Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi Ua ke he Tau Patuiki
Kua Moui e Kupu a Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi Ua ke he Tau Patuiki
KO E tohi Ua ke he Tau Patuiki i loto he Tohi Tapu kua tutaki mai he fakaotiaga he tohi Fakamua ke he Tau Patuiki. Ko e tala ke he 29 e patuiki—12 mai he kautu he fahi tokelau ha Isaraela mo e 17 mai he kautu he fahi toga ha Iuta. Kua talahau foki he tohi Ua ke he Tau Patuiki e tau gahua he tau perofeta ko Elia, Elisaio, mo Isaia. Pete kua nakai tohi fakapapahi ke fakatatau ke he magaaho ne tutupu ai, ne hifo mai e fakamauaga ti hoko ke he vaha ne moumou a Samaria mo Ierusalema. Katoatoa ai, ne putoia he Ua ke he Tau Patuiki e 340 e tau tau—mai he 920 F.V.N. ke he 580 F.V.N. he magaaho ne oti ai e tohi nei he tohia e Ieremia.
Ko e heigoa e aoga he Ua ke he Tau Patuiki ki a tautolu? Ko e heigoa ne fakaako ki a tautolu hagaao ki a Iehova mo e hana tau fakafehagaiaga? Ko e heigoa e tau fakaakoaga kua maeke ia tautolu ke ako mai he tau gahua he tau patuiki, tau perofeta, mo e falu ne tokutoku i loto he tohi? O mai la tautolu ke kikite ke he tau mena ka ako e tautolu mai he Ua ke he Tau Patuiki.
HUKUI E ELISAIO A ELIA
Ko e Patuiki ko Ahasaia i Isaraela ne to hifo a ia he kaina hana ti gagao ai. Ne moua e ia e fakailoaaga mai he perofeta ko Elia to mate a ia. Ne mate a Ahasaia, ti tu hake e tehina hana ko Iehoramo ke he nofoaiki. Ka e, ko Iehosafata e patuiki a Iuta he magaaho nei. Ne ta hake a Elia he hiohio, ti ko e fekafekau hana, ko Elisaio, ne hukui a ia ko e perofeta. Ke he kavi 60 e tau tau fakamui he hana fekafekauaga, ne loga e tau mana ha Elisaio ne taute.—Kikite e puha “Tau Mana ha Elisaio.”
Magaaho ne totoko e patuiki Moapi ki Isaraela, ne o atu a Iehoramo, Iehosafata, mo e patuiki ha Etoma ke fehagai tau ki a ia. Ne kautu a lautolu ha ko e tua fakamoli ha Iehosafata. Fakamui, ne pulega e patuiki a Suria ke tau fakahaupo ki Isaraela. Ka e, ne moumou e Elisaio e pulega. Ne ita lahi e patuiki Suria mo e fakafano atu e “tau solofanua, mo e tau kariota, mo e kau lahi” ke tapaki a Elisaio. (2 Tau Patuiki 6:14) Ne taute e Elisaio ua e mana ti liliu atu mo e mafola e tau Suria. Fai magaaho, ko e Patuiki a Suria ko Penihata ne pa takai a Samaria. Ko e fua he mena nei ne to e hoge lahi mahaki, ka e talahau tuai e Elisaio to fakaoti e hoge.
Fai magaaho he mole, ne fano a Elisaio ki Tamaseko. Ko e patuiki ko Penihata mogonei kua gagao, ne fakafano atu a Hasaeli ke huhu to malolo nakai a ia mai he hana gagao. Ne talahau tuai e Elisaio to mate e patuiki mo e to pule ai a Hasaeli ke hukui a ia. He aho hake ni, ne fuifui e Hasaeli e “ie matolu” ke he vai ti fofola ke he hana fofoga ti mate ai a ia mo e eke a ia mo patuiki. (2 Tau Patuiki 8:15) I Iuta, ko e tama a Iehosafata ko Iehoramo kua eke mo patuiki, ti hukui he tama hana ko Ahasaia.—Kikite e puha “Tau Patuiki a Iuta mo Isaraela.”
