Tau Fuata, Kia Fakaheke a Iehova!
Tau Fuata, Kia Fakaheke a Iehova!
“Kia fakaheke atu kia Iehova mai he lalolagi, . . . ko e tau fuata katoa mo e tau tamāfine.”—SALAMO 148:7, 12.
1, 2. (a) Ko e heigoa e tau kaupaaga ne iloa lahi he tau fuata? (e) Ko e ha kua nakai lata he tau fuata ke fakavihia e tau kaupaaga he tau matua ma lautolu?
KUA iloa lahi he tau fuata e tau mena ne nakaila maeke ia lautolu ke taute. Tokologa ia lautolu ka tala atu ki a koe e tau tau he moui ha lautolu ato maeke a lautolu ke o atu takitokotaha ke he taha fahi he puhalatu po ke ka aala loloa ai he afiafi po ke ka fakaholo motoka. He falu magaaho, liga logona hifo he fuata kua tatai tumau e tali ke he tau ole fia iloa mena ha lautolu, “Fakatali ato lahi hake a koe.”
2 Iloa e mutolu ma tau fuata kua logona he tau matua ha mutolu e pulotu ke taute e tau kaupaaga pihia, liga ma e hau a puipuiaga. Kua iloa moli foki e koe, kua fiafia a Iehova ka omaoma a koe ke he tau matua hau. (Kolose 3:20) Ka e, fa logona hifo nakai e koe ne tuga kua fakatali a koe ma e moui hau ke kamata? Ti kua fakakaupa oti kia e tau mena aoga ato lahi hake a koe? Kua nakai moli e mena ia! Kua ha ha ai e gahua ne kua aoga lahi he vaha nei ke he ha ataina ne liga fakatali a koe ki ai. Kua fakaata nakai a mutolu ma tau fuata ke fakalataha ke he gahua nei? Mua atu e mitaki—kua uiina he Atua Mua Ue Atu a mutolu ke taute e gahua ia!
3. Ko e heigoa e kotofaaga ne uiina e Iehova e tau fuata ke fai vala ki ai, mo e ko e heigoa e tau huhu ka fakatutala ki ai a tautolu?
3 Ko e heigoa e gahua ne tutala a tautolu ki ai? Mailoga e tau kupu he mataulu he vala tala nei ha tautolu: “Kia fakaheke atu kia Iehova mai he lalolagi, . . . ko e tau fuata katoa mo e tau tamāfine, ko e tau fuakau katoa mo e tau tama.” (Salamo 148:7, 12) Haia e kotofaaga lahi hau: Lata ia koe ke fakaheke a Iehova. Ko e fuata, kua fiafia nakai a koe ke fai vala ke he gahua ia? Tokologa ne fiafia. Ke kitia e kakano ne kua aoga ke manatu ke he puhala ia, kia fakatutala a tautolu ke he tolu e huhu. Fakamua, ko e ha kua lata ia koe ke fakaheke a Iehova? Uaaki, puhala fe kua maeke ia koe ke fakaheke fakamitaki a ia? Toluaki, magaaho fe kua lata ke kamata ke fakaheke a Iehova?
Ko e Ha ne Fakaheke a Iehova?
4, 5. (a) Hagaao ki a Salamo 148, ko e heigoa e tuaga homo ue atu ne ha ha i ai a tautolu? (e) Maeke fefe he tau tufugatia ne nakai vagahau po ke manamanatu ke fakaheke a Iehova?
4 Ko e alito ke fakaheke a Iehova ha ko ia e Tufuga. Kua lagomatai he Salamo 148 a tautolu ke ono fakamahao atu ke he kupu moli nei. Kia manatu: Kaeke fakatata atu a koe ke he matakau lahi ne kau fakalataha he uhu e lologo fulufuluola ne fakalagalaga lahi e loto, liga to fefe e manatu hau? Ka e kua, kaeke iloa e koe e tau kupu he lologo ke moli, ti kua fakakite e tau manatu ne iloa e koe ke aoga, fiafia, mo e atihake? To manako nakai a koe ke ako e tau kupu ia mo e lologo foki? Liga to pihia e laulahi ia tautolu. Haia, ne fakakite he Salamo 148 kua ha ha i ai a koe he tuaga pihia ka e kua homo ue atu ai. Ne fakakite he salamo ia e moto tagata tokologa, hane fakaheke auloa a Iehova. Ka e he totou e koe e salamo, liga fai mena fakaliga kehe ne mailoga e koe. Ko e heigoa a ia?
