Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi Fakamua ke he Tau Patuiki
Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi Fakamua ke he Tau Patuiki
‘KA TOKOLOGA ai e tau tagata tututonu, ti fiafia ai e motu; ka ko e mena ka pule e tagata mahani kelea ti ooi ai e motu.’ (Tau Fakatai 29:2) Ko e tohi Fakamua ke he Tau Patuiki he Tohi Tapu kua fakakite maaliali e kupu moli ne ha ha he fakatai nei. Kua talahau e tala ke he moui a Solomona, magahala he hana pule fakapatuiki ne moua ai e Isaraela i tuai e vaha haohao mitaki mo e monuina lahi mahaki. Kua putoia foki he Fakamua ke he Tau Patuiki e tala ke he vevehe he motu he mole e mate a Solomona mo e tau patuiki toko 14 ne tutu hake he mole a ia, falu i Isaraela mo e falu i Iuta. Tokoua ni e patuiki mai ia lautolu ia ne tumau e tua fakamoli ki a Iehova. Ke lafi ki ai, kua talahau fakamatafeiga he tohi e tau gahua he tau perofeta tokoono, putoia a Elia.
Tohi ai i Ierusalema mo Iuta he perofeta ko Ieremia, kua putoia he tala kavi ke 129 e tau—mai he 1040 F.V.N. ke he 911 F.V.N. He magaaho ne tohia e tohi nei, ne maaliali ai kua kumikumi a Ieremia ke he tau fakamauaga i tuai tuga e “tohi ne tohi ai e tau mena oti ne eke e Solomona.” Kua nakai moua e tau fakamauaga kehekehe ia mogonei.—1 Tau Patuiki 11:41; 14:19; 15:7.
KUA FAKAOHOOHO HE PATUIKI PULOTU E MAFOLA MO E MONUINA
Kua kamata e tohi Fakamua ke he Tau Patuiki aki e tala fuluola ke he laliaga he tama he Patuiki ko Tavita ko Atonia ke fofo e tuaga patuiki he hana matua. Ne mafiti e mena ne taute he perofeta ko Natano ati moumou e pulega, ti eke e tama a Tavita ko Solomona mo patuiki. Ne fiafia a Iehova ke he ole he patuiki ne fakatu fou mo e age ki a ia “e pulotu mo e loto matala” fakalataha mo e “koloa katoa mo e lilifu.” (1 Tau Patuiki 3:12, 13) Kua nakai fai mena ke fakatatai aki e iloilo he patuiki, mo e nakai fai fakatataiaga hana tau koloa. Ne olioli e Isaraela e magahala mafola mo e monuina.
Lafi ke he tau matagahua ta fale ha Solomona ko e faituga ha Iehova mo e tau fale fakatufono kehekehe. Ne fakamafana e Iehova a Solomona: “[To] fakamau e au e nofoaiki he hau a kautu kia Isaraela tukulagi,” kaeke tumau e omaoma he patuiki. (1 Tau Patuiki 9:4, 5) Ne hataki foki he Atua moli a ia ke he tau fua kelea ka nakai omaoma. Ka e, ne loga e tau hoana motu kehe ha Solomona. He fakaohooho e lautolu, ne fuluhi a ia ke he tapuaki fakavai he vaha motua hana. Ne talahau tuai e Iehova to vevehe e kautu hana. He 997 F.V.N., ne mate a Solomona, ti fakaoti e 40 tau ne pule ai a ia. Ne tu hake e tama tane hana ko Rehopoamo ke he nofoaiki.
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
1:5—Ko e ha ne lali a Atonia ke fofo e tuaga patuiki ka e moui agaia a Tavita? Ne nakai talahau he Tohi Tapu. Pete ia, kua fai kakano mitaki ke fakahiku ha kua fita e tau taokete ha Atonia ko Amanono mo Apisaloma he mamate, liga pihia mo e tama tane ha Tavita ko Kiliava, ati manatu a Atonia kua ha ha ia ia e tonuhia ke he nofoaiki ha ko ia ne lahi hake mai he tau tama tane a Tavita ne momoui agaia. (2 Samuela 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Ha kua lalago a ia he iki kautau malolo ko Ioapo mo e ekepoa ne mua ne tu he kotofa tokoluga ko Aviata, ti liga manatu malolo a Atonia to liga kautu e laliaga hana. Ne nakai talahau he Tohi Tapu po kua iloa nakai e ia e amanakiaga ha Tavita ke moua e Solomona e nofoaiki. Pete ia, ne nakai uiina e Atonia a Solomona mo e falu ne fakamoli ki a Tavita ke he ‘tamate manu ma e galue.’ (1 Tau Patuiki 1:9, 10) Kua talahau he mena nei kua kitia e ia a Solomona ko e tagata fetoko ke he kotofa.