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
2:9—Ko e ha ne ole a Elisaio ke he ‘ua e veveheaga he agaga ha Elia’? Ke taute e matagahua ko e perofeta ki a Isaraela, kua lata a Elisaio ke moua e agaga taha ia ne fakakite e Elia, ko e loto malolo mo e nakai matakutaku. He mailoga e mena nei, ne ole a Elisaio ke moua fakalahi ua e veveheaga he agaga ha Elia. Ne kotofa e Elia a Elisaio ke hukui a ia mo e ko e fekafekau hana ke he ono e tau, ti kua onoono a Elisaio ki a Elia ko e matua tane fakaagaga hana; ko Elisaio ne tuga e tama tane uluaki fakaagaga ha Elia. (1 Tau Patuiki 19:19-21; 2 Tau Patuiki 2:12) Ko e mena ia, tuga ni he moua he tama uluaki moli ua e veveheaga he tufaaga he matua tane hana, ne ole a Elisaio ti moua ua e veveheaga he tufaaga fakaagaga mai ia Elia.
2:11—Ko e heigoa e “lagi” ne “hake ai a Elia ke he hiohio”? Nakai ko e lagi likoliko he lagi mo e lalolagi katoatoa po ke matakavi agaga anei ne nonofo ai e Atua mo e hana tau tama tane fakaagelu. (Teutaronome 4:19; Salamo 11:4; Mataio 6:9; 18:10) Ko e “lagi” ne hake a Elia ki ai ko e pulagi. (Salamo 78:26; Mataio 6:26) He holo ke he pulagi ne takai e lalolagi, ne maaliali ai kua ta atu e kariota afi ha Elia ke he taha vala he lalolagi, ne matutaki a ia ke nofo ai. He tau tau fakamui, ne moli ha kua tohia e Elia e tohi ki a Iehoramo, ko e patuiki a Iuta.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 21:1, 12-15.
5:15, 16—Ko e ha ne nakai talia e Elisaio e mena fakaalofa ha Naamanu? Ne nakai talia e Elisaio e mena fakaalofa kakano kua mailoga e ia ko e fakamalolo fakamana ne moua e Naamanu ne kua mai he malolo ha Iehova, nakai ko e hana. Kua nakai manamanatu a ia ke moua mena mai he kotofaaga foaki faka-Atua hana. Ko e tau tagata tapuaki fakamoli he vaha nei kua nakai foli atu ke he fekafekauaga ha Iehova ke moua e tau mena fakatagata mai ai. Kua tokaloto e lautolu e tomatomaaga ha Iesu: “Kua moua noa e mutolu, kia foaki noa atu e mutolu.”—Mataio 10:8.
5:18, 19—Ne ole fakamagaloaga kia a Naamanu ha kua fakalataha ke he gahua fakalotu? Ne maaliali kua fuakau mo e lolelole e patuiki Suria ti lata ni ke fakalago ki a Naamanu. Magaaho ka fakaveli fakafohifo e patuiki ke tapuaki ki a Rimoni, ne taute pihia foki a Naamanu. Ki a Naamanu, ko e fakafohifo ko e mena aga mau hokoia, fakamahao ni e kakano ke fakalago ai e tino he patuiki mo e nakai ke foaki e tapuakiaga. Ne ole a Naamanu ki a Iehova ke fakamagalo a ia he taute e tau matagahua fakatufono. He talitonu ki a Naamanu, ne pehe a Elisaio ki a ia: ‘Kia fano a koe mo e mafola.’
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
1:13, 14. Ko e ako mai he matakite mo e he gahua fakatokolalo ka fakahao e tau momoui.
2:2, 4, 6. Pete ne fekafekau a Elisaio ki a Elia kavi ke he ono e tau, ne fakamakamaka a ia ke nakai toka e Elia a ia. Ko e fakafifitakiaga mitaki ha ia he mahani fakamoli mo e fekapitigaaki!—Tau Fakatai 18:24.
2:23, 24. Ko e matapatu kakano he va nei ki a Elisaio liga ko e tagata ulu kila ne tui e tapulu lahi ha Elia. Ne mailoga he tau tama ko Elisaio ko e hukui ha Iehova ti nakai manako ki a ia ke fakalataha mo lautolu. Ne tala age a lautolu ki a ia ke “hake,” kakano, ke matutaki ke hake ki Peteli po ke ke ta hake tuga a Elia. Ne fakakite maaliali moli he tau fanau e aga totoko he tau mamatua ha lautolu. Kua aoga ha ma e tau mamatua ke fakaako e tau tama ha lautolu ke fakalilifu e tau hukui he Atua!