5 Ka kua loga e tau mena ne fakaheke he Salamo 148 ne nakai maeke ke vagahau po ke manamanatu. Ke fakatai ki ai, ne totou e tautolu kua fakaheke he la, mahina, tau fetu, kiona, matagi, tau mouga, mo e tau matiketike a Iehova. Maeke fefe he tau mena nakai moui nei ke fakaheke a Iehova? (Kupu 3, 8, 9) Moli ni, ke he puhala ne maeke ai he tau akau, tau tanimo, mo e tau manu. (Kupu 7, 9, 10) Kua kitekite nakai e koe e toaga la fulufuluola po kua ono hake ke he mahina kau hane holo he vahaloto he tau fetu loga po kua kata he fiafia ke he tau manu hane fefeua po kua ofogia he tau kalakala homo lahi he fonua? Haia kua “logona” tuai e koe e lologo fakaheke ne uhu he tau tufugatia. Ko e tau mena oti ne taute e Iehova kua fakamanatu mai ki a tautolu ko ia ko e Tufuga malolo ue atu, ti nakai fai tagata he lagi mo e lalolagi katoatoa ne malolo lahi, pulotu lahi, po ke lahi e fakaalofa.—Roma 1:20; Fakakiteaga 4:11.
6, 7. (a) Ko e heigoa e tau mena momoui lotomatala ne fakakite he Salamo 148 ne fakaheke a Iehova? (e) Ko e ha kua omoomoi a tautolu ke fakaheke a Iehova? Fakamaama.
6 Fakakite foki he Salamo 148 e tau tufugatia lotomatala ne fakaheke a Iehova. He kupu 2, ne kitia e tautolu e “kau” ha Iehova, ko e tau agelu ne fakaheke e Atua. He kupu 11, ko e tau tagata ne pule mo e he tuaga mahuiga, tuga e tau patuiki mo e tau ikifakafili, kua uiina ke fakalataha mai ke fakaheke e Atua. Kaeke kua fiafia e tau agelu malolo lahi ke fakaheke a Iehova, ko e heigoa e tonu he tagata fakateaga ke talahau kua mua atu e aoga hana ke taute pihia? Ti, he kupu 12 mo e 13, kua uiina foki ki a mutolu ma tau fuata ke fakalataha mai ke fakaheke a Iehova. Kua omoomoi nakai a koe ke taute e mena ia?
7 Kikite e fakataiaga. Kaeke fai kapitiga tata a koe ne makaka lahi—liga ke he tau sipote, vali fakatino, po ke he ta leo fakatagi—to tala nakai a koe ke he magafaoa mo e falu kapitiga hau hagaao ki a ia? E, moli. Kua lauia pihia foki a tautolu he tau mena oti ne taute e Iehova. Ke fakatai ki ai, ne talahau he Salamo 19:1, 2 ne fakatupu he lagi puke fetu ‘e vagahau.’ Ko tautolu, he magaaho ka manamanatu hagaao ke he tau mena ofoofogia ne taute e Iehova, kua nakai maeke ia tautolu ke mataofi mai he tutala ke he falu hagaao ke he Atua ha tautolu.
8, 9. Ko e heigoa e tau kakano ne manako a Iehova ke fakaheke e tautolu a ia?
8 Ko e taha matapatu kakano ke fakaheke a Iehova ha kua manako a ia ke taute pihia e tautolu. Ko e ha? Kakano kia ha kua lata a ia ke moua e fakahekeaga mai he tau tagata? Nakai. Ko tautolu ko e tau tagata kua liga manako he falu magaaho ke moua e fakaheke, ka kua tokoluga hake a Iehova ia tautolu. (Isaia 55:8) Kua nakai tehatehaua a ia hagaao ki a ia ni po ke tau mahani hana. (Isaia 45:5) Pete he pihia, kua manako a ia ke fakaheke e tautolu a ia ti kua fiafia ka taute ai e tautolu. Ko e ha? Kia mailoga ua e kakano. Fakamua, ne iloa e ia kua latatonu ia tautolu ke fakaheke a ia. Ne taute e ia a tautolu aki e manako fakaagaga, ko e manako ke tapuaki. (Mataio 5:3, NW) He kitia a tautolu hane fakapuke e manako ia ka fakafiafia a Iehova, ti tuga e tau matua hau ne fiafia he kitia a koe ne kai e tau mena kai ne iloa e laua kua mitaki ma hau.—Ioane 4:34.