1:49-53; 2:13-25—Ko e ha ne tamate e Solomona a Atonia ka kua oti e fakamagalo ki a ia? Pete he nakai mailoga ai e Patesepa, ne maama e Solomona e kakano moli he ole ha Atonia ki a Patesepa ke ole ke he patuiki ke age a Apisaka mo hoana hana. Pete kua nakai iloa e Tavita a ia ke he mahani fakatane mo e fifine, ko e hoana fakahoa agaia ha Tavita e fifine fulufuluola ko Apisaka. Fakave ke he tau aga fakamotu he magahala ia, to eke a Apisaka mo koloa hokoia ni hana he ohi patuiki moli mai ia Tavita. Liga manatu a Atonia ka eke a Apisaka mo hoana hana, to maeke ia ia ke liu ke lali ma e nofoaiki. He maama e ole ha Atonia ko e fakakiteaga he foli ke he tuaga patuiki, ne utakehe e Solomona e fakamagaloaga.
6:37–8:2—I ne fe ne fakaulu e faituga? Ne mau e faituga he mahina ke valuaki he 1027 F.V.N., ko e tau ke 11 aki he pule a Solomona. Ko e tamai he tau koloa ki loto mo e falu tauteuteaga kua liga ke 11 e mahina. Ko e fakauluaga kua liga taute he mahina ke fitu aki he tau 1026 F.V.N. Ne fakamaama he tala e falu matagahua ta fale he mole e talaga he faituga ato talahau fakamui e fakauluaga he faituga, kua maaliali e lali ke fakakatoa e tau tala ke he tau gahua ta fale.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 5:1-3.
9:10-13—Kua felauaki nakai mo e Fakatufono faka-Mose e mena fakaalofa ha Solomona ko e 20 e maaga i Kalilaia ne age ke he Patuiki ko Hairamo ha Turo? Ko e Fakatufono ne talahau he Levitika 25:23, 24 kua liga hagaao hokoia ni ke he matakavi ne nonofo ai e tau Isaraela. Liga ko e tau maaga ne age e Solomona ki a Hairamo ko e tau maaga ne nonofo ai a lautolu ne nakai ko e tau Isaraela, ka e ha ha i loto he katofia he Motu he Maveheaga. (Esoto 23:31) Ko e mena ne taute e Solomona liga ko e fakakiteaga foki he hana kaumahala ke omaoma katoatoa ke he Fakatufono, tuga he magaaho ne ‘fakaloga e ia e tau solofanua māna’ mo e fakaloga e tau hoana. (Teutaronome 17:16, 17) Ko e heigoa ni e kakano, ne nakai makona a Hairamo ke he mena fakaalofa. Ne liga nakai leveki fakamitaki he tau tagata pouliuli ne nonofo ai e tau maaga ia, po kua liga nakai mitaki e tokaaga.
11:4—Ko e loto nimo kia ati nakai tua fakamoli a Solomona he vaha motua hana? Nakai hihiga ke pihia. Na fuata a Solomona he magaaho ne kamata patuiki ai, ti pete he pule a ia ke 40 e tau tau, ne nakai hoko a ia ke he vaha motua lahi. Lafi ai, ne nakai tiaki katoatoa e ia e mui ki a Iehova. Maali ai ne lali a ia ke taute falu vahega tua fiofio.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
2:26, 27, 35. Ko e tau mena ne talahau tuai e Iehova kua fakamoli tumau. Ko e utakeheaga a Aviata, ko e ohi mai ia Eli, ne fakamoli e “finagalo a Iehova ne vagahau mai e ia ke he magafaoa a Eli.” He hukui a Aviata aki a Satoka mai he ohi a Fineaso nukua fakamoli e Numera 25:10-13.—Esoto 6:25; 1 Samuela 2:31; 3:12; 1 Nofoaga he Tau Patuiki 24:3.
