko e falu kua talia fiafia ai. Kua “tua e tokologa ha lautolu ne fanogonogo ke he kupu; ko e katoa foki he tau tagata, na ko e lima e afe ka totou.” Moli ai, amanaki a tautolu ke he tau tali kehekehe ka tutala a tautolu hagaao ke he amaamanakiaga ke he liu tu mai. He mailoga e mena ia, kua aoga ke fakamalolo e tautolu e tua ha tautolu ke he fakaakoaga nei.
Tua mo e Liu Tu Mai
7, 8. (a) He fakakite mai he tohi ke he fakapotopotoaga Korinito he senetenari fakamua, maeke fefe e tua ha tautolu ke teao? (e) Maeke fefe he maama hako ke he amaamanakiaga he liu tu mai ke vevehe kehe e tau Kerisiano moli?
7 Nakai mukamuka ki a lautolu ne eke mo tau Kerisiano he senetenari fakamua V.N. ke talia e amaamanakiaga he liu tu mai. Kua uka he falu ne feoaki mo e fakapotopotoaga i Korinito. Ki a lautolu he tohi e Paulo: “Ko e mena ne tuku atu e au kia mutolu e falu a mena fakamua ne moua ai foki e au; ne matulei a Keriso mo lukutoto he tau hala ha lautolu, kua lata mo e tau Tohi. Ne tanu foki a ia, mo e liu foki tu mai ke he aho tolu, kua lata mo e tau Tohi.” Ne pipiki a Paulo ke he kupu moli nei he talahau ko e Keriso kua “fakalataha ne tokolima e teau mo e tuma,” laulahi ia lautolu, he talahau e Paulo, ne momoui agaia. (1 Korinito 15:3-8) Ne fakakakano atu foki e ia: “Kaeke kua fakamatala atu a Keriso kua fakatu mai tuai ia lautolu kua mamate, po kua talahau fefe e falu ia mutolu kua nakai tuai tutu mai a lautolu kua mamate? Kaeke ke nakai tuai tutu mai a lautolu kua mamate, ti nakai fakatu mai ai ni a Keriso; kaeke kua nakai fakatu mai a Keriso ti teao ha mautolu a fakamatala atu, ti teao foki ha mutolu a tua.”—1 Korinito 15:12-14.
8 E, kua aoga lahi e fakaakoaga he liu tu mai ati teao e tua Kerisiano ane mai nakai talia moli e liu tu mai. Moli, ko e maama hako ke he liu tu mai ne fakatoka kehe e tau Kerisiano moli mai he fakavai. (Kenese 3:4; Esekielu 18:4) Ti, kua putoia ke he fakaakoaga ha Paulo ke he liu tu mai he “tau kupu fakamua” he faka-Kerisiano. Kia eke e fifiliaga ha tautolu ke ‘hoko atu ke he katoatoaaga.’ “To eke foki e tautolu e mena ia,” he tomatoma e Paulo, “kaeke ke finagalo he Atua ki ai.”—Heperu 6:1-3.
Ko e Amaamanakiaga he Liu Tu Mai
9, 10. Ko e heigoa e kakano he Tohi Tapu kua hagaao ke he liu tu mai?
9 Ke fakalaulahi atu e fakamalolo he tua ha tautolu ke he liu tu mai, kia liliu a tautolu ke fakamanatu e tau huhu tuga e: Ko e heigoa e kakano he Tohi Tapu he hagaao ke he liu tu mai? Maeke fefe he fakaakoaga he liu tu mai ke fakakite e fakaalofa ha Iehova? To fakatata fakalahi he tau tali ke he tau huhu nei a tautolu ke he Atua mo e he magaaho taha kua lagomatai a tautolu ke fakaako e falu.—2 Timoteo 2:2; Iakopo 4:8.
10 Ko e “liu tu mai” ko e fakaliliuaga he kupu Heleni ne kakano moli “ko e liu tu hake foki.” Ko e heigoa ne putoia he tau kupu ia? Hagaao ke he Tohi Tapu, ko e amaamanakiaga he liu tu mai ko e fakamoliaga kua maeke e tagata mate ke liu moui foki. Kua fakakite fakalaulahi he Tohi Tapu ko e fakaliu tu mai he tagata ke he puhala he tino po ke agaga, falanaki ni ko e amaamanakiaga ke he lagi po ke lalolagi. Kua ofoofogia a tautolu ke he fakaalofa, pulotu, mo e malolo ha Iehova ne fakakite ke he amaamanakiaga homo ue atu nei he liu tu mai.