3:14, 18, 24. Kua fakamoli tumau e kupu ha Iehova.
3:22. Ko e atagia he maama he pogipogi ati tuga kua toto e vai, liga ha ko e kelekele he tau luo ne keli laia ne ha ha ai e kelekele kula. Maeke ia Iehova ke fifili ke fakaaoga e tau tufugatia pauaki ke fakakatoatoa aki hana tau finagalo.
4:8-11. He mailoga a Elisaio ko e “tagata tapu he Atua,” ne fakakite he fifine Sunema e fakamokoi ki a ia. Nakai kia lata ia tautolu ke taute pihia ke he tau tagata tapuaki tua fakamoli ha Iehova?
5:3. Ne tua e tama fifine tote Isaraela na maeke e Atua ke taute e tau mana. Ne loto malolo foki a ia ke tutala hagaao ke he tua hana. Fakamakamaka nakai a mutolu ma tau fanau ke malolo e tua ha mutolu ke he tau maveheaga he Atua mo e fakamalolo ke talahau e kupu moli ke he tau faiaoga mo e tau kapitiga aoga ha mutolu?
5:9-19. Nakai kia fakakite he fakafifitakiaga ha Naamanu na maeke e tagata ke ako e fakatokolalo?—1 Peteru 5:5.
5:20-27. Ko e fua kelea ha ia ne moua he pikopiko! He manamanatu ke he loto mamahi mo e matematekelea fakatagata ka moua he moui fahi ua ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he puhala pihia.
UTA FAKAPAEA A ISRAELA MO IUTA
Kua fakauku a Iehu mo patuiki a Isaraela. Ne nakai fakamule a ia he fakaohooho ke tamate e magafaoa ha Ahapo. Ne taute fakamakaka e Iehu ke ‘fakaoti e tapuaki Paala i Isaraela.’ (2 Tau Patuiki 10:28) He iloa kua tamate e Iehu e tama tane hana, ko e matua fifine ha Ahasaia, ko Atalia, ‘ne matike a ia mo e kelipopo e fanau oti he kautu ha Iuta’ ti fofo e nofoaiki. (2 Tau Patuiki 11:1) Ko e tama tane fakahiku ni ha Ahasaia, ko Ioasa, ne fakahao ti mole e ono e tau he fufu ai ne kotofa a ia mo patuiki ki Iuta. Ne fakaako e Iehoiata ko e ekepoa, ti matutaki a Ioasa ke taute e tau mena tututonu ki mua a Iehova.
He mole atu a Iehu, ko e tau patuiki oti ne pule ki Isaraela ne taute e tau mena kelea ki mua a Iehova. Ne mate a Elisaio ha kua hoko pauaki e magaaho, he magahala he mokopuna tane ha Iehu. Ko e patuiki ke faaki ha Iuta he mole a Ioasa ko Ahasa, ti “nakai taute e ia ha mahani tututonu ki mua a Iehova.” (2 Tau Patuiki 16:1, 2) Ka ko e tama tane hana ko Hesekia, ne fakamoli ko e patuiki ne “pipiki ni a ia kia Iehova.” (2 Tau Patuiki 17:20; 18:6) He 740 F.V.N., magaaho ne patuiki a Hesekia i Iuta mo e ko Hosea ne pule ki Isaraela, ko e patuiki Asuria ko Salamanesa ne ‘fofo ai a Samaria, ti uta e ia a Isaraela mo e fakapaea ki Asuria.’ (2 Tau Patuiki 17:6) Mui mai ai, ne tamai e tau tagata motu kehe ke he matakavi a Isaraela, mo e kamata ai e lotu Samaria.
Mai he fitu e patuiki ne hukui a Hesekia i Iuta, ko Iosia hokoia ne taute e lakaaga ke utakehe e tapuaki fakavai mai he fuga kelekele. Fakaoti ai, he 607 F.V.N., ne fofo he tau Papelonia a Ierusalema ti “fakapaea a Iuta mai he kelekele ha lautolu.”—2 Tau Patuiki 25:21.
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
13:20, 21—Omoi kia he mana nei e tapuaki ke he tau koloa fakalotu? Nakai pihia. Ne nakai fakakite mai he Tohi Tapu po kua fakatapu e tau hui atua ha Elisaio. Ko e malolo he Atua ati maeke e mana ia, ke tuga ni e tau mana oti ne taute e Elisaio he magaaho ne moui a ia.