9 Ke uaaki, iloa e Iehova kua lata he falu tagata ke logona a tautolu ne fakaheke a ia. Ne tohia he aposetolo ko Paulo e tau kupu nei ke he fuata ko Timoteo: “A koe kia koe ni, katoa mo e hau a fakaako atu, kia tumau ki ai; ha ko e mena ka eke e koe e mena ia ti fakamoui ai e koe a koe, katoa mo lautolu kua fanogonogo kia koe.” (1 Timoteo 4:16) E, ka fakaako e koe e falu hagaao ki a Iehova ko e Atua mo e fakaheke a ia, liga to o mai a lautolu ke iloa foki a Iehova. Ko e iloilo pihia ka takitaki atu ke he moui tukulagi!—Ioane 17:3.
10. Ko e ha kua fakamalolo a tautolu ke fakaheke e Atua ha tautolu?
10 Ka e ha i ai foki taha kakano ke fakaheke a Iehova. Manatu e fakataiaga hagaao ke he kapitiga makaka lahi hau. Kaeke logona e koe falu ne talahau e tau tala fakavai hagaao ki a ia, he ekefakakelea e higoa mitaki hana, to nakai manako lahi a koe ke fakaheke a ia? Ti kua ekefakakelea pihia a Iehova he lalolagi nei. (Ioane 8:44; Fakakiteaga 12:9) Ko lautolu ne ofania a ia kua fakamalolo ke talahau e tala mitaki hagaao ki a ia, ke fakahako e tau tala hehe. Kua manako nakai a koe ke fakakite e fakaalofa mo e loto fakaaue hau ki a Iehova he fakakite kua loto a koe ke eke a ia mo Pule hau ka e nakai ko e fi ne mua hana, ko Satani? Maeke ia koe ke taute e tau mena oti ia he fakaheke a Iehova. Ko e huhu ne mui mai, mogoia, ke he puhala fe?
Puhala ne Fakaheke he Falu Fuata a Iehova
11. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu ne fakakite kua maeke he tau fuata ke lauia mitaki he fakaheke a Iehova?
11 Ne fakakite he Tohi Tapu kua fa lauia mitaki e tau fuata he fakaheke a Iehova. Ke fakatai ki ai, ne ha ha ai e tama fifine Isaraela ne uta paea he tau Suria. Ne fakamatala fakamalolo a ia ke he iki fifine hana hagaao ke he perofeta ha Iehova ko Elisaio. Ne takitaki atu e tau kupu hana ke he mana, mo e foaki ai e fakamatalaaga malolo lahi. (2 Tau Patuiki 5:1-17) Kua fakamatala fakamalolo foki a Iesu he vaha tama. Mai he tau mena loga ne tutupu he vaha fuata hana ne kua lata ke fakamau he tau Tohiaga Tapu, kua taha ni ne fifili e Iehova, ko e magaaho ne huhu malolo a Iesu ne 12 e tau he moui ke he tau akoako lotu he faituga i Ierusalema mo e ofogia ai a lautolu ke he maama hana ke he tau puhala ha Iehova.—Luka 2:46-49.
12, 13. (a) Ko e heigoa ne taute e Iesu he faituga nakai leva ato mate a ia, mo e ko e heigoa e lauiaaga ke he tau tagata i ai? (e) Fefe e logonaaga ha Iesu hagaao ke he fakahekeaga ne fakakite he tau tama?