11. Ko e heigoa e tau amaamanakiaga ke he liu tu mai ne foaki ke he tau fekafekau fakauku he Atua?
11 Ko e liu tu mai ha Iesu mo e tau matakainaga fakauku hana ne foaki ki a lautolu e tino fakaagaga ke felauaki mo e gahua he lagi. (1 Korinito 15:35-38, 42-53) To gahua fakalataha a lautolu ko e tau pule he Kautu faka-Mesia, ke tamai e tau tuaga Parataiso ke he lalolagi. I lalo ha Iesu ko e Ekepoa ne Mua, to moua e lautolu ne fakauku e tuaga ekepoa fakapatuiki. To folafola e lautolu e tau aoga he poa lukutoto he Keriso ke he tau tagata he lalolagi tututonu fou. (Heperu 7:25, 26; 9:24; 1 Peteru 2:9; Fakakiteaga 22:1, 2) Ke he magaaho nei, ko lautolu ne fakauku kua momoui agaia ke he lalolagi nukua manako ke fakatumau e taliaaga ke he Atua. Ka mamate a lautolu, to moua e lautolu e ‘palepale’ he puhala he liu tu mai ke he moui fakaagaga nakai mate he lagi. (2 Korinito 5:1-3, 6-8, 10; 1 Korinito 15:51, 52; Fakakiteaga 14:13) “Kaeke kua fakalataha a tautolu mo e fakatai he hana matulei,” he tohi e Paulo, “ti pihia foki a tautolu ke he hana liu foki tu mai.” (Roma 6:5) Ka e kua mogoia a lautolu ne ha ha ai e liu tu mai ke he moui he lalolagi ko e tau tagata agaia? Maeke fefe he amaamanakiaga he liu tu mai ke fakatata fakalahi a lautolu ke he Atua? Lahi atu e mena ke ako e tautolu mai he fakafifitakiaga ha Aperahamo.
Ko e Liu Tu Mai mo e Kapitiga mo Iehova
12, 13. Ko e heigoa e fakaveaga malolo ma e tua ke he liu tu mai ne ha ha ia Aperahamo?
12 Ko Aperahamo, ne fakamaama ko e “kapitiga he Atua,” ko e tagata mitaki lahi ke he tua. (Iakopo 2:23) Ne hagaao a Paulo ke he tua ha Aperahamo lagatolu he tohi e ia mo e tau tane mo e fifine tua fakamoli ne fakamau he veveheaga 11 ha Heperu. (Heperu 11:8, 9, 17) Kua hagaaki e tohi ke tolu aki hana ke he tua ne fakakite e Aperahamo he magaaho ne tauteute omaoma e ia ke poa e tama tane hana ko Isaako. Kua mauokafua a Aperahamo ko e maveheaga he tega ne puhala ia Isaako ne fakatoka mai e Iehova. Pete foki ka mate a Isaako ko e poa, ne “manatu a [Aperahamo] kua maeke ni ke he Atua ke fakatu a ia mai ia lautolu kua mamate.”
13 He magaaho ne kitia e Iehova e malolo he tua ha Aperahamo, kua fakatoka mai e ia e manu ke hukui aki e poa. Ka e fakaaoga agaia e mena ne tupu ki a Isaako, ko e fakataiaga ke he liu tu mai, tuga ne fakamaama e Paulo: “Ne moua mai ai [e Aperahamo] foki a ia [Isaako] ke he fakatai.” (Heperu 11:19) Mua atu ai, ne fita e moua e Aperahamo e fakaveaga malolo ma e taofiaga hana ke he liu tu mai. Nakai kia kua fakamoui e Iehova e tau malolo gahuahua ke fai tama a Aperahamo he magaaho ne hohoko a ia mo e hoana hana ko Sara, ke he vaha fuakau mo e fanau ha laua a tama, ko Isaako?—Kenese 18:10-14; 21:1-3; Roma 4:19-21.
14. (a) Hagaao ke he Heperu 11:9, 10, ko e heigoa ne fakatali a Aperahamo ki ai? (e) Ke moua e tau monuina he Kautu he lalolagi fou, ko e heigoa e mena ka tupu ki a Aperahamo? (i) Maeke fefe ia tautolu ke moua e tau monuina he Kautu?