15:1-6—Ko e ha ne fakamalaia e Iehova a Asaraia (Usia, 15:6, matahui tala NW) aki e lepela? “Kua malolo a ia [Usia], ti fakatokoluga ai hana loto, . . . ne holifono a ia kia Iehova, hana Atua, ne hu atu a ia ke he faituga a Iehova ke huhunu ai e mena manogi.” Ko e tau ekepoa ne “totoko atu a lautolu ke he patuiki ko Usia” mo e tala age ki a ia ‘kia haele kehe ai he faituga,’ ne ita a ia ke he tau ekepoa ti lauia agataha a ia he lepela.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 26:16-20.
18:19-21, 25—Ne kau kia a Hesekia mo Aikupito? Nakai. Ne fakavai e tukumale ha Ravesake, tuga ni e talahauaga hana kua fina age a ia he ‘kau mo Iehova.’ Ko e patuiki tua fakamoli ko Hesekia ne falanaki katoatoa ki a Iehova.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
9:7, 26. Ko e fakahala mamafa lahi he magafaoa ha Ahapo nukua fakakite ko e tapuakiaga fakavai mo e fakamaligi e toto he tagata nakai taute mena kelea kua vihiatia ki mua ha Iehova.
9:20. Ko e aga fakaholo kariota mafiti ha Iehu ko e fakamoliaga he hana makutu ke taute e hana kotofaaga. Kua iloa fakatagata nakai a koe ko e tagata makutu he fakamatala he Kautu?—2 Timoteo 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Maeke ia tautolu ke mauokafua ‘ko e kupu ne fina atu he gutu ha Iehova to fakamoli tumau.’—Isaia 55:10, 11.
10:15. Tuga ni he talia mo e loto katoa e Ionatapu e uiina ha Iehu ke hake ke he kariota mo ia, ko e “moto tagata tokologa” kua lalago fakamakai a Iesu Keriso, ko e matakau ha Iehu he vaha fou nei, mo e hana tau tutaki kua fakauku.—Fakakiteaga 7:9.
10:30, 31. Pete ne nakai hakohako tumau e fakamauaga ha Iehu, ne fakakite e Iehova e loto fakaaue ma e tau mena oti ne taute e ia. Moli, ‘nakai hepehepe e Atua ke fakanimonimo ha tautolu a tau gahua.’—Heperu 6:10.
13:14-19. Ha kua nakai fakamakamaka e mokopuna ha Iehu ko Ioasa ka e ta lagatolu ni e tau fana ke he kelekele, ne fakakaupa ni e kautuaga hana he fakakaumahala e tau Suria. Kua amanaki a Iehova ke taute e tautolu e gahua hana kua kotofa mai mo e loto katoatoa mo e fakamakutu.
20:2-6. Ko Iehova ko e ‘Fanogonogo liogi.’—Salamo 65:2.
24:3, 4. He tala ke he fakamaligi toto ha Manase, “nakai mafai a Iehova ke fakamagalo” a Iuta. Fakalilifu he Atua e toto he tau tagata nakai mahani kelea. Maeke foki ia tautolu ke mauokafua to taui e Iehova e toto he tau tagata nakai mahani kelea he moumou a lautolu ne fakamaligi e tau toto ia.—Salamo 37:9-11; 145:20.
Aoga ki a Tautolu
Kua fakakite he tohi Ua ke he Tau Patuiki ko Iehova ko e Fakamoli he tau maveheaga. Ko e fakapaea he tau tagata he tau kautu ne ua, fakamua ko Isaraela ti ko Iuta, kua peehi fakamalolo ki a tautolu e puhala ne fakamoli ai e fakafiliaga fakaperofeta ne fakamau he Teutaronome 28:15–29:28. Ko e Ua ke he Tau Patuiki kua fakamaama a Elisaio ko e perofeta ne lahi e fakamakutu ma e higoa ha Iehova mo e he tapuakiaga moli. Ne kua fakamaama a Hesekia mo Iosia ko e tau patuiki fakatokolalo ne fakalilifu e Fakatufono he Atua.