2:37, 41-46. Kua hagahaga kelea ha ke manatu kua maeke e tagata ke lakafia ke he tau fakakaupaaga he Atua mo e nakai fakahala! Ko lautolu ne o kehe pauaki mai he muitua ke he ‘gutuhala pukilu ke pu atu ke he moui’ to matematekelea ha ko e tau fifiliaga nakai pulotu.—Mataio 7:14.
3:9, 12-14. Tali e Iehova e tau liogi moli he tau fekafekau hana ma e pulotu, maamaaga, mo e takitakiaga ke fakaholo aki hana gahua.—Iakopo 1:5.
8:22-53. Ko e loto fakaaue mafanatia ha ia ne talahau e Solomona ki a Iehova—ko e Atua he fakaalofa-totonu, ko e Fakamoli he tau maveheaga, mo e ko e Fanogonogo liogi! He manamanatu fakahokulo ke he tau kupu liogi ha Solomona he fakaulu fale ka une ki mua e loto fakaaue ha tautolu ma e tau mena nei mo e falu aga he Atua.
11:9-14, 23, 26. Magaaho ne nakai omaoma a Solomona he tau tau fakamui hana, ne fakatu hake e Iehova e tau totoko. “Nukua, totoko he Atua ke he tau tagata fakatokoluga, ka e foaki mai e fakaalofa noa kia lautolu kua holoilalo,” he talahau he aposetolo ko Peteru—1 Peteru 5:5.
11:30-40. Ne kumi a Solomona ke tamate a Ierepoamo kakano ko e tau kupu ne perofeta e Akia hagaao ki a Ierepoamo. Kua kehe mamao ha e tali he patuiki he kavi he 40 e tau fakamua magaaho ne nakai talia e ia ke taui atu ki a Atonia mo e falu ne ta lagatau! (1 Tau Patuiki 1:50-53) Ko e hiki nei he aga hana ko e fua he fano kehe mai ia Iehova.
KUA HEHE KEHE E KAUTU NE KAUFAKALATAHA
Ne o atu a Ierepoamo mo e tau tagata ke he Patuiki ko Rehopoamo mo e ole ki a ia ke fakamama e tau kavega ne fakakavega aki he matua tane hana ko Solomona. He nakai talia e ole ha lautolu, ne fakamatakutaku e Rehopoamo ke fakamamafa atu e tau kavega ha lautolu. Ne totoko he tau magafaoa hogofulu mo e fakatu a Ierepoamo mo patuiki ki a lautolu. Kua vevehe e kautu. Ne pule a Rehopoamo ke he kautu he fahi toga, he tau magafaoa ha Iuta mo Peniamina, mo e pule a Ierepoamo ke he kautu tokohogofulu he fahi tokelau ha Isaraela.
Ke fakalolelole e tau tagata he o hake ki Ierusalema ke tapuaki, ne fakatu e Ierepoamo ua e punua povi auro—taha i Tano mo e taha i Peteli. Ko e falu patuiki ne pule ki Isaraela he oti a Ierepoamo ko Natapu, Paasa, Ela, Simeri, Tipeni, Omeri, Ahapo, mo Ahasaia. Ko Aviama, Asa, Iehosafata, mo Iehoramo ne hukui a Rehopoamo i Iuta. Ko e tau perofeta ne makaukau he vaha he tau patuiki nei ne putoia a Akia, Semaia, mo e tagata nakai fai higoa he Atua, pihia mo Iehu, Elia, mo Mikaio.
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
18:21—Ko e ha ne fakanono e tau tagata he magaaho ne ole a Elia ki a lautolu ke mumui ki a Iehova po ko Paala? Liga kua mailoga e lautolu ha lautolu a kaumahala ke foaki ki a Iehova e mahani fakamoli katoatoa ne manako a ia ki ai mo e kua logona hifo e agahala. Po kua mao ha lautolu a tau manamanatuaga ti hokotia ke kitia kua nakai fai mena ne kelea e tapuaki ki a Paala ka e totoku agaia ko e tau tagata tapuaki ha Iehova. Ko e magaaho la ne mole e fakatata e Iehova hana malolo ne pehe a lautolu: ‘Ko Iehova ko e Atua moli a ia; ko Iehova ko e Atua moli a ia!’—1 Tau Patuiki 18:39.