14 Ne fakamaama e Paulo a Aperahamo ko e tagata nofo paea mo e ko e tagata nofo he tau fale ie ne “tatali atu a ia ke he māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia.” (Heperu 11:9, 10) Nakai ko e maaga moli anei tuga a Ierusalema, ko e tokaaga he faituga he Atua. Nakai, ko e maaga fakatai anei. Ko e Kautu he Atua he lagi ne fakalataha ai e Keriso Iesu mo e tau ekegahua hana toko 144,000. Ko lautolu e 144,000 ne ha ha ke he lilifu he lagi ne talahau foki ki ai ko e “māga tapu ko Ierusalema fou,” ko e “kitofaitane” he Keriso. (Fakakiteaga 21:2) He 1914, ne fakafoufou e Iehova a Iesu ko e Patuiki faka-Mesia he Kautu he lagi mo e poaki ki a ia ke pule ki luga he tau fi hana. (Salamo 110:1, 2; Fakakiteaga 11:15) Ke moua e tau monuina he pule he Kautu, ko Aperahamo, ko e “kapitiga he Atua,” ka liu ke moui foki. Pihia foki, ke moua e tautolu e tau monuina he Kautu, kia momoui a tautolu ke he lalolagi fou he Atua, ko e tau tagata he moto tagata tokologa ne hao i Amaketo po ke ko lautolu ne fakaliu tu mai he mate. (Fakakiteaga 7:9, 14) Ko e heigoa e fakaveaga he amaamanakiaga ke he liu tu mai?
Fakaalofa he Atua—Ko e Fakaveaga he Amaamanakiaga he Liu Tu Mai
15, 16. (a) Fakatoka fefe he perofetaaga fakamua he Tohi Tapu e fakaveaga ma e amaamanakiaga ke he liu tu mai? (e) Maeke fefe he taofiaga ke he liu tu mai ke fakatata fakalahi a tautolu ki a Iehova?
15 Ko e fakafetuiaga tata ha tautolu mo e ha tautolu a Matua fakahele he lagi, ko e tua malolo ha tautolu tuga ha Aperahamo, mo e ha tautolu a omaoma ke he tau poaki he Atua kua fakaata a tautolu ke talahau tututonu mo e ke ono mai a Iehova ke eke mo tau kapitiga hana. Kua tamai he mena nei a tautolu ke aoga mai he pule he Kautu. Moli, ko e perofetaaga fakamua ne fakamau he Kupu he Atua, ia Kenese 3:15, ne fakatoka e fakaveaga ma e amaamanakiaga ke he liu tu mai mo e kapitiga mo e Atua. Kua talahau mai nakai ni ko e tatuki e ulu ha Satani, fekehekeheaki mo e tatuki he muihui he Tega he fifine he Atua. Ko e mate ha Iesu ke he akau ko e tatuki fakatai ke he muihui. Ko e liu tu mai hana ke he aho ke tolu aki ne fakamaulu e matamotu ia mo e hafagi e puhala ma e fifiliaga tonu he totoko ki a “ia ne toka ai e kautu ke mate ai, ko e tiapolo haia.”—Heperu 2:14.
16 Kua fakamanatu e Paulo ki a tautolu “kua fakakite mai he Atua hana fakaalofa kia tautolu he matulei a Keriso ke hukui aki a tautolu, ka ko e tau tagata hala agaia a tautolu.” (Roma 5:8) He loto fakaaue ke he totonu noa nei kua tamai moli ki a tautolu e tata lahi ki a Iesu mo e ke he ha tautolu a Matua fakahele he lagi.—2 Korinito 5:14, 15.
17. (a) Ko e heigoa e amaamanakiaga ne fakakite e Iopu? (e) Ko e heigoa ne fakakite he Iopu 14:15 hagaao ki a Iehova, ti fefe e logonaaga hau ke he mena nei?