He onoono fakahokulo a tautolu ke he tau aga mo e tau gahua he tau patuiki, tau perofeta, mo e falu ne hagaao ki ai he Ua ke he Tau Patuiki, nakai kia ako e tautolu e tau fakaakoaga aoga lahi ke he tau mena ke eketaha ki ai mo e tau mena ke kalo mai ai? (Roma 15:4; 1 Korinito 10:11) E, “ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo.”—Heperu 4:12.
[Puha/Fakatino he lau 10]
TAU MANA HA ELISAIO
1. Ne veveheua e vai i Ioritana.—2 Tau Patuiki 2:14
2. Kua magalo e vai kelea iIeriko.—2 Tau Patuiki 2:19-22
3. Ne hehe he tau urosa etau tama mahani kelea.—2 Tau Patuiki 2:23, 24
4. Kua hoko atu e vai ke he tau kau.—2 Tau Patuiki 3:16-26
5. Kua moua he takape e puke lolo magalo ke kai.—2 Tau Patuiki 4:1-7
6. Ne fai tama e fifine tufua i Sunema.—2 Tau Patuiki 4:8-17
7. Ne liu fakatu mai e tama ne mate.—2 Tau Patuiki 4:18-37
8. Kua magalo ke kai e mena kai kelea.—2 Tau Patuiki 4:38-41
9. Toko taha e teau ne kai 20 e areto.—2 Tau Patuiki 4:42-44
10. Ne maulu e lepela ha Naamanu.—2 Tau Patuiki 5:1-14
11. Ne moua e Kehasi e lepela ha Naamanu.—2 Tau Patuiki 5:24-27
12. Ne hili e ulu toki.—2 Tau Patuiki 6:5-7
13. Kua kitia he fekafekau e tau kariota afi fakaagelu.—2 Tau Patuiki 6:15-17
14. Ne fakamatapouli e kau Suria.—2 Tau Patuiki 6:18
15. Kua liu fakaala e tau mata he kau Suria.—2 Tau Patuiki 6:19-23
16. Ne liu moui e tagata tane ne mate.—2 Tau Patuiki 13:20, 21
[Fakafonua/Tau Fakatino he lau 12]
TAU PATUIKI A IUTA MO ISARAELA
Saulo/Tavita/Solomona: 1117/1077/1037 F.V.N. *
KAUTU HA IUTA AHO (F.V.N.) KAUTU HA ISARAELA
Rehopoamo ․․․․․․ 997 ․․․․․․ Ierepoamo
Avia/Asa ․․․․ 980/978 ․․․․
․․ 976/975/952 ․․ Natapu/Paasa/Ela
․․ 951/951/951 ․․ Simeri/Omeri/Tipeni
․․․․․․ 940 ․․․․․․ Ahapo
Iehosafata ․․․․․․ 937 ․․․․․․
․․․․ 920/917 ․․․․ Ahasaia/Iehoramo
Iehoramo ․․․․․․ 913 ․․․․․․
Ahasaia ․․․․․․ 906 ․․․․․․
(Atalia) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Iehu
Ioasa ․․․․․․ 898 ․․․․․․
․․․․ 876/859 ․․․․ Iehoahasa/Ioasa
Amasia ․․․․․․ 858 ․․․․․․
․․․․․․ 844 ․․․․․․ Ierepoamo II
Asaraia (Usia) ․․․․․․ 829 ․․․․․․
․․ 803/791/791 ․․ Sakaria/Saluma/Manahema
․․․․ 780/778 ․․․․ Pekaia/Peka
Iotamo/Ahasa ․․․․ 777/762 ․․․․
․․․․․․ 758 ․․․․․․ Hosea
Hesekia ․․․․․․ 746 ․․․․․․
․․․․․․ 740 ․․․․․․ Tapaki a Samaria
Manase/Amone/Iosia ․․ 716/661/659 ․․
Iehoahasa/Iehoakima ․․․․ 628/628 ․․․․
Iehoakina/Setekaia ․․․․ 618/617 ․․․․
Moumou a Ierusalema ․․․․․․ 607 ․․․․․․
[Matahui Tala]
^ para. 66 Falu aho ko e fuafua he tau ne kamata pule ai.
[Fakatino he lau 8, 9]
Ne fakatokolalo a Naamanu ti kua fakamaulu ai he malolo ha Iehova
[Fakatino he lau 8, 9]
Ko e heigoa ne tupu ki a Elia he “hake ai a [ia] ke he hiohio”?