12 Ko e tagata kua lahi hake, ne fakaohooho foki e Iesu e fanau ke fakaheke a Iehova. Ke fakatai ki ai, he gahoa e tau aho ato mate a ia, ne fai magaaho a Iesu he faituga i Ierusalema. Ne taute e ia e “tau mana” i ai, he talahau he Tohi Tapu. Ne vega e ia a lautolu ne taute e fale fakatapu ia mo fale he tau tagata kaiha. Ne fakamaulu foki e ia e tau matapouli mo e tau kulikuli. Ko e tau tagata oti i ai, mua atu ke he tau takitaki lotu, kua lata ke omoomoi ke fakaheke a Iehova mo e hana Tama, ko e Mesia. Momoko ni, he nakai fai tagata he tau aho ia ne fakakite e fakahekeaga pihia. Iloa e lautolu kua fakafano mai he Atua a Iesu, ka kua matakutaku a lautolu he tau takitaki lotu. Ka e, taha e matakau ne vagahau fakamalolo hake. Iloa nakai e koe ko hai a lautolu? Ne talahau e Tohi Tapu: “Kua kitia he tau ekepoa ne mua mo e tau tohikupu e tau mana kua eke e [Iesu], ko e tau tama foki kua tauhea ke he faituga, kua pehe age, Hosana ke he tama a Tavita! ati hukia ai e tau loto ha lautolu; ti pehe mai ai a lautolu kia [Iesu], Kua logona nakai e koe e tau kupu ha lautolu?”—Mataio 21:15, 16; Ioane 12:42.
13 Ne amanaki e tau ekepoa ia ke fakanono e Iesu e tau tama ne fakaheke a ia. Taute pihia nakai e ia? Nakai! Ne tali age a Iesu ke he tau ekepoa: “E; nakai kia totou e mutolu, Ne taute e koe e fakahekeaga mai he tau gutu he tau tama mukemuke mo e tau tama kai huhu?” Maaliali ai, kua fiafia a Iesu mo e hana Matua ha kua fakaheke he tau tama. Kua taute he fanau ia e tau mena kua lata ke taute he tau tagata lalahi oti. Ke he tau loto mui ha lautolu, kua mahino lahi e tau mena oti ia ki a lautolu. Ne kitia e lautolu e tagata nei ne taute e tau mana, vagahau mo e malolo mo e tua, mo e fakakite e fakaalofa lahi ke he Atua mo e tau tagata hana. Ti ko ia haia ne talahau tonu e ia—ko e “tama a Tavita,” ko e Mesia. Ne palepale ai ha ko e tua ha lautolu, kua fakamonuina e tau tama he fakamoli e perofetaaga.—Salamo 8:2.
14. Puhala fe ne lagomatai he tau monuina ne ha ha he tau fuata a lautolu ke fakaheke e Atua?
14 Ko e heigoa ka ako e tautolu mai he tau fakafifitakiaga pihia? Kua maeke he tau fuata ke lauia mitaki he fakaheke a Iehova. Kua monuina a lautolu he mukamuka ke maama e kupu moli, he fakakite e tua ha lautolu ke fakamakai mo e fakamoli. Kua ha ha ai foki ia lautolu e monuina ne totoku he Tau Fakatai 20:29: “Ko e malolo he tau fuata ko e ha lautolu a fulufuluola haia.” E, ko mutolu ma tau fuata kua fakamonuina aki e malolo mo e hakahakau—ko e tau mena uho ke fakaheke a Iehova. Maeke fefe ia koe ke fakagahua e tau monuina ia?
Puhala Fe ka Fakaheke e Koe a Iehova?
15. Ke fakaheke fakamitaki a Iehova, ko e heigoa e manako kua lata?
15 Ke lauia mitaki kua kamata mai he loto. Kua nakai maeke ia koe ke fakaheke fakamitaki a Iehova kaeke kua taute e koe ha kua manako e falu ke taute pihia e koe. Kia manatu, ko e poakiaga ne mua ue atu hanei: “Kia fakaalofa a koe ke he Iki hau a Atua mo e hau a loto katoa, mo e hau a agaga katoa, mo e hau a manatu katoa.” (Mataio 22:37) Kua hokotia nakai a koe ke iloa fakatagata a Iehova puhala he fakaako e koe hana Kupu? Ko e mena tonu ka moua mai he fakaakoaga pihia ko e logonaaga he fakaalofa ma Iehova. Ko e puhala pauaki ke fakakite e fakaalofa ia he fakaheke ki a ia. Kaeke ke maaliali mo e malolo e manako hau, kua mautali tuai a koe ke fakaheke fakamoli a Iehova.
16, 17. Maeke fefe he mahani ke fakaheke a Iehova? Fakamaama.