17 Ko Iopu, ko e tagata tua fakamoli mai he tau vaha ato Kerisiano, ne onoono fakalahi foki ke he liu tu mai. Ne matematekelea lahi a ia ki a Satani. Nakai tuga e tau kapitiga fakavai hana, ne nakai talahau e liu tu mai, ne moua e Iopu e mafanatia mai he amaamanakiaga nei ti huhu a ia: “Ka mate e tagata to liu moui mai kia a ia?” He tali ne fakapuloa e Iopu: “To tatali atu au he tau aho oti ne kotofa ke tau ai au, ato hoko mai a ia ke hukui aki au.” He tutala ke he hana Atua, ko Iehova, ne pehe a ia: “Kia ui mai a koe, ti tali atu au kia koe.” Manamanatu ke he tau logonaaga he ha tautolu a Tufuga fakaalofa, ne pehe a Iopu: “Kia finagalo fakaalofa a koe ke he gahua he hau a tau lima.” (Iopu 14:14, 15) E, kua fakatali fiafia a Iehova ke he magaaho ka liuaki mai e ia a lautolu ne tua fakamoli ke he moui ke he liu tu mai. Kua fakatata fakalahi moli he mena nei a tautolu ki a ia he manamanatu hokulo a tautolu ke he fakaalofa mo e totonu noa ne fakakite e ia ki a tautolu pete ni e nakai mitaki katoatoa a tautolu!—Roma 5:21; Iakopo 4:8.
18, 19. (a) Ko e heigoa e amaamanakiaga ne ha ha ia Tanielu ke liu moui mai? (e) Ko e heigoa ka liu fakatutala a tautolu ke he vala tala ka mui mai?
18 Ko e perofeta ko Tanielu, ne fakamaama he agelu he Atua ko e “tagata kua ofania lahi,” ne leva e fekafekau tua fakamoli. (Tanielu 10:11, 19) Ne nakai mafai e mahani fakamoli hana ki a Iehova mai he fakapaea he 617 F.V.N. ato mate a ia fai magaaho he mole e moua e ia e fakakiteaga he 536 F.V.N., ko e tau ke tolu aki ne patuiki a Kuresa i Peresia. (Tanielu 1:1; 10:1) Fai magaaho he tau ke tolu aki ha Kuresa, ne moua e Tanielu e fakakiteaga he tau pule he lalolagi ne fakahiku ai ke he matematekelea lahi hane hau. (Tanielu 11:1–12:13) Ha kua nakai maama katoatoa e Tanielu e fakakiteaga, ne ole a ia ke he utafekau fakaagelu ne tala age e fakakiteaga ki a ia: “Ko e Iki na e, ko e heigoa kia e fakahikuaga he tau mena ia?” He tali ne hagaaki e agelu ke he “vaha ke fakahiku ai” magahala kua “maama ai ni e tau tagata iloilo.” Kia Tanielu, ko e heigoa e tau amaamanakiaga hana? Ne talahau he agelu: “To okioki a koe, to tu mai foki a koe ke he tufaaga hau ka hoko ke he tau aho ke fakahiku ai.” (Tanielu 12:8-10, 13) To liu fakatu mai a Tanielu ka “liliu foki tutu mai a lautolu ne mahani tututonu,” he Pule Meleniamu he Keriso.—Luka 14:14.
19 Ko tautolu he vala fakahiku he fakaotiaga mo e tata lahi mahaki foki ke kamata e Pule Meleniamu he Keriso mai he magaaho ne eke a tautolu mo tau matakainaga talitonu. Ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke huhu hifo ki a tautolu ni, ‘To haia nakai au ke he lalolagi fou ke fakalataha mo Aperahamo, Iopu, Tanielu, mo e falu tagata tane mo e fifine tua fakamoli?’ To maeke ia tautolu, kaeke ni ke nonofo fakatata ki a Iehova mo e omaoma ke he tau poakiaga hana. He vala tala ka mui mai ha tautolu, to fakalaulahi e tutala ha tautolu ke he amaamanakiaga he liu tu mai ke maeke ke kitia e tautolu a lautolu ka fakaliu tu mai.
Manatu Nakai e Koe?
• Ko e heigoa e tali ne fehagai mo Paulo he magaaho ne fakapuloa e ia hana amaamanakiaga ke he liu tu mai?
• Ko e ha e amaamanakiaga ke he liu tu mai ne vevehe kehe e tau Kerisiano moli mai he fakavai?
• Ne iloa fefe e tautolu ko Aperahamo, Iopu, mo Tanielu ne tua ke he liu tu mai?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 19]
Kua tu a Paulo ki mua he Pule ko Feliki, ne fakapuloa e mauokafua ke he amaamanakiaga ke he liu tu mai
[Fakatino he lau 20]
Ko e ha ne tua a Aperahamo ke he liu tu mai?
[Fakatino he lau 22]
Ne moua e Iopu e mafanatia he amaamanakiaga ke he liu tu mai
[Fakatino he lau 22]
To liuaki mai a Tanielu ke he liu tu mai ha lautolu ne tututonu