20:34—He mole e tuku age e Iehova e kautuaga ki a Ahapo ke he tau Suria, ko e ha ne fakahao e Ahapo e patuiki ha lautolu ko Penihata? He nakai tamate a Penihata, ne taute e Ahapo e maveheaga mo ia ke foaki e tau puhalatu he maaga lahi a Suria, ko Tamaseko, ki a Ahapo, maaliali ai ke fakatutu aki e tau fale fakafua koloa, po ke tau makete. He magaaho fakamua, ne taute pihia he matua tane ha Penihata ma hana e tau puhalatu i Samaria ma e tau feua fakatupe. Ko e mena ia, ne fakatoka a Penihata ke fano ke maeke ia Ahapo ke fakatu e tau manako fakatupe i Tamaseko.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
12:13, 14. Ka taute e tau fifiliaga aoga he moui, kua lata ia tautolu ke kumi tomatomaaga mai ia lautolu ne pulotu mo e momotua ne kua iloilo ke he tau Tohiaga Tapu mo e tokoluga e onoonoaga ke he tau matapatu fakaakoaga mahani Atua.
13:11-24. Ko e fakatonuaga po ke pulega kua hihiga ke tuaha, pete ka talahau he matakainaga talitonu mo e loto mitaki, kua lata ke fakatatai ke he takitakiaga mitaki he Kupu he Atua.—1 Ioane 4:1.
14:13. Kua faala e Iehova a tautolu ke kitia taha mena mitaki ia tautolu. Pete he tote e mena mitaki ia, maeke ia ia ke fakatupu ai he eketaha a tautolu ke fekafekau ki a ia.
15:10-13. Kua latatonu ia tautolu ke fakaheu fakamalolo e tiaki taofiaga ka e omoomoi e tapuakiaga moli.
17:10-16. Ne mailoga he takape i Sarefata a Elia ko e perofeta ti taute a ia tuga e perofeta, ti fakamonuina e Iehova hana tau gahua he tua. He vaha nei, kua mailoga foki e Iehova e tau gahua ha tautolu he tua, ti palepale e ia a lautolu kua lalago e gahua he Kautu ke he tau puhala kehekehe.—Mataio 6:33; 10:41, 42; Heperu 6:10.
19:1-8. Ka fehagai a tautolu mo e totokoaga malolo, maeke ia tautolu ke mauokafua ke he lalagoaga ha Iehova—2 Korinito 4:7-9.
19:10, 14, 18. Kua nakai toka tokotaha e tau tagata tapuaki moli. Ha ha ia lautolu a Iehova mo e tau matakainaga ha lautolu he lalolagi katoa.
19:11-13. Nakai ko e atua he tau mena pauaki a Iehova po ke peresona noa he tau malolo pauaki.
20:11. Magaaho ne hula a Penihata he moumou a Samaria, ne tali e patuiki ha Isaraela: “Aua neke hula a ia kua pipi ai e ia hana tau tapulu tau tuga a ia kua vevete ai ke toka” hana tapulu tau he liu mai kua kautu he tau. Ka fehagai mo e gahua fou, kua lata ia tautolu ke kalo he neke molea e mauokafua tuga e tagata hula goagoa.—Tau Fakatai 27:1; Iakopo 4:13-16.
Kua Lahi e Aoga ki a Tautolu
Magaaho ne talahau e foakiaga he Fakatufono he Mouga ko Sinai, ne tala age a Mose ke he fanau Isaraela: “Kitiala, kua tuku atu e au kia mutolu ke he aho nai e monuina mo e malaia; Ko e monuina ka fanogonogo mai a mutolu ke he tau poakiaga a Iehova ha mutolu a Atua kua poaki atu ai au kia mutolu ke he aho nai; Ka ko e malaia kaeke ke nakai fanogonogo a mutolu ke he tau poakiaga a Iehova ha mutolu a Atua, ka e o kehe a mutolu he puhala kua poaki atu ai e au kia mutolu ke he aho nai.”—Teutaronome 11:26-28.
Kua maama ha e kupu moli aoga nei kua tuku mai ke manamanatu a tautolu ki ai he tohi Fakamua ke he Tau Patuiki! He kitia e tautolu, kua fakaako mai foki he tohi nei falu fakaakoaga aoga. Kua moui mo e gahua malolo moli e fekau ne toka ai.—Heperu 4:12.