16 Mogonei, fakamua to manamanatu ke he tau mena ka talahau e koe, kia manamanatu ke he puhala ka fakagahua ai e koe. Kaeke kua mahani kelea, nakai fakalilifu, po ke nakai fakamoli e tama fifine Isaraela he vaha ha Elisaio, manatu nakai a koe to fanogonogo e tau tagata Suria ne fofo a ia ke he tau kupu hana hagaao ke he perofeta ha Iehova? Liga nakai. Tatai foki, to liga fanogonogo e tau tagata ki a koe kaeke kitia e lautolu kua fakalilifu, fakamoli, mo e mahani mitaki a koe. (Roma 2:21) Kikite e fakataiaga.
17 Ko e tama fifine i Potukala ne 11 e tau he moui ne fehagai ke he peehiaga he aoga ke fakamanatu e tau aho okioki ne holitu e loto manamanatu fakaako Tohi Tapu hana. Ne fakamaama fakalilifu e ia ke he faiaoga hana e kakano ne lata ke nakai talia, ka e va he faiaoga a ia. He fai magaaho ne mole, ne lali lagaloga e faiaoga ke fakama a ia, he vaiga e hana a lotu. Pete he pihia, ne tumau e tama fifine ke fakalilifu. Loga e tau he mole, ne fekafekau e matakainaga fuata ia mo paionia, po ke tagata fekafekau ne gahua mau. He taha fonoaga, ne kitekite atu a ia ke he tau tagata ne papatiso mo e mailoga e ia taha ia lautolu. Ko e faiaoga fakamua hana! He mole e fepekaaki he fiafia lahi, ne tala age e fifine motua ke he fifine fuata ne nakai nimo e ia e mahani fakalilifu he tama fakaako hana. Ne finatu taha Fakamoli ki a ia, mo e vagahau e faiaoga hagaao ke he mahani he tama fakaako hana. Ko e fua, ne kamata e fakaako Tohi Tapu, mo e kuku mau he fifine nei e kupu moli he Tohi Tapu. E, kua maeke he mahani hau ke eke mo puhala malolo lahi ke fakaheke a Iehova!
18. Ko e heigoa ka liga taute he fuata kaeke fakauaua a ia ke kamata e tau fakatutalaaga hagaao ke he Tohi Tapu mo e ki a Iehova ko e Atua?
18 Kua uka kia ia koe he falu magaaho ke kamata e fakatutalaaga hagaao ke he tua hau he aoga? Nakai ko koe ni tokotaha ne pihia. Ka kua maeke ia koe ke fakatokatoka e puhala ke fai huhu e falu hagaao ke he tua hau. Ke fakatai ki ai, kaeke kua fakaata ke taute pihia, he ha he uta mo koe e tau tohi ne fakave ke he Tohi Tapu mo e totou ai he magaaho kai la po ke falu a magaaho foki ne fakaata ke taute ai? Liga to huhu e taha tama aoga ki a koe hagaao ke he mena ne totou e koe. He tali e tau huhu mo e talahau ki a lautolu e tau mena ne fiafia a koe ki ai hagaao ke he vala tala po ke he tohi ne toto e koe, to mailoga e koe kua kamata tuai e fakatutalaaga mitaki. Manatu ke huhu, ke iloa e tau mena ne talitonu a lautolu ki ai. Fanogonogo fakalilifu, mo e tala age e tau mena ne ako e koe mai he Tohi Tapu. He fakakite he tau mena tutupu he lau 29, kua tokologa e tau fuata hane fakaheke e Atua he aoga. Kua tamai he mena nei e fiafia lahi ki a lautolu mo e lagomatai e tokologa ke o mai ke iloa a Iehova.
19. Maeke fefe he tau fuata ke lauia mitaki ke he fekafekauaga he taha fale mo e taha fale?
19 Ko e fekafekauaga ke he taha fale mo e taha fale ko e puhala lauia mitaki lahi ke fakaheke a Iehova. Kaeke kua nakaila fakalataha a koe ki ai, he ha he taute e mena ia mo foliaga hau? Ka e kaeke kua fakalataha a koe ki ai, kua fai foliaga agaia nakai ka liga fakatoka e koe ma hau ni? Ke fakatai ki ai, ke nakai tatai e tau mena ka talahau he tau gutuhala, kia kumi falu puhala ke holo ki mua, he ole ke he tau matua mo e falu ne iloa lahi ma e tau lagomatai. Ako ke fakaaoga fakalahi e Tohi Tapu, taute e tau liu aahi atu, mo e kamata e fakaako Tohi Tapu. (1 Timoteo 4:15) Ka fakaheke fakalahi e koe a Iehova ke he tau puhala ia, to lahi e lauia mitaki hau, mo e to fiafia lahi foki a koe ke he fekafekauaga.
Magaaho Fe ka Kamata a Koe ke Fakaheke a Iehova?
20. Ko e ha kua nakai lata he tau fuata ke manatu ko e tau tama ikiiki agaia a lautolu ke fakaheke a Iehova?
20 Mai he tau huhu ne tolu he fakatutalaaga nei, ko e tali ke he huhu fakamui nei kua mukamuka lahi. Mailoga e tali fakahako he Tohi Tapu: ‘Hanai, kia manatu a a koe ke he hāu vaha fuata kia Ia ne Eke a koe.’ (Fakamatalaaga 12:1) E, ko e magaaho anei ke kamata ke fakaheke a Iehova. Kua mukamuka lahi ke talahau: “Tama tote agaia au ke fakaheke a Iehova. Nakaila iloa e au ha mena. Fakatali au to lahi hake.” Nakai ko koe ne manatu pihia fakamua. Tuga anei, ne tala age e fuata ko Ieremia ki a Iehova: “Oi te fakaalofa, ko e Iki na e Iehova, kitiala, nakai iloa e au ke vagahau, ha ko e tama tote au.” Ne fakamafana age a Iehova kua nakai lata ia ia ke matakutaku. (Ieremia 1:6, 7) Tuga a ia, kua nakai lata ia tautolu ke matakutaku he magaaho ka fakaheke a Iehova. Kua nakai fai matematekelea ka moua e tautolu ne nakai maeke ia Iehova ke utakehe katoatoa.—Salamo 118:6.
21, 22. Ko e ha ne fakatai e tau fuata ne fakaheke a Iehova ke he tau hahau, mo e ko e ha ne mafanatia ai e fakataiaga ia?
21 Ti, fakamafana atu a mautolu ki a mutolu ma tau fuata: Kia nakai fakauaua ke fakaheke a Iehova! He magaaho nei ne fuata ai a koe ko e magaaho mitaki lahi ke fakalataha atu ke he gahua aoga lahi hane taute ke he lalolagi katoa. He magaaho ka taute pihia e koe, to eke a koe mo vala he mena homo ue atu—ko e magafaoa he lagi mo e lalolagi katoatoa ha lautolu ne fakaheke a Iehova. Kua fiafia a Iehova ha kua fakalataha a koe ke he magafaoa nei. Mailoga e tau kupu omoi agaga nei he salamo ki a Iehova: “To eke poa mo loto hāu a tau tagata ke he aho he hāu a malolo mo e tau mena fulufuluola tapu mai he manava he matafatafa ata he aho; ha i ai ia koe e hahau he hāu a fuata.”—Salamo 110:3.
22 Ko e tau hahau kalopalopa he maama he pogipogi kua tuga e fakatino fulufuluola, nakai ki a pihia? Kua fakahahau mo e kikila a lautolu, mo e teitei ke nakai maeke ke totou oti a lautolu he loga lahi. Ko e puhala a ia ne kitia e Iehova a mutolu ma tau fuata ne fakaheke a ia mo e tua fakamoli he tau aho uka nei. Maali ai, ko e fifiliaga hau ke fakaheke a Iehova kua fakafiafia hana a loto. (Tau Fakatai 27:11) Ti, ma tau fuata na e, kia fakaheke a Iehova!
To Tali Fefe e Koe?
• Ko e heigoa e falu kakano aoga ke fakaheke a Iehova?
• Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu ne fakakite kua maeke e tau fuata ke lahi e lauia mitaki he fakaheke a Iehova?
• Puhala fe kua maeke he tau fuata ke fakaheke a Iehova he vaha nei?
• Magaaho fe ne kua lata he tau fuata ke kamata fakaheke a Iehova, mo e ko e ha?
[Tau Huhu he Fakaakoaga]
[Tau Fakatino he lau 15]
Kaeke kua makaka lahi e kapitiga hau, to nakai kia talahau atu e koe ke he falu?
[Fakatino he lau 17]
Liga manako e tau tama aoga ke iloa e tau taofiaga hau
[Fakatino he lau 18]
Kaeke manako a koe ke holo ki mua e hau a fekafekauaga, ole ke he Fakamoli ne iloa lahi ma e tau lagomatai